Phil Plait: Dünya'yı göktaşlarından necə koruruz?

9.5 km genişliğinde olup da bir anda uygarlığın sonunu nə gətirəbilir? Göktaşı... Yukarıda onlardan bir sürü var. Phil Plait, mizahi bir anlatım və harika görüntülər eşliğinde, asteroidlerin ölümcül etkilərini və onlardan korunma yollarını anlatarak, TEDxBoulder dinləyicisini büyülüyor.

Bugün sizlərlə konuşmak istədiğim bir konu var.

Olduxça geniş bir konu.

Belə başlayaq.

65 milyon il əvvəl

dinozavrlar çox pis bir gün keçirdi.

(Gülüş)

9.6 km genişliyində böyük bir qaya kütləsi,

bir tüfəngdən çıxan güllənin

50 qatında bir sürətlə

Dünya ilə toqquşdu.

Bir anda bütün enerjisini ortaya çıxardı

və ağıllara durğunluq verəcək

bir patlama yaratdı.

Bu günə qədər, Soyuq müharibənin ən hərarətli zamanlarında

çıxarılan bütün nüvə silahları yığsansa,

hamısını bir kənara yığıb

eyni anda havaya uçursanız,

o zaman ortaya çıxan enerjinin yalnız

milyonda birini əldə edərsiniz.

şdə dinozavrlar, həqiqətən də bərbad bir gün keçirmişdi.

Deyilmi?

Yəni, 9.6 km genişliyində bir qaya olduqca böyükdür.

Hamımız burada, Boulder'de yaşayırıq.

Pəncərədən çölə baxdığınızda,

artıq dost olduğunuz Long 's Peak Dağını görə bilərsiniz.

İndi Long 's Peak'i alıb

kosmosa yerləşdirək.

Meeker dağını da alaq və

onu da kosmosa qoyaq.

Ardından Everestə, K2'yi

və Indian Peaks'i əlavə edək.

O zaman nə qədər böyük bir qayadan

bəhs etdiyimiz daha yaxşı anlaya bilərsiniz.

Bu qədər böyük olduğunu,

yaratdığı təsirdən və buraxdığı kraterin anlayırıq.

Meteorit, Meksika Körfəzində

Yucatan olaraq bildiyimiz bölgəyə düşdü.

Burada gördüğünüz gibi,

Yucatan Yarımadası bura.

Cozumel də, Fərqinə vardınızsa dərhal şərq yaxasında.

Yaratdığı çuxur, bu böyüklükdə.

Nəhəng kimi. Sizə ölçək haqqında fikir verməsi baxımından,

belə deyə bilərik.

Üst tərəfi 80, alt tərəfi də 100 km. 'Idi.

Genişliyi 300 km,

yəni 200 mil olan bu meteorit,

yer üzünü deşib keçərək

planetin dörd bir yanına, böyük böyüklükdə

parçalar sıçrattı və hər yerdə yanğınlara səbəb oldu;

günəşi kəsəcək qədər toz buludu yaratdı.

Yer üzündəki növlərin 75 faizini

silib süpürdü.

Amma asteroid hamısı bu qədər böyük deyil.

Bəziləri çox daha kiçik.

Bu gördüyünüz,

1992in Oktyabr ayında

ABŞ-a düşənlərdən biri.

Bir Cümə axşamı düşdü.

Bu detal səbəb əhəmiyyətli yaxşı?

Çünki o zamanlar, video kameralar

yeni-yeni rəğbət görürdü

və ailələr kameralarını alıb

uşaqlarını futbol maçındayken kaydedebiliyordu

Meteorit da Cümə günü düşdüyü üçün,

bu möhtəşəm görünüşü alabilmişlerdi;

tam da Qərb Virginia,

Maryland, Pennsylvania

və New Jersey üzərindən keçərkən.

Ta ki, New Yorkdakı bir avtomobili bu hala gətirənə qədər.

(Gülüş)

Bu, 321 km genişliyində bir krater deyil təbii

amma yenə də dərhal orada

dayanan qaya parçasını görə bilərsiniz.

Avtomobilə çarpıb bu zərəri verən,

bir futbol topu böyüklüyündəki bir qaya.

Ehtimalla daş, ilk başda

bir məktəb avtobusu böyüklüyündə idi.

