Rosa Parks'ın gerçek hikâyesi -- ve siyahların tarihindeki efsanelerle neden yüzleşmemiz gerek

ABD okullarında öğretilen siyahların tarihi genellikle sulandırılmış, yanlışlıklarla dolu, bağlamından, zenginliğinden kopuk ve güçlü tarihi şahsiyetlerden arındırılmış bir tarihtir. Rosa Parks'ın gerçek hikâyesini bilen profesör David Ikard, ırk gerçeklerini daha halim selim ve hafif göstermenin hepimize nasıl zarar verdiğini ve tarihsel doğruluğun gücünü ve önemini vurguluyor.

İki güzel çocuğu olan
gururlu bir babayım,

Elijah 15 ve Octavia 12 yaşında.

Elijah 4. sınıftayken

yanıma geldi,

okuldan dönmüştü
ve Afrika kökenli Amerikalılar hakkında

o gün okulda öğrendiği şeyden
çok heyecanlanmıştı.

Ben Afrika kökenli bir Amerikalı
ve kültür araştırmaları profesörüyüm

ve tahmin edebileceğiniz gibi

Afrika kökenli Amerikalıların
kültürü evde ciddiye alınır.

Bu nedenle oğlumun o gün okulda
öğrendiklerinden heyecan duyması

beni çok gururlandırmıştı.

Yani "Ne öğrendin?" diye sordum.

"Rosa Parks'ı öğrendim" dedi.

"Peki, Rosa Parks hakkında
ne öğrendin?" dedim

"Rosa Parks 1950'li yıllarda
Montgomery, Alabama'da yaşayan

zayıf ve yaşlı

siyah bir kadınmış.

Yorgun ayaklarıyla

bir otobüste oturuyormuş

ve otobüs şoförü ondan yerini
bir beyaza vermesini istediğinde

yorgun olduğu için kalkmayı reddetmiş.

Uzun bir günmüş,

baskıdan bıkmış

ve koltuğunu vermemiş.

Ve Martin Luther King ile
yürüyüşe katılmış,

pasif direniş yanlısıymış." dedi.

Sanırım yüzüme bakıp

onun bu tarih dersinden

pek etkilenmediğimi

görmüş olmalı.

Bu nedenle durdu ve "Baba
sorun ne? Yanlış mı anlamışım" gibi baktı.

"Sen yanlış anlamamışsın oğlum

ama galiba öğretmenin epeyce şeyi
yanlış biliyor" dedim.

(Gülüşmeler)

"Ne demek istiyorsun?" dedi.

"Rosa Parks yorgun değildi,

yaşlı değildi

ve ayakları da kesinlikle
yorgun değildi" dedim.

"Ne?" dedi

"Değildi,

Rosa Parks daha 42 yaşındaydı" dedim.

Şaşırdınız değil mi?
Bunu hiç duymamıştınız.

Rosa Parks sadece 42 yaşındaydı.

O gün sadece 6 saat çalışmıştı,
bir terziydi

ve ayakları da gayet iyiydi.

(Gülüşmeler)

Bıkıp yorulduğu tek şey

eşitsizlikti,

baskıdan yorulmuştu."

Ve oğlum dönüp

"Peki ama öğretmenim bunu neden anlattı?

Kafam karıştı" dedi.

Öğretmenini seviyordu
ve o iyi bir öğretmendi.

Genç, 20'li yaşlarda bir beyaz kadın,

gerçekten çok zeki biriydi,
onu ben de severdim.

Ama oğlanın aklı karışmıştı.
"Bize bunları neden anlattı?" dedi.

"Baba, anlatsana. Daha çok anlat.
Rosa Parks'ı daha çok anlat" dedi.

"Oğlum ben sana daha
iyisini yapayım" dedim.

"Nasıl yani?" dedi.

"Sana otobiyografisini alacağım

ve bırakayım kendin oku" dedim.

(Gülüşmeler)

Tahmin edeceğiniz gibi

Elijah babasının ona verdiği
bu yeni ve uzun ev ödevini

coşkuyla karşılamasa da
bunu mesele yapmadı.

