Return to Video

Dinozorların gezegeni ele geçirmesini sağlayan gizli silah

  • 0:01 - 0:03
    Dinozorların nasıl öldüklerini duyduk.
  • 0:04 - 0:06
    Size anlatacağım hikaye,
  • 0:06 - 0:11
    son dinozorun ölümünden
    200 milyon yıl önce yaşandı.
  • 0:11 - 0:14
    Hikaye ta en baştan,
  • 0:14 - 0:17
    dinozorların dünyamıza
    yeni yerleşmesiyle başlıyor.
  • 0:17 - 0:20
    Evrimsel biyolojideki
    en büyük gizemlerden biri
  • 0:20 - 0:23
    dinozorların nasıl
    bu kadar başarılı olduğudur.
  • 0:24 - 0:27
    Yıllar boyu süren küresel
    hakimiyeti sağlayan neydi?
  • 0:28 - 0:31
    İnsanlar dinozorların niçin
    ilginç olduğunu düşündüklerinde
  • 0:31 - 0:35
    genellikle en büyük ya da en küçük
    dinozoru akıllarından geçirirler
  • 0:35 - 0:37
    ya da en hızlısını
  • 0:37 - 0:38
    ya da en çok tüyü olanı;
  • 0:38 - 0:41
    en absürt zırha, dikenlere, dişlere
    sahip olanı düşünürler.
  • 0:42 - 0:46
    Ama belki de cevap
    iç anatomilerinde saklı --
  • 0:46 - 0:48
    deyim yerindeyse gizli silahlarında.
  • 0:49 - 0:52
    Ekibim ve ben, biz cevabın
    ciğerleri olduğunu düşünüyoruz.
  • 0:53 - 0:57
    Ben bir paleontolog, aynı zamanda
    bir karşılaştırmalı anatomistim
  • 0:57 - 1:00
    ve dinozorların özelleşmiş ciğerlerinin
  • 1:00 - 1:03
    gezegeni ele geçirmelerindeki
    rolüyle ilgileniyorum.
  • 1:04 - 1:07
    Şimdi 200 milyon yıl önceye,
  • 1:07 - 1:09
    Trias Dönemi'ne gidiyoruz.
  • 1:09 - 1:12
    Çevre son derece acımasızdı,
  • 1:12 - 1:13
    etrafta hiç çiçekli bitki yoktu,
  • 1:13 - 1:16
    bu da demek oluyor ki
    hiç çim mevcut değildi.
  • 1:16 - 1:20
    Çam ağaçlarıyla ve eğrelti otlarıyla
    kaplı bir manzara hayal edin.
  • 1:21 - 1:24
    Aynı zamanda küçük kertenkeleler de vardı,
  • 1:24 - 1:26
    memeliler, böcekler,
  • 1:26 - 1:31
    etçil veyahut otçul sürüngenler --
  • 1:31 - 1:33
    hepsi aynı kaynaklar için savaşıyordu.
  • 1:33 - 1:35
    Hikayenin önemli bir unsuru da
  • 1:35 - 1:40
    günümüzdeki yüzde 21 ile kıyasladığımızda
    oldukça düşük kalan oksijen seviyesinin
  • 1:40 - 1:43
    yaklaşık yüzde 15 olduğu tahmin ediliyor.
  • 1:43 - 1:47
    Yani dinozorlar için
    bu düşük oksijen seviyesini solumak
  • 1:47 - 1:48
    oldukça önemli olmalıydı;
  • 1:48 - 1:50
    yalnızca hayatta kalmak için değil,
  • 1:50 - 1:53
    gelişip çeşitlilik gösterebilmek için de.
  • 1:54 - 1:58
    Peki bir dinozordan tüm kalan
    genelde fosilleşmiş iskeleti ise
  • 1:58 - 2:03
    dinozor ciğerlerinin neye
    benzediğini nasıl biliyoruz?
  • 2:03 - 2:08
    Kullandığımız tekniğin adı
    "filogenetik ağaçlandırma."
  • 2:09 - 2:13
    Bu; evrim ağacında, dinozorların
    yaşayan mirasçılarının anatomilerini --
  • 2:13 - 2:17
    bu vaka için ciğer ve iskeletlerini --
  • 2:17 - 2:21
    incelediğimizi söylemenin havalı bir yolu.
