Díxomes: ver para non crer | Marcus Fernández | TEDxGalicia

Non só para xornalistas; a nivel usuarios da información é fundamental contrastar as fontes e a veracidade do compartido. A través de exemplos de sona, na súa intervención, Marcus invítanos a contrastar todo o que chega a nós para que non alimentemos as falsidades na inmensidade da rede.

Con formación en informática, desenvolve a súa actividade profesional no mundo da Internet, participando en iniciativas pioneiras na Rede galega, así como no asociacionismo (ISOC-GAL, EGANET e a Asociación PuntoGal), o que o levou a contribuír á posta en marcha do dominio da Internet para a sociedade galega (o .gal). Exerce funcións de administración e redacción da web de Código Cero (diario de novas tecnolóxicas de Galicia, con edición mensual en papel) dende 2001. Complementa a súa actividade profesional cun blog persoal (Marcus.gal) e distintas colaboracións en medios galegos (Tempos Novos, ElCorreoGallego.es, RadioVoz, Radio Coruña-Cadena SER, Radio Galega e Televisión de Galicia).

Vivimos nunha sociedade
na que estamos afeitos

a estar bombardeados por información
constantemente

e parece como que
imos perdendo ese ollo crítico,

ese escepticismo
á hora de velo,

o que nos pode sorprender moito
no caso dos galegos,

porque supostamente somos desconfiados.

E claro, mirando a nosa lingua
podemos ver que para definir

os "díxome díxomes" pois
podemos utilizar moitas outras palabras,

como 'contos', 'historias',
'lerias', 'canfurnadas', 'fábulas'...

Realmente temos practicamente
tantos sinónimos para as falsidades

como para describir
os tipos de chuvia que temos;

o que xa é bastante.

Pero iso aplicámolo normalmente
á información que nos chega

pola vía do ruxe ruxe, do lercheo...

De cousas que son normalmente
de boca en boca e de orella en orella.

Pero, cando nos meten a imaxe,

culturalmente estamos afeitos a aceptar
as cousas como certas,

porque tradicionalmente
o que podiamos ver

era información que viña
da prensa ou da televisión,

e o que sae na televisióna a xente xa sabe
que normalmente é certo.

E claro, iso trasladado á rede
é bastante perigoso,

porque realmente a posibilidade de
poder crear unha imaxe cunha falsidade

pois é tan doada como
o feito de poder inventar un rumor.

Por iso quería falarvos
dunha serie de fábulas

que nos permitirán ilustrar este tema.

Para comezar temos, por exemplo,

unha imaxe que recibín hai poucos meses
a través de Whatsapp na mesma mañá

por parte de varias persoas

e que non lles chegara da mesma fonte
a cada unha delas, nin había un nexo común

ou sexa que realmente era algo que estaba
moi distribuído na vila de Melide,

que era unha imaxe na que se acusaba
a un empresario local de narcotráfico.

Mirando esa nova, eu vendo a imaxe
xa dende un primeiro momento,

vía que era algo falso.

Pero vinme na obriga de explicarlle
á xente por que era cantoso,

por que era descarado,

que esa información non era crible.

E así púxenme a analizar a situación.

A nova pretendía ser
unha captura de pantalla

do xornal La Voz de Galicia,

pero se mirabamos o contorno,
podiamos identificar que era unha nova

que estaba encadrada na edición do domingo

e xa estabamos a xoves, polo que
que ninguén escoitara falar desa nova

parecía improbable.

Fun mirar a páxina web dese día
e non estaba a información,

mirei no buscador da Voz
e non estaba a información,

mirei en Google e non estaba a información

polo que, loxicamente,
iso non estaba na Internet.

Era algo moi dubidoso

e púxenme a analizar outros elementos
que había desa información

para poder demostrar xa con máis solvencia
que era unha información falsa.

Había detalles significativos,
por exemplo o feito de que o texto

estivera redactado en galego,
na Voz de Galicia...

algo facía desconfiar.

Que houbera
unha falta ortográfica por liña

tampouco axudaba moito.

Logo estaba o detalle
de que unha nova de narcotráfico

na sección de gastronomía...

Moito non cadraba.

Pero probablemente
o máis descarado de todo é o feito

bueno, por unha banda,
de que se estaban dando moitos detalles

sobre a persoa "investigada".

Pero claro, se é unha persoa investigada
ninguén lle vai atribuír directamente

un delito sen estar demostrado,

polo que o xornal estaría cometendo
unha infracción moi grave facendo iso.

