Wat er nodig is om verandering te realiseren

Wat kun je doen om aan een betere wereld te bouwen? Jacqueline Novogratz vertelt over haar carrière als pionier om armoede te bestrijden. Zij noemt drie principes die belangrijk zijn voor het starten en consolideren van een morele revolutie. Leer hoe je je kunt toewijden (voor het eerst of opnieuw) aan het bewerken van grote, positieve veranderingen -- en meer teruggeven aan de wereld dan je aan haar hebt onttrokken. "Juist in de donkerste tijden krijgen we de kans om de verborgen schoonheid te ontdekken die in ons woont", zegt Novogratz.

Een paar jaar terug
was ik in Kigali in Rwanda.

Ik presenteerde daar een plan
om zonne-energie te introduceren

bij tien miljoen Oostafrikanen
met een laag inkomen.

Toen ik de president en zijn kabinet
zou gaan toespreken,

dacht ik terug aan mijn aankomst
op die plek, 30 jaar daarvoor.

Ik was 25 en had een carrière
als bankier opgegeven

om daar de eerste bank
voor microkredieten te starten,

samen met een groepje Rwandese vrouwen.

Dat was net een paar maanden
nadat vrouwen het recht hadden verkregen

om een bankrekening te openen
zonder de handtekening van hun man.

Vlak voordat ik het podium op moest,

stapte een jonge vrouw op me af.

"Mevrouw Novogratz," zei ze,

"ik denk dat u mijn tante hebt gekend."

"O ja?

Hoe heette zij?"

Ze zei: "Felicula."

Ik voelde tranen opkomen.

Als een van de eerste
vrouwelijke parlementsleden in het land

was Felicula mede-oprichter geweest,

maar kort na de oprichting van de bank

was Felicula omgekomen
bij een mysterieus hit-and-run ongeval.

Sommigen brachten haar dood in verband
met beleid dat zij had voorgestaan

om de bruidsschat af te schaffen:

de betaling die een man ontvangt
voor de hand van zijn dochter.

Ik was door haar dood
enorm van streek geweest.

En een paar jaar later,

toen ik het land verlaten had,

barstte in Rwanda de genocide los.

En eerlijk gezegd waren er tijden

dat ik aan al het werk dacht
dat door zoveel mensen was verzet,

en me afvroeg wat het had opgeleverd.

Ik keek de vrouw weer aan.

"Sorry, wilt u zeggen
wie u ook alweer bent?"

Zij zei: "Jazeker, ik heet Monique.

Ik ben de vicepresident
van de Nationale Bank van Rwanda."

Als je mij toen we begonnen had verteld

dat binnen één enkele generatie

een jonge vrouw de financiële sector
van haar land zou helpen aansturen,

zou ik je vast niet hebben geloofd.

Ik begreep dat ik weer
op diezelfde plek was

om het werk van Felicula voort te zetten
dat zij niet had kunnen afmaken.

En dat ik me opnieuw moest inzetten

voor dromen die te groot zijn
om ze tijdens mijn leven te realiseren.

Daarop besloot ik een brief te schrijven
aan de volgende generatie,

omdat zovelen hun wijsheid en kennis
aan mij hebben doorgegeven.

En omdat voor mijn gevoel
de tijd gaat dringen

en ik het werk niet kan afmaken
waarvoor ik gekomen ben.

En omdat ik dat wil doorgeven

aan alle mensen die in deze wereld
veranderingen tot stand willen brengen

op manieren die alleen zij kunnen doen.

Die generatie bevolkt de straten.

Zij laten hun indringende roep horen
om totale verandering,

weg van door racisme gevoed onrecht,

vervolging vanwege religie en etniciteit,

catastrofale klimaatverandering

en de wrede ongelijkheid

die ons méér verdeeldheid
en neiging tot verdeeldheid heeft gebracht

dan ik ooit heb meegemaakt.

Maar wat had ik hun te zeggen?