Okuduktan sonra bana geldi,

öğrendiklerinden heyecanlanmıştı.

Şöyle dedi: "Rosa Parks başlarda
pasif direnişle ilgilenmiyormuş

ayrıca onu büyüten büyük babası da

kendine beyaz süsü verecek kadar
açık tenliymiş,

kasabada silahla dolaşırmış

ve Bay Parks'ın çocukları veya
torunlarına bulaşırsan

mâlûm yerine tapayı yiyeceğini
herkes bilirmiş."

(Gülüşmeler)

Öyle değil mi?

Bulaşılmaması gereken biriymiş.

"Ayrıca öğrendiğime göre
Rosa Parks, Raymond'da biriyle evlenmiş

ve adam büyük babası gibi de değilmiş."

Organizasyon yaparmış.

Vatandaşlık hakları aktivistiymiş.

Toplantılar organize ediyormuş

ve bazen toplantılar
Rosa Parks'ın evinde oluyormuş.

Bir keresinde Rosa Parks

masanın üzerinde bir sürü silah görmüş

çünkü adamlar birilerinin kapıyı
kırıp baskın yapmasına hazırlanmışlar

ve iş nereye giderse gitsin
buna hazırlarmış

ve Rosa Parks şöyle demiş:
"Masada o kadar çok silah vardı ki

onlara kahve veya yemek
ikram etmeyi bile unuttum."

Rosa Parks işte böyle biriydi.

Ve aslında Rosa Parks,
o gün, o otobüste oturmuş,

polis memurlarının gelmesini beklerken

ve başına gelecekleri de bilmiyorken

Martin Luther King'i düşünmüyordu,

hatta onu pek bilmiyordu.

Düşündüğü şey pasif direniş
veya Gandhi de değildi.

Silahla dolaşan, bulaşılmaması gereken

büyük babasını düşünüyordu.

Rosa Parks'ın düşündüğü kişi oydu.

Oğlum Rosa Parks'dan büyülenmişti

ve onda bu heyecanı görmek
beni gururlandırmıştı.

Ama hâlâ bir sorun vardı.

Yine de okula gidip

öğretmenle bu konuyu ele almam gerekiyordu

çünkü çocuklara tarihi yanlış öğretmeye

devam etmesini istemiyordum.

Bu içime sıkıntı veriyordu

ve temel nedeni ise
bir Afrika kökenli Amerikalı olarak

beyazlarla ırkçılık konusunu
veya ırkla ilgili hassas şeyleri

ne zaman konuşmaya kalkışsan

her zaman zorlukla karşılaşmandı.

Buna beyaz toplum bilimci Robin DiAngelo
"beyaz kırılganlığı" diyor.

Aslında şunu ileri sürüyor:

Beyazların, beyaz ayrıcalıklarının
sorgulanması konusunda

o kadar az deneyimi vardır ki

bunu gündeme getirip
sorgulamaya başladığınız anda

genellikle ağlarlar,

öfkelenirler

veya kaçarlar.

(Gülüşmeler)

Bunların hepsini ben de gördüm.

Yani oğlanın öğretmeniyle görüşmeyi
düşünüp taşınırken

bundan mutlu değildim

ama potansiyelini kullanan
siyah çocuklar yetiştirmek isteyen

siyah bir baba için de
bu kaçınılmaz bir zorunluluktu.

Elijah'ı arayıp

ona, "Elijah, öğretmeninden
bir randevu alacağım

ve bu yanlışı düzeltmeye çalışacağım,

belki müdürle de görüşürüm.

Buna ne dersin?"

Elijah şöyle dedi:

"Baba, daha iyi bir fikrim var."

"Öyle mi? Fikrin ne" dedim.

"Bir topluluk konuşması ödevimiz var

ve Rosa Parks hakkındaki
efsaneleri çürütmek için

bu topluluk konuşması ödevini
kullanalım mı?

Şöyle bir şey dedim:

"Bu iyi bir fikir."

