Showing Revision 12 created 12/21/2020 by Ola Królikowska.

1. Title:
   Jak wyhodować lodowiec - M Jackson
2. Description:

   Zobacz całą lekcję: https://ed.ted.com/lessons/how-to-grow-your-own-glacier-m-jackson

   W XIII wieku Czyngis-chan wyruszył na podbój Eurazji. Szybko podbijał kolejne państwa i włączał do imperium mongolskiego. Jednak legenda głosi, że była pewna przeszkoda, której nawet wielki chan nie dał rady - wysoka lodowa ściana wyhodowana na przełęczy przez miejscową ludność. M Jackson odkrywa starożytne metody hodowania lodowców i opowiada, jak można ich użyć do zwalczania zmian klimatu.

   Lekcja: M Jackson, reżyseria: Artrake Studio.

3. Speaker:
   M Jackson
4. 6904 0:07 - 0:08
   W XIII wieku
5. 8444 0:08 - 0:12
   Czyngis-chan wyruszył na podbój Eurazji.
6. 12474 0:12 - 0:18
   Szybko podbijał kolejne państwa
   i włączał je do imperium mongolskiego.
7. 18234 0:18 - 0:22
   Jego ogromna armia
   była nie do zatrzymania.
8. 21761 0:22 - 0:25
   Jednak legenda głosi,
   że była pewna przeszkoda,
9. 24501 0:25 - 0:28
   której nawet wielki chan nie dał rady.
10. 27761 0:28 - 0:30
    Wysoka lodowa ściana
11. 30101 0:30 - 0:33
    wyhodowana na przełęczy
    przez miejscową ludność
12. 33161 0:33 - 0:37
    uniemożliwiła armii chana
    podbój tamtejszych ziem.
13. 36961 0:37 - 0:41
    Nie wiadomo, czy legenda jest prawdziwa,

    ¶

14. 41431 0:41 - 0:44
    ale jedno jest pewne.
15. 44375 0:44 - 0:48
    Przez wieki w pasmach górskich
    Karakorum i Himalajów
16. 48305 0:48 - 0:53
    ludzie hodowali lodowce, używając ich
17. 52705 0:53 - 0:57
    jako źródeł wody pitnej
    i nawadniających uprawy.
18. 56665 0:57 - 0:59
    Jednak zanim do tego dojdziemy,
19. 59385 0:59 - 1:02
    trzeba zrozumieć różnicę
20. 61955 1:02 - 1:04
    między lodowcem naturalnym
21. 64085 1:04 - 1:06
    a stworzonym przez ludzi.
22. 66355 1:06 - 1:07
    Lodowce naturalne

    ¶

23. 67375 1:07 - 1:10
    do wzrostu potrzebują trzech czynników,
24. 70105 1:10 - 1:14
    opadów śniegu, zimnych temperatur i czasu.
25. 73855 1:14 - 1:17
    Najpierw spada dużo śniegu,
    który się kumuluje.
26. 77375 1:17 - 1:20
    Potem zimne temperatury sprawiają,
27. 80235 1:20 - 1:24
    że śnieg utrzymuje się cały rok.
28. 84325 1:24 - 1:28
    Przez kolejne lata, dekady i stulecia
29. 87522 1:28 - 1:30
    ciężar nagromadzonego śniegu
30. 89732 1:30 - 1:35
    przekształca najniższe warstwy
    w sprasowany lodowcowy lód.
31. 94642 1:35 - 1:36
    Sztuczny lodowiec

    ¶

32. 96460 1:36 - 1:39
    jest zupełnie inny.
33. 98630 1:39 - 1:42
    Żyjące u zbiegu trzech
    wielkich pasm górskich,
34. 101880 1:42 - 1:45
    Himalajów, Karakorumu i Hindukuszu,
35. 105150 1:45 - 1:50
    niektóre ludy wierzyły, że lodowce żyją.
36. 110190 1:50 - 1:56
    Sądzono nawet, że mogą mieć płeć.
37. 116110 1:56 - 2:01
    Lokalni hodowcy lodowców najpierw łączyli
38. 121075 2:01 - 2:05
    fragmenty męskich i żeńskich lodowców,
39. 124865 2:05 - 2:10
    a później przykrywali je węglem drzewnym,
    łuskami pszenicy, tkaninami i gałęziami,
40. 129905 2:10 - 2:12
    żeby mogły się rozmnożyć.
41. 131749 2:12 - 2:14
    Pod szczelną pokrywą
42. 133549 2:14 - 2:17
    maluchy przemieniały się
    w pełni aktywne lodowce,
43. 137439 2:17 - 2:21
    które z każdym rokiem rosły
    dzięki nowym opadom śniegu.
44. 140609 2:21 - 2:24
    Następnie lodowce służyły
    jako trwałe źródła wody,
45. 143529 2:24 - 2:27
    którymi rolnicy podlewali uprawy.
46. 146959 2:27 - 2:29
    Te praktyki przejęły inne kultury,

