-
Title:
Jack Horner: Dinozaury zmieniające kształt
-
Description:
Gdzie są dzieci dinozaurów? W urzekającej pogadance z TEDxVancouver paleontolog Jack Horner opowiada o tym, jak rozcinanie czaszek skamienielin ukazało szokujący sekret dotyczący naszych najukochańszych dinozaurów.
-
Czy mogę poprosić, aby słuchacze z różnych pokoleń
-
podnieśli dłonie
-
lub zaczęli klaskać?
-
Ciekawi mnie jak wiele jest osób
-
w wieku od trzech do 12 lat.
-
(Śmiech)
-
Nie ma, co?
-
Dobra
-
Będę mówił o dinozaurach.
-
Pamiętacie dinozaury, jak byliście w tym wieku?
-
(Oklaski)
-
Dinozaury są w sumie śmieszne.
-
-
Pójdziemy teraz w trochę innym kierunku.
¶
-
Mam nadzieję, że wszyscy sobie z tego zdajecie sprawę.
-
Podam wam moje przesłanie wprost:
-
Postarajcie się nie wyginąć.
-
(Śmiech)
-
Ot co.
-
-
Ludzie często pytają mnie --
¶
-
w sumie jednym z najczęściej zadawanych mi pytań
-
jest to, dlaczego dzieci tak lubią dinozaury?
-
Co je tak fascynuje?
-
A ja zwykle po prostu mówię:
-
„No, dinozaury były duże,
-
inne i ich nie ma.”
-
Wszystkie wyginęły.
-
No, to nie prawda,
-
ale za chwilę dojdziemy do tego problemu.
-
Taki właśnie jest tu motyw:
-
duże, inne i ich nie ma.
-
Tytuł mojej pogadanki to:
-
Dinozaury zmieniające kształt:
-
Przyczyna przedwczesnego wymarcia.
-
Zakładam, że pamiętamy dinozaury.
¶
-
Mają one wiele różnych kształtów.
-
Jest wiele odmiennych rodzajów.
-
Dawno temu,
-
jeszcze na początku XX wieku,
-
muzea szukały dinozaurów.
-
Szukały i zbierały je.
-
A to jest ciekawa historia.
-
Każde muzeum chciało troszkę większego i lepszego
-
niż inni.
-
Więc jak muzeum z Toronto szukało
-
i znalazło tyranozaura, takiego dużego,
-
to muzeum z Ottawy chciało jeszcze większego
-
i lepszego.
-
Tak było ze wszystkimi muzeami.
-
Więc wszyscy szukali
-
tych większych i lepszych dinozaurów.
-
Tak było na początku XX w.
-
-
część naukowców zadała sobie pytanie:
-
„Co u licha?
-
Popatrzcie na te dinozaury.
-
Wszystkie są duże.
-
A gdzie są te małe?”
-
Zaczęli się nad tym zastanawiać,
-
nawet pisali publikacje na ten temat:
-
„Gdzie są małe dinozaury”?
-
(Śmiech)
-
No, pójdźcie do muzeum, a zobaczycie,
-
ile dzieci dinozaurów tam jest.
-
Ludzie zakładali -- i był to rzeczywiście problem --
-
ludzie zakładali,
-
że jeśliby znaleźli małe dinozaury,
-
jeśliby znaleźli młodociane dinozaury,
-
to łatwo by było je rozpoznać.
-
Miałbyś dużego dinozaura
-
i mniejszego dinozaura.
-
Ale oni mieli tylko duże dinozaury.
-
A to się sprowadza do paru rzeczy.
¶
-
Po pierwsze naukowcy są próżni
-
i naukowcy lubią nadawać nazwy dinozaurom.
-
Lubią nadawać nazwy wszystkiemu.
-
Każdy chce, żeby było takie zwierzę, które sami nazwali.
-
(Śmiech)
-
Więc za każdym razem, jak znajdowali coś, co wygląda trochę inaczej,
-
to nadawali temu inną nazwę.