Böylece Elijah okula gitti,

sunumunu yaptı,

eve döndü

ve olumlu bir şeyler olduğunu
görebiliyordum.

"Nasıl gitti oğlum?" dedim.

"O gün, daha sonra

öğretmen beni bir kenara çekti

ve yanlış bilgi verdiği için
özür diledi." dedi.

Ertesi gün mucize gibi bir şey daha oldu.

Öğretmen Rosa Parks hakkında
yeni bir ders daha yaptırdı,

önceki hatalarını düzeltti
ve eksik kısımları giderdi.

Oğlumdan çok gurur duyuyordum.

Fakat sonra bunu düşünüp

öfkelendim.

Gerçekten çok öfkelendim.

Neden? Neden mi öfkelenmiştim.

Çünkü benim dokuz yaşındaki oğlum,
tarih konusunda

öğretmenini eğitmek zorunda kalmıştı,

kendi insanlığı konusunda
öğretmenini eğitmek zorunda kaldı.

O daha dokuz yaşında.

Düşünmesi gereken şey
basketbol, futbol

veya son filmler olmalı.

Öğretmenini, öğrencileri,

kendisi ve tarihi konusunda

eğitmek gibi bir sorumluluğu

üstlenmeyi düşünmemeli.

Bu benim taşıdığım bir yüktü.

Benim ana babamın taşıdığı bir yüktü

ve onlardan önceki kuşakların da.

Şimdi de oğlumun da bu yükü
sırtlandığını görüyordum.

Gördüğünüz üzere, Rosa Parks
bu yüzden otobiyografisini yazdı.

Çünkü daha hayattayken,

şunu bir düşünün,

hayranlık veren bu şeyi yapıyorsunuz,

hayattasınız ve vatandaşlık
hakları eylemlerinizi anlatıyorsunuz

ama bir hikâye peydah oluyor

ve dünyaya sizin yaşlı biri olduğunuzu,

ayaklarınızın yorgun olduğunu

ve kazara bir eylemci
olduğunuzu anlatıyor,

o zamanlarda 20 yıllık
bir eylemci olduğunuzu değil,

boykotun aylardır planlanmakta
olduğunu değil

ve hatta bunu yaptığı için tutuklanan

ilk veya ikinci kadın olduğunuzu da değil.

Daha hayattayken bile
bir tesadüfi eylemci oluyorsunuz.

Otobiyografisini
bu kayıtları düzeltmek için yazdı

çünkü insanlara 1950'lerde

işlerin nasıl olduğunu,

Amerika'da siyah olmaya çalışmanın

ve haklarınız için savaşmanın

nasıl bir şey olduğunu

hatırlatmak istemişti.

O yılki boykot bir yıldan biraz daha
uzun sürdü,

dörtten fazla kilise bombalandı.

Martin Luther King'in evi
iki kez bombalandı.

Birmingham'da diğer vatandaşlık
hakları liderlerinin evleri bombalandı.

Rosa Parks'ın kocası
geceleri av tüfeği ile uyuyordu

çünkü sürekli ölüm tehditleri alıyorlardı.

Rosa Parks'ın annesi
onlarla birlikte yaşıyor

ve biri arayıp ölüm
tehdidi yapmasın diye

telefonu bazen saatlerce
kapatmıyordu

çünkü tehditler bitip tükenmiyordu.

Aslında tansiyon o kadar yüksek,

baskı o kadar yoğun,
terörizm o kadar yaygındı ki

Rosa Parks ve kocası işini kaybetti,

iş verilmeyen kişiler oldular

ve sonunda Güney'i terk edip
taşınmak zorunda kaldılar.

Rosa Parks'ın, insanların
anlamasını istediği

vatandaşlık hakları realitesi bu.

Şimdi bana "Tamam da David,
bunların benimle ne ilgisi var?

Ben iyi niyetli biriyim.

Kölelerim yoktu.

Tarihe beyaz badana çekmeye
çalışmıyorum.

Ben iyi bir adamım. İyi biriyim."
diyorsanız

bunun sizinle ne ilgisi var anlatayım,

bunu size benim profesörüm olan,

beyaz bir profesör olan
biriyle ilgili bir öyküyle anlatayım.

