Yıllar süren durağanlıktan sonra, evren uyanıyor
-
0:01 - 0:05Sizlerle bu yüksek teknoloji metoduyla
konuşmaktan heyecan duyuyorum. -
0:06 - 0:08Yaşamış tüm insanlardan
-
0:08 - 0:13çok büyük bir çoğunluğu,
burada yaptığımız şeyi, -
0:13 - 0:15anlaşılmaz, akılalmaz bulurdu.
-
0:16 - 0:19Çünkü yüzyıllar boyunca,
-
0:19 - 0:22bilimsel devrimden önce karanlık çağlarda
-
0:22 - 0:24ve Aydınlanma Çağı'ndan önce,
-
0:24 - 0:27insanların düşük beklentileri vardı;
-
0:27 - 0:30kendi yaşamları,
torunlarının yaşamları için. -
0:30 - 0:31Genel anlamda
-
0:31 - 0:36asla büyük ölçüde önemli bir yenilik
beklentileri yoktu. -
0:37 - 0:42Bu pesimizm İncil'in bazı paragraflarında,
-
0:42 - 0:46bilinen bir yazarla birlikte
karşımıza çıkar. -
0:46 - 0:50İsmi Qohelet, esrarengiz bir arkadaş.
-
0:50 - 0:54Şöyle yazmış "Olmuş olan,
olacak olanın aynısıdır -
0:55 - 0:58ve yapılmış bütün şeyler,
yapılacak olanlarla aynıdır. -
0:59 - 1:01Güneş'in altında,
yeni olan hiçbir şey yoktur." -
1:02 - 1:06"Bak, işte bu yeni! " dense de
-
1:06 - 1:10hayır, o bizden önceki yıllarda yapılmıştı
diye cevap verirdi. -
1:11 - 1:16Qohelet yeniliğin yer almadığı
bir dünyadan bahsediyordu. -
1:17 - 1:21Yenilik derken Qohelet'in anlayışındaki
yenilikten bahsediyorum; -
1:21 - 1:23birazcık değişim değil
-
1:23 - 1:27ama etkileri süren, önemli bir yenilik.
-
1:27 - 1:29İnsanların, "Bak, bu yeni
-
1:29 - 1:31ve tercihen daha kullanışlı"
-
1:31 - 1:33diyebileceği yeniliklerden bahsediyorum.
-
1:34 - 1:39Yani, tamamen rastgele değişiklikler
yenilik sayılmıyor. -
1:39 - 1:44Tamam, Herakleitos bir nehirde
iki kere yıkanmaz -
1:44 - 1:47çünkü nehir aynı nehir değil, demişti.
-
1:47 - 1:51Ama eğer nehir rastgele değişiyor ise
-
1:51 - 1:54aslında evet, aynı nehirdir.
-
1:54 - 1:56Buna karşın,
-
1:56 - 2:00aklımızdaki fikirler,
diğer zihinlere yayılırsa -
2:00 - 2:03ve nesiller boyu
hayatları değiştirebilirse -
2:03 - 2:05bu yenilik olur.
-
2:05 - 2:08Yenilik olmadan insan hayatı
-
2:08 - 2:12yaratıcılık ve gelişimden yoksundur.
-
2:12 - 2:16Durağan bir toplum,
sıfır toplamlı bir oyundur. -
2:17 - 2:20Qohelet yaşarken bir cehennemde idi.
-
2:20 - 2:24Birkaç yüzyıl önceki herkes gibi.
-
2:24 - 2:29Tam bir cehennemdi çünkü insanlar için
-
2:29 - 2:33acı çekmek, durağanlık ile
yakından alakalıdır. -
2:33 - 2:36Çünkü durağanlık
sadece hayal kırıklığına uğratıcı değil. -
2:36 - 2:38Her türlü acılar -
-
2:38 - 2:43kıtlık, salgınlar, yaklaşan asteroitler,
-
2:43 - 2:46aynı zamanda savaş ve kölelik gibi şeyler,
-
2:46 - 2:52biz bunları önlemeyi öğrenene kadar
insanları incitmeye devam ettiler. -
2:53 - 2:57Somerset Maugham'ın İnsanın Esareti
kitabında yer alan bir hikâye vardır, -
2:57 - 2:59insanlığın tüm tarihini
-
2:59 - 3:04şu şekilde özetleyen
antik bir bilge hakkında, -
3:05 - 3:06"Doğdu,
-
3:06 - 3:09acı çekti ve öldü."
