Yıllar süren durağanlıktan sonra, evren uyanıyor

Teorik fizikçi David Deutsch, "büyük durağanluk" ile ilgili akıllara durgunluk veren bir meditasyon veriyor - milyar yıllar boyunca evrende yeni sayılacak hiçbir şey oluşmadığı fikri üzerine - ve insanlığın açıklayıcı bilgi yaratma kapasitesinin, bu tutumu değiştirmeye nasıl yetebileceğini gösteriyor. "İnsanlar, kozmik güçlerin oyuncakları değiller, - " diyor, "kozmik güçlerin asıl kullanıcılarıdır.

Sizlerle bu yüksek teknoloji metoduyla
konuşmaktan heyecan duyuyorum.

Yaşamış tüm insanlardan

çok büyük bir çoğunluğu,
burada yaptığımız şeyi,

anlaşılmaz, akılalmaz bulurdu.

Çünkü yüzyıllar boyunca,

bilimsel devrimden önce karanlık çağlarda

ve Aydınlanma Çağı'ndan önce,

insanların düşük beklentileri vardı;

kendi yaşamları,
torunlarının yaşamları için.

Genel anlamda

asla büyük ölçüde önemli bir yenilik
beklentileri yoktu.

Bu pesimizm İncil'in bazı paragraflarında,

bilinen bir yazarla birlikte
karşımıza çıkar.

İsmi Qohelet, esrarengiz bir arkadaş.

Şöyle yazmış "Olmuş olan,
olacak olanın aynısıdır

ve yapılmış bütün şeyler,
yapılacak olanlarla aynıdır.

Güneş'in altında,
yeni olan hiçbir şey yoktur."

"Bak, işte bu yeni! " dense de

hayır, o bizden önceki yıllarda yapılmıştı
diye cevap verirdi.

Qohelet yeniliğin yer almadığı
bir dünyadan bahsediyordu.

Yenilik derken Qohelet'in anlayışındaki
yenilikten bahsediyorum;

birazcık değişim değil

ama etkileri süren, önemli bir yenilik.

İnsanların, "Bak, bu yeni

ve tercihen daha kullanışlı"

diyebileceği yeniliklerden bahsediyorum.

Yani, tamamen rastgele değişiklikler
yenilik sayılmıyor.

Tamam, Herakleitos bir nehirde
iki kere yıkanmaz

çünkü nehir aynı nehir değil, demişti.

Ama eğer nehir rastgele değişiyor ise

aslında evet, aynı nehirdir.

Buna karşın,

aklımızdaki fikirler,
diğer zihinlere yayılırsa

ve nesiller boyu
hayatları değiştirebilirse

bu yenilik olur.

Yenilik olmadan insan hayatı

yaratıcılık ve gelişimden yoksundur.

Durağan bir toplum,
sıfır toplamlı bir oyundur.

Qohelet yaşarken bir cehennemde idi.

Birkaç yüzyıl önceki herkes gibi.

Tam bir cehennemdi çünkü insanlar için

acı çekmek, durağanlık ile
yakından alakalıdır.

Çünkü durağanlık
sadece hayal kırıklığına uğratıcı değil.

Her türlü acılar -

kıtlık, salgınlar, yaklaşan asteroitler,

aynı zamanda savaş ve kölelik gibi şeyler,

biz bunları önlemeyi öğrenene kadar
insanları incitmeye devam ettiler.

Somerset Maugham'ın İnsanın Esareti
kitabında yer alan bir hikâye vardır,

insanlığın tüm tarihini

şu şekilde özetleyen
antik bir bilge hakkında,

"Doğdu,

acı çekti ve öldü."

Böylece devam eder;

"Yaşam önemsizdi ve ölüm sonuçsuz."

Gerçekten de yaşamış insanlığın
ezici bir çoğunluğu

genç yaşta ve acı içinde ölmeden önce

ıstırap içinde
yorucu emek üretmek zorunda kaldılar.

Evet, birçok nesilde

sonradan gelenler için
hiçbir yenilik görülmedi.

Bununla beraber antik insanlar
durumlarını açıklamak için

heybetli kozmik terimler kullandılar.

Yapılması gereken de buymuş,
anlaşıldığı kadarıyla.

Her ne kadar asıl açıklamaları,
yani mitleri,

aslında yanlış olsalar da.

Kimileri dünyalarının

zalimlik ve monotonluk dolu hâlini,

iyi ve kötü arasındaki bitmek bilmez
kozmik savaşı olarak açıklamaya çalıştılar

ve insanlar da onların savaş alanıydı.

Bu da hayatlarının neden acı dolu olduğunu
düzgün bir şekilde açıklıyor olabilirdi

ve neden hiç gelişme yaşanmadığının.

Ne var ki bu pek de doğru değildi.

Çok ilginç olarak

bütün çatışma ve zulümlerinin sebebi

fikirleri işleme şekilleriyle ilgiliydi.