Realmente non queda moi ben
iso de que houbera unha fotografía.

Pero a fotografía en si
xa é moi sospeitosa

porque para a xente da vila
practicamente a propia imaxe

era unha lenda urbana.

A lenda urbana de que
o polbo antes de cocelo que o machucaban

aí nunha formigoneira,
e que é totalmente certo.

O detalle é que esa imaxe é moi coñecida
de cando se publicou na prensa hai 5 anos,

e claro, o feito de que o xornal reciclase
unha imaxe vella non tiña moito sentido

porque realmente a esa polbeira
van constantemente sacar fotografías

porque é un dos puntos de parada obrigados
no Camiño de Santiago.

Precisamente o xogador da NBA
Terry Porter, hai poucos meses

cando ía facendo o camiño parou por aí
e fíxose unha fotografía.

E o lóxico sería que se teñen
que volver falar da polbeira pois que

aproveitaran unha imaxe dese evento.

Eu de feito aproveitei
unha imaxe desa visita

pois para ir á páxina web
da Voz de Galicia,

abrila, no Google Chrome,

e, cando podes ver o código fonte
dunha páxina web,

o navegador déixache modificala.

Eu modifiquei a nova,
puxen unha fotografía de meu irmán

posando con Terry Porter
e metinlle un texto de broma.

Loxicamente iso estaba no meu ordenador.

Como o difundo?

Saco de móbil,
sácolle unha fotografía á imaxe

e lla mandei a toda a xente
que me mandara o Whatsapp anterior,

todos botaron unhas risotadas,

menos un que dixo:
coidadiño a quen lle mandas isto

porque vai pensar que é de verdade.

E claro, entón como é o noso criterio
para non distinguir unha broma

dunha información de verdade?

Isto de feito xa é algo
que experimentara anos atrás

cando, aproveitando unha promoción
de dominios de balde,

pois rexistrei o dominio
'avozdegalicia.es'

porque ninguén o fixera antes.

Aproveitei e collín a versión
da tradución automática do xornal,

copiábaa periodicamente,
e engadíalle unha nova de broma,

para ver se colaba algunha.

E ese experimento repetino hai poucos días
pois co gallo do TEDxGalicia

pois facendo tamén
unha réplica da web da Voz

pero meténdolle unha nova
na que se daba por entender

que este evento ía rematar
nunha sesión golfa

con contidos para
maiores de 18 anos.

Ou sexa que se algún de vós viu iso
e o creu, pois demostra

a facilidade que hai
para poder coar un bulo

neste mundo actual
no que nos deixamos levar pola imaxe.

Pero unha cousa é que esta información
a circule a xente,

que a xente a pase dunha a outra,

pero outra é cando nos chega
a través dos propios medios.

E, precisamente, iso foi o que pasou
despois de que unha suposta mancomunidade

remitira o pasado 1 de abril
a moitos medios de comunicación

unha nota de prensa falando
do avistamento de coalas

na comarca de Ordes.

E ademais esa información
remitía a Facebook

e no propio Facebook podiamos ver
vídeos nos que estaba

o suposto avistamento dun coala.

Despois tamén había
declaracións dos veciños,

incluso unha experta, dicindo que a ver,
que algún humano tivera que intervir

nesa operación porque un coala
dende Australia ata Galicia

a nado non chega.

(risas)

Claro, despois disto, alguén pode entender
que esa nova era certa?

Non ven a broma?

E claro, os medios locais empezaron
a publicalo, moitos entre aspas,

entre interrogantes...

Non o tomaban moi en serio
ata que chegou a Europa Press

e as axencias de novas teñen un perigo,

que as axencias de novas
crean unha información

e os medios de toda España replícana,
sen verificar nada.

Entón saíu practicamente
en tódalas páxinas web de España,

en tódolos diarios, algún chegou despois
a poñelo en papel, no día seguinte

porque non comprobaron
que esa información era unha falsidade.

Iso si, algún dos medios
introduciu matices, por exemplo,

dende eldiario.es engadíronlle
tres palabriñas ao final do titular

para deixar clara unha confusión
que podía haber no mesmo,

e era que os coalas existían
antes de que a xente de Ordes os vise.

(risas)

Si, vale, pero podíase ter fixado na data.

E por que digo na data?

Porque o 1 de abril, o primeiro de abril,

hai un dito que no primeiro de abril
van os burros onde non deben ir.

Ou sexa que, é o día dos Santos Inocentes
nos países anglosaxóns

e incluso nalgunhas vilas galegas.