-
Doprowadziło to do tego,
-
że mamy całą masę różnych dinozaurów.
-
-
kogoś nareszcie olśniło.
-
Dr Peter Dodson
-
z Uniwersytetu Pensylwanii
-
zdał sobie sprawę z tego,
-
że dinozaury rosły
-
bardziej tak jak ptaki,
-
czyli inaczej
-
niż gady.
-
Dr Dodson
-
posłużył się przykładem kazuara.
-
A to w sumie fajne -- jak się przyjrzysz kazuarowi
-
czy też jakiemukolwiek ptakowi, co ma grzebień na głowie,
-
to one tak naprawdę osiągają
-
około 80 procent dorosłego rozmiaru
-
zanim grzebień zacznie rosnąć.
-
No to sobie pomyślcie.
-
One w zasadzie zachowują swoje młodociane cechy
-
do bardzo późnego etapu swojej tzw. ontogenezy.
-
Więc allometryczna ontogeneza czaszki
-
to względny wzrost czaszki.
-
Więc widzicie,
-
że jeślibyście znaleźli takiego,
-
co już osiągnął 80% dorosłego rozmiaru
-
a nie wiedzielibyście, że będzie to kazuar,
-
to byście pomyśleli, że to dwa różne zwierzęta.
-
-
a Peter Dodson wykazał to
-
za pomocą pewnego dinozaura o kaczym dziobie
-
wtedy zwanego hipakrozaurem.
-
Udowodnił on,
-
że gdyby zestawić młodego osobnika z dorosłym
-
i spróbować ustalić to, jak on powinien wyglądać
-
jeśliby rósł w taki liniowy sposób,
-
to miałby on grzebień
-
o około połowę mniejszy niż dorosły osobnik.
-
Ale ten rzeczywisty młodzieńczy osobnik
-
przy 65 procentach
-
w ogóle nie miał grzebienia.
-
Więc było to ciekawe.
-
I tutaj właśnie
-
ludzie znowu poszli na manowce.
-
No bo, jeśliby po prostu przyjęli
-
pracę Petera Dodsona i poszli w tym kierunku,
-
to mielibyśmy dużo mniej dinozaurów
-
niż mamy obecnie.
-
Ale naukowcy są próżni;
-
lubią nadawać nazwy.
-
Nadal więc nadawali nazwy dinozaurom,
-
bo się różniły.
-
Teraz jednak mamy sposób, by sprawdzić,
¶
-
czy dany dinozaur czy jakiekolwiek inne zwierzę
-
to młody czy starszy osobnik.
-
Robi się to poprzez rozcinanie ich kości.
-
Ale trudno jest rozciąć kości dinozaura,
-
jak sobie łatwo wyobrazić,
-
bo w muzeach
-
kości są cenne.
-
Idziesz do muzeum i oni się nimi naprawdę dobrze opiekują.
-
Umieszczają je w piance, w małych pojemnikach.
-
Bardzo dobrze się o nie dba.
-
Nie lubią, jak ktoś przychodzi
-
i chce rozpiłować je, żeby zajrzeć do środka.
-
(Śmiech)
-
Więc normalnie ci na to nie pozwolą.
-
Ale ja mam muzeum,
-
zbieram dinozaury
-
i mogę rozpiłować swoje.
-
I to właśnie robię.
-
-
Więc jeśli rozetniesz młodego dinozaura,
¶
-
to jest on bardzo gąbczasty w środku jak – A.
-
A jeśli rozetniesz starszego dinozaura,
-
to jest on bardzo masywny.
-
Widać, że to dojrzała kość.
-
Naprawdę łatwo jest je rozróżnić.
-
Chcę teraz
-
wam je pokazać.
-
W Ameryce Północnej na obszarze Północnych Równin Stanów Zjednoczonych
-
i Południowych Równin Alberty i Saskatchewan
-
jest jednostka skalna zwana formacją Hell Creek,
-
w której są ostatnie dinozaury, jakie żyły na Ziemi.