Dogmalar ve tam da böyle hikâyeleri
eleştirmek yerine,

onlarla memnun olmak

ve bunlara dayanarak dünyanın bu durumuna
daha iyi açıklamalar getirmeye çalıştılar.

20. yüzyıl fiziği daha iyi açıklamalar
yapmayı başardı,

ama hâlâ aynı
kozmik savaş terimleri içinde.

Bu sefer savaşçılar
düzen ve kaos veya entropi idi.

Bu hikâye gelecek için
bir umut vaat ediyor.

Ama farklı bir yönden;

antik zamanlardan bile
daha kasvetli biçimde

çünkü kötü taraf olan entropi,

termodinamiğin acımasız kanunları
bütün yeniliği durdurduğu zaman

evrenin sözüm ona ısı kaynaklı ölümü ile

final zaferine çoktan
takdir edilmiş durumda.

Şu anda, bu savaş içerisinde
yerel bir mücadele sürmekte,

düzen konumundaki sürdürülebilirlik

ve kaos konumundaki savurganlık arasında -

bunlar iyi ve kötünün günümüzdeki hâli,

çoğunlukla insanların da
kötü olduğu büklümü dahil edilir,

bu yüzden hiç kazanmaya çalışmamalıyız.

Son zamanlarda ise,

başka bir kozmik masal duyulmaya başlandı;

evreni çökerten yer çekimi

ve onu yıkan karanlık enerji arasında.

Ancak bu sefer,

bu kozmik güçlerden hangisi
kazanırsa kazansın,

biz kaybediyoruz.

İnsanlığın durumu hakkındaki
bütün bu karamsar ihtimaller

biraz doğruyu barındırıyor olsalar da

kehanetler olarak hepsi,

hep aynı sebepten dolayı yanıltıcılar.

Hiçbirisi insanları
gerçekten olduğu gibi yansıtmıyor.

Jacob Bronowski'nin de söylediği gibi;

"İnsan, manzarada bir figür değildir,

o manzaraya şekil verendir."

Diğer bir deyişle,

insanlar, kozmik güçlerin eğlendiği
oyuncaklar değiller,

bizler, o kozmik güçleri kullananlarız.

Bununla ilgili daha fazla konuşacağım

fakat öncesinde,
yeniliği yaratan şeyler nelerdir?

Evrenin başlangıcı,
tabii ki bunlardan biri.

Büyük patlama, bundan 14 milyar yıl önce,

uzay, zaman ve enerjiyi

ve fiziksel olan her şeyi yarattı.

Sonra aniden,

benim deyişimle yeniliğin ilk çağında,

ilk atomla beraber, ilk yıldız,

ilk kara delik

ve ilk galaksi oluştu.

Ancak sonrasında, bir noktada,

yenilik evrenden yok olup gitti.

Belki en erken
12-13 milyar yıl öncesinden,

günümüze kadar,

hiç yeni çeşit
asttronomik bir objeye rastlamadık.

Ben bu zamanı büyük monotonluk
diye adlandırdım.

Yani Qohelet, aslında yanlışlıkla da olsa,
Güneş'in altındakilerden ziyade,

Güneş'in ötesi konusunda

daha da haklı konumda.

Büyük monotonluk sürdüğü sürece,

şu ana kadar olmuş olanlar,

gerçekten de olacak olanlar ile aynı.

Dışarıda, gerçekten de

"Evet, bu yeni."
diyebileceğimiz hiçbir şey yok.

Bununla beraber,

büyük monotonluğun bir noktasında,

zamanında önemsiz sayılan bir şey oldu

ve milyarlarca yıl sonrasında bile,

kendi ana gezegeni dışında
bir şeyi etkileyebilmiş değil.

Yine de, nihayetinde, kozmik olarak
ciddi bir yeniliğe sebep olabilir.

Bahsettiğim bu şey, yaşamın kökeni:

ilk genetik bilgiyi oluşturmak,

biyolojik adaptasyonları kodlamak,

yeniliği kodlamak.

Dünya'da yeryüzünü
tamamen değiştirmeyi başardı.

Tek hücreli organizmalardaki DNA genleri,

havaya oksijen yaydılar,

karbondioksiti emdiler,

yere kireç ve demir madenleri eklediler.

Bu genlerden etkilenmeyen
derinlerde bir yerlerde,

küçük bir parça ya vardır ya yoktur.

Dünya, kozmik derecede,
yeni bir yer sayılmasa da

kesinlikle farklı bir yere dönüştü.

Dünya'dan farklı bir örnek olarak,

sadece birkaç yüz kimyasal cisim
tespit edilebildi.

Tahminen, daha fazla yaşamsız konumlar

ama Dünya'da,

evrim,
milyarlarca farklı kimyasallar yarattı.

Sonrasında ilk bitkiler, hayvanlar,

bazı ata türlerimizde

açıklayıcı bilgi oluştu.

