Timbuktu'nun gizli hazineleri - Elizabeth Cox
-
0:07 - 0:09Geniş Sahra çölünün kenarında,
-
0:09 - 0:13insanlar Timbuktu şehrinden kaçtı
-
0:13 - 0:15ve vahşi doğaya gitti.
-
0:15 - 0:20Sandıkları çöl kumuna gömdüler,
mağaralara sakladılar -
0:20 - 0:23ve gizli odalara mühürlediler.
-
0:23 - 0:27Bu sandıkların içinde
altından daha değerli bir hazine vardı: -
0:27 - 0:30Şehrin eski kitapları.
-
0:30 - 0:34Şimdi Mali olarak bilinen yerde
MS 1100 civarında kurulan -
0:34 - 0:39Timbuktu şehri, dikkat çekici
bir ticaret merkeziydi. -
0:39 - 0:42Ama eşsiz konumu kısa süre sonra
bunu değiştirdi. -
0:42 - 0:47Timbuktu, Sahra boyunca
tuz getiren karavanların -
0:47 - 0:50Afrika içlerinden altın getiren
tüccarlarla buluştuğu -
0:50 - 0:54iki önemli ticaret yolunun
kesişme noktasını işaretledi. -
0:54 - 0:581300'lerin sonlarında, bu ticaret yolları
Timbuktu'yu zengin yaptı -
0:58 - 1:02ve şehrin yöneticileri olan
Mali İmparatorluğu'nun kralları; -
1:02 - 1:05anıtlar ve Mısır, İspanya ve Fas'tan
-
1:05 - 1:08bilim insanları çeken
akademiler inşa etti. -
1:08 - 1:13Şehrin önemli konumu, onu savaş beyleri
ve fatihler için bir hedef haline getirdi. -
1:13 - 1:15Mali İmparatorluğu geriledikçe
-
1:15 - 1:19etki alanlarından biri olan
Songhai güç kazanmaya başladı. -
1:19 - 1:241468'de Songhai kralı Timbuktu'yu
fethederek binaları yaktı -
1:24 - 1:26ve alimleri öldürdü.
-
1:27 - 1:31Ancak zamanla şehirdeki entelektüel
yaşam yeniden gelişti. -
1:31 - 1:34Songhai İmparatorluğu'nun ikinci kralı
-
1:34 - 1:36Askia Muhammed Toure'nin hükümdarlığı,
-
1:36 - 1:41Timbuktu'da altın çağın başlangıcına
işaret ediyordu. -
1:41 - 1:43Selefinin gerici politikalarını
tersine çevirdi -
1:43 - 1:46ve öğrenmeyi teşvik etti.
-
1:46 - 1:50Songhai yöneticileri ve Timbuktu
nüfusunun çoğu Müslümandı -
1:50 - 1:54ve Timbuktu alimleri,
matematik ve felsefe gibi -
1:54 - 1:57seküler konuların yanı sıra
İslam'ı da inceledi. -
1:57 - 1:59Timbuktu kütüphanelerinde,
-
1:59 - 2:03yerel tarihçilerin, bilim insanlarının
ve şairlerin yazılarının yanında -
2:03 - 2:06Yunan felsefesinin parçaları yer alıyordu.
-
2:07 - 2:10Şehrin en önde gelen alimi Ahmed Baba,
-
2:10 - 2:12sigara içilmesinden köleliğe kadar
-
2:12 - 2:15pek çok konuda geçerli olan
fikirlere meydan okudu. -
2:15 - 2:17Altın ve tuz ticareti,
-
2:17 - 2:21şehrin bir öğrenim merkezine
dönüşümünü finanse etmişti. -
2:22 - 2:24Bu entelektüel kültürün ürünleri
-
2:24 - 2:27en çok aranan meta haline geldi.
-
2:28 - 2:30Uzak Venedik'ten gelen kağıtlar
-
2:30 - 2:34ve yerel bitki ve minerallerden yapılan
mürekkep ile Timbuktu yazıcıları -
2:34 - 2:38hem Arapça hem de yerel dillerde
metinler ürettiler. -
2:38 - 2:43Hat sanatı ile yazılmış ve karmaşık
geometrik desenlerle süslenmiş -
2:43 - 2:49Timbuktu'nun kitapları, toplumun zengin
üyeleri tarafından talep ediliyordu. -
2:49 - 2:531591'de Fas kralı
Timbuktu'yu ele geçirdiğinde -
2:53 - 2:57altın çağ aniden sona erdi.
-
2:57 - 2:59Faslı güçler Ahmed Baba'yı
-
2:59 - 3:01ve diğer önde gelen
akademisyenleri hapse attı -
3:01 - 3:04ve kütüphanelerine el koydu.