-
3:09 - 3:11Böylece devam eder;
-
3:11 - 3:16"Yaşam önemsizdi ve ölüm sonuçsuz."
-
3:16 - 3:21Gerçekten de yaşamış insanlığın
ezici bir çoğunluğu -
3:21 - 3:25genç yaşta ve acı içinde ölmeden önce
-
3:25 - 3:28ıstırap içinde
yorucu emek üretmek zorunda kaldılar. -
3:29 - 3:34Evet, birçok nesilde
-
3:34 - 3:38sonradan gelenler için
hiçbir yenilik görülmedi. -
3:39 - 3:45Bununla beraber antik insanlar
durumlarını açıklamak için -
3:46 - 3:50heybetli kozmik terimler kullandılar.
-
3:51 - 3:54Yapılması gereken de buymuş,
anlaşıldığı kadarıyla. -
3:54 - 3:57Her ne kadar asıl açıklamaları,
yani mitleri, -
3:57 - 3:59aslında yanlış olsalar da.
-
4:00 - 4:02Kimileri dünyalarının
-
4:02 - 4:05zalimlik ve monotonluk dolu hâlini,
-
4:05 - 4:10iyi ve kötü arasındaki bitmek bilmez
kozmik savaşı olarak açıklamaya çalıştılar -
4:10 - 4:13ve insanlar da onların savaş alanıydı.
-
4:14 - 4:18Bu da hayatlarının neden acı dolu olduğunu
düzgün bir şekilde açıklıyor olabilirdi -
4:18 - 4:20ve neden hiç gelişme yaşanmadığının.
-
4:21 - 4:23Ne var ki bu pek de doğru değildi.
-
4:24 - 4:26Çok ilginç olarak
-
4:26 - 4:29bütün çatışma ve zulümlerinin sebebi
-
4:29 - 4:35fikirleri işleme şekilleriyle ilgiliydi.
-
4:35 - 4:39Dogmalar ve tam da böyle hikâyeleri
eleştirmek yerine, -
4:39 - 4:42onlarla memnun olmak
-
4:42 - 4:48ve bunlara dayanarak dünyanın bu durumuna
daha iyi açıklamalar getirmeye çalıştılar. -
4:49 - 4:5320. yüzyıl fiziği daha iyi açıklamalar
yapmayı başardı, -
4:53 - 4:56ama hâlâ aynı
kozmik savaş terimleri içinde. -
4:56 - 5:01Bu sefer savaşçılar
düzen ve kaos veya entropi idi. -
5:01 - 5:06Bu hikâye gelecek için
bir umut vaat ediyor. -
5:07 - 5:08Ama farklı bir yönden;
-
5:08 - 5:11antik zamanlardan bile
daha kasvetli biçimde -
5:11 - 5:15çünkü kötü taraf olan entropi,
-
5:15 - 5:18termodinamiğin acımasız kanunları
bütün yeniliği durdurduğu zaman -
5:18 - 5:23evrenin sözüm ona ısı kaynaklı ölümü ile
-
5:23 - 5:26final zaferine çoktan
takdir edilmiş durumda. -
5:27 - 5:31Şu anda, bu savaş içerisinde
yerel bir mücadele sürmekte, -
5:31 - 5:35düzen konumundaki sürdürülebilirlik
-
5:35 - 5:38ve kaos konumundaki savurganlık arasında -
-
5:38 - 5:42bunlar iyi ve kötünün günümüzdeki hâli,
-
5:42 - 5:45çoğunlukla insanların da
kötü olduğu büklümü dahil edilir, -
5:45 - 5:47bu yüzden hiç kazanmaya çalışmamalıyız.
-
5:48 - 5:49Son zamanlarda ise,
-
5:49 - 5:51başka bir kozmik masal duyulmaya başlandı;
-
5:51 - 5:55evreni çökerten yer çekimi
-
5:55 - 5:58ve onu yıkan karanlık enerji arasında.
-
5:59 - 6:00Ancak bu sefer,
-
6:00 - 6:03bu kozmik güçlerden hangisi
kazanırsa kazansın, -
6:03 - 6:04biz kaybediyoruz.
-
6:05 - 6:10İnsanlığın durumu hakkındaki
bütün bu karamsar ihtimaller -
6:10 - 6:12biraz doğruyu barındırıyor olsalar da
-
6:12 - 6:14kehanetler olarak hepsi,
-
6:14 - 6:18hep aynı sebepten dolayı yanıltıcılar.