Ik ben bouwkundige, dus ik begon
met me te richten op technische dossiers.

Maar onze problemen hangen teveel samen,

en zijn te sterk met elkaar vervlochten.

Wij hebben meer nodig
dan een systeemverandering.

We moeten anders gaan denken.

Plato schreef dat een land koestert
wat het hoog acht.

Al te lang hebben we succes gedefinieerd
in termen van geld, macht en roem.

Nu moeten we de moeilijke langetermijntaak
van een morele revolutie aanpakken.

Daarmee bedoel ik
dat we het samen mens-zijn

en het duurzame beheer van de aarde
centraal stellen in ons denken

en ons gemeenschappelijk belang
prioriteit geven

boven ons individuele belang.

Als wij allemaal meer aan de aarde geven
dan we van haar hebben genomen,

zou alles anders worden.

Cynici zouden kunnen zeggen:
dat klinkt veel te idealistisch.

Maar cynici zijn niet degenen
die de toekomst vormgeven.

En hoewel ik uit ervaring weet
hoe dwaas ongebreideld optimisme is,

sta ik schouder aan schouder met hen
die de hoop niet hebben laten varen.

Ik weet dat dingen kunnen veranderen.

De ondernemers en veranderingsmanagers
met wie we als team hebben samengewerkt,

hebben meer dan 300 miljoen mensen
met een laag inkomen geholpen

en soms hele sectoren van een samenleving
hervormd ten gunste van de armen.

Maar je kunt zo'n proces
geen morele revolutie noemen

als het niet is gebaseerd
op uitvoerbaarheid en moraliteit.

En dat vereist een nieuw geheel
van uitvoeringsprincipes.

Ik noem er een drietal.

Het eerste is: morele verbeeldingskracht.

Te vaak zien we dingen enkel door de bril
van onze eigen ideeën,

zelfs wanneer we oplossingen bedenken

voor mensen wier leven
hemelsbreed van het onze verschilt.

Morele verbeeldingskracht begint ermee
dat wij de ander als onze gelijke zien,

niet als meerdere of als mindere,

niet als lichtend voorbeeld
maar ook niet als slachtoffer.

Het vereist dat we gaan staan
naast anderen in hún leven

en de structuren gaan begrijpen
die hun in de weg zitten

en eerlijk benoemen waar ze misschien
zichzelf in de weg zitten.

Dat vereist aandachtig luisteren
met de houding van een onderzoeker

en niet als een stel betweters.

Een paar jaar geleden
zat ik met een groep weefsters

in de openlucht, in een dorpje
op het platteland van Pakistan.

Het was heet die dag…

tegen de 50° in de schaduw.

Ik wilde hun vertellen over een bedrijf
waar mijn organisatie in had geïnvesteerd,

dat aan miljoenen in India en Oost Afrika
licht op zonne-energie verschafte.

Ik had de transformatie gezien
die het tot gevolg had gehad:

mensen konden dingen doen
die velen van ons vanzelfsprekend vinden.

"Wij hebben dit licht", zei ik,

"en het kost zo 'n zeven dollar.

Mensen vinden het fantastisch.

Als we dit bedrijf kunnen overhalen
deze producten naar Pakistan te brengen,

zouden jullie geïnteresseerd zijn?"

Ze staarden voor zich uit

Toen keek een grote vrouw
met eeltige werkhanden mij aan,

veegde het zweet van haar gezicht en zei:

"Wij willen geen licht.

Wij hebben het heet.

Breng ons een ventilator."

"Een ventilator", zei ik.

"We hebben geen ventilator.

We kunnen licht brengen.

En bij dat licht
kunnen 's avonds jullie kinderen leren,

En jullie meer werken --"

Ze viel me in de rede.

"We werken genoeg. We hebben het heet.

Breng ons een ventilator."

Door dat niet mis te verstane gesprek
groeide mijn morele verbeeldingskracht.

