Czego nie rozumiemy o zaufaniu

Często słyszy się, że zaufanie społeczne spada, i że powinno się je odbudować. Onora O'Neil, profesor filozofii, ma jednak na ten temat odmienne zdanie. Analizuje błędy logiczne w trzech najpopularniejszych przekonaniach na temat zaufania i udowadnia, że jest ono często mylnie rozumiane. (Nagrano podczas TEDxHousesofParliament.)

Będę mówić o zaufaniu.

Chcę państwu przypomnieć

kilka powszechnych opinii o zaufaniu.

Słyszy się je tak często,

że aż stały się banalne.

Są takie trzy.

Twierdzenie: zaufanie społeczne spadło.

To powszechna opinia.

Cel: powinniśmy mieć więcej zaufania.

Zadanie: zaufanie społeczne
trzeba odbudować.

Zarówno cel, twierdzenie, jak i zadanie

nie mają sensu.

Opowiem o tym,

skąd wzięły się te przekonania

i co jest z nimi nie tak.

Najpierw twierdzenie: czemu uważa się,
że zaufanie społeczne spadło?

Gdy myślę o tym z własnej perspektywy,

nie potrafię odpowiedzieć.

Zaufanie mogło spaść
w pewnych instytucjach

czy dziedzinach życia,

ale mogło zwiększyć się w innych.

Nie znam przekroju sytuacji,

ale mogę poszukać odpowiedzi w sondażach.

Rzekomo, to właśnie sondaże mówią,

że zaufanie społeczne spadło.

Patrząc na ankiety z różnych lat,

nie widzę jednak na to dowodów.

Ludzie, którym nie ufano 20 lat temu,

głównie dziennikarzom i politykom,

nie ufa się nadal.

Za to ludziom, którym ufano 20 lat temu,

sędziom czy pielęgniarkom,
wciąż się ufa.

Przeciętny człowiek

jest gdzieś po środku
na skali zaufania,

jak i my wszyscy.

Czy jednak sondaże
dowodzą czegokolwiek?

Jedyne, co rejestrują sondaże, to opinie,

bo tylko to mogą rejestrować.

Zadaje się w nich
standardowe pytania,

na które ludzie odpowiadają
w typowy sposób.

"Ufa pan politykom, nauczycielom?"

Gdyby jednak ktoś spytał,
czy ufamy sklepikarzom,

handlarzom ryb,

lub nauczycielom w podstawówce,

logiczna odpowiedź brzmiałaby:

"A w jakiej dziedzinie?"

Po zrozumieniu pytania
można by odpowiedzieć:

"Jednym ufam, a innym nie".

Rozsądna odpowiedź.

Tak naprawdę,

nie ufamy każdemu
w ten sam sposób.

W normalnej sytuacji,

zaufanie do zwykłego człowieka

nie musi być równie duże,

jak do osoby piastującej urząd.

Mimo że ufam znajomej nauczycielce,

że nauczy czytania dzieci w zerówce,

to nie ufam,

że sprawdzi się jako kierowca,

bo mogę wiedzieć, że nie umie jeździć.

Ufam, że gadatliwy znajomy

zabawi mnie rozmową,

ale nie ufam, że dochowa tajemnicy.

Proste.

Ludzie zdają sobie sprawę z tego,

że nie ufa się zawsze tak samo.

Czemu jednak o tym zapominają,

gdy myślą o zaufaniu
bardziej teoretycznie?

Sondaże nie odzwierciedlają

poziomu zaufania społecznego,

bo ignorują to, że decyzja o zaufaniu

jest motywowana rozsądkiem.

A co z celem?

"Powinniśmy mieć więcej zaufania".

To zwyczajna bzdura.

Powinno się bardziej ufać tym,

którzy są wiarygodni,

ale nie ufać niewiarygodnym,

a wręcz kategorycznie im nie ufać.

Przypomina mi się Bernard Madoff,

któremu wielu zaufało,

mimo że był oczywistym oszustem.

Nie mam wątpliwości,

że ci ludzie byli zbyt ufni.

"Więcej zaufania" to niemądry cel.

Dobry cel to "ufaj rozsądnie".

Dobry cel to "ufaj rozsądnie".