Bütün evrende,
bildiğimiz kadarıyla ilk defa.

Açıklayıcı bilgi türümüzün
tanımlayıcı uyarlamasıdır.

DNA'daki açıklayıcı olmayan bilgiden,

örneğin,

evrensel olarak farklılaşıyor.

Demek ki, anlaşılabilecek her ne varsa,

açıklayıcı bilgi yoluyla anlaşılabilir.

Dahası, herhangi fiziksel süreç,

sadece fizik kuralları
tarafından kısıtlanır

ve bu tür bir bilgi tarafından
kontrol edilebilir.

Yani, açıklayıcı bilgi de

yeryüzünü değiştirmeye başladı.

Böylece, Dünya yakında tüm evrende
yaklaşan asteroitleri

başka yöne çevirdiği bilinen
tek obje olacak.

Qohelet anlaşılır bir şekilde
günlerinin acı veren yavaşlığından dolayı

yanlış tarafa yönelmişti.

Yenilik, insan hayatında çok az rastlanır

ve bir nesil içinde fark edilebilmesi
için çok dereceli.

Biyosferde is, yeni türlerin evrimi,

daha da yavaştı.

Ama ikisi de gerçekleşmekte idi.

Şimdi, evrende
neden büyük bir monotonluk var

ve gezegenimiz bu eğilimini
nasıl değiştirebilir?

Geniş anlamıyla evren
nispeten basitçe bir şey.

Yıldızlar, öyle basitler ki

milyar yıllar önceki durumlarını

ve milyar yıllar sonraki hallerini
tahmin edebiliyoruz.

Peki, evren neden basittir?

Basitçe, çok büyük ve güçlü şeyler,

daha küçük şeyleri etkiler.

Ben buna hiyerarşi kuralı diyorum.

Örneğin, bir kuyruklu yıldız
Güneş'e çarptığı zaman,

Güneş hayatına olduğu gibi devam eder,

ama kuyruklu yıldız buharlaşarak yok olur.

Aynı sebeple

büyük şeyler, küçük parçalardan
yani detaylardan,

pek de etkilenmezler.

Bu da davranışlarının genel anlamda

basit olduğunu gösterir.

Ve basit olan şeylere,

çok da yeni bir şey olamayacağından,

hiyerarşi kuralı,
büyük ölçekli bir sadeliğe neden olarak

büyük monotonluğu ortaya çıkarıyor.

Ancak bizi kurtaran lütuf,

hiyerarşi kuralının,
bir doğa kanunu olmaması.

Sadece, evrende
çok uzun süre olagelmiş,

ama burası hariç.

Biyosferimizde
molekül boyutunda objeler; genler

çok büyük ölçüde
oransız kaynakları kontrol eder.

Fotosentez için oluşan ilk genler,

kendi proliferasyonlarına neden olarak

ve ardından yüzeyin
değişimine sebep olarak

akıllara durgunluk veren
10'a 40 gücü faktörü tarafından

hiyerarşi kuralını ihlal etmiş
veya tersine çevirmiştir.

Açıklayıcı bilgi evrensel oluşu açısından,

potansiyel olarak çok daha güçlü

ve daha hızlı yaratılmış durumda.

İnsan bilgisi 10'a 40 faktörüne
ulaştığı zaman,

bütün galaksiyi kontrol edebilecek

ve ötesine de
göz kırpmaya başlayacaktır.

Yani insanlar

ve var olması muhtemel
diğer açıklama yaratıcıları,

evren için yeniliğin nihai etkenleridir.

Yeniliğin, yaratıcılığın
ve bilginin gelişmesinin,

nesnel ve büyük ölçüde
fiziksel etkileri olmasının

sebepleri ve anlamları bizleriz.

İnsanlık açısından,

yaşayan durgun toplum cehenneminden
kurtuluşun tek alternatifi,

yeni fikirlerin, davranışların,
yeni çeşit nesnelerin

durmadan üretilmesidir.

Bu robotun yakında modası geçecek,

çünkü yeni açıklayıcı bilgi
durmadan gelişiyor.

Ancak kozmik çerçeveden,

açıklayıcı bilgi,
hiyerarşi kuralının intikamı gibidir.

büyük monotonluğun yok edicisidir.

Yani, bir sonraki
kozmolojik çağın da yaratıcısıdır;

Anthropocene çağı.

Kozmik bir savaştan bahsedecek olursak,

bahsedilen karamsar masallarda
resmedildiği gibi değil.

Monotonluk ve yenilik arasındaki
bir savaş bu,

durağanlık ve yaratıcılık arasında.

Bu savaşta, bizim tarafımız,

kaybetmeye mahkum değil.

Sahip olduğumuz eşsiz kapasiteyi
açıklayıcı bilgi elde etmeye adarsak,

evet, kazanabiliriz.

Teşekkürler.

(Alkışlar)