Die avond lag ik in bed,

badend in het zweet door de hitte
in het kleine huisje waar ik logeerde,

en ik was dankbaar voor het geratel
van de ventilator aan het plafond.

En ik dacht: natuurlijk!

Elektriciteit.

Een ventilator.

Waardigheid.

En wanneer ik nu onze bedrijven bezoek,

die meer dan 100 miljoen mensen
van elektriciteit hebben voorzien --

en als het daar echt heet is

en er zit een aansluiting in het dak,

dan is er ook een ventilator.

Morele verbeeldingskracht is ook nodig
om onze landen te herbouwen en te genezen.

Mijn land wordt onrustig
wanneer het eindelijk onder ogen ziet

wat het nooit heeft willen zien.

We kunnen onmogelijk de erfenis
van de slavernij in Amerika ontkennen

als we ons allemaal oprecht inleven
in het leven van de zwarte mensen.

Ieder volk kan de weg naar herstel inslaan

als de mensen elkaar echt gaan zien

en gaan begrijpen dat in dat proces
de zaadjes geplant worden

van persoonlijke
en collectieve verandering.

Daarvoor is nodig dat we oog hebben
voor het licht en de schaduw,

voor het goede en het duistere
dat in ieder mens leeft.

In onze wereld moeten we leren
om daarmee te werken,

zelfs wanneer we ze als tegenstander zien.

Dat brengt mij op het tweede principe:

laat de spanning bestaan
tussen elkaar tegensprekende waarden.

Onze hedendaagse leiders
staan teveel tegenover elkaar;

ze staan naar elkaar te schreeuwen.

Morele leiders verwerpen gedwongen keuzes
tussen het een en het ander.

Ze zijn bereid om de juistheid in te zien,
eventueel een gedeeltelijke juistheid,

in de overtuigingen van de ander.

Zij bouwen vertrouwen op
door principieel te zijn bij hun besluiten

en daarbij erop uit te zijn
anderen te dienen,

in plaats van zichzelf.

Om succes te hebben in mijn werk
moest ik de spanning laten bestaan

tussen enerzijds marktwerking,
die innovatie en welvaart bevordert,

en anderzijds het gevaar
dat het leidt tot uitsluiting,

en soms tot uitbuiting.

Mensen die uitsluitend zaken willen doen
vanwege de winst die het oplevert,

voelen zich niet thuis
in dat spanningsveld,

evenals mensen die niets moeten hebben
van een zakelijke aanpak.

Maar aan één kant staan houdt je blind
voor het creatieve, vruchtbare potentieel

dat zit in het gebruik maken van de markt
zonder te vallen voor de verleidingen.

Neem bijvoorbeeld chocola,

een product met een jaaromzet
van honderd miljard dollar,

steunend op de arbeid van ruwweg
vijf miljoen gezinsbedrijfjes

die maar een minieme fractie
van die honderd miljard dollar krijgen.

In feite verdient 90% van hen
minder dan twee dollar per dag.

Een nieuwe generatie ondernemers

probeert daar verandering in te brengen.

Zij nemen de productiekosten
van de boeren als uitgangspunt

en komen een prijs overeen
die een inkomen voor de boeren toelaat

waar die vervolgens van kunnen leven.

Soms wordt winstdeling afgesproken
of een speciaal eigendomsmodel,

op onderling vertrouwen gebaseerd
gedeeld eigendom.

Zijn deze bedrijven nu even winstgevend

als bedrijven die enkel maximale
winst voor de eigenaren beogen?

Niet op korte termijn.

Maar deze ondernemers
denken oplossingsgericht.

Ze zijn de simpele motto's zat, zoals:
"goed draaien door het goede te doen".

Ze weten dat de financiële continuïteit
op orde moet zijn.

En ze willen beslist
de armen en kwetsbaren opnemen

in hun definitie van succes.

En daarmee kom ik op het derde principe:

begeleiding.

Die term komt van de jezuïeten
en betekent: met iemand meelopen.

