Jack Horner: Şekil Değiştiren Dinozorlar

Bebek dinozorlar nerede? TEDxVancouver'da paleontolojist Jack Horner muhteşem konuşmasında hepimizin bildiği ve hayranlık duyduğu dinozorlara ait fosil iskeletlerini nasıl kestiğini ve içlerinden nasıl şaşırtıcı sırlar çıkardığını anlatıyor.

Aramızda farklı nesillerden

olanlar varsa el kaldırabilir ya da

el çırpabilir mi?

3 ile 12 yaş arasında

kaç kişi var merak ediyorum.

(Kahkahalar)

Yok, ha!

Tamam.

Dinozorlar hakkında konuşacağım.

Bu yaşlardayken dinozorları hatırlıyor musunuz?

(Alkışlar)

Dinozorlar eğlenceli yaratıklardır, bilirsiniz.

(Kahkahalar)

Şu an farklı bir noktaya doğru ilerliyoruz.

Umarım hepiniz bunu farketmişsinizdir.

Size baştan mesajımı vereyim:

Yok olmamaya çalışın.

(Kahkahalar)

İşte bu.

(Kahkahalar)

İnsanlar bana çok soru sorarlar.

Aslında en çok aldığım sorulardan biri şudur:

"Neden çocuklar dinozorları bu kadar severler?"

Bu cazibe nereden geliyor?

Ben de genelde şöyle cevaplarım:

"Çünkü dinozorlar büyükler,

farklılar ve şu anda yoklar."

Hepsinin soyu tükendi.

Bu doğru değil tabi,

ama bir dakikalığına öyle sayacağız.

Evet, ana fikir böyledir:

Büyükler, farklılar ve şu anda yoklar.

Konuşmamın başlığı,

Şekil Değiştiren Dinozorlar:

Erken Yok Oluşun Sebebi.

Şimdi, dinozorları hatırladığımızı varsayıyorum.

Farklı farklı birçok şekilleri var.

Farklı çeşitleri var.

Uzun zaman önce,

1900'lü yılların başlarında,

müzeler dinozorların peşine düşmüştü.

Sahaya çıkıp onları topladılar.

Ve şu çok ilginçtir:

Her müze diğer müzelerin sahip olduklarından

daha büyük ve daha iyi bir dinozora sahip olmak istiyordu.

Eğer Toronto'da bir müze büyük bir

Tyrannosaur'a sahipse

Ottawa'da bir başka müze daha büyük

ve daha iyisini istiyordu.

Ve bu bütün müzelerde yaşandı.

Herkes daha büyük ve iyi durumda

dinozorları araştırıyordu.

Bu 1900'lü yılların başlarında böyleydi.

1970'lerde

bazı bilim adamları oturdu

şöyle düşündü: "Bu da ne böyle?

Şu dinozorlara bakın.

Hepsi de kocaman.

Peki ufak olanlar nerede?"

Bu konu hakkında düşündüler

hatta bazı makaleler bile kaleme aldılar:

"Küçük dinozorlar nerede?"

(Kahkahalar)

Evet, müzeye gidin de görün,

bakın bakalım kaç tane bebek dinozor göreceksiniz.

İnsanlar şunu zannettiler -- ki aslında bu bir problemdi --

İnsanlar zannettiler ki

eğer küçük bir dinozora

ya da genç bir dinozora sahip olsalardı

onun kimliğini kolaylıkla saptayabilirlerdi.

Büyük bir dinozorunuz ve

daha küçük bir dinozorunuz olurdu.

Ama bütün dinozorları büyüktü.

Bu birkaç şeyden kaynaklandı.

İlk olarak, bilim adamlarının egoları vardır,

ve onlar dinozorlara isim vermeyi severler.

Gerçi her şeye isim vermeyi severler.

Herkes bir hayvan sahibi olmayı ve ona isim vermeyi sever.

(Kahkahalar)

Ne zaman farklı görünen ufak bir şey bulduysalar

ona farklı bir isim verdiler.