-
6:18 - 6:22Hiçbirisi insanları
gerçekten olduğu gibi yansıtmıyor. -
6:23 - 6:25Jacob Bronowski'nin de söylediği gibi;
-
6:25 - 6:29"İnsan, manzarada bir figür değildir,
-
6:29 - 6:32o manzaraya şekil verendir."
-
6:32 - 6:33Diğer bir deyişle,
-
6:33 - 6:37insanlar, kozmik güçlerin eğlendiği
oyuncaklar değiller, -
6:38 - 6:41bizler, o kozmik güçleri kullananlarız.
-
6:41 - 6:43Bununla ilgili daha fazla konuşacağım
-
6:43 - 6:47fakat öncesinde,
yeniliği yaratan şeyler nelerdir? -
6:48 - 6:51Evrenin başlangıcı,
tabii ki bunlardan biri. -
6:51 - 6:54Büyük patlama, bundan 14 milyar yıl önce,
-
6:54 - 6:57uzay, zaman ve enerjiyi
-
6:57 - 6:59ve fiziksel olan her şeyi yarattı.
-
7:00 - 7:02Sonra aniden,
-
7:02 - 7:05benim deyişimle yeniliğin ilk çağında,
-
7:05 - 7:08ilk atomla beraber, ilk yıldız,
-
7:08 - 7:10ilk kara delik
-
7:10 - 7:11ve ilk galaksi oluştu.
-
7:12 - 7:15Ancak sonrasında, bir noktada,
-
7:15 - 7:18yenilik evrenden yok olup gitti.
-
7:18 - 7:22Belki en erken
12-13 milyar yıl öncesinden, -
7:22 - 7:25günümüze kadar,
-
7:25 - 7:30hiç yeni çeşit
asttronomik bir objeye rastlamadık. -
7:30 - 7:34Ben bu zamanı büyük monotonluk
diye adlandırdım. -
7:35 - 7:40Yani Qohelet, aslında yanlışlıkla da olsa,
Güneş'in altındakilerden ziyade, -
7:40 - 7:42Güneş'in ötesi konusunda
-
7:42 - 7:45daha da haklı konumda.
-
7:45 - 7:49Büyük monotonluk sürdüğü sürece,
-
7:49 - 7:51şu ana kadar olmuş olanlar,
-
7:51 - 7:53gerçekten de olacak olanlar ile aynı.
-
7:53 - 7:55Dışarıda, gerçekten de
-
7:55 - 7:59"Evet, bu yeni."
diyebileceğimiz hiçbir şey yok. -
8:00 - 8:02Bununla beraber,
-
8:02 - 8:06büyük monotonluğun bir noktasında,
-
8:06 - 8:10zamanında önemsiz sayılan bir şey oldu
-
8:10 - 8:12ve milyarlarca yıl sonrasında bile,
-
8:12 - 8:15kendi ana gezegeni dışında
bir şeyi etkileyebilmiş değil. -
8:15 - 8:21Yine de, nihayetinde, kozmik olarak
ciddi bir yeniliğe sebep olabilir. -
8:21 - 8:25Bahsettiğim bu şey, yaşamın kökeni:
-
8:25 - 8:28ilk genetik bilgiyi oluşturmak,
-
8:28 - 8:31biyolojik adaptasyonları kodlamak,
-
8:31 - 8:33yeniliği kodlamak.
-
8:34 - 8:38Dünya'da yeryüzünü
tamamen değiştirmeyi başardı. -
8:38 - 8:41Tek hücreli organizmalardaki DNA genleri,
-
8:42 - 8:43havaya oksijen yaydılar,
-
8:43 - 8:45karbondioksiti emdiler,
-
8:45 - 8:48yere kireç ve demir madenleri eklediler.
-
8:48 - 8:54Bu genlerden etkilenmeyen
derinlerde bir yerlerde, -
8:54 - 8:56küçük bir parça ya vardır ya yoktur.
-
8:57 - 9:02Dünya, kozmik derecede,
yeni bir yer sayılmasa da -
9:02 - 9:04kesinlikle farklı bir yere dönüştü.
-
9:04 - 9:07Dünya'dan farklı bir örnek olarak,
-
9:07 - 9:12sadece birkaç yüz kimyasal cisim
tespit edilebildi. -
9:12 - 9:16Tahminen, daha fazla yaşamsız konumlar
-
9:16 - 9:18ama Dünya'da,
-
9:18 - 9:21evrim,
milyarlarca farklı kimyasallar yarattı. -
9:22 - 9:25Sonrasında ilk bitkiler, hayvanlar,
-
9:25 - 9:30bazı ata türlerimizde
-
9:30 - 9:32açıklayıcı bilgi oluştu.