Sonrasında, atmosfer təzyiqiylə parçalandı,

ufalandı və ətrafa dağılan kiçik parçaları da

bir miqdar ziyan yaratdı.

Bunun ayağınıza düşməsini istəməzsiniz təbii,

ya da başınıza ... Nə də olsa, bu da bir ehtimal.

Amma pis bir ehtimal.

Yenə də, bilirik ki, yer üzündəki bütün canlı həyatına

son verməyəcək. Bu yaxşı bir şey. Ancaq digər tərəfdən də,

9.6 km-lik bir şeyin böyük zərərlər verməsinə də

çox ehtiyacımız yox.

Kiçik bir kayayla nəhəng bir qaya arasında

həssas bir nöqtə var.

Winslow, Arizona yaxınlarına getdinizsə

çöldəki krateri bilirsiniz.

O qədər böyükdür ki, ona, "Meteor Krateri" deyilmişdir.

Gözünüzdə canlandırma üçün, təxminən 1.6 km genişliyindədir.

Şəkilin üst tərəfindəki edən isə, bir park sahəsi

və park yerindekiler də karavanlar.

Bu, təxminən 1.6 km genişliyində və 183 metr dərinliyində bir çuxur.

Bu çuxuru yaradan şey də,

təxminən 27 elə 45 metr uzunluğunda;

yəni az qala buradakı Mackey Oditoryumu qədər.

Böyük bir sürətlə irəliləyərək

yer üzünə vurdu, partlayış etdi

və az qala 20 megatonluk

bir nüvə bombanın yaratdığı enerjiylə,

belə ağır bir bombanın təsiriylə partladı.

Bu, 50 min il əvvəl idi və ehtimalla o zaman

bir neçə bizonu və ya antilopu ortadan qaldırdı

və ya çöldəki digər heyvan növlərinin bir hissəsini ...

Amma yenə də, qlobal təxribata

səbəb olacaq ölçüdə deyildi.

Ancaq bunların, böyük zərərlər verməsi üçün

mütləq yer üzünə çarpması lazım deyil.

Məsələn, 1908-ci ildə Sibirin

Tunguska bölgəsi yaxınlarından bir nümunə ...

Dan Aykroyd hayranıysanız və "Qarabasma Ovçuları" nı izlediyseniz,

"1909'daki Sibir partlamasında sonrakı ən böyük

boyutlararası partlama "dediyi yeri xatırlayırsınız.

İşdə burada tarixi tutturamamıştır amma problem deyil təbii ki.

Yil 1908. Mənə xəbərdar et. Bununla yaşaya.

(gülüş)

Tunguska hadisəsində də, qaya atmosferə girmiş

və yer üzünün kilometrlər üstündə,

havada partlamışdı.

Partlamanın istiliyiylə birlikdə

qurudakı ağaclar yanmış və ardından gələn şok dalğası,

yüzlərlə kvadrat metrə yayılan ağacları

olduğu kimi devirmişdi.

Çox böyük bir ziyan meydana gəlmişdi.

Bu qaya, az qala

içində olduğumuz oditoryum qədər geniş idi.

Meteor Krateri, ehtiva etdiyi metal elementlərin

ağırlığıyla birlikdə,

yer üzünə çatmışdı.

Tunguska'daki, çox böyük ehtimalla

qaya ağırlıqlı və asan parçalanan bir quruluşda idi.

Bu səbəblə də havada partladı. Hər iki şəkildə də,

bunlar, 20 megatonluk nəhəng patlamalardı.

Yenə də, buna bənzər partlayışlar,

qlobal diametrdə bir ekoloji zərər verəcək səviyyədə deyildirlər.

Heç olmasa "dinazavr qatili" nin verdiyi

zərər qədər olmayacaq.

Çünki kifayət qədər böyük deyildirlər.

Amma qlobal iqtisadiyyata zərər verəcəkləri qəti

çünki bu cür bir ziyan yaratmaq üçün

mütləq çarpmaları lazım deyil.

Qlobal bir təxribat yaratmaları da lazım deyil.

Bunlara bənzər bir meteorit

hər hansı bir yerə dəysə, çaxnaşmaya səbəb olardı.