Sonuçta ne oldu?

Kendimizi bir yığın dinozorun içinde bulduk.

1975 yılında

birinin kafasında bir ampül yandı.

Pennsylvania Üniversitesi'nden

Dr. Peter Dodson

dinozorların, sürüngenlerin değil

kuşların büyüme süreçlerini

takip ettiklerini

farkederek

farklı bir yorum getirdi.

Bunun için

Cassowary'yi örnek göstermişti.

Gerçekten de Cassowary'ye ya da kafasında boynuz olan

herhangi bir kuşa baktığınızda,

ibiğin büyümeye başlamasından önce

bu tip canlıların

yetişkin boyutunun yüzde 80'ine kadar büyüdüklerini görebilirsiniz.

Şimdi bunun hakkında düşünelim.

Bu tip kuşlar, yetişkinlik öncesi karakterlerini

bizim ifademizle ontogenilerini oldukça geç bir zamana kadar tutuyorlar.

Allometrik kafatası ontogenisi

göreceli baş iskeleti büyümesidir.

Eğer yüzde 80 oranında

olgunlaşmış bir cassowary

bulsaydınız, bu hayvanın

ileride cassowary olabileceğini bilemezdiniz

aksine bu ikisinin farklı hayvanlar olduğunu düşünürdünüz.

Bu bir problemdi,

ve Peter Dodson bu problemi

ördek gagalı dinozorları kullanarak

çözdü ve adına da Hypacrosaurus dedi.

Ve şunu gösterdi:

Eğer bir bebek ve yetişkin kafatasını ele alırsanız

ve bunların lineer bir büyüme sürecini takip ettiğini düşünürseniz

o zaman bu iki kafatasının ortalaması

yaklaşık olarak

yetişkin olanın yarısı kadar olmalıydı.

Fakat gerçekte yüzde 65

yetişkinlikte olanlarda bile

bir boynuz yapısı yoktu.

İlginç bir durumdu.

Bu, insanların

tekrar yanlış yola saptığı yerdi.

Şunu kastediyorum: Eğer insanlar

Peter Dodson'ın çalışmasını dikkate alsalardı ve onunla yol alsalardı

şu an sahip olduğumuzdan

daha az dinozora sahip olurduk.

Ne var ki bilim adamlarının egoları vardır;

ve onlar bir şeylere isim vermeyi severler.

Tabi dinozorlara isim vermeye devam ettiler

çünkü onları farklı görmüşlerdi.

Şu anda bir dinozorun

ya da herhangi bir hayvanın

genç ya da daha yaşlı olup olmadığını test etme imkanımız var.

Ve bu açıkçası onların kemiklerini keserek yapılıyor.

Fakat dinozorların kemiklerini kesmek

sizin de anlayacağınız üzere oldukça zor

çünkü müzeler için

kemikler oldukça kıymetli parçalar.

Müzeye gidin görün ne kadar itina gösterdiklerine şahit olacaksınız.

Kemikleri küçük kutuların içinde köpüklerle destekleyerek saklıyorlar.

Çok özen gösteriyorlar.

Oraya gidip kemikleri biçerek

içine bakmak istediğinizde bundan hoşlanmıyorlar.

(Kahkahalar)

Normalde onlar bunu yapmanıza izin vermezler.

Fakat benim bir müzem var

ve orada bir dinozor koleksiyonum var

o halde ben de benimkileri kesebilirim.

Ben de bunu yaptım.

(Alkışlar)

Eğer küçük bir dinozorun kemiğinin kesitine bakarsanız

Şekil-A'da gösterilen süngerimsi bir yapıyla karşılaşırsınız.

Eğer daha yaşlı bir dinozorunkine bakarsanız

Daha yoğun bir dokuya sahip olduğunu görürsünüz.

Bunun olgun bir kemik yapısı olduğunu söyleyebilirsiniz.

Yani bu ikisini ayırd etmek oldukça kolay.

Şimdi sizlere

şunları göstermek istiyorum.