Porque todo isto era pois
unha especie de broma

que o que pretendía era lanzar
unha campaña de concienciación social

contra o monocultivo do eucalipto.

O que fixeron é, con esta broma,
facelo realmente viral.

Todo o mundo escoitara o dos coalas
e despois quedáronse pois un pouquiño

coa canción de que iso de andar abusando
da plantación de eucaliptos na nosa terra

non é algo moi positivo.

E da maneira que tiñan de falar diso
era dicir que nós tiñamos que evitar

procurar acabar como os coalas

que o que fixeron os coalas foi,

vendo que había tanta proliferación
de eucaliptos en Australia,

foi adaptar o seu sistema dixestivo
para poder alimentarse

da cortiza da árbore.

De feito iso de que estean tan paradiños

é porque están facendo a dixestión
case todo o día.

Porque a cortiza do eucalipto,
para a meirande parte dos animais,

é un veleno.

Pero, na comarca de Ordes concretamente,

non é o coala o único animal
que é capaz de metabolizar, de dixerir

o veleno puro.

(risas)
(aplausos)

Hai outro,

(aplausos)

é Manolo de Xaniño,

que, como puidemos ver na Voz de Galicia

disque, despois dunha noite de esmorga

disque caeu nun pozo.

Eu non sei eh, pero non sei
por cantas mans pasaría esa nova

para entender que ese pozo

que tivo sorte o señor
porque estaba sen auga, entón non afogou

e que ademais, que chegaron
dúas axentes da policía local

e que lle botaron un cable
para poder sacalo

e que si, que foi moi afortunado,
pero que ese pozo...

Era un lavadoiro.

Como se pode pasar dunha cousa a outra
é algo moi difícil de entender.

A verdade é que si.

[Digo, o este tipo está muerto, le digo,
no sé, le digo, Mari no se mueve.]

[Salgo, le digo 'Jefe, jefe'
y el hombre aí 'buaooo']

[Digo, este está remamao.]

(risas)

E claro, o que teñen estas cousas
é que nos levan a pensar de que bueno,

se ben Manolo de Xaniño non morreu,

parece que tamén hai informacións
que se resisten a morrer

e actúan como zombies,
como infectados.

E así, pois volven a rexurdir,

como pasou no ano 2011
nun destes días de temporal

no que a xente pois dubida de
se ao día seguinte haberá clase

e se poñen a buscar en Google.

E o que facía era que atopaban
unha nova da Voz de Galicia

de dous anos atrás e visitábana.

Claro, fíxoo unha persoa,
fixérono dúas, fixérono tres,

e chegou un momento no que
na portada da Voz de Galicia,

na sección que pon 'as novas máis lidas',

aparecía que ao día seguinte
non había clase.

(risas)

Acto seguido, e vendo a que se montou,
a Xunta tivo que sacar un comunicado

(risas)

dicindo que non fixeran ningún comunicado.

É unha cousa realmente absurda.

E iso ao que nos leva é a entender que
nós, como consumidores,

non sabemos interpretar a información.

Realmente temos aí unha eiva comunicativa,

non podemos nin sequera fixarnos
nun elemento como é a data.

Algo que tamén lle pasa
a algún xornalista un pouco despistado,

que cando volve das vacacións de Nadal,
e ten que encher unha páxina,

vai á caixa do correo, ve unha nova,
ve que queda atractiva, que lle encaixa,

métea e non se fixa
que está datada do 28 de decembro.

E claro, despois o ridículo que se fai
é espantoso.

O que tamén lle pasa a moitos
cando collen unha información,

e resulta que a fonte da mesma
non é realmente unha información veraz,

porque por culpa de non andar citando
as fontes, perdeuse

que esa nova
viña dun medio satírico;

unha páxina só con bromas,

que a verdade é que
son bastante simpáticas,

pero se a les no seu sitio,
non se a les noutros xornais.

E precisamente os medios satíricos
achégannos realmente auténticas xoias,

coma a famosa lenda urbana do butaneiro,
que ten fillos espallados por todo o mundo

e é que realmente, aínda que pareza
algo moi galego,

resulta que esta mesma historia
se conta en tódolos países,

pero cambiando de profesión.

Se imos a Reino Unido, é co carteiro.

Ou sexa que realmente isto,
pois vai mudando, e fainos pensar que

todo iso das falsidades
que se converten en virais

é moi habitual.

E ademais son cíclicas,
porque sempre acabará aparecendo

unha parella que no momento de se casaren
pois descobren que eran irmáns.

