Stress miyangizga qanday ta'sir ko'rsatadi

Stress tamoman yomon narsa emas. U sportda raqobatga kirishganingizda yoki sahnadagi nutqingizda qo'shimcha energiya va diqqat jamlashingizda qo’l keladi. Ammo surunkali davom etsa, u sizning miyangizni o'zgartira boshlaydi. Madhumita Murgia surunkali stressning qanday qilib miya hajmi, uning tuzilishi va qay tariqa faoliyat yuritishi, genlaringiz qatlamigacha ta'sir eta olishi to'g'risida so'zlab beradi.

Uyqungiz notinch, o'zingizni jig'ibiyron

yoki so’lg’in tuyyapsizmi, kichik

narsalarni unutib, o'zingizni

tushkun va yolg'iz his qilyapsizmi?

Siqilmang. Bu hammaning boshidan o'tgan.

Siz shunchaki ruhiy tanglikdasiz.

Stress tamoman yomon narsa emas.

U sportda raqobatga kirishganingizda yoki

sahnadagi nutqingizda qo'shimcha energiya

va diqqat jamlashingizda qo’l keladi.

Ammo stressning davomiyligi, unga

ko’pchiligimiz erta-yu kech yuzlashamiz,

u miyangizni o’zgartira boshlaydi.

Surunkali stress, deylik

nihoyasiz ishlash yoki oiladagi nizolar

miya hajmi, uning tuzilishi,

va qay holatda faoliyat

yuritishi, genlaringiz

qatlamigacha ta'sir ko'rsata oladi.

Stress tananing unga reaksiyasini

boshqaruvchi gipotalamo-gipofizar buyrak

usti qalqoni, miya va buyrakda joylashgan

ichki sekretsiya bezlaridagi turli xil

moddalarning almashinuvi bilan boshlanadi.

Miyangiz stressli vaziyatni ilg’agan

zahotiyoq, qalqon faollashadi va kortizol

garmonini ishlab chiqarib, tanangizni

shu onda harakatga undaydi. Biroq yuqori

darajadagi kortizol miyani shikastlaydi.

Masalan, surunkali stress miyaning qo’rquv

markazi, ya'ni amigdala faolligi va undagi

nerv hujayralari hajmini oshiradi.

Kortizol darajasi oshib borishi bilan

miyaning saboq olish, xotira va stressni

boshqaruvchi sohasi, ya'ni gippokampdagi

elektr signallar so’nadi.

Gippokamp GGB qalqoni ishini ham cheklaydi

u zaiflashgani sayin

stressni boshqarish
qobiliyatingiz ham susayadi.

Bu hali hammasi emas.

Kortizol miyangizni kichraytira oladi.

Yuqori darajadagi kortizol
neyronlar orasidagi

sinaptik bog’lanishlarning yo’qolishiga

va miyaning diqqat, qaror,
hukm chiqarish va ijtimoiy aloqa xulqini

tartibga soluvchi soha,

prefrontal qobiqning

kichrayishiga olib keladi.

U gippokamda yangi
miya hujayralari yaralishini

kamaytiradi. Surunkali stress narsalarni

o'rganish va eslab qolishni

qiyinlashtiradi, oqibatda jiddiy ruhiy

hastalik-depressiya,
alsgeymer kasalligiga sharoit yaratadi.

Stress oqibati miyaning DNK qatlamigacha
kirib boradi.

Eksperiment yangi

tug'ilgan kalamushning onasi tomonidan
qancha parvarishlanishi

kelgusida go’dakning stressga moyilligini
aniqlashda qo'l kelishini ko’rsatdi.

G’amxo’r ona farzandlari stress ta’siriga
kamroq berilar ekan,

chunki ularning miyasida ko’proq
kortizol retseptorlari mavjud,

kortizolni saqlab,
stressga barham beradi.

E’tiborsiz ona farzandlarida esa
buning aksi,

shu sabab umri davomida stress bilan
ko’proq to’qnashishadi.

Bular epigenetik o’zgarishlardir,

ya'ni bevosita genetik kodni
o’zgartirmay turib,

qaysi genlar ta'sirida irsiylanishiga
ta'sir ko'rsatadi.

Onalarning o’rni almashtirilgan taqdirda
vaziyatga o’zgarish yasash mumkin.

Hayratlanarli jihat shundaki,

yakka kalamush onasi tufayli yuz bergan
epigenetik o’zgarishlar

undan keyingi kalmushlarning avlodlariga
uzatilgan.

Boshqacha aytganda, bu jarayonning
natijasi nasldan-naslga o’tadi.

Yaxshi xabar ham yo'q emas.

Kortizolning stress holatidagi miyangizga
ta’sirini susaytirishning yo'llari mavjud.

Jismoniy mashq va chuqur nafas olish,
atrofingizga

diqqat qaratish va e’tiborli

bo’lishga chorlovchi meditatsiya
eng samarali vositalardir.

Har ikkala mashg’ulot stress ta'sirini
kamaytirib,

gippokamp hajmini kattalashtiradi

va shu yo’l bilan xotirangizni
yaxshilaydi.

Kundalik turmush mashaqqatlaridan
bukilmang.

Stress sizni o’z yo’rig’iga
solishdan avval, siz uni jilovlang.