Sizning hayotingizda omad qanday rol o'ynaydi?

Imkoniyat hayotda biz o'ylaganimizdan ancha kattaroq rol o'ynaydi, deydi psixolog Barri Shvarts. Albatta, qattiq mehnat qilish va qoidalarga rioya etish sizni uzoqqa olib borishi mumkin, lekin qolgan hamma narsalar shunchaki oddiy omadga bog'liq bo'lib chiqishi mumkin. Shvarts omad, qadr-qimmat va muvaffaqiyat o'rtasidagi bizning e'tiborimizdan chetda qolgan aloqani o'rganib chiqadi va oddiygina kollejga kirish misolida imkoniyatlarni tenglashtirish uchun qiziqarli yechimni taklif qiladi.

Hammaga salom.

Siz bilan suhatlashish
men uchun sharaf,

va bugun men omad va adolat hamda

ularning aloqadorligini gapirmoqchiman.

Bir necha yil oldin

mening sobiq talabam qizi haqida
gaplashish uchun

menga qo'ng'iroq qildi.

Uning litseyning
yuqori sinfida o'qiydigan qizi

men ta'lim beradigan
Svartmor kollejiga hujjat topshirishni

jin dildan istar ekan,

u qizi o'qishga kira olish yo kirmasligi
haqida mening fikrimni bilmoqchi edi.

Svatmorga o'qishga kirish juda ham qiyin.

Shu sababdan "Menga u haqida
gapirib berchi?" dedim.

Va u qizi haqida,

uning baholari,
imtihonda to'plagan ballari haqida,

darsdan tashqari mashg'ulotlari
haqida gapirib berdi.

U shunchaki super yulduzligi ayon edi,

ajoyib, juda ham ajoyib qiz.

Shuda men "U misli ko'rilmagan ajoyib qiz.

U Svartmor ega bo'lishni istaydigan

talabaning aynan o'zi ekanligi
ko'rinib turibdi" dedim.

Shunda u "Demak, bu u o'qishga kira oladi
deganimi?" deb so'radi.

Men esa "Yo'q" deb javob berdim.

"Svartmor sinfida yaxshi odamlar uchun

yetarlicha joy yo'q.

Garvardda ham, Yelda ham, Prinstonda ham,
Stendfordda ham joylar yetarli emas.

Google, Amazon yoki Appleda ham
joylar yetarli emas.

Hattoki, TED konferensiyasida ham
joylar yetarli emas.

Yaxshi insonlar juda ham ko'p,

lekin ba'zilari buni uddalay olmaydi".

U esa "Xo'sh, unda biz
nima qilishimiz kerak?" dedi.

Va men "Bu juda ham yaxshi savol" dedim.

Biz nima qilishimiz kerak?

Men kollej va universitetlar
yo'l tutganini bilaman.

Adolatli bo'lishi uchun

ular me'zonlarni oshirishni
davom ettirgan,

chunki malakasi kam odamlarni
qabul qilish va

yuqori malakalilarni
rad etish adolatsizlik bo'lardi,

shuning uchun standartlar o'zingiz mos
bo'lgan talabalar safidan joy olishingiz

uchun yetarli darajada
yuqori bo'lmagunicha

siz ularni yanada yuqoriroq darajada
ko'tarishda davom etaverasiz.

Bu esa ko'p odamlarning adolat va xolislik
haqidagi fikrini butunlay o'zgartiradi.

Amerika jamiyatida odamlar
biror-bir jarayonni adolatli deyish

qanday ma'noni anglatishi haqida
turlicha fikrga ega,

lekin menimcha, deyarli barcha insonlar
aynan bitta fikrga qo'shilishadi,

qonuniylik tizimida, adolat tizimida

odamlar o'zi loyiq
narsagagina erishadi.

Men sobiq talabamga
o'qishga kirish haqida gap ketganda

odamlar o'zlari munosib bo'lgan
narsaga erishishlari

shunchaki haqiqat emasligi haqida aytdim.

Ba'zi insonlari o'zlari munosib bo'lgan
narsalarga erishishadi,

ba'zilari esa yo'q, hayot o'zi shunday.