-
9:32 - 9:35Bütün evrende,
bildiğimiz kadarıyla ilk defa. -
9:35 - 9:41Açıklayıcı bilgi türümüzün
tanımlayıcı uyarlamasıdır. -
9:41 - 9:44DNA'daki açıklayıcı olmayan bilgiden,
-
9:44 - 9:47örneğin,
-
9:47 - 9:48evrensel olarak farklılaşıyor.
-
9:48 - 9:52Demek ki, anlaşılabilecek her ne varsa,
-
9:52 - 9:55açıklayıcı bilgi yoluyla anlaşılabilir.
-
9:55 - 9:59Dahası, herhangi fiziksel süreç,
-
9:59 - 10:02sadece fizik kuralları
tarafından kısıtlanır -
10:02 - 10:05ve bu tür bir bilgi tarafından
kontrol edilebilir. -
10:05 - 10:09Yani, açıklayıcı bilgi de
-
10:09 - 10:12yeryüzünü değiştirmeye başladı.
-
10:13 - 10:18Böylece, Dünya yakında tüm evrende
yaklaşan asteroitleri -
10:18 - 10:24başka yöne çevirdiği bilinen
tek obje olacak. -
10:24 - 10:28Qohelet anlaşılır bir şekilde
günlerinin acı veren yavaşlığından dolayı -
10:28 - 10:32yanlış tarafa yönelmişti.
-
10:32 - 10:36Yenilik, insan hayatında çok az rastlanır
-
10:36 - 10:39ve bir nesil içinde fark edilebilmesi
için çok dereceli. -
10:39 - 10:41Biyosferde is, yeni türlerin evrimi,
-
10:41 - 10:45daha da yavaştı.
-
10:45 - 10:48Ama ikisi de gerçekleşmekte idi.
-
10:48 - 10:54Şimdi, evrende
neden büyük bir monotonluk var -
10:54 - 10:58ve gezegenimiz bu eğilimini
nasıl değiştirebilir? -
10:59 - 11:04Geniş anlamıyla evren
nispeten basitçe bir şey. -
11:04 - 11:06Yıldızlar, öyle basitler ki
-
11:06 - 11:10milyar yıllar önceki durumlarını
-
11:10 - 11:13ve milyar yıllar sonraki hallerini
tahmin edebiliyoruz. -
11:14 - 11:16Peki, evren neden basittir?
-
11:17 - 11:23Basitçe, çok büyük ve güçlü şeyler,
-
11:23 - 11:27daha küçük şeyleri etkiler.
-
11:28 - 11:30Ben buna hiyerarşi kuralı diyorum.
-
11:30 - 11:33Örneğin, bir kuyruklu yıldız
Güneş'e çarptığı zaman, -
11:33 - 11:36Güneş hayatına olduğu gibi devam eder,
-
11:36 - 11:38ama kuyruklu yıldız buharlaşarak yok olur.
-
11:39 - 11:41Aynı sebeple
-
11:41 - 11:47büyük şeyler, küçük parçalardan
yani detaylardan, -
11:47 - 11:49pek de etkilenmezler.
-
11:50 - 11:53Bu da davranışlarının genel anlamda
-
11:53 - 11:54basit olduğunu gösterir.
-
11:54 - 11:58Ve basit olan şeylere,
-
11:58 - 11:59çok da yeni bir şey olamayacağından,
-
11:59 - 12:05hiyerarşi kuralı,
büyük ölçekli bir sadeliğe neden olarak -
12:05 - 12:07büyük monotonluğu ortaya çıkarıyor.
-
12:08 - 12:12Ancak bizi kurtaran lütuf,
-
12:12 - 12:15hiyerarşi kuralının,
bir doğa kanunu olmaması. -
12:16 - 12:19Sadece, evrende
çok uzun süre olagelmiş, -
12:19 - 12:20ama burası hariç.