Znaczy to więc,

że liczy się
przede wszystkim wiarygodność,

która jest ważniejsza niż ufność.

Wiarygodność należy poddawać ocenie,

zależnie od sytuacji.

Ta ocena obejmuje trzy rzeczy.

Czy ktoś jest kompetentny?
Uczciwy? Solidny?

Gdy ktoś jest kompetentny,

a także

uczciwy i solidny,

to jest wiarygodny

i pewnie można mu zaufać.

Gdy ktoś jednak jest niewiarygodny,
ufać nie należy.

Mam kompetentnych i uczciwych znajomych,

którym nie powierzyłabym wysłania listu,

bo są zapominalscy.

Mam znajomych, którym wydaje się,

że mają pewne umiejętności,

ale wiem, że się przeceniają.

Na szczęście nie mam przyjaciół,

którzy byliby solidni i kompetentni,
ale nieuczciwi.

(Śmiech)

Albo ich nie zauważyłam.

Kierujmy się więc wiarygodnością,

a nie ufnością.

Zaufanie to reakcja,

za to wiarygodność podlega ocenie,

chociaż niełatwej.

W ciągu ostatnich dekad
tworzyliśmy mechanizmy,

które miały pomóc w identyfikacji

niegodnych zaufania instytucji
czy urzędników,

jednak przyniosły one skutek

odwrotny do zamierzonego.

Nie działają jak należy.

Jedna położna powiedziała mi,

że wypełnianie formularzy po porodzie

zajmuje więcej czasu niż sam poród.

To samo dzieję się w życiu społecznym

i w instytucjach.

Mechanizm, który ma na celu

zabezpieczenie wiarygodności,

przynosi skutek odwrotny

do zamierzonego.

Ludzie, tacy jak położne,

nie mogą skupić się na pracy,

bo muszą "odfajkowywać formularze".

Każdy zetknął się z czymś takim.

To tyle, jeśli chodzi o cel.

Potrzebujemy więcej wiarygodności

i ją dostaniemy,

gdy spróbujemy być wiarygodni

i być jako tacy odbierani,

i gdy zaczniemy oceniać innych ludzi,

także polityków, pod kątem wiarygodności.

Ufność należy zastąpić krytycznym myśleniem,

bo sama ufność nie wystarczy.

Teraz zajmę się zadaniem.

Rozumiane jako konieczność
odbudowy zaufania,

ono także nie ma sensu.

Załóżmy, że dwoje ludzi
chce odbudować wzajemne zaufanie.

Są w stanie to zrobić.

Odbudować trochę wiarygodności.

Dwoje ludzi, którzy próbują
bardziej sobie ufać.

Zaufanie jednak jest czymś specyficznym,

bo jest dane przez innych ludzi.

Nie można samemu odbudować tego,
czego się nie ma.

Należy dać jakiś powód,

żeby nam zaufano.

Należy więc być wiarygodnym,

bo nie da się oszukiwać wszystkich

za każdym razem. Zazwyczaj.

Trzeba jednak też dowieść

własnej wiarygodności.

Jak to zrobić?

Ludzie robią to codziennie.

Zwykli ludzie, urzędnicy i instytucje.

I to skutecznie.

Podam prosty przykład.

Sklep, gdzie kupuję skarpety,
pozwala mi je oddać

bez podawania przyczyny.

Biorą skarpety i oddają mi pieniądze

lub dają nową parę, w wybranym kolorze.

Świetnie. Ufam im,

bo ryzykują dla mojej wygody.

To bardzo pouczające.

Gdy dla kogoś ryzykujemy,

dowodzi to naszej wiarygodności

i wiary we własne słowa.

Nie trudno dostrzec,

że powinniśmy osiągnąć relacje,

w których ludzie są wiarygodni

i potrafią ocenić wiarygodność innych.

i potrafią ocenić wiarygodność innych.

Płynie z tego nauka,

że musimy myśleć mniej o zaufaniu

i o postawie zaufania,

wykrywanej przez sondaże albo nie,

a dużo więcej o byciu wiarygodnym

i o tym jak prosto udowodnić ludziom,

że jest się wiarygodnym.

Dziękuję.

(Oklaski)