-
Jest ich 12,
-
które wszyscy uznają --
-
Chodzi mi o 12 podstawowych dinozaurów,
-
które wyginęły.
-
No i ocenimy je sobie.
-
I to właśnie robiłem.
-
Tak więc moi studenci, mój zespół,
-
rozcinaliśmy je.
-
Jak się pewnie domyślacie,
-
rozcięcie kości nogi to jedno,
-
ale jak idziesz to muzeum
-
i mówisz: „Nie macie nic przeciwko temu,
-
że rozetnę czaszkę waszego dinozaura, nie?”,
-
to oni powiedzą: „Idź stąd”.
-
(Śmiech)
-
No to mamy tu 12 dinozaurów.
-
I chcemy się najpierw przyjrzeć tym trzem.
-
To są dinozaury zwane pachycefalozaurami.
¶
-
Wszyscy wiedzą,
-
że te trzy zwierzęta są spokrewnione.
-
Założenie jest więc takie,
-
że są one spokrewnione
-
jak kuzyni czy coś podobnego.
-
Ale nikt nigdy nie wpadł na to,
-
że mogą być jeszcze bliżej spokrewnione.
-
Innymi słowy
-
ludzie patrzeli na nie i widzieli różnice.
-
A wszyscy wiecie,
-
że jeśli chcecie ustalić,
-
czy jesteście spokrewnieni ze swoim bratem czy siostrą,
-
to nie możecie patrzeć na różnice.
-
Pokrewieństwo można ustalić
-
szukając podobieństw.
-
Więc ludzie patrzeli na nie
¶
-
i dyskutowali o tym, w jaki sposób się one różnią.
-
Pachycefalozaur ma dużą, grubą kopułę na głowie,
-
no i ma też takie małe guzki z tyłu głowy
-
oraz masę sękatego czegoś na końcu nosa.
-
Stygimoloch, inny dinozaur
-
z tego samego okresu, żyjący w tym samym czasie,
-
ma kolce wystające z tyłu głowy.
-
Ma małą, malutką kopułę
-
i ma masę sękatego czegoś na nosie.
-
No i jest też stwór zwany drakoreks,
-
Oko Hogwartu.
-
Zgadnijcie skąd się to wzięło? Od smoka.
-
No to mamy dinozaura,
-
który ma kolce wystające z głowy, bez kopuły,
-
i sękate coś na nosie.
-
Nikt nie zauważył, że to sękate coś wygląda jakby tak samo.
¶
-
Ale popatrzeli na te trzy
-
i powiedzieli: „To są trzy różne dinozaury,
-
a drakoreks jest prawdopodobnie z nich najprymitywniejszy.
-
A ten drugi jest bardziej prymitywny niż ten inny.
-
Nie jest dla mnie jasne,
-
jak oni właściwie to ustalili.
-
Ale jeśli się je uszereguje,
-
jeśli się weźmie te trzy czaszki i się je uszereguje,
-
to one się układają w ten sposób.
-
Drakoreks jest najmniejszy,
-
stygimoloch jest średniego rozmiaru,
-
a pachycefalozaur jest największy.
-
Ktoś mógłby pomyśleć,
-
że to mi powinno coś podpowiedzieć.
-
(Śmiech)
-
Ale nic im to nie podpowiedziało.
-
Bo, no wszyscy wiemy czemu.
-
Naukowcy lubią nadawać nazwy.
-
-
drakoreksa --
-
ja rozciąłem naszego drakoreksa --
-
i zajrzymy do środka, on był naprawdę gąbczasty w środku,
-
naprawdę gąbczasty w środku.
-
Znaczy się, to jest osobnik młodociany
-
i rośnie bardzo szybko.
-
Widać, że będzie coraz większy.
-
Jeśli rozetniesz stygimolocha,
-
to jest z nim to samo.
