Return to Video

Timbuktu'nun gizli hazineleri - Elizabeth Cox

  • 0:07 - 0:09
    Geniş Sahra çölünün kenarında,
  • 0:09 - 0:13
    insanlar Timbuktu şehrinden kaçtı
  • 0:13 - 0:15
    ve vahşi doğaya gitti.
  • 0:15 - 0:20
    Sandıkları çöl kumuna gömdüler,
    mağaralara sakladılar
  • 0:20 - 0:23
    ve gizli odalara mühürlediler.
  • 0:23 - 0:27
    Bu sandıkların içinde
    altından daha değerli bir hazine vardı:
  • 0:27 - 0:30
    Şehrin eski kitapları.
  • 0:30 - 0:34
    Şimdi Mali olarak bilinen yerde
    MS 1100 civarında kurulan
  • 0:34 - 0:39
    Timbuktu şehri, dikkat çekici
    bir ticaret merkeziydi.
  • 0:39 - 0:42
    Ama eşsiz konumu kısa süre sonra
    bunu değiştirdi.
  • 0:42 - 0:47
    Timbuktu, Sahra boyunca
    tuz getiren karavanların
  • 0:47 - 0:50
    Afrika içlerinden altın getiren
    tüccarlarla buluştuğu
  • 0:50 - 0:54
    iki önemli ticaret yolunun
    kesişme noktasını işaretledi.
  • 0:54 - 0:58
    1300'lerin sonlarında, bu ticaret yolları
    Timbuktu'yu zengin yaptı
  • 0:58 - 1:02
    ve şehrin yöneticileri olan
    Mali İmparatorluğu'nun kralları;
  • 1:02 - 1:05
    anıtlar ve Mısır, İspanya ve Fas'tan
  • 1:05 - 1:08
    bilim insanları çeken
    akademiler inşa etti.
  • 1:08 - 1:13
    Şehrin önemli konumu, onu savaş beyleri
    ve fatihler için bir hedef haline getirdi.
  • 1:13 - 1:15
    Mali İmparatorluğu geriledikçe
  • 1:15 - 1:19
    etki alanlarından biri olan
    Songhai güç kazanmaya başladı.
  • 1:19 - 1:24
    1468'de Songhai kralı Timbuktu'yu
    fethederek binaları yaktı
  • 1:24 - 1:26
    ve alimleri öldürdü.
  • 1:27 - 1:31
    Ancak zamanla şehirdeki entelektüel
    yaşam yeniden gelişti.
  • 1:31 - 1:34
    Songhai İmparatorluğu'nun ikinci kralı
  • 1:34 - 1:36
    Askia Muhammed Toure'nin hükümdarlığı,
  • 1:36 - 1:41
    Timbuktu'da altın çağın başlangıcına
    işaret ediyordu.
  • 1:41 - 1:43
    Selefinin gerici politikalarını
    tersine çevirdi
  • 1:43 - 1:46
    ve öğrenmeyi teşvik etti.
  • 1:46 - 1:50
    Songhai yöneticileri ve Timbuktu
    nüfusunun çoğu Müslümandı
  • 1:50 - 1:54
    ve Timbuktu alimleri,
    matematik ve felsefe gibi
  • 1:54 - 1:57
    seküler konuların yanı sıra
    İslam'ı da inceledi.
  • 1:57 - 1:59
    Timbuktu kütüphanelerinde,
  • 1:59 - 2:03
    yerel tarihçilerin, bilim insanlarının
    ve şairlerin yazılarının yanında
  • 2:03 - 2:06
    Yunan felsefesinin parçaları yer alıyordu.
  • 2:07 - 2:10
    Şehrin en önde gelen alimi Ahmed Baba,
  • 2:10 - 2:12
    sigara içilmesinden köleliğe kadar
  • 2:12 - 2:15
    pek çok konuda geçerli olan
    fikirlere meydan okudu.
  • 2:15 - 2:17
    Altın ve tuz ticareti,
  • 2:17 - 2:21
    şehrin bir öğrenim merkezine
    dönüşümünü finanse etmişti.
  • 2:22 - 2:24
    Bu entelektüel kültürün ürünleri
  • 2:24 - 2:27
    en çok aranan meta haline geldi.
  • 2:28 - 2:30
    Uzak Venedik'ten gelen kağıtlar
  • 2:30 - 2:34
    ve yerel bitki ve minerallerden yapılan
    mürekkep ile Timbuktu yazıcıları
  • 2:34 - 2:38
    hem Arapça hem de yerel dillerde
    metinler ürettiler.
  • 2:38 - 2:43
    Hat sanatı ile yazılmış ve karmaşık
    geometrik desenlerle süslenmiş
  • 2:43 - 2:49
    Timbuktu'nun kitapları, toplumun zengin
    üyeleri tarafından talep ediliyordu.
  • 2:49 - 2:53
    1591'de Fas kralı
    Timbuktu'yu ele geçirdiğinde
  • 2:53 - 2:57
    altın çağ aniden sona erdi.
  • 2:57 - 2:59
    Faslı güçler Ahmed Baba'yı
  • 2:59 - 3:01
    ve diğer önde gelen
    akademisyenleri hapse attı
  • 3:01 - 3:04
