Gürültülü bir okyanusun tehlikeleri -- ve onu nasıl susturabiliriz

Okyanus; şarkı söyleyen balinalarla, homurdanan balıklarla, takırdayan karideslerle, çatlayan buzullarla, rüzgar ve yağmurla doğası gereği gürültülü bir ortam. Ama insan yapımı sesler - gemi motorlarından petrol çıkarmaya kadar - deniz yaşamına ağır bir tehdit oluşturuyor, diyor bilim gazetecisi Nicola Jones. O, gürültü kirliliği karşısında su altında yaşayan canlıların başına gelen garip şeylerden bahsedip sesleri hafifletmek için etkisini neredeyse anında görebileceğimiz basit çözüm yolları sunarken izleyin (ve dinleyin).

Bu, Vancouver açıklarındaki
orkaların çıkardığı ses.

(Balina cıvıltıları ve gıcırdamaları)

Bu harika sesleri yalnız
iletişim kurmak için değil,

bazen yer belirlemek, yollarını bulup

yiyecek aramak için kullanıyorlar.

Ama bazen iş karışık olabiliyor;

çünkü bu da civardan
geçen bir geminin çıkardığı,

su altında kaydedilmiş bir ses.

(Gıcırdama ve titreme sesleri)

Konu okyanus kirliliği olunca

aklımıza ilk olarak plastikler geliyor.

Belki zehirli kimyasallar,

belki de küresel ısınma sonucu
okyanus asitleşmesi bile.

Sık sık çevre sorunları hakkında
yazan bir bilim gazetecisi olarak

yaklaşık son 10 yıldır

masamı dolduran şeyler bunlar oldu.

Ancak bilim dergisi "Nature"
için bir makale yazarken

yakın zamanda anladığım üzere,

gürültü başka bir önemli kirlilik türü.

Çoğunlukla göz ardı edileninden.

Belki koyu gökyüzü
hareketini duymuşsunuzdur.

Işık kirliliği hakkında
farkındalık yaratıp

ışıklandırmasız geceler
oluşturmaya çalıştılar.

Böylece insanlar ve hayvanlar
daha doğal aydınlık ve karanlık,

gece ve gündüz döngülerinin
tadını çıkarabilecekti.

Benzer bir yaklaşımla,

şimdi de gürültü kirliliği
hakkında farkındalık yaratıp

deniz hayatının daha doğal bir
ses manzarasının tadını çıkarabilmesi için

okyanusta sessiz bölgeler
oluşturmaya çalışan insanlar var.

Bu önemli.

Gürültü yalnızca bir rahatsızlık değil.

Kronik strese hatta fiziksel
yaralanmalara sebep olabilir.

Deniz hayatının yemek ve eş bulmasını,

avcılardan kaçmasını
ve fazlasını etkileyebilir.

Okyanusta sebep olduğumuz
onca sesi düşünün.

Belki de en acıklılarından biri

petrol ve benzin aramak için
kullanılan sismik dalgalar.

Havalı silahlar yüksek patlamalar yaratır,

bazen her 10-15 saniyede

aylar boyu devam edebilir.

Zeminin haritasını çıkarmak için

bu seslerin yankıları kullanılıyor.

Buna benziyorlar.

(Patlama sesleri)

Sonrasında asıl benzin ve
petrol çıkarırkenki sesler,

kıyı ötesi rüzgar santrali gibi inşaatlar,

sonar

ve tabii ki küresel tüccar filosundaki
50.000'den fazla geminin devamlı vızıltısı

gürültüde başı çekiyor.

Doğada okyanusun kendisi
tamamen sessiz sayılmaz.

Eğer kafanızı suyun altına sokarsanız

kırılan buzları, rüzgarı, yağmuru,

şarkı söyleyen balinaları,
homurdanan balıkları,

hatta karides
takırtılarını duyabilirsiniz.

Ne zaman ve nerede olduğunuza
göre değişmek üzere

hep birlikte belki de 50 ile 100 desibel
arası bir ses manzarası yaratabilirler.

Bunlara insanlığın eklenmesi
ise oldukça çarpıcı oldu.

Son dönemde denizciliğin okyanusa her on
yılda 3 desibel eklediği tahmin ediliyor.