Kuzey Amerika'da, ABD'nin kuzeydeki ovalarında,

Alberta ve Saskatchewan vilayetlerinin güneydeki ovalarında

Cehennem Deresi Oluşumu adı verilen

ve yeryüzünde yaşamış son dinozorları barındıran kayalar var.

Ve bunlardan 12 tanesi

herkesin tanıdığı --

yok olmuş 12 temel

dinozoru kastediyorum.

Biz bunları değerlendireceğiz.

Bu benim yapmakta olduğum şey.

Öğrencilerim ve personelimle

bunları kesip içlerine bakıyoruz.

Tahmin edeceğiniz üzere

bir bacak kemiğine kesik açmak kolay

fakat bir müzeye gidip

"Dinozorunuzun kemiğine bir kesik açsam

sorun olur mu?" diye sorsanız

size "Git buradan!" derler.

(Kahkahalar)

Evet burada bahsettiğim 12 dinozor var.

Şu üç dizonora baktığımızda

bunların Pachycephalosaurs diye isimlendirilen dinozorlar olduklarını görüyoruz.

Herkes bu üç

hayvanın arasında bir ilişki olduğunu bilir.

Varsayım, bunların

kuzen şeklinde ya da bir başka şekilde

bir ilişkisi olduğunu düşünmek yönündedir.

Fakat hemen hiç kimse

bunların daha yakın ilişkili olabileceğini düşünmedi.

Başka bir ifadeyle,

insanlar bunlara baktılar ve farklılıklarını gördüler.

Hepinizin bildiği gibi

eğer kız kardeşiniz ya da erkek kardeşinizle

olan akrabalık ilişkinizi belirleyecekseniz

farklılıklara bakarak bunu yapamazsınız.

Aradaki ilişkiyi sadece

benzerliklere bakarak belirleyebilirsiniz.

Fakat insanlar bunlara bakıyor

ve ne kadar da farklı olduklarından bahsediyorlardı.

Pachycephalosaurus büyük, kalın küremsi bir kafatasına sahip

ve kafasının arka kısmında küçük çıkıntılar var

ön tarafında, burun civarında ise bir grup budaklı yapılar var.

Bir diğer dinozor Stygimoloch,

aynı yaşta ve aynı zamanda yaşamış

kafasından geriye doğru uzanan sivri yapılar var

ufak küremsi bir kafatası

ve yine burun kısmında budaklı yapılar mevcut.

Bu üçüncüsü de Dracorex adı verilen dinozor.

Hogwart'ın Gözleri.

Tahmin edin bu isim nereden geliyor? Dragon.(İngilizcede Ejderha anlamına gelir)

Evet bu da bir dinozor

kafasından geriye uzanan sivri yapılara sahip, küremsi kafatası yok

ve burun kısmında budaklı yapılar var.

Hiç kimse burun kısmındaki budaklı yapıların benzerliğini farketmemişti.

Fakat bu üçüne baktılar ve şöyle dediler:

"Bunlar üç farklı dinozor,

ve muhtemelen en ilkel olanları da Dracorex.

Şu diğeri de şundan daha ilkel.

Onlar bu üçünü

nasıl sınıflandırdılar anlayamıyorum.

Ama bunları sıralarsanız

bu üç kafatasını yanyana koyar

ve böyle kıyaslarsanız.

Dracorex en küçükleri,

Stygimoloch ortanca olanları,

Pachycephalosaurus ise en büyükleri.

Bu tablonun bana

bir ipucu vermesi gerektiği düşünülür.

(Kahkahalar)

Fakat bu onlara bir ipucu vermedi.

Çünkü... Bunun nedenini biliyoruz.

Bilim adamları bir şeylere isim vermeyi severler.

Evet, eğer Dracorex'e

bir kesik açıp bakarsak --

Ben bizim Dracorex'e açtım --

ve baktım ve süngerimsi

gerçekten süngerimsi bir iç yapısı olduğunu gördüm.--

Bu elimizdeki kemiğin genç olduğu anlamına geliyor,

bunlar gerçekten hızlı büyürler.