    ve kütüphanelerine el koydu.
  • 3:04 - 3:09
    Sonraki yüzyıllarda,
    şehir bir dizi fethi atlattı.
  • 3:09 - 3:13
    1800'lerin ortalarında, Sufi Cihatçılar
    Timbuktu'yu işgal ettiler
  • 3:13 - 3:17
    ve birçok din dışı
    el yazmasını yok ettiler.
  • 3:17 - 3:21
    1894'te, Fransız sömürge güçleri
    şehrin kontrolünü ele geçirerek
  • 3:21 - 3:25
    daha fazla el yazması çaldı
    ve onları Avrupa'ya gönderdi.
  • 3:25 - 3:29
    Fransızca okullarda öğretilen
    resmi dil haline geldi
  • 3:29 - 3:35
    ve Timbuktu'daki yeni nesiller geride
    kalan Arapça el yazmalarını okuyamadı.
  • 3:35 - 3:40
    Her şeye rağmen
    Timbuktu'nun edebi geleneği ölmedi—
  • 3:40 - 3:42
    yeraltına indi.
  • 3:42 - 3:45
    Bazı aileler evlerinde
    gizli kütüphaneler kurdular
  • 3:45 - 3:48
    veya kitapları bahçelerine gömdüler.
  • 3:48 - 3:53
    Diğerleri onları çöldeki terk edilmiş
    mağaralara veya deliklere sakladı.
  • 3:53 - 3:59
    Timbuktu'nun paha biçilmez el yazmaları
    çevredeki köylere dağıldı
  • 3:59 - 4:03
    ve burada iyi vatandaşlar
    onları yüzlerce yıl korudu.
  • 4:04 - 4:07
    Çölleşme ve savaş bölgeyi
    yoksullaştırırken
  • 4:07 - 4:12
    aileler çaresizce yoksulluk
    ve açlıktan ölmek üzere olsa bile
  • 4:12 - 4:14
    eski kitaplara tutundu.
  • 4:14 - 4:19
    Bugün bile kitapları koruma
    mücadelesi devam ediyor.
  • 4:19 - 4:22
    1980'lerden 2000'lerin başına kadar
  • 4:22 - 4:28
    Timbuktu bilgini Abdel Kader Haidara,
    Kuzey Mali'nin dört bir yanından
  • 4:28 - 4:32
    gizli el yazmalarını özenle topladı
    ve Timbuktu'ya geri getirdi.
  • 4:32 - 4:38
    Ancak 2012'de Mali'deki iç savaş,
    çoğu yakınlardaki Bamako'ya götürülen
  • 4:38 - 4:41
    el yazmalarını bir kez daha
    tehlikeye attı.
  • 4:41 - 4:43
    Hem insani hem de çevresel tehditlerle
  • 4:43 - 4:48
    karşı karşıya oldukları için
    gelecekleri belirsizliğini koruyor.
  • 4:48 - 4:51
    Bu kitaplar, bölgenin sömürge öncesi
    tarihiyle ilgili en iyi
  • 4:51 - 4:55
    ve çoğunlukla tek kaynağımızı
    temsil ediyor.
  • 4:55 - 4:58
    Birçoğu modern bilim insanları
    tarafından hiç okunmadı
  • 4:58 - 5:02
    ve daha da fazlası çölde kayboldu
    veya gizli kaldı.
  • 5:02 - 5:07
    Söz konusu kitapları koruma çabaları,
    içerdikleri tarihi
  • 5:07 - 5:12
    ve sayısız neslin bu tarihi
    kaybolmaktan koruma çabası.
Title:
Timbuktu'nun gizli hazineleri - Elizabeth Cox
Speaker:
Elizabeth Cox
Description:

Tam dersi görüntülemek için: https://ed.ted.com/lessons/the-hidden-treasures-of-timbuktu-elizabeth-cox

Geniş Sahra Çölünün kenarında, insanlar Timbuktu şehrinden kaçtı ve vahşi doğaya gitti. Sandıkları çöl kumuna gömdüler, mağaralara sakladılar ve gizli odalara mühürlediler. Bu sandıkların içinde altından daha değerli bir hazine vardı: Şehrin eski kitapları. Bu paha biçilmez el yazmalarını neden saklıyorlardı? Elizabeth Cox, Timbuktu'nun edebi geleneğini araştırıyor.

Ders Elizabeth Cox, animasyon Aim Creative Studios tarafından yapılmıştır.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:15
Cihan Ekmekçi approved Turkish subtitles for The hidden treasures of Timbuktu
Cihan Ekmekçi edited Turkish subtitles for The hidden treasures of Timbuktu
Gözde Alpçetin accepted Turkish subtitles for The hidden treasures of Timbuktu
Gözde Alpçetin edited Turkish subtitles for The hidden treasures of Timbuktu
Nihal Aksakal edited Turkish subtitles for The hidden treasures of Timbuktu

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.