Kulağa fazla gelmeyebilir

ancak desibeller logaritmik ölçeklidir,

tıpkı depremler için Richter ölçeği gibi.

Yani küçük bir sayı aslında büyük
bir değişimi ifade ediyor olabilir.

Üç desibel, okyanustaki gürültü
şiddetinin iki katına çıkması demek.

İki katına.

Ve bu yalnızca bir tahmin

çünkü hiç kimse dünya çapında
okyanusların ne kadar gürültülü olduğunu

ciddi anlamda takip etmiyor.

Uluslararası Sessiz Okyanus Deneyimi
adıyla kurulmuş bir topluluk var

ve görevlerinden biri

bu veri boşluğunu doldurmaya çalışmak.

Örneğin, geçen yıl

Küresel Okyanus İzleme Sistemi'ni

sıcaklık ve tuzluluk gibi takip
edilen temel değerlerin arasına

gürültüyü de eklemeleri konusunda

ikna etmeyi başardılar.

Birkaç şey biliyoruz.

Sonarın tam olarak ya da neredeyse

bir su altı yanardağı gibi
gürültü olabileceğini biliyoruz.

Büyük yük gemileri bir mavi balinanın
çağrısı kadar gürültülü olabilir.

Okyanusta sebep olduğumuz
sesler değişik frekanslarda olabilir

ve çok büyük mesafeleri katedebilirler.

Amerika Birleşik Devletleri
Doğu Kıyısı'ndaki sismik dalgalar

Atlas Okyanusu'nun ortasından duyulabilir.

1960'larda bir deney yaptılar.

Avustralya'da Perth açıklarında
büyük bir ses çıkardılar

ve bunu ta Bermuda'dan tespit edebildiler.

20.000 kilometre öteden.

Peki tüm bunlar deniz
yaşamına nasıl görünüyor,

onlar ne duyuyor?

Açıklaması biraz zor.

Ses suda, havada olduğundan
daha hızlı ve daha uzağa yayılır

ve daha farklı bir etkisi vardır.

Yani eşit kuvvetle oluşturulan bir sesin

havadaki ve su altındaki
şiddeti farklı olacaktır.

Balinaların insan kulakları gibi işitme
organları olmadığını da atlamamak gerek.

Zooplankton gibi canlılarda

kulak denebilecek bir yapı bile yok.

O zaman bu ne demek oluyor,

deniz yaşamı üzerindeki tüm bu etki ne?

Bilim insanları için tahmin
etmesi en kolay etki ani gürültünün

işitme kaybına ya da fiziksel
yaralanmaya sebep olabilecek

ciddi anlamda güçlü, ansızın
patlamaların etkisi olsa gerek.

Örneğin gagalı balinalar yüksek
seslere maruz kaldıklarında

vurgun benzeri bir etki bırakabilen

panik dalışları gerçekleştirebiliyorlar.

1960'larda daha güçlü sonar
teknolojilerinin tanıtılmasıyla

gagalı balinaların toplu
karaya vurma vakalarında

çarpıcı bir artış yaşandı.

Etkilenen yalnız deniz memelileri değil,

eğer şiddetli bir patlamanın
yakınında bulunurlarsa

balıkların hava keseleri
ciddi anlamda patlayabilir.

Sismik dalgaların havalı silah patlamaları

besin zincirinin tabanına
yakın minik canlılar olan

zooplanktonların toplu kıyımlarına

ya da gelişmekte olan tarak
larvalarının deformuna sebep olabilir.

Peki ya taşımacılık benzeri
eylemler sonucu açığa çıkan

yükselen arkaplan gürültüsünün
daha kapsamlı sorunu

kronik gürültüye ne demeli?

Doğal ses manzarasını maskeleyebilir
ya da tamamen örtebilir.

Bazı balinalar bu durumla başa çıkmak için
gerçek anlamda tonlarını değiştirdiler,

tıpkı insanların duyulmak için gürültülü
bir gece kulübünde bağırması gibi.

Bazı balıklar ise sanki alarm vermiş gibi

yaşam ortamlarında daha çok devriye gezip

yavrularıyla daha az ilgileniyor.

Tabii ki kesintisiz gürültü
insanları da etkileyebilir.