Amma əgər bir şəhərin, hələ ki əhəmiyyətli bir şəhərin

-Bir şəhər digərindən daha üstün olduğu üçün söyləmirəm;

yalnız bəzilərinə, qlobal iqtisadiyyat baxımından

daha çox bel bağladığımız üçün bildirirəm-

üzərinə düşsə, sivilizasiya səviyyəsində

hamımız təsirlənər.

İndi, hər kəsin canına kopardığıma görə ...

(gülüş)

Bu mövzuda nə edə biləcəyimizi düşünə bilərik, deyilmi?

Bu, potensial bir təhdid.

Bunu ifadə keçməyin:

65 milyon il boyunca "dinazavr qatili" kimi

başqa bir partlama yaşamadıq. Bunlar çox nadir olar.

Daha kiçikləri çox daha sıx olar

amma bu da, ehtimalla min illik fasilələrlə,

ya da bir neçə əsrdə, bir neçə min ildə bir olar.

Yenə də bu həqiqətin fərqində olmamız lazımdır.

Yaxşı, bu mövzuda nə etməliyik?

İlk iş, onları tapmaq olmalıdır.

Bu, 2009-ci ildə dərhal

yanımızdan keçən bir asteroid.

Tam burada.

Çox müəyyən naməlum.

Görüb görmədiyinizi bilmirəm amma

dərhal arxa sırada. Bunlar ulduzlar.

Bu da, 27 metr genişliyində bir qaya;

yəni Tunguska üzərində partlayan

və 50 min il əvvəl Arizonanın vuranla eyni ölçüdə.

Bunlar çox siliktir.

Görməsi çox çətindir və səma da olduqca böyük onsuz da.

Əvvəlcə bunları tapmamız lazımdır.

Yaxşı xəbər bu: Onları axtarırıq.

NASA buna fond ayırmış vəziyyətdə.

ABŞ Milli Elm Fondu və bəzi ölkələr

bu mövzuda olduqca həvəsli.

Təhdidləri axtarışa yarayan

xüsusi teleskoplar edirik. İlk addım üçün bu möcüzə

amma bir sonrakı addım nədir? İkincisi də,

artıq bizə doğru gələn bir qayanı görürük

və bunu durdurmamız lazımdır. Nə edə bilərik?

Birçoğunuz Apophis adlı asteroidin eşitmisiniz.

Duymadıysanız, indi öyrənəcəksiniz.

2012-ci ildəki Maya kıyametini duyduysanız,

Apophisin də öyrənmiş olacaqsınız

çünki çoxunuz, qiyamət günü ssenarilərinin

çoxdan içinə düşmüş vəziyyətdəsiniz.

Apophis, 2004-ci ildə kəşf edilmiş bir asteroid.

Genişliyi, təxminən 250 metr,

yəni olduqca böyük.

Məsələn, bir futbol stadionunda daha böyük və

2029-cu ildə Dünyanın yanından keçəcəyi bilinir.

O qədər yaxın keçəcək ki,

hava vəziyyəti uydularımızın

dərhal altından dolanacaq.

Dünyadakı cazibə, bu qayanın orbitini

elə bükecek ki,

kosmosun, bu "açar dəliyi" adı verilən,

paxla şəklindəki bu bölgəsindən keçməsi vəziyyətində,

Dünyadakı cazibə onu elə eğecek ki,

yalnız yeddi il sonra,

hətta tam da Cümə gününə bərabər gələn

13 Aprel 2036da ...

-Belə bir rastlantıyı planlaması belə çox çətin-

Apophis bizə çarpacaq.

250 metr genişliyindəki bu meteorit,

inanılmaz bir zərər verəcək.

Amma yaxşı xəbər bu ki, belə bir şeyin

bu "açar dəliyi" ndən keçərək,

sonra bizə çarpma ehtimalı milyonda bir;

yəni çox çox aşağı bir ehtimal. Mən, şəxsən

bunu düşünərək yuxusuz gecələr geçirmiyorum.

Əslində Apophis, bizim üçün gizli bir lütf

çünki o, bənzər təhlükələrə qarşı

çünkü o, benzer tehlikelere karşı

gözümüzü açdı.

Bu meteorit, bir neçə il əvvəl kəşf edildi

və bundan bir neçə il sonra bizə ilə toqquşa bilərdi.

Artıq çarpmayacaq amma bizə,

bu cür asteroid üzərində iş fürsəti verdi.