Ik help je om goed zicht te krijgen
op je potentieel.

Misschien ziet de ander meer dan jij zelf.

Ik hoor je probleem aan
maar ik kan het niet voor je oplossen --

dat moet je zelf leren.

In Harlem, bijvoorbeeld,

zit een organisatie
met de naam City Health Works.

Zij huren plaatselijke inwoners in

die geen ervaring hebben in de zorg.

Die trainen ze om te werken
met andere bewoners,

zodat ze bepaalde chronische ziektes
kunnen indammen, zoals jicht,

hoge bloeddruk en diabetes.

Ik vond het fijn
om Destini Belton te ontmoeten,

een gezondheidswerker,

die mij over haar werk vertelde.

Zij gaat bij cliënten op huisbezoek,

controleert hun vitale functies,

doet boodschappen met hen,

gaat met hen wandelen

en voert gesprekken met hen.

Zij zei tegen mij: "Ik vertel ze
dat ze op iemand kunnen terugvallen."

De gevolgen zijn verbazingwekkend.

De patiënten zijn gezonder,
de ziekenhuizen zijn minder belast.

En wat Destini zelf betreft,

ze zegt dat haar familie en zijzelf
in betere gezondheid verkeren.

"En ik vind het heerlijk om bij te dragen
aan het welzijn van onze gemeenschap."

We verlangen er allemaal naar
om gezien te worden,

om mee te tellen.

Verandering tot stand brengen,

een morele revolutie veroorzaken,

is moeilijk.

Maar we veranderen niet
als alles goed gaat.

We veranderen in zware tijden.

Ik ben ongemak gaan zien
als een teken van vooruitgang.

Maar er is nog iets.

Iets wat ik graag had geweten --
vroeger, toen ik begon,

vele jaren geleden:

hoe moeilijk het ook wordt,

er is altijd schoonheid te vinden.

Ik denk aan iets
wat lang geleden gebeurde.

Ik had met allerlei vrouwen gepraat,
een hele dag lang, één voor één,

in Mathare Valley,
een sloppenwijk in Nairobi.

Ik had de verhalen aangehoord
over hun strijd om te overleven,

over de kinderen die ze waren verloren,

over hun verzet tegen geweld en honger,

soms twijfelend
of ze het zouden overleven.

Vlak voor mijn vertrek

kwam er een enorme plensbui.

Toen ik daar zat in mijn autootje,
de wielen diep in de modder,

en dacht: hier kom ik nooit weg --

werd er op het raam geklopt.

Een vrouw wenkte mij om mee te gaan.

Dat deed ik.

Ik stapte uit in de stortbui.

We liepen samen over een modderig pad,

gingen door een rammelende metalen deur

en kwamen in een loods,

waar een stel vrouwen
met overgave aan het dansen waren.

Ik sprong ertussen en liet me meenemen
in het ritme en de kleuren en het gelach.

En ineens besefte ik:

dit is wat wij mensen doen

als we erdoorheen zitten,

of vinden dat we gefaald hebben,
of wanhopig zijn --

we gaan dansen.

En zingen.

En bidden.

Schoonheid bestaat ook in komen opdagen,

in aandacht schenken,

en in vriendelijk zijn
als we daar totaal geen zin in hebben.

Kijk maar naar de onstuimige groei
van muziek en poëzie

in deze algemeen gedeelde crisistijd.

Juist in donkere tijden

krijgen we de kans om in onszelf
de verborgen schoonheid te ontdekken.

Laat dit voor ons het moment zijn

om te besluiten verder te gaan

met de krachtige dadendrang
van een nieuwe generatie,

gesterkt door onze diepgevoelde,
gedeelde wijsheid.

En vraag jezelf af:

wat kun jij doen met de rest van deze dag,

en met de rest van je leven,

zodat je aan de wereld méér teruggeeft
dan je aan haar onttrekt?

Dank je wel.