Araştırmalar gösteriyor ki
işlek havaalanlarına

ya da yoğun yol kenarlarına
yakın yaşayan insanlarda

kardiyovasküler rahatsızlıkların
görülme olasılığı daha yüksek.

İşlek uçuş rotaları üzerinde
yaşayan öğrenciler de

bazı akademik sınavlarda daha
kötü performans sergileyebiliyor.

Hatta ben bu konu hakkında
araştırma yaparken

ev ofisimin karşısındaki arazide

yeni bir ev için yer açmak amacıyla

üç metrelik kaskatı granit patlatıyorlardı

ve kesintisiz çekiç sesleri

tam anlamıyla aklımı
kaçırmama sebep oluyordu.

Ne zaman işçiler bir an
için bile çalışmayı bıraksa

omuzlarımın rahatladığını
hissedebiliyordum.

Bu etki balinalarda da gözlendi.

11 Eylül terör saldırısından sonra

Amerika Birleşik Devletleri
Doğu Kıyısı'nda uluslararası gemi trafiği

kısa bir süre için duraklamıştı.

Bu zaman aralığında araştırmacılar,

bölgedeki nesli tükenmekte olan
gerçek balinaların dışkı örneklerinde

daha az stres göstergesi
kimyasal olduğunu fark ettiler.

Konuştuğum bir araştırmacının dediği gibi,

"Biz stresliydik ama balinalar değildi."

Hatırlatayım ki,

biz görsel bir tür olarak evrimleştik.

Gerçekten gözlerimize dayanıyoruz.

Ancak biz nasıl görüşe dayanıyorsak

deniz hayatı da sese dayanıyor.

Onlar için gürültülü bir okyanus,

yoğun bir sisin bizim için olduğu kadar

sersemletici ve hatta tehlikeli olabilir.

Bazen birazcık daha strese yol açabilir,

bazen de çocuklarla biraz daha az
zaman geçirmek demek olabilir.

Belki bazı türler uyum sağlayabilir.

Ama bazı araştırmacıları endişelendiren,

halihazırda yok oluşun
eşiğinde olan türler için

gürültü, onları uçurumdan
iten son dokunuş olabilir.

Örnek olarak, memleketim
Vancouver açıklarında yaşayan

güney yerleşkesi katil
balinalarını ele alalım.

Bu popülasyonda yalnızca 76,
belki de 75 hayvan kaldı

ve bir sürü zorlukla yüzleşiyorlar.

Sularda kimyasal kirleticiler var

ve beslenme için ihtiyaç duydukları
alabalıklar gittikçe azalıyor.

Gürültüyü de atlamamak gerek.

Araştırmacılar onları ve benzer katil
balinaları incelerken fark ettiler ki

ortamda yüksek gemi gürültüleri mevcutken

yüzde 18 ile 25 arası daha
az süre besleniyorlar.

Bu, yaşamak için yeterli yiyeceği
halihazırda zar zor bulan bir tür için

oldukça ciddi bir sayı.

İyi haber ise, konuştuğum tüm
araştırmacıların söylediklerine göre

okyanustaki gürültü hakkında
nispeten kolay bir şeyler yapılabilir.

İklim değişimi ve okyanus asitleşmesi gibi

lanet sorunların aksine

okyanus gürültüsünün fişini çekip

neredeyse anında bir etki görebiliriz.

Örneğin 2017'de

Vancouver Fraser Liman İdaresi

gemilerden basitçe, güney
yerleşkesi katil balinalarının

yaz sonlarında beslendiği
Haro Boğazı'ndan geçerken

yavaşlamalarını rica etti.

Yavaş gemiler sessiz gemilerdir.

Ve burası Kanada olduğu
için rica etmeniz yeterli,

gönüllü gerçekleşebilir.

(Kahkaha)

(Alkış)

2017'deki bu ricaya gemilerin çoğu uydu,

yolculuk sürelerine yaklaşık
yarım saat ekleyerek

gürültüyü yaklaşık 1,2 desibel kıstılar,

başka bir deyişle ses
şiddetini yüzde 24 azalttılar.

Bu yıl, bu süreyi artırmakla beraber

gemilerden yavaşlamalarını istedikleri
bölgeyi genişletme kararı aldılar.

Umalım ki bunun, bu balinalar
için olumlu bir etkisi olsun.