-
3:04 - 3:09Sonraki yüzyıllarda,
şehir bir dizi fethi atlattı. -
3:09 - 3:131800'lerin ortalarında, Sufi Cihatçılar
Timbuktu'yu işgal ettiler -
3:13 - 3:17ve birçok din dışı
el yazmasını yok ettiler. -
3:17 - 3:211894'te, Fransız sömürge güçleri
şehrin kontrolünü ele geçirerek -
3:21 - 3:25daha fazla el yazması çaldı
ve onları Avrupa'ya gönderdi. -
3:25 - 3:29Fransızca okullarda öğretilen
resmi dil haline geldi -
3:29 - 3:35ve Timbuktu'daki yeni nesiller geride
kalan Arapça el yazmalarını okuyamadı. -
3:35 - 3:40Her şeye rağmen
Timbuktu'nun edebi geleneği ölmedi— -
3:40 - 3:42yeraltına indi.
-
3:42 - 3:45Bazı aileler evlerinde
gizli kütüphaneler kurdular -
3:45 - 3:48veya kitapları bahçelerine gömdüler.
-
3:48 - 3:53Diğerleri onları çöldeki terk edilmiş
mağaralara veya deliklere sakladı. -
3:53 - 3:59Timbuktu'nun paha biçilmez el yazmaları
çevredeki köylere dağıldı -
3:59 - 4:03ve burada iyi vatandaşlar
onları yüzlerce yıl korudu. -
4:04 - 4:07Çölleşme ve savaş bölgeyi
yoksullaştırırken -
4:07 - 4:12aileler çaresizce yoksulluk
ve açlıktan ölmek üzere olsa bile -
4:12 - 4:14eski kitaplara tutundu.
-
4:14 - 4:19Bugün bile kitapları koruma
mücadelesi devam ediyor. -
4:19 - 4:221980'lerden 2000'lerin başına kadar
-
4:22 - 4:28Timbuktu bilgini Abdel Kader Haidara,
Kuzey Mali'nin dört bir yanından -
4:28 - 4:32gizli el yazmalarını özenle topladı
ve Timbuktu'ya geri getirdi. -
4:32 - 4:38Ancak 2012'de Mali'deki iç savaş,
çoğu yakınlardaki Bamako'ya götürülen -
4:38 - 4:41el yazmalarını bir kez daha
tehlikeye attı. -
4:41 - 4:43Hem insani hem de çevresel tehditlerle
-
4:43 - 4:48karşı karşıya oldukları için
gelecekleri belirsizliğini koruyor. -
4:48 - 4:51Bu kitaplar, bölgenin sömürge öncesi
tarihiyle ilgili en iyi -
4:51 - 4:55ve çoğunlukla tek kaynağımızı
temsil ediyor. -
4:55 - 4:58Birçoğu modern bilim insanları
tarafından hiç okunmadı -
4:58 - 5:02ve daha da fazlası çölde kayboldu
veya gizli kaldı. -
5:02 - 5:07Söz konusu kitapları koruma çabaları,
içerdikleri tarihi -
5:07 - 5:12ve sayısız neslin bu tarihi
kaybolmaktan koruma çabası.
- Title:
- Timbuktu'nun gizli hazineleri - Elizabeth Cox
- Speaker:
- Elizabeth Cox
- Description:
-
Tam dersi görüntülemek için: https://ed.ted.com/lessons/the-hidden-treasures-of-timbuktu-elizabeth-cox
Geniş Sahra Çölünün kenarında, insanlar Timbuktu şehrinden kaçtı ve vahşi doğaya gitti. Sandıkları çöl kumuna gömdüler, mağaralara sakladılar ve gizli odalara mühürlediler. Bu sandıkların içinde altından daha değerli bir hazine vardı: Şehrin eski kitapları. Bu paha biçilmez el yazmalarını neden saklıyorlardı? Elizabeth Cox, Timbuktu'nun edebi geleneğini araştırıyor.
Ders Elizabeth Cox, animasyon Aim Creative Studios tarafından yapılmıştır.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 05:15
Cihan Ekmekçi approved Turkish subtitles for The hidden treasures of Timbuktu | ||
Cihan Ekmekçi edited Turkish subtitles for The hidden treasures of Timbuktu | ||
Gözde Alpçetin accepted Turkish subtitles for The hidden treasures of Timbuktu | ||
Gözde Alpçetin edited Turkish subtitles for The hidden treasures of Timbuktu | ||
Nihal Aksakal edited Turkish subtitles for The hidden treasures of Timbuktu |