İleride daha büyük olacağını düşünebiliriz.

Stygimoloch üzerinde bir kesik açarsanız

aşağı yukarı aynı şeyi görürsünüz.

Küremsi küçük kafatasının

hızla büyüdüğünü anlıyoruz.

Çok hızlı bir şekilde şişiyor.

İlginç olan bir diğer şey de Dracorex'in kafasının

arka kısmındaki sivri yapıların da hızla büyümesi.

Stygimoloch'un kafasının arkasındaki sivrilikler

erimeye başlıyor

yani küremsi şişlik büyürken

kafanın gerisindeki sivrilikler küçülüyor.

Pachycephalosaurus'a baktığımızda,

Pachycephalosaurus üst tarafta katı bir küremsi yapıya sahip

ve kafasının arkasındaki çıkıntılar

iyice küçülmüş.

Şimdi bu üç dinozoru inceleyerek

siz -- bir bilim adamı olarak --

kolaylıkla şu hipotezi oluşturabilirsiniz:

Bu tablo sadece aynı hayvanın

gelişim serisini ifade ediyor.

Şu anlama da geliyor

Stygimoloch ve Dracorex

artık yok.

(Kahkahalar)

Evet.

Ayrıca şu anlama da geliyor:

Geriye 10 temel dinozorumuz kaldı.

Berkley'de bir meslektaşım ve ben

Triceratops'a bakıyorduk.

Hatırladığım kadarıyla

2000'den önceydi.

Triceratops ilk olarak 1800'lerde bulundu.

Fakat 2000 yılından önce

hiç kimse genç bir Triceratops görmemişti.

Dünya'nın pek çok yerindeki müzelerdeTriceratops vardı,

fakat hiç kimsede genç bir Triceratops yoktu.

Nedenini biliyoruz, değil mi?

Çünkü herkes büyük olanı ister.

Herkeste büyük olanlar vardı.

Biz de çıktık ve birkaç şey topladık

ve birkaç küçük dinozor iskeleti bulduk.

Onlar her yerdeler.

Onlardan bizim müzede çok sayıda var.

(Kahkahalar)

Herkes bunu benim müzemin küçük olmasına bağlıyor.

Küçük bir müzen varsa, küçük dinozorların vardır.

(Kahkahalar)

Triceratops'a bakarsanız,

farklılaştığını, şekil değiştirdiğini görebilirsiniz.

Genç bireyler büyürken

boynuzları geriye doğru kıvrılır.

Daha da yaşlandıklarında

boynuz ileri doğru büyür.

Bu oldukça hoştur.

Kafasındaki fırfırlar boyunca bakarsanız

üçgen şeklinde küçük kemikler görürsünüz

bunlar üçgen olarak büyürler

ve yetişkinlerde fırfırın üzerine yayılırlar.

Tıpkı Pachycephalosaurs'un kafasından geriye

uzanan sivri çıkıntılar gibi.

Genç bireyler benim koleksiyonumda olduğu için

onlara kesik açtım

ve içlerine baktım.

Küçük olan oldukça süngerimsiydi.

Orta boyuttaki de süngerimsi iç yapıya sahipti.

Ama ilginç olan şu ki

yetişkin Triceratops da aynı şekilde süngerimsi iç yapıya sahipti.

Bu kafatası iki metre uzunluğundaydı.

Büyük bir kafatasıydı.

Bu formda olan

bir başka dinozor daha var,

daha büyük olması dışında Triceratops'a benziyor

Torosaurus olarak adlandırılmış.

Torosaurus'a kesik açtığımızda

olgun bir kemik yapısı görürüz.

Fakat kalkanında şu büyük delikleri vardır.

Herkes şöyle dedi: "Triceratops ve Torosaurus'un

aynı hayvan olması mümkün değildir,

çünkü biri diğerinden daha büyük."

(Kahkahalar)

"Ve fırfırlarının altında delikleri var."