-
Ta kopuła, ta mała kopuła,
-
rośnie bardzo szybko.
-
Bardzo szybko się powiększa.
-
Co ciekawe, kolec z tyłu głowy drakoreksa
-
też bardzo szybko rósł.
-
Kolce z tyłu głowy stygimolocha
-
są w zasadzie resorbowane,
-
co znaczy, że się robią coraz mniejsze,
-
podczas gdy kopuła robi się coraz większa.
-
A jak popatrzymy na pachycefalozaura,
-
to ma on solidną kopułę,
-
a jego małe guzki z tyłu głowy
-
też były resorbowane.
-
Więc jeśli chodzi o te trzy dinozaury,
¶
-
to można łatwo -- będąc naukowcem --
-
możemy łatwo postawić hipotezę,
-
że jest to po prostu cykl wzrostu
-
tego samego zwierzęcia.
-
Co oczywiście oznacza,
-
że stygimoloch i drakoreks
-
wymarły.
-
(Śmiech)
-
Dobra.
-
Co oczywiście oznacza,
-
że mamy do czynienia z 10. dinozaurami.
-
Tak więc mój kolega z Berkley,
¶
-
on i ja przyglądaliśmy się triceratopsowi.
-
Przed rokiem 2000 --
-
a pamiętajcie,
-
że triceratops został odkryty w XIX wieku --
-
przed rokiem 2000 nikt nigdy nie widział
-
młodego triceratopsa.
-
Jakiś triceratops jest w każdym muzeum na świecie,
-
ale nikt nigdy nie miał w swoich zbiorach młodego.
-
Ale my wiemy dlaczego, prawda?
-
Bo wszyscy chcą mieć tego dużego.
-
No to wszyscy mieli dużego.
-
My zaczęliśmy szukać i zebraliśmy całą masę różnych rzeczy,
-
i znaleźliśmy całą masę młodych.
-
Są wszędzie. Wszędzie ich pełno.
-
Tak więc mamy ich całą masę w naszym muzeum.
-
(Śmiech)
-
Ale wszyscy mówią, że to dlatego, że mam małe muzeum.
-
Jak masz małe muzeum, to masz małe dinozaury.
-
-
Jeśli przyjrzysz się triceratopsowi,
¶
-
to widać, jak się zmienia, zmienia swój kształt.
-
Jak młode rosną,
-
ich rogi się zakrzywiają do tyłu.
-
A jak się starzeją,
-
ich rogi rosną do przodu.
-
Jest to całkiem fajne.
-
Jeśli się przyjrzysz brzegowi ich kołnierza,
-
to mają one takie małe trójkątne kostki,
-
które później się robią duże jako trójkąty,
-
a następnie spłaszczają się na kołnierzu
-
całkiem jak kolce
-
u pachycefalozaurów.
-
No i wtedy, jako że te młode są w moich zbiorach,
-
rozciąłem je
-
i zajrzałem do środka.
-
No i ten mały jest naprawdę gąbczasty.
-
I ten średni jest naprawdę gąbczasty.
-
Ale, co ciekawe,
-
dorosły triceratops też był gąbczasty.
-
A tu mamy czaszkę, która ma dwa metry długości.
-
To jest duża czaszka.
-
Ale jest jeszcze inny dinozaur,
¶
-
którego można znaleźć w tej formacji,
-
który wygląda jak triceratops, tylko większy,
-
i nazywa się torozaur.
-
A torozaur, jak go rozcięliśmy,
-
ma dojrzałą kość.
-
Ale ma on takie duże dziury w swojej tarczy.
-
No i wszyscy mówią: „triceratops i torozaur
-
nie mogą być tym samym zwierzęciem,
-
bo jeden jest większy od drugiego.”
-
(Śmiech)
-
„No i ma dziury w kołnierzu.”
-
A ja odpowiedziałem: „A mamy jakieś młode torozaury?”.
