Çin ve ABD arasındaki savaş kaçınılmaz mı?

Siyaset bilimci Graham Allison "Thukydides Tuzağı" adlı tarihsel modelden dersler çıkarıp izleyicilere yükselen Çin ve egemen ABD'nin kimsenin istemediği şiddetli bir çarpışmaya doğru yol alıyor olabileceğini açıklayarak böylesi bir durumu önlemek için insanlık olarak sağduyu ve cesaretimizi nasıl kullanabileceğimizi anlatıyor.

Meslek hayatınızın en büyük uluslararası
meselesi olmasının yanı sıra

görüldüğü kadarıyla dünyanın yüzleşeceği
en büyük uluslararası sorun olan

bu konu hakkında bana konuşma
fırsatı sunduğunuz için

sizlere teşekkür etmek istiyorum.

Tabii ki Çin'in yükselişinden
bahsediyorum.

Şu ana kadar hiçbir topluluk
bu kadar farklı yönden

bu derece hızla gelişmemişti.

Bahsettiğim bu sorun Çin'in yükselişi;

ABD'ye ve ABD'nin ana mimarı
ve koruyucusu olduğu

uluslararası düzene etkisi

ve bunun yol açacağı kargaşa.

Geçtiğimiz asır tarihçilerin de dediği
gibi bir "Amerikan Yüzyılı" olmuştur.

Amerikalılar var olan tüm
hiyerarşilerde tepede olmaya

bir hayli alışmış durumdalar.

Bu yüzden birçok Amerikalı
başka bir ülkenin ABD kadar

hatta ABD'den bile büyük
ve güçlü olması düşüncesini

kendilerilerine yönlendirilen
bir hakaret olarak kabul eder.

Olaylara tarih merceğinden bakmak
bu çekişme sürecinde gördüklerimizi

daha iyi yorumlamada
bize yardımcı olacaktır.

Geçtiğimiz 500 yıl boyunca
yükselen bir gücün

hükmeden gücü yerinden etmekle
tehdit ettiği 16 durum meydana geldi.

Bunların on ikisi savaşla sonuçlandı.

Bildiğiniz gibi Kasım ayında,
büyüklüğünden dolayı

tarihçlerin dünya savaşı diye
yeni bir kategori yaratmasına yol açan

savaşın son gününün
100. yıl dönümünü anacağız.

1918'in 11. ayının

11. gününün 11. saatinde

ardında 20 milyon ölü bırakan

I. Dünya Savaşı sona erdi.

Sizlerin gayet birikimli
olduğunu biliyorum.

Çin'in yükselişinden haberdarsınızdır.

Bu yüzden odaklanacağım konu,
Çin'in yükselişinin ABD,

uluslararası düzen

ve savaş ile barış ihtimalleri
üzerindeki etkisi.

Ancak Harvard'taki öğretim hayatımdan

zaman zaman kısa aralar vermenin
yararlı olduğunu öğrendim.

Konuyu takip edebileceğinizden
emin olmak için sadece.

Bunu şu şekilde yapıyorum: Mola veriyorum,

sonra sürpriz bir sınav yapıyorum,
not vermiyorum tabii.

Deneyelim şimdi bunu.
Mola, sürpriz sınav.

Soru:

Çin kırk yıl önce, yani 1978'de,
piyasaya girmek için ilk adımını atmıştır.

O esnada, Çin'in bir milyarlık
nüfusunun yüzde kaçı

günlük iki dolardan daha azıyla
hayat mücadelesi veriyordu?

Tahminde bulunun. %25?

%50?

%75?

%90.

Ne sizce?

%90.

On kişiden dokuzu günlük iki
dolardan daha azıyla geçiniyormuş.

2018'de, kırk yıl sonra.

Şimde ne rakamlar?

Tahmininiz ne?

Bir göz atın.

Bugün yüzde birden daha az.

Çin'in devlet başkanı
önümüzdeki üç yıl içinde

kalan yüzde birlik kesimin de

barajı geçeceğinin sözünü veriyor.

Bu adeta bir mucize.

İnanması güç.

Ancak verileri göz ardı
etmek mümkün değil.

25 yıl önce hiçbir uluslararası tabloda

yer bile almayan ülke

ABD'yle rekabet etmeye

hatta bazı alanlarda
ABD'yi geçmeye başladı.

Böylelikle dünyamızı
şekillendirecek bu sorun ortaya çıktı:

Yükselişi durmayacak gibi görünen Çin

tarihin en büyü çarpışması yolunda

liderlik koltuğuna sabitlenmiş
ABD'ye hızla yaklaşıyor.

Bu sorunu daha iyi kavrayabilmemiz için

sizi büyük bir düşünür ile tanıştıracağım.

