Aşılanan vampir yarasalar salgınlar hakkında bize ne öğretebilir?

Sıradaki büyük salgını öngörebilir miyiz? Ebola gibi bir virüsü yayılmaya başlamadan durdurabilir miyiz? Bilimsel saha araştırması konuşmasında Ekolojist Daniel Streicker, kuduz salgınını tahmin edip önlemek için vampir yarasaları takip ettiği Peru'daki Amazon ormanlarına bizi götürüyor. Bu düzen üzerinde çalışarak sıradaki salgının kökünden nasıl kazınacağını öğrenebileceğimizi gösteriyor.

Bugün size anlatacağım hikâye

benim için 2006'ya dayanır.

Peru'daki Amazon ormanlarında patlak veren

gizemli hastalığı duyduğum zamandı.

İnsanlar hastalıktan dolayı
rahatsızlanıyordu.

Korkunç semptomlar vardı, kabus gibiydi.

İnanılmaz baş ağrıları vardı.

Yemek yiyemezler veya içemezlerdi.

Bazıları halüsinasyon bile görüyordu.

Kafaları karışmış ve agresiflerdi.

Hepsinden de acıklısı

kurbanların çoğunun çocuk olmasıydı.

Hasta olanların hiçbiri hayatta kalamadı.

Öldürenin virüs olduğu ortaya çıktı

ama bu Ebola değildi, Zika değildi.

Bilimin görmediği yeni bir virüs değildi.

İnsanlar yüzyıllardır bildiğimiz

eski bir katilden dolayı ölüyorlardı:

Kuduzdan.

Ortak noktaları uyuduklarında sadece

kanla beslenen memeli olan
vampir yarasa ısırıklarıydı.

Yarasalardan insanlara sıçrayan
bu tür salgınlar

son on yıldır yaygınlaştı.

2003 yılında bu SARS'tı.

Çin hayvan pazarlarında ortaya çıktı
ve dünyaya yayıldı.

Bu virüsün Peru'daki gibi,
taşıyıcı olan yarasalarda olduğu

ve yüzyıllardır tespit edilemediği
ve burada barındığı saptanmıştı.

10 yıl sonra Kuzey Afrika'da ortaya çıkan

Ebolayı görüyoruz ve bu herkesi şaşırttı

çünkü o zamanki bilime göre Ebola'nın

Kuzey Afrika'da olmaması gerekiyordu.

Bu tarihteki en büyük ve en yaygın Ebola

salgınıyla sonuçlandı.

Rahatsız edici bir gidişat var, değil mi?

Ölümcül virüsler
onlardan umulmadık yerde ortaya çıkıyor

ve küresel sağlık toplulukları

hazırlıksız yakalanıyor.

Sürekli sıradaki viral hastalığı

bu ebedi döngüde yakalıyoruz

ve başladıktan sonra
salgınları yok etmeye çalışıyoruz.

Her yıl ortaya çıkan

yeni hastalıklar hakkında

ne yapılabileceğini düşünmenin tam zamanı.

Eğer sıradaki Ebola'nın olmasını beklersek

çok şanslı olamayabiliriz.

Daha ölümcül ve daha iyi yayılan

belki aşılarımızı yenebilen

bizi savunmasız bırakan

yeni farklı bir virüsle

karşı karşıya kalabiliriz.

Salgınları ön görebilir miyiz?

Durdurabilir miyiz?

Bunlar cevaplanması çok zor sorular

ve sebep şudur ki küresel olarak yayılan

gerçekten ön görmek isteyebileceğimiz

salgınlar gerçekten nadir görülür.

Bizim gibi türler için

bu çok iyi bir şeydir.

İşte bu yüzden hepimiz buradayız.

Ama bilimsel bir açıdan
bu biraz sorundur.

Eğer bir şey bir kere veya iki kere olursa

bir düzen bulmamız için yeterli olmaz.

Düzen bize yeni salgının nereyi
ne zaman vurabileceğini gösterir.

Peki ne yapmalıyız?

Çözümlerden birisi
bazı hayvanlardan insanlara,

evcil hayvanlarımıza
veya çiftlik hayvanlarımıza

geçen virüsleri araştırmak,

aynısı olmasa bile

salgına neden olabileceğini
düşündüğümüz hepsini.