Agar siz kollej talablarini qondirsangiz

siz o'rta maktab o'quvchilari o'rtasida

juda kuchli raqobatni yaratasiz,

chunki yaxshi bo'lishning
o'zi yetarli emas,

talablarni qondirish
ham yetarli emas,

siz boshqa hujjat topshirgan barcha
talabalardan yaxshiroq bo'lishingiz kerak.

Xo'sh, bu nimaga olib keldi,

yoki nimaga hissa qo'shdi,

bu shunchaki o'smirlarimizni
ezib kelayotgan

xavotir va depressiya
epidemiyasi edi xolos.

Biz bunday raqobat bilan
butun avlodni barbod qilyabmiz.

Men bu haqida o'ylar ekanman

bu muammoni hal qilishning
bir usuli borligi xayolimga keldi.

Xo'sh, biz nima qilishimiz mumkin:

insonlar kollejga hujjat topshirgan paytda

biz abituriyentlarni
muvaffaqiyatga erisha oladigan va

erisha olmaydiganlarga
ajiratib olamiz,

va muvaffaqiyatga erisha olmaydiganlarni
rad etamiz,

keyin boshqalarning barchasini olib
ularning ismlarini ko'rib chiqamiz,

biz o'ylab o'tirmasdan
ularni tanlab olamiz

va ularni o'qishga qabul qilamiz.

Boshqacha qilib aytganda, kollejga qabulni
lotereya orqali amalga oshiramiz,

balki biz texnologik kompaniyalarda ish
takliflarini ham lotereya orqali berarmiz,

bu ahmoqona fikrni unutamiz,

ehtimol TED da nutq so'zlash uchun
kimni taklif qilishimizni ham

lotereyadan aniqlarmiz.

Hozir meni noto'g'ri tushunmang,

bunday lotereya adolatsizlikni
bartaraf eta olmaydi.

Shunda ham o'zlari munosib narsaga erisha
olmaydigan odamlar ko'p bo'laveradi.

Lekin bu oz bo'lsa ham adolatdan bo'lardi.

Boshqacha ko'rsatish o'rniga u nima uchun
adolatsizlik bo'lganini ochib berardi,

va u hozir bizning o'rta maktab
o'quvchilarimiz yashayotgan

juda katta bosim pufagini yorib yuboradi.

Xo'sh, nima sababdan
bu juda ham o'rinli taklif,

agar men o'zimga shunday desam,

bu jiddiy munozaraga sabab bo'lmaydimi?

Buning sababini bilaman.

O'ylaymanki, biz mana bunday
fikrni yomon ko'ramiz:

hayotdagi eng muhim narsalar omad
yoki tasodifan sodir bo'lishi mumkin,

hayotimizdagi chindan ham muhim voqealar
bizning nazoratimiz ostida emas.

Men bu fikrni yomon ko'raman.

Insonlar bu fikrni yoqtirmasliklari
ajablanarli hol emas,

lekin bu shunchaki oddiy haqiqat.

Birinchidan kollejga kirish allaqachon
lotereya orqali amalga oshiriladi.

Shunchaki qabul komissiyasi aslida
unday bo'lmaganday qilib ko'rsatishadi.

Keling bu narsaga vijdonan yondashaylik.

Va ikkinchidan,

o'ylaymanki, agar biz buni
lotereya ekanligini tushunib yetsak,

bu hayotimizning deyarli har bir qismida
omad juda ham muhimligini

anglab yetishimizga yordam beradi.

Misol uchun meni olaylik.

Hayotimdagi deyarli barcha
eng muhim voqealar

asosan

omad tufayli sodir bo'lgan.

Men yettinchi sinfligimda
oilam bilan Nyu-Yorkdan ketib,

Vestchester okrugiga ko'chib o'tdik.

O'quv yilining boshida

men juda yoqimtoy qiz bilan tanishdim,
u mening do'stim bo'ldi,

keyin u mening
eng yaqin do'stimga aylandi,

undan so'ng esa sevgilim bo'ldi,

va nihoyat u mening
turmush o'rtog'imga aylandi.

Baxtimga, 52 yildan buyon

u mening umr yo'ldoshim, hozir ham.

Bu voqeaga hech qanday aloqam yo'q edi.
Bu shunchaki omadli tasodif edi.

Men kollejga o'qishga kirdim,

va birinchi semestrda,
psixologiyaga kirish kursiga yozildim.

Men hatto psixologiya
nimaligini bilmasdim,

lekin u mening jadvalimga va
talablarimga mos tushdi,

va shu kursni tanladim.