  • 2:21 - 2:24
    Böylece dinozorların öz torunlarını,
  • 2:24 - 2:27
    yani kuşları incelemeye koyulduk;
  • 2:27 - 2:29
    sonrasında yaşayan en yakın akrabalarını,
  • 2:29 - 2:31
    yani timsahları mercek altına aldık;
  • 2:31 - 2:34
    daha sonra kuzenleri diyebileceğimiz
  • 2:34 - 2:37
    kertenkeleler ve kaplumbağalar
    araştırma konumuz oldu.
  • 2:37 - 2:41
    Ardından bu verileri
    fosil kayıtlarına işledik
  • 2:41 - 2:44
    ve böylece dinozorların ciğerlerini
    yeniden oluşturabildik.
  • 2:44 - 2:46
    Bu belirli örnekte,
  • 2:46 - 2:51
    dinozorların iskeleti, günümüz
    kuşlarınınkini oldukça andırıyor.
  • 2:52 - 2:56
    Dinozorlar, bu dönemde ilkel memelilerle
    rekabet halinde olduğu için
  • 2:56 - 3:00
    memeli ciğerinin basit yapısını
    anlamak son derece önemli.
  • 3:01 - 3:03
    Akciğerin genel yapısını
    hatırlatmak amacıyla,
  • 3:03 - 3:05
    ödüllere boğulan yüz
  • 3:05 - 3:08
    köpeğim Truvalı Mila
  • 3:08 - 3:09
    modelimiz olacak.
  • 3:09 - 3:11
    (Kahkaha)
  • 3:11 - 3:15
    Bu hikaye bir göğüs boşluğunda geçiyor.
  • 3:15 - 3:18
    Sizden bir köpeğin göğüs kafesini
    hayal etmenizi istiyorum.
  • 3:18 - 3:22
    Omurganın nasıl yere
    tamamen paralel olduğuna
  • 3:22 - 3:24
    dikkatinizi çekmek istiyorum.
  • 3:24 - 3:27
    İki ya da dört ayak üzerinde
    yürümeleri fark etmeksizin
  • 3:27 - 3:29
    üzerinde duracağımız bütün
    hayvanların omurgaları
  • 3:29 - 3:31
    buna benzer şekilde olacak.
  • 3:32 - 3:36
    Şimdi sizden hayali göğüs kafesinin
    içine dalıp etrafa bakınmanızı istiyorum.
  • 3:37 - 3:39
    Burası göğüs çatımız.
  • 3:39 - 3:43
    Burası, akciğerlerin üst
    kısmının kaburga ve omurgayla
  • 3:43 - 3:46
    direkt temasa geçtiği bölge.
  • 3:46 - 3:50
    Bu arayüz hikayemizin geçtiği yer.
  • 3:50 - 3:53
    Şimdi sizden bir köpeğin
    ciğerlerini hayal etmenizi istyorum.
  • 3:53 - 3:57
    Dışarıdan bakınca nefes
    alma sırasında şişen,
  • 3:57 - 4:00
    nefes verme sırasında büzülen;
  • 4:00 - 4:03
    dev, şişirilebilir bir poşet gibi.
  • 4:03 - 4:06
    Poşet içinde dallanan
    birtakım tüpler mevcut
  • 4:06 - 4:08
    ve bu tüplere bronş ağacı deniyor.
  • 4:09 - 4:15
    Bu tüpler içeri çekilen oksijeni,
    eninde sonunda alveollere aktarıyor.
  • 4:15 - 4:20
    İnce bir zardan difüzyon ile
    damar yoluna geçiyor.
  • 4:21 - 4:23
    Bakın, burası çok önemli.
  • 4:23 - 4:27
    Tüm memelilerin akciğerleri hareketlidir.
  • 4:27 - 4:32
    Yani tüm solunum süresince hareket ediyor,
  • 4:32 - 4:35
    dolayısıyla bu ince zar, kan-gaz bariyeri,
  • 4:35 - 4:38
    fazla ince olamaz, yoksa parçalanır.
  • 4:38 - 4:41
    Kan-gaz bariyerini aklınızda tutun,
    ileride döneceğiz.
  • 4:42 - 4:43
    Hala benimle misiniz?
  • 4:43 - 4:46
    Çünkü kuşlara geçiyoruz
    ve işler çığırından çıkmak üzere,
  • 4:46 - 4:48
    koltuklarınıza kenetlenin.