Ben de şöyle dedim: "Peki, elimizde genç bir Torosaurus var mı?"

Onlar da: "Hayır yok,

ama kafasında delikler var." dediler.

Benim mezun öğrencilerimden birisi, John Scanella,

bütün koleksiyonumuzu gözden geçirdi

ve kalkandaki deliklerin

Triceratops'ta başladığını

ve Torosaurus'da görünür bir hal

aldığını keşfetti.

Triceratops ve Torosaurus

arasında bir ara form

bularak bunu başardı.

Şimdi şunu biliyoruz:

Torosaurus, Triceratops'un

yetişkin halidir.

Dinozorlara isim verdiğimiz zaman

ya da herhangi bir şeye isim verdiğimiz zaman

orjinal isim bayrağı diker,

ikinci isim kapı dışarı edilir.

Torosaurus ismi artık yok.

Triceratops ile ilgili haberleri duymuşsunuzdur,

pek çok haber programı bu konuda yanlış bilgi verdi.

Torosaurus isminin kalması, Triceratops'un kaldırılması gerektiğini düşündüler,

fakat malesef bu olmayacak.

(Kahkahalar)

Evet, biz aynı mantığı diğer dinozorlara da uygulayabiliriz.

Mesela burada bir Edmontosaurus

ve Anatotitan örneği var.

Anatotitan: Dev ördek

Bu bir dev ördek gagalı dinozor.

Bir başka detay.

Kemik dokusuna bakalım.

Kemik dokusu bize

Edmontosaurus'un genç bir birey olduğunu

veya en azından yetişkin öncesi bir birey olduğunu

diğerinin de yetişkin birey olduğunu söylüyor.

Yani bir ontogenimiz var.

Dolayısıyla Anatotian ismini bırakıyoruz.

Bunu yapmaya devam edebiliriz.

Ve sonuncusu

T-Rex.

Elimizde iki dinozor var:

T-Rex ve Nanotyrannus.

(Kahkahalar)

Sizi meraklandırdı değil mi?

(Kahkahalar)

Fakat onların iyi bir sorusu vardı.

Bu iki dinozora bakıyor

ve şöyle diyorlardı: "Biri 17 dişe sahip, diğer en büyük olansa 12 dişe sahip,

bu hiç mantıklı değil

çünkü yaşlandıkça

dişleri uzayan bir dinozor bilmiyoruz.

Demek bunlar

birbirinden farklı."

Biz de bunlara keserek baktık.

Emin olabilirsiniz,

Nanotyrannus genç kemik yapısına sahip,

büyük olansa daha olgun bir kemik yapısına sahip.

Hala büyüyebilirmiş gibi görünüyor.

Bizim çalıştığımız Rockies müzesinde,

benim dört tane T-Rex'im var,

yani bunları kesebilirim.

Aslında bunları kesmek zorunda değildim,

sadece bunların çenelerini sıralayarak

en büyük olanın 12 adet dişe

bir küçüğünün 13 tane dişe

bir ufağının 14 tane

ve tabi ki Nano'nun 17 adet dişe sahip olduğunu görebilirim.

Çıkıp diğer insanların koleksiyonuna baktık

ve 15 dişe sahip bir çene daha bulduk.

Yine aynı sonuç;

Tyrannosaurus ontogenisi

Nanotyrannus'u kapsıyor,

ve bir dinozoru daha şutluyoruz.

(Kahkahalar)

Kretase çağının

sonuna vardığımızda

elimizde yedi dinozor kalmış oluyor.

Bu iyi bir sayı.

Yok oluşa giden dinozor sayısı için iyi bir sayı bence.

Tahmin edebileceğiniz gibi

bu sonuç bir dördüncü sınıf öğrencisi için pek popüler değil.

Dördüncü sınıf öğrencileri dinozorlarını severler,

ve onları ezberlerler.

Bu sonuç onları mutsuz ediyor.

(Kahkahalar)

Teşekkürler

(Alkışlar)