Bu "açar dəlikləri" ni tam olaraq anlaya bilmirdim

amma indi anlayırıq və bunun,

çox əhəmiyyətli bir addım olduğunu gördük.

Əks halda belə bir asteroid necə durdurursunuz ki?

İndi sizə soruşuram:

yolun ortasında dikilseniz və bir avtomobil

sizə doğru gəlsə ... Nə edərdiniz? Kənara çekilirdiniz.

Deyilmi? Hərəkət edərdiniz və avtomobil yanınızdan keçərdi.

Amma biz Dünyanı yerindən oynatamayız, heç olmasa zəhmətsizcə ...

Amma kiçik bir asteroid oynada bilərsiniz.

Əslində bunu çoxdan etmişik belə.

2005-ci ildə NASA, Deep Impact (Derin Darbe) adlı

bir kəşf vasitəsi atdı. Bu vasitənin bir parçası da,

özünü kuyruklı ulduzun nüvəsinə yerləşdirdi.

Quyruqlu ulduzlar da asteroid bənzər.

Buradakı məqsəd, onun rotasını dəyişdirmək deyildi.

Məqsəd, quyruqlu ulduzun səthində bir çuxur açaraq

dərinlərdəki materialı

ortaya çıxarmaq idi.

Bunu da bir az bacardıq yəqin.

Quyruqlu ulduzu bir az olsun hərəkət ettirebildik,

çox deyil amma hədəf də bu deyildi onsuz da.

Amma bu baxımdan baxın.

Bu quyruqlu ulduz, günəşin orbitində

saniyədə 32 km sürətlə dönürdü.

Biz də ona bir kosmos vasitəsi atıb üzərinə yerləşdirdik.

Nə qədər çətin olduğunu bir düşünün və biz bunu bacardıq.

Yəni, bunu bir dəfə daha edə bilərik.

Bizə doğru yaxınlaşan bir meteorit görəndə,

tam da üstümüzə gəlirsə və

qarşımızda iki il varsa, bam! Onu partladar.

Əslində filmlərdə gördüyünüz kimi,

səbəb nüvə silahı kullanmadığımızı

düşünə bilərsiniz.

Bunu təcrübəyə bilərsən təbii amma burada əhəmiyyətli olan zamanlama.

Quyruqlu ulduzu nüvə silahla vura bilərsiniz

amma bunu, bir neçə mili saniyə dözümlülüklə partlatmanın lazımdır;

əks halda görmür.

Başqa bir çox problem də var təbii.

Bir dəfə çox çətin bir iş.

Amma bir şeyi vurmaq ... O çox asan.

NASA-nın belə bunu edə biləcəyini düşünürəm,

hətta edə bildiklərini də sübut etdilər belə. (gülüş)

Əsl problem bu: Bir asteroid vurdunuz

və asteroidin orbitini dəyişdirdiniz.

Orbiti hesapladığınızda, bir baxdınız ki,

onu çoxdan "açar dəliyi" nə sokmuşsunuz

və bu vəziyyətdə bizə çarpması üçün yalnız üç il qalmış.

Məncə hava yenə xoş.

En azından altı ay içinde bize çarpmayacak. Bu iyi.

Şimdi başka bir çözüm için üç yılımız var demek.

Onu yeniden vurabilirsiniz ama bu, biraz sakarlık olur.

Bunu yapmamak için, onu, üçüncü bir anahtar deliğine

ya da başqa bir rotaya istiqamətləndirər.

Ən sevdiyim hissə də bu işdə.

(gülüş)

Böyük, maço bir "Rrrrrrr BAM!" efektiyle

"Üzünə okkalı bir yumruq" endirdikdən dərhal sonra

böyük bir mərhəmətlə yaxınlaşar.

(gülüş)

Bir qrup elm insanı, mühəndis

və astronavt, özlərinə,

"B612 Foundation" adını verdilər.

"Kiçik Şahzadə" i oxumuş olanların

bu göndərməyi anlayacaklarını ümid edirəm.

Kiçik şahzadənin yaşadığı asteroidin adı B162'ydi.

Bunlar, daha əvvəl də dediyim kimi,

bir-birindən ağıllı, qadın və kişi avtronavtlar, mühəndislər.

Apollo 9 astronotlarından biri olan

Schweickart da bu qrupun içində.