Omadni qarangki, darsni

mashhur afsonaviy psixologiya
o'qituvchisi o'tar edi.

Shu sababli men psixologiya fani
mutaxassisi bo'lib yetishdim.

Magistraturaga o'qishga kirdim.

Men o'qishni tamomlash arafasida edim.

Svartmorda dars beradigan do'stim
bundan buyog'iga

professor bo'lib ishlamaslikka
qaror qildi,

va tibbiyot maktabiga borish uchun
ishdan bo'shadi.

U egallab turgan ish o'rni bo'shadi,

men unga ariza topshirib ishga kirdim,

u umrim davomida ariza topshirgan
yagona ishim edi.

45 yil Svartmorda dars berdim,

u karyeram shakllanishiga juda katta
ta'sir ko'rsatgan institut edi.

Eng so'nggi misolni aytadigan bo'lsam,

men Nyu-Yorkda ba'zi ishlarim haqida
ma'ruza o'qiyotgan edim,

ma'ruzadan so'ng tinglovchilarimdan
biri meni oldimga keldi.

U o'zini tanishtirdi.

U "Mening ismim Kris.

Siz TEDda ma'ruza o'qishni
istaysizmi?" dedi.

Men esa "TED nima?" deya javob qaytardim.

Aytmoqchimanki, u menga
bu haqida aytib berdi,

va o'sha paytda TED hozirgidek emas edi.

Ammo yillar davomida,

mening TEDda qilgan ma'ruzalarimni

20 milliondan ortiq odam tomosha qildi.

Demak, xulosa shuki, men omadli insonman.

Oila qurish borasida omadliman.

Ta'lim olish borasida omadliman.

Men kasb tanlash borasida omadliman.

Va TEDda o'z o'rnim va ovozimga ega
bo'lish borasida ham omadliman.

Men erishgan muvaffaqiyatiga loyiqmidim?

Albatta, siz loyiq bo'lganingiz kabi,

men ham bu muvaffaqiyatga munosibman.

Ammo bunday yutuqlarga ega bo'lmagan
ko'plab insonlar ham

biznikidek muvaffaqiyatlarga munosibdir.

Xo'sh, ular o'zi loyiq bo'lgan
narsaga erishishadimi?

Jamiyat adolatlimi?

Albatta, yo'q.

Qattiq mehnat qilish va qoidalarga muvofiq
ish tutish hech narsani kafolatlamaydi.

Agar biz bunday adolatsizlikning
muqarrarligi va

omadning markaziyligini tushinib yetsak,

o'zimizga bunday savol berishimiz mumkin:

biz qahramon sifatida hurmat qilayotgan

insonlarimizning oilasi hozirgi pandemiya
sharoitida o'gir kasallikka duchor bo'lsa,

ularning sog'lig'ini saqlab qolish va

ularning hayoti kasallik bilan kurashish
evaziga barbod bo'lmasligi uchun

biz qanday choralar ko'ra olamiz?

Kurashuvchan, qattiq mehnat qiladigan va

bizdan omadsizroq insonlardan
qanday qarzimiz bor?

Taxminan yarim asr ilgari

faylasuf Jon Rols "Adolat nazariyasi"
deb nomlangan kitob yozib,

unda "jaholat pardasi" degan
tushunchani taqdim etadi.

U bir savolni o'rtaga tashlaydi:

Agar siz jamiyatdagi mavqeyingiz
qanday bo'lishini bilmasangiz,

o'zingiz qanday jamiyat
yaratishni istardingiz?

Va u shunday taklif bildiradi:

biz jamiyatda yuqori yoki
quyi o'rinni egallashimizni

bilmay turgan paytimizda,

jamiyatning shu qadar teng huquqli,
adolatli bo'lishini istaymizki,

natijada hattoki, omadsiz insonlar ham

tartibli, mazmunli va shod
hayot kechira olsinlar.

Bu narsani jamiyatingizga qaytaring, siz
barchangiz omadli,muvaffaqiyatli insonsiz,

va biz kabi muvaffaqiyatga loyiq,
ammo omadli bo'lmagan insonlarni

hurmat qilishimiz va ularga
g'amxo'rlik qilishimiz uchun

barcha imkoniyatlarni ishga soling.

Rahmat.