Büyük bir fikir ortaya atacağım

ve size çok önemli bir soru yönelteceğim.

Bu büyük düşünür Thukydides.

İsmini söylemesi zor, biliyorum.

Bazıları telafuz etmede zorlanıyor.

Hadi birlikte söyleyelim. Bir, iki, üç:

Thukydides.

Bir daha: Thukydides.

Peki Thukydides kim?

Tarih biliminin kurucusu ve öncüsü.

İlk tarih kitabını o yazdı.

Adı da "Peloppones Savaşının Tarihi."

Yunanistan'daki 2500 yıl
önceki savaşı anlatır.

Hiç olmazsa arkadaşlarınıza
"Bugün büyük bir düşünür tanıdım.

"Adını bile telaffuz
edebiliyorum: Thukydides."

diye bir tweet atabilirsiniz.

Pekala, Thukydides'in antik
Yunanistan'ı yok eden bu savaş hakkında

meşhur bir sözü vardır:

"Savaşı kaçınılmaz
kılan şey Atina'nın yükselişi

ve bunun Isparta'da uyandırdığı korkuydu."

Yani birinin yükselişi

ve diğerinin buna tepkisi

tehlikeli bir gurur, kibir

paranoya havası yaratarak

iki tarafı da savaşa sürüklemiştir.

Bu da beni büyük fikre getiriyor:

Thukydides Tuzağı.

"Thukydides Tuzağı" Thukydides'in
vukfunu yaşatmak amacıyla

birkaç yıl önce ortaya attığım bir deyim.

Thukydides Tuzağı yükselen güç,
hükmeden gücün konumunu tehdit ettiğinde

ortaya çıkan tehlikeli bir olgu.

Örneğin Atina'nın Isparta'ya,

100 yıl önce Almanya'nın Büyük Britanya'ya

veya bugün Çin'in ABD'ye

olan etkisi gibi.

Henry Kissinger'in de dediği gibi,

Thukydides Tuzağı konseptini
iyice anladığınız zaman

günümüzde olup biten her şeyin

ötesini görebilmeye ve
aslında nelerin olup bittiğini

anlamaya başlıyorsunuz.

Pekala, günümüzün en
mühim sorusuna gelelim.

Tarihin ayak izlerini takip mi edeceğiz?

Yoksa hayal gücümüzü, mantığımızı

ve cesaretimizi kullanarak

durum kimsenin istemediği

ve herkesin yıkıcı olacağını bildiği
türde bir savaşla sonuçlanmadan

bu rekabeti kontrol etmenin
bir yolunu bulabilecek miyiz?

Bunu açıklamak için bana beş dakika verin.

"Çin şunu yapıyor. ABD şöyle cevap
veriyor." gibi haberleri gördüğünüzde

olan bitenler hakkında

daha iyi bir anlayışa sahip olacak

ve hatta bunu arkadaşlarınıza
açıklayabileceksiniz.

Pekala. Terse dönen yoksulluk
piramidinde gördüğümüz üzere

Çin gerçekten birden yükseliverdi.

Bu gerçekten büyüleyici.

Bu durumu en iyi eski Çek devlet
başkan Vaclav Havel özetledi.

"Tüm bunlar o kadar hızlı oldu ki
hayret etmeye fırsatımız olmadı." demiş.

(Gülme sesleri)

Ne kadar hayret etmem
gerektiğini kendime hatırlatmak için

zaman zaman Cambridge'teki
ofisimin penceresinden

Kennedy Okulu ile Harvard
İşletme Okulu arasından geçen

Charles Nehri'nin üzerinde
bulunan bu köprüye bakıyorum.

2012'de, Massachusetts Eyaleti
bu köprüyü restore edeceklerini

ve bunun iki yıl süreceğini açıkladı.

2014'te henüz tamamlanmadığını söylediler.

2015'te bir yıl daha
süreceğini söylediler.

2016'da hala bitmediğini,

ne zaman biteceğini de
söylemeyeceklerini açıkladılar.

Nihayet geçen yıl bitirildi.
Bütçenin üç katı harcanarak...

Şimdi bunu Pekin'de üzerinden geçtiğim
benzer bir köprüyle karşılaştıralım.

Adı Sanyuan Köprüsü.

2015'te Çin hükûmeti bu köprüyü
restore etmeye karar verdi.

Şerit sayısı da ilk köprüdekinin iki katı.

Projeyi tamamlamaları
ne kadar sürmüştür sizce?

2015'te başladı. Tahminler ne?

Tahminde bulunun.

Peki. Şuna bir göz atın.

(Gülme sesleri)

Cevap: 43 saat.

(İzleyiciler şaşırır)

(Gülme)

Bunun New York'ta
olması mümkün değil tabii.