-
12:20 - 12:25Biyosferimizde
molekül boyutunda objeler; genler -
12:25 - 12:28çok büyük ölçüde
oransız kaynakları kontrol eder. -
12:29 - 12:32Fotosentez için oluşan ilk genler,
-
12:32 - 12:34kendi proliferasyonlarına neden olarak
-
12:34 - 12:38ve ardından yüzeyin
değişimine sebep olarak -
12:38 - 12:42akıllara durgunluk veren
10'a 40 gücü faktörü tarafından -
12:42 - 12:46hiyerarşi kuralını ihlal etmiş
veya tersine çevirmiştir. -
12:47 - 12:52Açıklayıcı bilgi evrensel oluşu açısından,
-
12:52 - 12:53potansiyel olarak çok daha güçlü
-
12:53 - 12:56ve daha hızlı yaratılmış durumda.
-
12:56 - 13:01İnsan bilgisi 10'a 40 faktörüne
ulaştığı zaman, -
13:01 - 13:04bütün galaksiyi kontrol edebilecek
-
13:04 - 13:06ve ötesine de
göz kırpmaya başlayacaktır. -
13:06 - 13:08Yani insanlar
-
13:08 - 13:13ve var olması muhtemel
diğer açıklama yaratıcıları, -
13:13 - 13:18evren için yeniliğin nihai etkenleridir.
-
13:18 - 13:21Yeniliğin, yaratıcılığın
ve bilginin gelişmesinin, -
13:21 - 13:27nesnel ve büyük ölçüde
fiziksel etkileri olmasının -
13:27 - 13:33sebepleri ve anlamları bizleriz.
-
13:34 - 13:36İnsanlık açısından,
-
13:36 - 13:41yaşayan durgun toplum cehenneminden
kurtuluşun tek alternatifi, -
13:41 - 13:45yeni fikirlerin, davranışların,
yeni çeşit nesnelerin -
13:45 - 13:48durmadan üretilmesidir.
-
13:49 - 13:51Bu robotun yakında modası geçecek,
-
13:51 - 13:55çünkü yeni açıklayıcı bilgi
durmadan gelişiyor. -
13:56 - 13:59Ancak kozmik çerçeveden,
-
13:59 - 14:04açıklayıcı bilgi,
hiyerarşi kuralının intikamı gibidir. -
14:05 - 14:07büyük monotonluğun yok edicisidir.
-
14:08 - 14:14Yani, bir sonraki
kozmolojik çağın da yaratıcısıdır; -
14:14 - 14:15Anthropocene çağı.
-
14:16 - 14:19Kozmik bir savaştan bahsedecek olursak,
-
14:19 - 14:23bahsedilen karamsar masallarda
resmedildiği gibi değil. -
14:23 - 14:28Monotonluk ve yenilik arasındaki
bir savaş bu, -
14:28 - 14:31durağanlık ve yaratıcılık arasında.
-
14:32 - 14:34Bu savaşta, bizim tarafımız,
-
14:34 - 14:38kaybetmeye mahkum değil.
-
14:39 - 14:45Sahip olduğumuz eşsiz kapasiteyi
açıklayıcı bilgi elde etmeye adarsak, -
14:45 - 14:47evet, kazanabiliriz.
-
14:48 - 14:49Teşekkürler.
-
14:50 - 14:57(Alkışlar)
- Title:
- Yıllar süren durağanlıktan sonra, evren uyanıyor
- Speaker:
- David Deutsch
- Description:
-
Teorik fizikçi David Deutsch, "büyük durağanluk" ile ilgili akıllara durgunluk veren bir meditasyon veriyor - milyar yıllar boyunca evrende yeni sayılacak hiçbir şey oluşmadığı fikri üzerine - ve insanlığın açıklayıcı bilgi yaratma kapasitesinin, bu tutumu değiştirmeye nasıl yetebileceğini gösteriyor. "İnsanlar, kozmik güçlerin oyuncakları değiller, - " diyor, "kozmik güçlerin asıl kullanıcılarıdır.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 15:10
Cihan Ekmekçi approved Turkish subtitles for After billions of years of monotony, the universe is waking up | ||
Cihan Ekmekçi edited Turkish subtitles for After billions of years of monotony, the universe is waking up | ||
Figen Ergürbüz accepted Turkish subtitles for After billions of years of monotony, the universe is waking up | ||
Figen Ergürbüz edited Turkish subtitles for After billions of years of monotony, the universe is waking up | ||
Şahadet Taner edited Turkish subtitles for After billions of years of monotony, the universe is waking up | ||
Şahadet Taner edited Turkish subtitles for After billions of years of monotony, the universe is waking up | ||
Şahadet Taner edited Turkish subtitles for After billions of years of monotony, the universe is waking up | ||
Şahadet Taner edited Turkish subtitles for After billions of years of monotony, the universe is waking up |