Eğer bu her gün öldüren virüsleri,

bazı başlatıcı virüs düzenlerini

belki de onları nasıl
durdurabileceğimizi çözebilirsek

işte o zaman daha hazırlıklı oluruz;

çünkü türler arasında bulaşan virüsler

daha nadir ama daha
çok tehdit oluşturuyor.

Göründüğü kadar korkunç olan kuduz

şimdi daha sevimli virüs olarak
karşımıza çıktı.

Kuduz korkunç ölümcül bir virüs.

%100 öldürme oranına sahip.

Bu demek oluyor ki eğer yakalanırsanız

ve erken tedavi edilmezseniz
yapılacak bir şey yok demek.

Çare yok.

Öleceksiniz.

Kuduz sadece geçmişin bir sorunu değil.

Hala her yıl 50-60 bin insanı ölüyor.

Bu sayıları bir perspektife sokalım.

Bütün Kuzey Afrika Ebolası salgını
olduğunu düşünün

iki buçuk yıla kalmadan

salgında ölen bütün insanları

tek bir yıla sığdırabiliriz.

Bu oldukça kötü

ama o zaman onu 4 ile çarparsanız

bu sayı her yıl kuduzla alakalı olan sayı.

Peki, kuduzu Ebola gibi virüsten ayıran

insanlar yakalandığında virüsü

ileri doğru yaymama eğilimindedirler.

Bu demektir ki her seferinde birisi

kuduz hayvan tarafından ısırılıp
kuduz olmuştur

genellikle bu yarasa veya köpektir.

Bu türler arası bulaşma çok önemli

ama kuduzdaki virüsler için nadir

aslında binlerce kez oluyor.

Bir yönden kuduz, ölümcül virüsün

sirke sineği veya
laboratuvar faresi gibidir.

Bu, numune bulmak ve potansiyel olarak
yeni çözümleri test etmek için

kullanabileceğimiz ve çalışabileceğimiz
bir virüstür.

Peru Amazon'unda

kuduz salgınını ilk duyduğumda

potansiyel olarak
güçlü bir şekilde beni etkiledi

çünkü bu yarasalardan
diğer hayvanlara bulaşabilecek kadar

sık yayılan bir virüstür.

Belki de durdurabiliriz.

Mezun olduğumun ilk yılında

lisedeki az İspanyolca bilgimle

vampir yarasaları aramak için

uçağa atladım ve Peru'ya uçtum.

İlk zamanlar proje çok zordu

Latin Amerika'yı kuduzdan
kurtarmak için

hırslı planlarım yoktu.

Aynı zamanda patlak lastikler, heyelanlar

elektrik kesintileri, böcekler
hepsi beni durduruyordu.

Ama bu, Güney Amerika'da
kursun bir parçasıydı

ve bana göre maceranın bir parçasıydı.

Ama devam etmemi sağlayan şey

ilk defa yaptığım bir çalışmanın

kısa vadede insanların
yaşamları üzerinde

gerçek bir etkisi olabileceği bilgisiydi.

Bu fikir bana

Amazon'a gittiğimde

vampir yarasa avlarken geldi.

Yapmam gereken köye gitmek
ve soruşturma yapmaktı.

''Son zamanlarda kimleri
yarasa ısırdı?''

İnsanlar ellerini kaldırdı

çünkü bu topluluklarda

yarasanın ısırması çok sıradandı.

Her gün olurdu.

Yapmamız gereken tek şey doğru eve gitmek

ağı açmak

ve gece oraya varmak

ve yarasaların kan emmeye
çalışmasını beklemekti.

Benim için çocukların kafasında ısırık izi

ve yatakta kan izi görmek

fiziksel ve zihinsel yorgunluktan

vazgeçmek için yeterli motivasyondu.

Bütün gece çalışmamıza rağmen

bu problemi nasıl çözebileceğim hakkında
düşünme zamanım oldu

ve 2 soru karşıma çıktı.

İlki insanların her zaman ısırıldığı

ama kuduzun her zaman olmadığıydı.

Her birkaç yılda bir veya on yılda bir

kuduz salgını oluyordu.