E o culpable: o butaneiro.

Isto é algo que pasa moito,

pero existe unha especie,
unha raza moi falsa,

que é a do político
que non colle nunca as bromas,

e precisamente por iso, sempre
andan denunciando a El Mundo Today

por cada información de broma que publican
pedindo a retirada da mesma,

o que é un pouco absurdo.

E é que a min iso de levar á vía xudicial
todo isto facíame lembrar unha historia,

que os máis novos non coñecerán,
pero a xente da miña quinta si que lembra,

que foi no programa de televisión
Sorpresa, sorpresa,

que había aí unha lenda que se contaba
que tiña involucrado

pois a Ricky Martin, a unha moza,
a un can e a un bote de marmelada.

Non vou comentar máis detalles,
pero este asunto chegou á vía xudicial,

o que é un auténtico despropósito.

Como é que hai un xuíz que pide
unha copia do programa para verificar

como pasou algo que non pasou.

E que realmente somos
un pouco toliños nese ámbito.

E, de feito, iso é culpa de que,
moitas veces, os espectadores

non sabemos moi ben distinguir
a realidade da ficción.

Como por exemplo cando o profesor
Stephen Hawking fixo unhas declaracións

dicindo que se chegaran os alieníxenas
por aquí, pois que sería moi perigoso

contactar con eles.

Porque poderían ser agresivos.

[A Asociación de Abducidos de Compostela
pide a palabra para saír en defensa

dos alieníxenas.]

[Stephen Hawking de buracos negros
e cousas deste tipo pois sabe moito,

pero de aliens non ten nin puta idea,
son unhas belísimas persoas.

Eu das veces que me teñen abducido
teño tomado licor de herbas con eles

pero a rachar.]

Moita xente ao ver esta nova en YouTube,
non se decatou de que esta

era unha peza humorística
dun programa de televisión de Compostela,

que non era un tolambrán crendo
que o abducían os ovnis

e que no medio do Xacobeo
o teletransportaran á Cidade da Cultura,

e cousas semellantes. Non, non.

Isto realmente era unha broma,
e parece como que non o sabemos ver,

iso si que é un problema.

E todo iso de confundir as cousas
é algo que nos pasa moito,

e que non somos conscientes
de que non nos podemos fiar da información

precisamente cando nos tocan
nun ámbito no que nós sabemos.

Algo do que temos unha afección,
algo ao que nos dedicamos profesionalmente

que cando imos ver os xornais dicimos
'Pero como puideron dicir esta burrada'.

A min pásame moito cando publican
cousas de tecnoloxía, do meu,

e vexo, por exemplo, que chegan a poñer
na portada da Voz

como uns rapaces en Redondela lograran
facer en cinco días unha rede social.

Iso é como se alguén che di que construíu
unha catedral nunha semana:

non se pode crer.

Aínda así saíu na prensa,
e a xente da industria queixouse bastante.

Pero claro, iso é algo inocente.

Máis perigoso é cando,
na propia televisión estatal,

dan bulo a outra aplicación feita
co mesmo motor que a anterior,

pero levando a unha páxina web
na que estaban roubando datos persoais

da xente que se daba de alta.

Entón aí están sendo cómplices dun delito,

como podía ter sido o caso
doutra rede social que saíu máis adiante

na que parece ser que detrás
estaba unha especie de

sistema de "marketing multinivel"

Destas cousiñas sospeitosas
que non gustan nada,

pero o detalle que ten é que nos xornais
chegaron a saír páxinas enteiras

dándolle bulo a toda esta patraña.

E iso pois é algo que habería que evitar.

Entón eu no que quería incidir é en que
temos que educar a vista

para poder distinguir cando unha nova
é certa e cando unha nova é falsa,

está manipulada, ou simplemente
pretende que botemos unhas risas.

Iso é algo natural, pero a realidade
pónnolo moi moi moi difícil.

Por que?
Porque moitas cousas son certas

aínda que as leamos, as vexamos
e o protagonista nos diga que son certas,

non as imos crer nin de coña.

Iso é algo ao que nos temos que afacer.

Entón eu para rematar, creo que o mellor
sería darvos un consello

de cara a cando vexades algo na rede,
que vos manden no Whatsapp,

que o vexades nun xornal...

Creo que o primeiro que tedes que facer
é mirar a data.

Se non é o 28 de decembro,
e non é o 1 de abril,

xa sabedes...

É certo!

(risas)

Grazas.

(Aplausos)