  • 4:48 - 4:49
    (Kahkaha)
  • 4:50 - 4:53
    Kuşlar, memelilerden tamamen farklı.
  • 4:53 - 4:56
    Biz de dinozorların ciğer
    modelini oluşturmak için
  • 4:56 - 4:58
    kuşları kullanıyor olacağız.
  • 4:58 - 5:00
    Kuşlara gelecek olursak,
  • 5:00 - 5:04
    hava ciğerden geçiyor
    ancak ciğer ne şişiyor ne de büzülüyor.
  • 5:05 - 5:07
    Ciğer hareketsiz bırakılmış
  • 5:07 - 5:09
    ve kuru bir sünger görünümünde.
  • 5:09 - 5:14
    Esnek olmayan bir yapıda,
    üstten ve yanlardan göğüs kafesi ile
  • 5:14 - 5:17
    ve alttan yatay bir zar ile
    sabitlenmiş durumda.
  • 5:18 - 5:21
    Bronş ağacından dallanan,
  • 5:21 - 5:25
    ciğerin ötesindeki bir dizi esnek,
    poşet benzeri yapılar yardımıyla
  • 5:25 - 5:28
    solunum tek yönlü olarak gerçekleşiyor
  • 5:28 - 5:32
    ve bu yapılara hava torbaları diyoruz.
  • 5:32 - 5:36
    Bu son derece narin sistem,
  • 5:36 - 5:41
    göğüs çatısı boyunca
    uzanan çatal kaburgalar ile
  • 5:41 - 5:44
    yerine sabitlenmiş durumda.
  • 5:44 - 5:47
    Ayrıca çoğu kuş türünde
  • 5:47 - 5:51
    hava keselerinden ve ciğerden
    birtakım uzantılar çıkıp
  • 5:51 - 5:53
    iskelet sistemini işgal ediyor --
  • 5:53 - 5:56
    genelde omurgayı, bazen de kaburgaları --
  • 5:56 - 5:59
    ve solunum sistemini yerine sabitliyor.
  • 5:59 - 6:02
    Buna "omurga boşluğu" deniyor.
  • 6:02 - 6:06
    Çatal kaburgalar ve omurga boşluğu
  • 6:06 - 6:09
    fosil kayıtlarında
    arayabileceğimiz ipuçlarından
  • 6:09 - 6:12
    çünkü bu iki iskelet özelliği
  • 6:12 - 6:16
    dinozorların solunum sistemi bölgelerinin
  • 6:16 - 6:18
    sabit olduğunu gösterir.
  • 6:21 - 6:25
    Solunum sisteminin
    bu şekilde yerine sabitlenmesi,
  • 6:25 - 6:31
    oksijenin damar yoluna geçtiği
    kan-gaz bariyerinin incelmesi için
  • 6:31 - 6:34
    evrime zemin hazırladı.
  • 6:35 - 6:37
    Hareketsizlik bunu sağladı
  • 6:37 - 6:41
    çünkü ince bir bariyer
    zayıf bir bariyerdir
  • 6:41 - 6:45
    ve zayıf bir bariyer,
    eğer bir memeli ciğerinde olduğu gibi
  • 6:45 - 6:47
    sürekli havalandırmaya
    maruz kalırsa parçalanır.
  • 6:48 - 6:50
    Peki, bunu neden önemsiyoruz?
  • 6:50 - 6:51
    Ne anlama geliyor?
  • 6:52 - 6:56
    Oksijenin difüzyonu ince zarlarda
    daha kolay gerçekleşir
  • 6:58 - 7:00
    ve ince bir zar
  • 7:00 - 7:06
    özellikle Trias Devri'ndeki gibi
    düşük oksijen şartlarında
  • 7:06 - 7:11
    solunumu kolaylaştırmak için
    iyi bir yoldur.
  • 7:11 - 7:16
    Bu demek oluyor ki eğer dinozorlar
    gerçekten böyle bir ciğer yapısına sahipse
  • 7:16 - 7:19
    solunum için, memeliler dahil olmak üzere,
  • 7:20 - 7:22
    diğer tüm hayvanlardan
    daha iyi donatılmıştı.
  • 7:23 - 7:26
    Modern hayvanların anatomilerini ele alıp
  • 7:26 - 7:29
    fosil kayıtlarıyla karşılaştırdığımız
  • 7:29 - 7:32
    filogenetik ağaçlandırma
    metodunu hatırlıyor musunuz?