(Gülüşler)

Bu hızlı çalışma etiğinin
arkasında amaç odaklı bir lider

ve işleyen bir hükûmet bulunuyor.

Uluslararası arenadaki
en hırslı, en yetkin lider

Çin devlet başkanı Şi Cinping.

Ne istediğine dair de
bir gizlisi saklısı yok.

Altı yıl önce başkan
olduğunda söylediği gibi

amacı "Çin'i yeniden harika yapmak."

(Gülme sesleri)

Donald Trump bunun bir benzerini
kullanmadan çok önce o kullanmış.

Bu yönde Şi Cinping belli tarihler için
belli hedefler belirledi.

2025, 2035, 2049.

2025'e kadar Çin,
10 öncü teknoloji piyasasında

baskın güç olmayı hedefliyor.

Şoförsüz arabaları, robotları,

yapay zekâyı,
kuantum bilgisayarları kapsıyor bu.

2035'e kadar tüm gelişmiş teknolojilerde

inovasyon lideriğini hedefliyor.

Çin Halk Cumhuriyeti'nin
ilanının 100. yıl dönümü olan

2049'a kadar ise

açık ara farkla bir numara olup

Şi Cinping'in deyişiyle "Savaşıp Kazanan"
bir orduya sahip olmayı hedefliyor.

Bunlar cüretkar hedefler
ancak sizin de gördüğünüz gibi

Çin bu hedeflere ulaşma yolunda

gayet iyi ilerliyor.

Dünyanın ne kadar hızlı değiştiğini
göz önünde bulundurmalıyız.

Otuz yıl önce

internet bile yoktu henüz.

Çin'in bu yükselişinden
en doğrudan kim etkilenecek?

Tabii ki şu anki bir numara.

Çin büyüdükçe,
güçlendikçe, zenginleştikçe,

teknolojik olarak geliştikçe

kaçınılmaz olarak Amerikan
mevki ve imtiyazlarıyla çakışacak.

Gururlu Amerikalılar için

özellikle de benim gibi taşralı
Amerikalılar için, North Carolinalıyım,

bu resimde bir sorun var.

ABD bir numara demek.
Bu bizim benliğimize işlemiş.

Ancak daha önce de dediğim gibi
verileri göz ardı etmek mümkün değil.

Dört yıl önce Senator John McCain
bunu Senato Silahlı Kuvvetleri Komitesi'ne

teyit etmemi istedi.

Ben de onlara bu gördüğünüz

ABD ile Çin'i bir parktaki tahterevallinin

ayrı uçlarına oturmuş çocuklara
kıyaslayan bir çizelge hazırladım.

Her biri ekonomilerinin
büyüklüğü ile temsil edilmiş.

2004'te Çin bizim yarımız kadar.

2014'te GSYİH'si bizimle eşit.

Bu gidişata göre 2024'te
bizden %50 daha büyük olacak.

Bu köklü değişimin sonuçları
her yerde hissedilecektir.

Örneğin mevcut ticari çekişmede

Çin halihazırda başlıca Asya ülkelerinin

hepsinin bir numaralı ticari ortağı.

Bu da bizi Yunan
tarihçimize geri getiriyor.

Harvard "Thukydides Tuzağı Vaka
Dosyası" tarihin son 500 yılını inceledi

ve yükselen gücün hükmeden
gücü yerinden etmekle tehdit ettiği

16 vaka buldu.

Bunların on ikisi savaşla sonuçlandı.

İşin trajik tarafı bu
savaşların yalnızca birkaçı

tarafların isteğiyle gerçekleşti.

Yani savaşların sadece
birkaçı yüklesen güç

veya hükmeden güç tarafından başlatıldı.

Peki bunun açıklaması ne?

Olan şu: Üçüncü bir tarafın kışkırtması

tarafların birbirine karşı
harekete geçmesine neden olup

iki tarafı da gitgide

istemedikleri bir duruma sokuyor.

Çılgınca gelebilir, ki öyle.

Ama hayat bu.

I. Dünya Savaşı'nı hatırlayın.

Oradaki kışkırtma

ikinci düzey yönetici olan

Arşidük Franz Ferdinand'ın suikastiydi.

-Ki bu da Avusturya-Macaristan
imparatorunu

Sırbistan'a ültimatom vermeye itmişti.

İşin içine müttefikler girdi,

iki ay içinde tüm Avrupa savaştaydı.

Şimdi Thukydides'in
Dünya'yı izlediğini hayal edin.

Ne derdi?

Hükmeden güç için

Donald Trump'tan daha uygun
bir lider bulabilir miydi?

(Gülme)

Ya da yükselen güç için Şi Cinping'den
daha uygun bir lider?

Başını kaşıyıp

Kuzey Kore'nin lideri Kim Jong-Un'dan
daha renkli bir kışkırtıcı

düşünemeyeceğini söylerdi kesinlikle.