Diğer salgının nerede ve ne zaman

olacağını bilseydik kimse ölmeden

insanları aşılayabileceğimiz
anlamına gelen

iyi bir fırsat olurdu.

Ama diğer yüz olan aşı

sadece bir yara bandı.

Hasar kontrolü için bir strateji

tabii ki de önemli,
hayat kurtarıcı ve yapmalıyız

ancak günün sonunda

aşılanan hayvan
ve insan sayısına bakmadan

yarasalarda hala aynı
kuduz sayısına sahip olacağız.

Isırılma riski hala aynı.

İkinci sorum şuydu:

Virüsü kaynağından kesebilir miyiz?

Yarasalardaki kuduzu azaltırsak

bu gerçekten bir oyun değiştirici olur.

Hasar kontrolünden korumaya yönelik

bir geçiş hakkında konuşuyoruz.

Peki, nasıl başlamalıyız?

Virüsün doğal evinde, yarasalarda,

nasıl çalıştığını anlamak zorundayız.

Bu salgın için abartılı bir istek.

Özellikle yarasa gibi
münzevi bir tür için

ama bir yerden başlamalıydık.

İlk aşamamız
bazı tarihsel verilere bakmaktı.

Bu salgınlar geçmişte nerede
ve ne zaman oldular?

Sonra anlaşıldı ki

kuduz hareket etmesi gereken bir virüstü.

Sabit duramazdı.

Virüs bir yıl veya iki yıl
bir bölgede dolanabilirdi

ancak bulaştıracak bir grup
bulmadığı sürece

yok olmaya mahkumdu.

Kuduzun yayılmasının
ana noktasını çözdük.

Hareket eden bir virüs olduğunu biliyorduk

ancak nereye gideceğini söyleyemiyorduk.

İstediğim Google Haritalar tarzında

''Virüsün rotası ne?'' gibi birşeydi.

Varması ne kadar sürecekti?

Ne kadar hızlı gidecekti?

Bunun için kuduzun
genomlarına baktım.

Diğer virüsler gibi
kuduz da hızlıca gelişen

küçük bir genoma sahip.

O kadar hızlı ki
virüs yeni bir konuma ulaştığında

birkaç yeni mutasyon geçirecektir.

Yapmamız gereken

evrim ağacında noktaları bağlamaktı

ve geçmişte virüsün nerede olduğunu

ve nasıl yayıldığını söyleyecekti.

Dışarı çıktım ve inek beyni topladım

çünkü kuduz virüsü buradan toplanır.

Bu beyinlerden aldığımız
genom sıralanışı

sayesinde anladım ki

bu virüs her yıl
2,5 - 5 km arası yayılan bir virüs.

Peki şimdi elimizde virüsün hız limiti var

ama hala diğer ana noktayı kaçırıyoruz.
İlk nereye gidecek?

Bunun için yarasa gibi
düşünmek zorunda kaldım.

Çünkü kuduz bir virüs

ve kendisi hareket etmiyor

Konuk olduğu şey tarafından
hareket ettirilmeli.

Ne sıklıkla ve ne kadar
uzağa uçacağını düşündüm.

Ne hayal gücüm

ne de önceden koymaya
çalıştığımız takip cihazları

ihtiyacımız olan bilgiyi sağladı.

Bunun yerine,
yarasa çiftleşme düzenine döndük.

Genomlarının belli noktalarına baktık

ve bazı grupların
birbirleriyle çiftleştiğini,

diğerlerinin yalnız olduğunu gördük.

Virüs genomların yolundan gidiyordu.

Yollardan biri şaşırtıcıydı.

inanması zordu.

Amazon'u geçip Pasifik'e gelerek

Peru And Dağları'nı geçmiş bir yoldu.

Söylediğim gibi

inanması zordu çünkü

And Dağları çok yüksekti,
6700 metre kadar

ve vampirin uçması için çok yüksekti.

Ama...

(Kahkahalar)

Yakından baktığımızda

Peru'nun kuzeyinde

çiftleşmeleri için çok uzun olmayan
vadiler gördük.

Yakından baktık.

Tabii ki de her yıl o vadilerde
2,5 km yayılan kuduz vardı.

Tam da bizim modellerimizin
belirlediği gibi.

Söylemediğim şey ise

bunun aslında çok önemli olduğudur.