-
Na to oni: „No nie,
-
ale on ma dziury w kołnierzu”.
-
Więc jeden z moich magistrantów, John Scannella,
¶
-
przejrzał całe nasze zbiory
-
i zauważył,
-
że ta dziura zaczyna się pojawiać
-
u triceratopsa
-
a jest już oczywiście uformowana u torozaura --
-
więc on znalazł te w stadium przejściowym
-
między triceratopsem a torozaurem,
-
co jest całkiem fajne.
-
Tak więc już wiemy,
-
że torozaur
-
to tak naprawdę dorosły triceratops.
-
A kiedy nadajemy nazwy dinozaurom
-
kiedy nadajemy nazwy czemukolwiek,
-
to oryginalna nazwa zostaje,
-
a druga nazwa jest odrzucana.
-
Więc torozaur jest wymarły.
-
Triceratops, jeśli słyszeliście wiadomości,
-
wielu prezenterów wiadomości wszystko pomieszało.
-
Uważali, że torozaur powinien zostać, a triceratops ma być odrzucony,
-
ale tak się nie stanie.
-
-
No dobra, tak więc możemy to zrobić z całą masą dinozaurów.
¶
-
Znaczy się, tu mamy edmontozaura
-
i anatotytana.
-
Anatotytan: olbrzymia kaczka.
-
To jest olbrzymi dinozaur o kaczym dziobie.
-
Tu mamy kolejnego.
-
Więc badamy histologię kości.
-
Histologia kości mówi nam,
-
że edmontozaur jest młodociany
-
albo najwyżej młodzieńczy,
-
a ten drugi jest dorosły,
-
więc mamy ontogenezę.
-
No to się pozbywamy anatotytana.
-
-
A ten ostatni
-
to tyranozaur.
-
No to mamy te dwa dinozaury,
-
tyranozaura i nanotyrana.
-
(Śmiech)
-
Znowu, to daje do myślenia.
-
(Śmiech)
-
Ale mieli dobre pytanie.
-
Patrzeli się na nie
-
i powiedzieli: „Jeden ma 17 zębów, a ten największy ma 12 zębów.
-
A to jest kompletnie bez sensu,
-
bo nic nie wiemy o żadnych dinozaurach,
-
które z wiekiem zyskują zęby.
-
Więc to musi być prawda --
-
one muszą być inne”.
-
No to rozcinamy je.
-
No i pewnie,
-
nanotyran ma młodą kość
-
a ten większy ma dojrzalszą kość.
-
Wygląda na to, że mogłaby być jeszcze większa.
-
A w Muzeum Gór Skalistych, gdzie pracujemy,
-
mam cztery tyranozaury,
-
więc całą masę ich mogę porozcinać.
-
Ale tak naprawdę nie musiałem żadnego z nich rozcinać,
-
bo po prostu uszeregowałem ich szczęki
-
i okazało się, że największy ma 12 zębów,
-
a ten trochę mniejszy miał 13,
-
a ten jeszcze mniejszy miał 14
-
A oczywiście nano ma 17.
-
No i po prostu chodziliśmy i przypatrywaliśmy się innym zbiorom,
-
i znaleźliśmy jednego, co ma, jakby, 15 zębów.
-
Tak więc znowu bardzo łatwo stwierdzić,
-
że ontogeneza tyranozaura
-
składała się z nanotyrana,
-
a zatem możemy wykreślić kolejnego dinozaura.
-
-
Więc jeśli chodzi o nasze dinozaury
¶
-
z końca kredy,
-
to zostaje nam siedem.
-
A to dobra liczba.
-
To dobra liczba do wymarcia, chyba.
-
Jak sobie możecie wyobrazić,
-
czwartoklasiści nie są tym zachwyceni.
-
Czwartoklasiści uwielbiają swoje dinozaury,
-
uczą się ich na pamięć.
-
Nie są więc tym zachwyceni.
-
-
-