Her biri kendi rolünü
oynamaya kararlı görünüyor.

Tam oturuyor.

Hayatımızın geri kalanına ciddi ölçüde

etki edecek bu önemli soruya

tekrar geri dönelim.

Amerikalılar ve Çinliler tarihe boyun eğip
her iki taraf için de yıkımla sonuçlanacak

bu savaşın gerçekleşmesine
izin verecekler mi?

Yoksa birlike hayatlarımızı
sürdürmenin bir yolunu bulmak,

21. yüzyılda liderliği paylaşmak

veya Şi Cinping'in dediği gibi yeni güç
ilişkileri kurmak için

hayal gücümüzü ve cesaretimizi
kullanabilecek miyiz?

Son iki yıldır

tutkuyla takip ettiğim olduğum mesele bu.

İlgili tüm hükûmetlerin
liderleriyle konuşma

ve onları dinleme fırsatım oldu.

Pekin, Washington, Seul, Tokyo...

Sanat ve iş camiasından da
fikir liderleriyle buluştum.

Keşke bildirebileceğim
daha fazla şey olsa.

İyi haber liderler gitgide
bu Thukydides dinamiği

ve bunun teşkil ettiği tehlikelere

karşı bilinçleniyorlar.

Kötü haber ise kimsenin
tarihin tekerrür etmesinden

kaçınmaya dair makul
bir planının olmaması.

Bana kalırsa alışılmışın dışında fikirlere

ihtiyacımızın olduğu çok açık.

Farklı, yeni fikirlere...

Bugün beni TED'e getiren şey de bu.

Sizden bir ricada bulunacağım.

Buradaki kitle gezegendeki
en yaratıcı insanlardan oluşuyor.

Sizler sabahları kalkıp

sahip olduğumuz bu dünyanın
nasıl idare edilebileceği ile kalmayıp

olması gereken dünyaların nasıl
yaratılabileceğini de düşünüyorsunuz.

Siz tüm bu söylediklerimi
sonradan iyice düşünürken

bazılarınızın cüretkar
hatta çılgın fikirlerle çıkageleceğine

ve keşfedilen bu fikirlerin
farklılık yaratacağına inanıyorum.

Sırf hatırlatmak için söylüyorum bunu:

Bu tarihte ilk olmaz.

Size II. Dünya Savaşı'ndan sonra
ne olduğunu hatırlatayım.

Amerikalı, Avrupalı ve diğerlerinden
oluşan muazzam bir grup

ki sadece hükûmetlerden değil, kültür ve
iş dünyasından da kişileri kapsayan

bir grup birleşerek
hayalgüçlerini kullandılar.

Hayal edip yarattıkları şey

yeni bir uluslararası düzendi;

sizin, benim, hepimizin hayatlarımızı
büyük güç savaşları olmadan

bugüne dek görülmemiş

bir zenginlik içinde yaşamamıza
olanak veren bir düzendi.

Olağanüstü bir şey bu.

İşin ilginç tarafı bu sonuca
ulaşmamızı sağlayan projenin her ayağı

ilk teklif edildiğinde

çok naif ve gerçekçi olmaması gerekçesiyle

yerleşmiş dış siyaset
düzenince reddedilmiş.

Benim favorim Marshall Planı.

II. Dünya Savaşı'ndan sonra
Amerikalılar bitkin düşmüştü.

On milyon asker terhis edilmişti,

önemli iç politikalar
üzerine yoğunlaşılmıştı.

Lakin herkes zamanla Avrupa'nın
savaştan ne kadar zarar aldığını

ve Sovyet komünizminin ne kadar
saldırgan olduğunu anlamış,

bunun üzerine Amerikalılar
dört yıl boyunca kendilerini

yıllık GSYİH'nin %1,5 oranında
vergilendirmeye karar vermiş

ve vergilerden toplanan parayı Avrupa
ülkelerine yardım olarak göndermişti.

Almanya ve İtalya'ya bile...

-Ki savaşta Amerikan
askerlerini öldürmüşlerdi.

Olağanüstü.

Bu Birleşmiş Millletler'in
de kurulmasını sağladı.

Olağanüstü.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi.

Dünya Bankası.

NATO.

Bunların hepsi barış ve
refah düzeninin birer parçası.

Yani kısaca yapmamız gereken
şey bunu tekrarlamak.

Bence şu an tarih bilgisi eşliğinde bir
hayalgücü, bir yaratıcılık dalgasına

ihtiyacımız var.

Çünkü filozof Santayana'nın
da bize hatırlattığı gibi,

en nihayetinde, geçmişi unutanlar,

onu yeniden yaşamaya mahkumdurlar.

Teşekkür ederim.

(Alkışlar)