Okuldaydım ve kendisi
harikulade bir insandı.

Ona "Fred" diyelim.

Fred, vatandaşlık hakları
tarihini yazıyordu

fakat aslında Kuzey Carolina'da yaşanan

belirli bir şeyi yazıyordu.

Beyaz bir adam siyah bir adamı
soğukkanlı bir biçimde öldürmüş

ve bundan asla mahkum olmamıştı.

Yani şahane bir kitaptı

ve Fred birkaç profesör
arkadaşını çağırıp

kitabın son halini teslim etmeden
önce benden taslağı okumamı istedi.

Beni çağırması
koltuklarımı kabartmıştı.

O zamanlar daha öğrenciydim.

Kendi kendime "Tamam, olur" dedim.

Entelektüellerin arasına oturdum

ve kitabın taslağını okudum.

Kitabın bir yerinde ciddi bir sorun vardı

ve bu beni sarsınca

şöyle dedim:

"Fred" oturmuş taslak hakkında
konuşuyoruz,

Dedim ki, "Fred, kitapta sizin hizmetçiden
bahsettiğin yerle ilgili

ciddi bir sorun yaşıyorum."

Fred'in biraz "gerildiğini" gördüm.

"Ne demek istiyorsun?
O şahane bir öykü.

Aynen yazdığım gibi oldu" dedi.

Ben de "Sana farklı bir
senaryo sunabilir miyim? dedim.

Peki öykü neydi?

1968 Yılı,

Martin Luther King suikastı yeni olmuş

ve Fredlerin "hizmetçisi"
adına "Mabel" diyelim,

mutfaktadır.

Küçük Fred sekiz yaşındadır.

Küçük Fred mutfağa girer

ve Mabel, daima güleryüzlü,
mutlu ve yardımsever olan Mabel,

lavabonun üzerine eğilmiş

ağlamaktadır.

Keder içinde, hıçkıra hıçkıra

ağlamaktadır.

Küçük Fred ona yaklaşır
ve "Mabel, sorun ne?" diye sorar.

Mabel döner ve şöyle der:

"Onu öldürdüler! Liderimizi öldürdüler.
Martin Luther King'i öldürdüler.

O öldü! Bunlar canavar."

Ve küçük Fred şöyle der:

"Bunlar geçecek Mabel, geçecek.
Her şey yoluna girecek."

Mabel ona bakar ve şunu der:
"Hayır, hiçbir şey yoluna girmeyecek.

Ne dediğimi duymadın mı?

Martin Luther King'i öldürdüler."

Ve Fred,

bir rahibin oğlu olan Fred

Mabel'e bakar ve şöyle der:

"Ama Mabel, İsa da bizim günahlarımız için
çarmıhta ölmedi mi?

Bu iyi bir sonuç değil miydi?

Belki bunun sonucu da iyi olacak.

Belki de Martin Luher King'in
ölümü iyi şeylere vesile olacak."

Fred öyküyü anlatırken

Mabel'in eliyle
ağzını kapattığını yazıyor

ve eğilip küçük Fred'i kucaklar,

sonra da buzdolabına uzanıp

iki Pepsi alır

ve ona biraz Pepsi verip

kardeşleriyle oyun
oynamaya gönderir.

Ve şöyle der:

"Bu durum, Irkların mücadelesinin
bu en yürek burkan anlarında bile

iki insanın ırk bariyerlerini aşıp
bir araya gelebileceğinin

ve sevgi ve şefkat çizgisinde

ortak insani özellikleri
bulabileceğinin ispatıydı."

Şöyle dedim:
"Fred, bu biraz zırva olmuş."

(Gülüşmeler)

(Alkış)

Fred şöyle bir şey dedi:

"Anlamadım David. Öykü böyle."

"Fred, bir soru sormama izin ver" dedim.

"1968 yılıydı ve Kuzey Carolina'daydın

Eğer Mabel kendi insanları arasında olsa--
sen sekiz yaşındaydın--

sence sekiz yaşındaki
Afrika Kökenli Amerikalı çocuklar

onu nasıl çağırırdı?"