  • 7:32 - 7:37
    Birinci ipucu, modern kuşların
    çatal kaburgalarıydı.
  • 7:37 - 7:41
    Bunlardan dinozorların
    büyük bir çoğunluğunda bulunuyor.
  • 7:42 - 7:47
    Yani bunun anlamı,
    dinozorların ciğerlerinin üst kısmı
  • 7:47 - 7:49
    tıpkı modern kuşlardaki gibi
  • 7:49 - 7:52
    yerine sabitlenmiş durumda olacaktır.
  • 7:52 - 7:55
    İkinci ipucu, omurlardaki boşluk.
  • 7:55 - 7:59
    Bunu, yırtıcı dinozorları kapsayan
  • 7:59 - 8:02
    ve modern kuşlara zemin hazırlayan
  • 8:02 - 8:06
    saropod ve teropod
    dinozorlarında görüyoruz.
  • 8:06 - 8:12
    Dinozorlarda fosilleşmiş ciğer
    dokuyla ilgili kanıt bulamazken
  • 8:12 - 8:16
    omursal boşluk bize yaşam süreleri boyunca
  • 8:16 - 8:19
    bu hayvanların ciğerlerinin
    ne yaptığını anlatıyor.
  • 8:19 - 8:25
    Ciğer dokusu ya da hava kesesi dokusu,
    omurları işgal edip
  • 8:25 - 8:27
    tıpkı modern kuşlardaki gibi
    içlerini oyuyordu
  • 8:27 - 8:31
    ve solunum sisteminin
    parçalarını yerine sabitleyip
  • 8:31 - 8:33
    hareketsiz bırakıyordu.
  • 8:34 - 8:36
    Çatal kaburgalar
  • 8:36 - 8:39
    ve omursal boşluk, beraberce,
  • 8:39 - 8:43
    solunum sistemini yerine sabitleyip
  • 8:43 - 8:47
    hareketsiz bırakılmış,
    sabit bir yapı oluşturarak
  • 8:47 - 8:51
    bugün modern kuşlarda gördüğümüz
  • 8:51 - 8:55
    son derece hassas, oldukça ince
    kan-gaz bariyerinin evrimine izin verdi.
  • 8:55 - 8:59
    Dinozorlardaki bu adeta deli
    gömleği giydirilmiş ciğerin kanıtları,
  • 8:59 - 9:02
    Trias Dönemi'nin oksijen
    fakiri atmosferinde
  • 9:02 - 9:04
    solunum yapabilecek kapasitede bir ciğer
  • 9:05 - 9:09
    geliştirebilecek yeterlilikte
    olduklarını gösteriyor.
  • 9:10 - 9:14
    Dinozorlardaki bu sabit iskelet sistemi
  • 9:14 - 9:20
    diğer hayvanlara, özellikle esnek
    ciğerleri Trias Dönemi'ndeki
  • 9:20 - 9:24
    oksijence fakir atmosfere uyum
    sağlayamamış memelilere karşı
  • 9:24 - 9:27
    oldukça mühim bir avantaj sağlar.
  • 9:28 - 9:31
    Bu anatomi dinozorlara,
    diğer hayvanlara karşı
  • 9:31 - 9:36
    avantajlarını sağlayan
    gizli silah olabilir.
  • 9:36 - 9:39
    Bu, dinozor çeşitlenmesi
    hipotezini sınamak için
  • 9:39 - 9:44
    harika bir başlangıç noktası sağlıyor.
  • 9:44 - 9:48
    Bu, dinozorların başlangıcının hikayesi
  • 9:48 - 9:52
    ve bizim bu konu üzerine olacak
    çalışmalarımızın yalnızca başı.
  • 9:53 - 9:54
    Teşekkürler.
  • 9:54 - 9:57
    (Alkış)
Title:
Dinozorların gezegeni ele geçirmesini sağlayan gizli silah
Speaker:
Emma Schachner
Description:

Dinozorların ölümüyle ilgili teorileri duyduk -- ama onun öncesinde nasıl bu kadar uzun süre dünyaya hükmettiler? (İpucu: Boyutları, hızları, dikenleri veya enfes tüyleriyle bir alakası yok.) Paleontolog Emma Schachner ile birlikte dinozor tarihi üzerine taze bir nefes almak için zamanda 200 milyon yıl geriye gidin.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
10:12

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.