Bu görünüşü alan yoldaşım Dan Durda da

Boulder'daki Walnut Streetdə iştirak edən Southwest Araşdırma İnstitutunda çalışır.

Bu görünüşü bu məqsədlə aldı

və institut üçün çalışan astronomlardan biri.

Dünyaya vurmaq üzrə olan

bir meteorit görəndə, kafi zamanımız varsa,

onu, daha yaxşı bir orbitə oturtmaq üçün vura bilər.

Amma sonra, bir və ya iki tonluq bir

kosmos vasitəsi fırlatmamız lazımdır.

Çox böyük olmaq məcburiyyətində deyil-bir neçə tonluq kiçik bir şey-

və sonrasında bunu götaşının yaxınında park etməmiz lazımdır.

Üzərinə eniş edə bilməzsiniz çünki başıaşağı devrilebilirler.

Tam üstünə enmək çətin iş.

Onun yerinə, ona yanaşır.

Meteoritin cazibə, kosmos vasitəsini özünə çəkər

və onsuz da vasitənin da bir neçə tonluq kütləsi

Cazibə qüvvəsi çox güclü olmasa da,

asteroid çəkəcək qədər kifayətdir.

Sonra, roketlerinizi hazırlamış

-Burada çətin də olsa raket dumanlarını görə bilərsiniz.

Bunlar, öz yerçekimleriyle bağlanarlar

və siz də kosmos vasitəsini çox yavaşca,

yavaşca hərəkət ettirirseniz, böyük bir ustalıqla

meteoriti etibarlı bir orbitə oturtabilirsiniz.

Hətta onu, Dünyanın orbitinə belə oturdub

mina çıxara bilərik. Təbii bu, tam fərqli bir mövzu.

Oraya girməyəcəyəm belə.

(gülüş)

Amma zəngin olardıq!

(gülüş)

Bunu bir düşünün deyərəm.

Yukarılarda bir yerdə uçuşan qayalar var

və bunlar, bizə çarparaq

böyük zərərlər verirlər amma biz də artıq nə etməmiz

lazım olduğunu bilirik; bunun üçün əlimizdə hər şey var.

Onları teleskoplarla arayan astronomlarımız var.

Bu mövzu ilə maraqlanan və

problemə istiqamətli həllər inkişaf etdirən

çox amma çox ağıllı insanlarımız var.

Və bunu edəcək texnologiyamız də var.

Bu kosmos vasitəsi kimyəvi raketlər istifadə edə bilməz.

Kimyəvi raketlər böyük bir itiş gücü yaradaraq

kosmos vasitəsinin tarazlığını poza bilər.

Biz də, ion mühərriki adı verilən, çox amma çox yüngül

itiş gücü olan aşağı təzyiqli bir mühərrik inkişaf etdirdik.

Bir kağızın əlinizdə yaratdığı təzyiq qədər

bir güc tətbiq edir; çox yüngül.

Nəzakətli itiş reallaşdığında də,

aylarla, hətta illərcə işləyə bilir.

Bu salonda orijinal "Star Trek" pərəstişkarı varsa, onlar bilər.

İon mühərriki olan, yadplanetlilərin istifadə etdiyi bir kosmos vasitəsinin peşindediler

və Spock belə deyir:

"Çox inkişaf etmiş texnologiyaları var.

Bu mühərriklə, bizim yüz il önümüzdeler "

Yaşasın! Artıq bizim də ion Mühərrikimiz var.

Bizim "Atılgan" ımız, Enterprise adında bir gəmimiz yox bəlkə

amma artıq ion motorlarımız var.

(Alqışlar)

Spock.

(gülüş)

İşte...

İnsanlar və dinozavrlar arasındakı

fərqi da bu.

Onların başına gələn,

bizim də başımıza gəlmək məcburiyyətində deyil.

Dinazorlarla Aramızdakı fərqi bu:

Bizim kosmos programlarımız var

və səs istifadə edə;

yəni, gələcəyimizi değiştirebiliyoruz.

(gülüş)

Gələcəyimizi şekillendirebilme becerimiz var.

Bundan 65 milyon il sonra,

kemiklerimizi, bir muzeydə toz tutarkən

görmək məcburiyyətində qalmayacağı.

Çox təşəkkür edirəm.

(Alqışlar)