Sence ona ilk adıyla seslenirler miydi?

Hayır, ona "Mabel Hanım" derler

veya ona "Bayan Johnson" derler
veya ona "Mabel Teyze" derlerdi.

Ona asla ilk adıyla hitap etmeye
cüret etmezlerdi

çünkü bu büyük saygısızlık olurdu.

Halbuki siz ona orada çalıştığı günlerde

ilk adıyla hitap ediyordunuz

ve bu durumu hiç düşünmediniz."

"Sana bir soru daha sorayım,
Mabel evli miydi?

Çocukları var mıydı?

Hangi kiliseye giderdi?

En sevdiği tatlı neydi?" dedim.

Fred bu soruların hiçbirine
cevap veremedi.

"Fred, bu öykü Mabeli anlatmıyor.

Bu öykü seni anlatıyor" dedim.

"Bu öykü sana kendini iyi hissettiriyor

ama bu öykü Mabel hakkında değil" dedim.

Gerçek şu,

muhtemelen olan şuydu,
Mabel ağlıyordu,

yalnız bu onun her zaman yaptığı
bir şey değildi

yani kendini bırakmıştı.

Sen mutfağa girdin

ve onu zayıf bir anında,
kendini bıraktığı bir anda yakaladın.

Kendini onun çocuklarından
biri gibi görüyordun,

aslında onun patronunun çocuğu
olduğunu idrak edemiyordun

ve onun sana bağırdığını gördün.

Ama sonra Mabel kendine geldi

ve "Eğer ona bağırıp çağırırsam

gidip ana babasına söyler
ve işten atılabilirim"

diye düşündü.

Böylece metanetini korudu
ve sonunda--

teselliye ihtiyacı olan kendisi
olduğu halde --

o seni teselli edip gönderdi

ve belki de böylece
sessizlik içinde yas tutabilecekti."

Fred afallamıştı

ve o anı aslında yanlış
yorumladığını fark etmişti.

İşte Rosa Parks'a yaptıkları şey bu.

Bütün gün çalışmış olan
ayakları yorgun ve sırtı ağrıyan,

eşitsizliğe karşı mücadele etmek için
ayağa kalmak istemeyen

yaşlı nine öyküsünü hazmetmek

çok daha kolay.

Yani yaşlı nineler ürkütücü değildir.

Fakat kimseden bir şey beklemeyen,

iktidara karşı ayağa kalkan

ve bu yolda ölmeye hazır olan

genç ve radikal siyah kadınlar

çok korkutucudur--

onlar bizi huzursuz eden

türden insanlardır.

Peki şunu derseniz:

"David, ne yapmamı bekliyorsun?

Ne yapılacağını ben bilmiyorum."

Size şunu söyleyebilirim:

bir zamanlar, bu ülkede

eğer Yahudiysen, beyaz değildin,

eğer İtalyansan, beyaz değildin

eğer İrlandalıysan, beyaz değildin.

İrlandalı, Yahudi ve İtalyanların
beyaz olması biraz zaman aldı.

Öyle değil mi?

"Ötekileştirildiğin" zamanlar,

dışarıda bırakıldığın zamanlar olmuştu.

Toni Morrison şöyle demiş:

"Senin boyun uzun görünsün diye
ben diz çökmek zorundaysam

senin ciddi bir sorunun var demektir.

Şunu demiş: "Beyaz Amerika'nın
çok ciddi bir sorunu var."

Dürüst olmak gerekirse, ırk konusu
Amerika'da düzelir mi bilmem.

Ama şunu biliyorum,
eğer bu konu düzelecekse

bu zorluklara bodoslama
dalmak zorundayız.

Çocuklarımın geleceği buna bağlı.

Çocuklarımın çocuklarının
geleceği buna bağlı.

İster bilin ister bilmeyin,

sizin çocuklarınız ve torunlarınızın da

geleceği buna bağlı.

Teşekkür ederim.

(Alkış)