Ayrıca, 2017'de Vancouver
Fraser Liman İdaresi

tasarım bakımından sessiz
olarak geliştirilen gemilere

rıhtım ücretlerinde indirim
sağlayacağını açıkladı.

Garip bir şekilde, böyle
gemilerden çıkan sesin çoğu

pervanesinin arkasındaki
baloncuk patlamalarından gelir

ve bir gemiyi bunu daha az
yapacak şekilde dizayn edip

basitçe daha sessiz hale getirebilirsiniz.

Uluslararası Denizcilik Örgütü teknelerin
nasıl sessizleştirilebileceği hakkında

upuzun bir liste yayınladı.

Ayrıca küresel gemicilik
ile yayılan karbondioksiti

2050 yılına kadar

yüzde 50 azaltmayı hedefliyorlar.

İyi haber ise bu iki şey beraber gidiyor.

Bütüne baktığımızda
verimli bir gemi sessiz bir gemidir.

İnsanlar ayrıca bunun gibi dev
rüzgar türbinleri için gerekli olan

dev üsleri inşa etmenin
daha sessiz yollarını

ve sismik haritalamanın
kibar yollarını buldu.

Ayrıca daha sessiz teknolojileri
kullanmak için teşvikler mevcut.

Örneğin Avrupa Birliği

2020 için sağlıklı deniz
sistemi yönergesi yayınladı.

Sağlıklı bir deniz sistemini
tanımladıkları yollardan biri

sularında ne kadar gürültü olduğu.

Bütün resme bakarsak, konu
okyanustaki gürültüye gelince

suların büyük bir kısmı
kontrolsüz bırakılıyor.

Tekrardan, konuştuğum
bilim insanlarının çoğu

politik çevrelerde bu
konuyla ilgilenilmesi

ve belki de bir şeyler yapılması hakkında

değişim rüzgarları estiğini belirtti.

Sessiz denizlerin sağlıklı denizler
olduğunu söylemeye yeterli bilgimiz var.

Şimdi bilim insanları bunun
detaylarını çıkarmakla boğuşuyorlar.

Tam olarak ne kadar sessiz olmamız gerek?

Sessiz olmamız ya da sessizliği korumamız
gereken en önemli yerler neresi?

Ve ne kadar iyi sesimizi kesebiliriz?

Size gürültünün gezegendeki
ya da okyanustaki

en büyük çevresel sorun olduğunu

söylemeye çalışmıyorum.

Söylemeye çalıştığım şey,

insanların çevreye karşı
oldukça çeşitli etkileri var.

Ve bu etkiler tek başlarına çalışmıyorlar.

Güçlerini birleştirip katlanıyorlar.

Bu yüzden en çarpıcı olmayanlarını bile

ciddi bir şekilde ele almalıyız.

Sırf çok güzel olduğu için

size son bir deneyden bahsedeceğim.

Rob Williams,

güney yerleşkesi katil balinalarını
inceleyen bilim insanlarından biri,

Bali'de de bir şeylerle uğraşıyor.

Orada nyepi ya da sessizlik günü
denilen bir Hindu geleneği kutluyorlar.

Bu gün, anlaşılacağı üzere,
ciddi bir şekilde gözetiliyor.

Havaalanından hiçbir uçak kalkmıyor,

hiçbir tekne balık tutmaya çıkmıyor,

turistler nazikçe sahilden
otel odalarına eşlik ediliyor.

Rob Williams etkiyi görebilmek adına

suya hidrofonlar yerleştirdi

ve sonuç olağanüstüydü.

Ses seviyesi 6 ile 9 desibel düşmüştü,

tıpkı 11 Eylül sonrası sular gibi.

Kendisini çağırdığı üzere

Williams gibi bir "akustik avcısı" için

bu sessizlik, altın demek.

Şimdi o ve diğer araştırmacılar

oraya tekrar gidip balıkların
bu akustik cennette

neler yapmayı seçtiğini inceleyebilir.

(Yumuşak baloncuk sesleri)

Bunu kendi tatilleri olarak değerlendirip

ziyafet çekip eş aradıklarını
düşünmek hoşuma gidiyor.

Aksi takdirde gürültülü bir dünyada,

kendi sakin köşelerinin tadını
çıkardıklarını düşünmek...

Teşekkürler.

(Alkış)