    ¶

47. 149279 2:29 - 2:32
    które zaczęły tworzyć
    własne wersje lodowców
48. 151949 2:32 - 2:37
    i wykorzystywać je do rozwiązania
    problemów z dostawą wody.
49. 157049 2:37 - 2:42
    Oto Ladakh, górski pustynny
    region na północy Indii.
50. 161688 2:42 - 2:44
    Leży w cieniu Himalajów
51. 164266 2:44 - 2:49
    i spada tam średnio mniej
    niż 10 centymetrów deszczu rocznie.
52. 168926 2:49 - 2:52
    Przez zmiany klimatyczne
    lokalne lodowce się kurczą,
53. 171755 2:52 - 2:54
    więc niedobór wody rośnie.
54. 174385 2:54 - 2:58
    Lokalna ludność zaczęła hodować lodowce
55. 177805 2:58 - 3:00
    jako zabezpieczenie przed niedoborem wody.
56. 180415 3:00 - 3:05
    Sztuczne lodowce dzielą się
    na horyzontalne i wertykalne.
57. 184815 3:05 - 3:08
    Horyzontalne lodowce powstają
    przez przekierowanie wody

    ¶

58. 187975 3:08 - 3:11
    ze stopionych lodowców do kanałów i rur,
59. 191041 3:11 - 3:17
    którą następnie pompuje się
    do basenów z kamieni i ziemi.
60. 197161 3:17 - 3:22
    Ludzie kontrolują dopływ
    wody do tych basenów,
61. 201575 3:22 - 3:24
    czekają aż woda zamarznie
62. 203798 3:24 - 3:27
    i dolewają kolejną partię wody.
63. 206848 3:27 - 3:28
    Wczesną wiosną
64. 208108 3:28 - 3:31
    zamrożone baseny zaczynają topnieć,
65. 210558 3:31 - 3:34
    dostarczając rolnikom wodę pod uprawy.
66. 213878 3:34 - 3:37
    Wertykalne lodowce
    powstają z wody lodowców

    ¶

67. 217188 3:37 - 3:41
    położonych wysoko nad wsiami.
68. 221368 3:41 - 3:45
    Roztopiona woda płynie
    kanałami wzdłuż zboczy,
69. 224683 3:45 - 3:47
    dociera do miejsca hodowli
70. 226613 3:47 - 3:51
    i tryska z rury skierowanej ku niebu.
71. 230873 3:51 - 3:53
    Przy niskiej temperaturze
72. 232663 3:53 - 3:56
    woda po wylocie z rury zamarza,
73. 235783 3:56 - 4:00
    tworząc 50-metrową rzeźbę zwaną stupą,
74. 240263 4:00 - 4:03
    przypominającą odwrócony rożek do lodów.
75. 243204 4:03 - 4:07
    Taki kształt zmniejsza
    ilość promieni słonecznych
76. 247084 4:07 - 4:10
    docierających do lodu wiosną i latem.
77. 250037 4:10 - 4:13
    To gwarantuje, że mały lodowiec
    będzie się rozpuszczał powoli,
78. 253127 4:13 - 4:18
    stając się niezawodnym
    źródłem wody dla rolników.
79. 258077 4:18 - 4:20
    Może te metody są przestarzałe,

    ¶

80. 259997 4:20 - 4:22
    ale stają się coraz bardziej popularne
81. 261867 4:22 - 4:25
    w obliczu obecnych zmian klimatu.
82. 264767 4:25 - 4:30
    Poza regionem Ladakh
    hoduje się coraz więcej lodowców.
83. 270137 4:30 - 4:34
    Szwajcarzy, korzystając z nowoczesnych
    metod hodowli lodowców,
84. 273632 4:34 - 4:38
    stworzyli pierwszą stupę
    w 2016 roku w Alpach Szwajcarskich.
85. 278082 4:38 - 4:42
    Planowane jest stworzenie ponad
    stu lodowców w wioskach w Pakistanie,
86. 282326 4:42 - 4:45
    Kazachstanie i Kirgistanie.
87. 285335 4:45 - 4:49
    Może kiedyś ujarzmimy lodowce
    domowej roboty do tego stopnia,
88. 289115 4:49 - 4:52
    że wybudujemy z nich mury.
89. 291895 4:52 - 4:54
    Nie takie tworzące bariery,
90. 294285 4:54 - 4:59
    a umożliwiające życie
    w najsurowszych środowiskach Ziemi.