Çünkü kuduz And'ların
kuzey yamaçları

veya pasifik kıyısında,
Güney Amerika'da görülmedi.

İlk kez burada böyle tarihi bir
büyük istilaya tanıklık ediyorduk.

Bu da bir soru ortaya çıkardı.

''Bunun için ne yapacağız?''

Kısa vadede yapılacak şey
insanlara aşılanmalarını

ve hayvanlarıni aşılamalarını,

kuduzun geldiğini söylemek.

Uzun vadede bu yeni bilgiyi

durdurmak için kullanabilirsek

daha da güçlü olabilir.

Yarasalara bugün uçmayın diyemeyiz.

Ama belki de virüsün yarasa ile birlikte
bir yolculuk yapmasını engelleyebiliriz.

Bu bizi kuduz kontrol programlarından

öğrendiğimiz ana derse götürüyor:

Köpek olsun tilki, kokarca, rakun olsun

Kuzey Amerika, Afrika veya Avrupa olsun

bunu durdurmanın tek yolu
kaynağı aşılamak.

Yarasaları aşılayabilir miyiz?

Köpek veya kedi aşılamalarını duyuyoruz

fakat bunu daha önce duymadık.

Çılgın bir soru gibi gelebilir.

İyi haber şu ki

yarasalar için üretilmiş
yenebilir kuduz aşıları var

ve daha iyisi ise

bu aşılar yarasalardan
yarasalara yayılabilir.

Tek yapmak gereken birine bulaştırmak

ve birbirlerini yalamalarını beklemek,

işin devamını bırakın onlar yapsın.

Bu demek oluyor ki
en azından

milyonlarca yarasayı
teker teker küçük şırıngalarla

aşılamak zorunda değiliz.

(Kahkahalar)

Buna sahip olmamız nasıl kullanıldığını
biliyoruz anlamına gelmez.

Çok uzun bir soru listemiz var.

Kaç tane yarasa aşılamamız gerekiyor?

Yılın hangi zamanı aşılanmalılar?

Yılda kaç kez aşılanmalılar?

Bu soruların hepsi

yeni bir aşı kampanyası
başlatmak için önemli.

ama bunlar laboratuvarda
cevaplayamayacağımız sorular.

Daha renkli bir yaklaşım geliştiriyoruz.

Gerçek yarasalar,
sahte aşılar kullanıyoruz.

Saçlarını parlatacak yenebilir jeller

ve karşılaştıklarında yayılabilecek
UV pudra kullanıyoruz.

Bunlar bize gerçek aşının

ne kadar derece yayılabileceğini gösterir.

İşin hala ilk aşamasındayız.

Ancak sonuçlarımız cesaret verici.

Sahip olduğumuz aşıları kullanarak

kuduz salgınlarının
azalabileceğini görüyoruz.

Hatırladığınız gibi kuduz
sürekli hareket eden bir virüs

ve biz salgını azalttığımızda

virüsün diğer bir koloniye
varma şansını da azaltıyoruz.

Transfer halkasında zincir kopartıyoruz.

Böyle yaptığımız her zaman yok etmeye

bir adım daha ilerliyoruz.

Yakın bir gelecekte kuduzun sonlanacağı

fikrini konuşmak muhteşem

ve heyecan verici.

Ana soruya geri dönelim.

Salgınları engelleyebilir miyiz?

Kesin bir çözüm yok,

ama benim tecrübelerim
beni olumlu düşünmeye itti.

Salgınları tahmine etmek için genomlara
sahip olacağımız gelecek uzak değil

ve yenilebilir, kendiliğinden yayılan,
yeni bir insana bulaşmadan önce

kaynağında sorunu çözecek olan
yeni aşılara sahip olacağız.

Salgınlarla baş etmeye geldiğinde

kutsal kase bir adım ötede.

Bana sorarsanız

bence yapabileceğimiz yollardan bir tanesi

kuduz gibi sahip olduğumuz
bazı problemleri kullanmak,

astronotun uçak similatör
kullandığı gibi,

yolları belirlemek, neyin işe yarayıp
yaramadığını belirlemek

ve alet setimizi hazırlamak

ve böylece riskler yüksekken
hazırlıklı uçarız.

Teşekkürler.

(Alkışlar)