-
Title:
Dinozorların gezegeni ele geçirmesini sağlayan gizli silah
-
Description:
Dinozorların ölümüyle ilgili teorileri duyduk -- ama onun öncesinde nasıl bu kadar uzun süre dünyaya hükmettiler? (İpucu: Boyutları, hızları, dikenleri veya enfes tüyleriyle bir alakası yok.) Paleontolog Emma Schachner ile birlikte dinozor tarihi üzerine taze bir nefes almak için zamanda 200 milyon yıl geriye gidin.
-
Speaker:
Emma Schachner
-
Dinozorların nasıl öldüklerini duyduk.
-
Size anlatacağım hikaye,
-
son dinozorun ölümünden
200 milyon yıl önce yaşandı.
-
Hikaye ta en baştan,
-
dinozorların dünyamıza
yeni yerleşmesiyle başlıyor.
-
Evrimsel biyolojideki
en büyük gizemlerden biri
-
dinozorların nasıl
bu kadar başarılı olduğudur.
-
Yıllar boyu süren küresel
hakimiyeti sağlayan neydi?
-
İnsanlar dinozorların niçin
ilginç olduğunu düşündüklerinde
-
genellikle en büyük ya da en küçük
dinozoru akıllarından geçirirler
-
ya da en hızlısını
-
ya da en çok tüyü olanı;
-
en absürt zırha, dikenlere, dişlere
sahip olanı düşünürler.
-
Ama belki de cevap
iç anatomilerinde saklı --
-
deyim yerindeyse gizli silahlarında.
-
Ekibim ve ben, biz cevabın
ciğerleri olduğunu düşünüyoruz.
-
Ben bir paleontolog, aynı zamanda
bir karşılaştırmalı anatomistim
¶
-
ve dinozorların özelleşmiş ciğerlerinin
-
gezegeni ele geçirmelerindeki
rolüyle ilgileniyorum.
-
Şimdi 200 milyon yıl önceye,
-
Trias Dönemi'ne gidiyoruz.
-
Çevre son derece acımasızdı,
-
etrafta hiç çiçekli bitki yoktu,
-
bu da demek oluyor ki
hiç çim mevcut değildi.
-
Çam ağaçlarıyla ve eğrelti otlarıyla
kaplı bir manzara hayal edin.
-
Aynı zamanda küçük kertenkeleler de vardı,
-
memeliler, böcekler,
-
etçil veyahut otçul sürüngenler --
-
hepsi aynı kaynaklar için savaşıyordu.
-
Hikayenin önemli bir unsuru da
¶
-
günümüzdeki yüzde 21 ile kıyasladığımızda
oldukça düşük kalan oksijen seviyesinin
-
yaklaşık yüzde 15 olduğu tahmin ediliyor.
-
Yani dinozorlar için
bu düşük oksijen seviyesini solumak
-
oldukça önemli olmalıydı;
-
yalnızca hayatta kalmak için değil,
-
gelişip çeşitlilik gösterebilmek için de.
-
Peki bir dinozordan tüm kalan
genelde fosilleşmiş iskeleti ise
¶
-
dinozor ciğerlerinin neye
benzediğini nasıl biliyoruz?
-
Kullandığımız tekniğin adı
"filogenetik ağaçlandırma."
-
Bu; evrim ağacında, dinozorların
yaşayan mirasçılarının anatomilerini --
-
bu vaka için ciğer ve iskeletlerini --
-
incelediğimizi söylemenin havalı bir yolu.
-
Böylece dinozorların öz torunlarını,
-
yani kuşları incelemeye koyulduk;
-
sonrasında yaşayan en yakın akrabalarını,
-
yani timsahları mercek altına aldık;
-
daha sonra kuzenleri diyebileceğimiz
-
kertenkeleler ve kaplumbağalar
araştırma konumuz oldu.
-
Ardından bu verileri
fosil kayıtlarına işledik
-
ve böylece dinozorların ciğerlerini
yeniden oluşturabildik.
-
Bu belirli örnekte,
-
dinozorların iskeleti, günümüz
kuşlarınınkini oldukça andırıyor.
-
Dinozorlar, bu dönemde ilkel memelilerle
rekabet halinde olduğu için
¶
-
memeli ciğerinin basit yapısını
anlamak son derece önemli.
-
Akciğerin genel yapısını
hatırlatmak amacıyla,
-
ödüllere boğulan yüz
-
köpeğim Truvalı Mila
-
modelimiz olacak.
-
-
Bu hikaye bir göğüs boşluğunda geçiyor.
¶
-
Sizden bir köpeğin göğüs kafesini
hayal etmenizi istiyorum.
-
Omurganın nasıl yere
tamamen paralel olduğuna
-
dikkatinizi çekmek istiyorum.
-
İki ya da dört ayak üzerinde
yürümeleri fark etmeksizin
-
üzerinde duracağımız bütün
hayvanların omurgaları
-
buna benzer şekilde olacak.
-
Şimdi sizden hayali göğüs kafesinin
içine dalıp etrafa bakınmanızı istiyorum.
¶
-
Burası göğüs çatımız.
-
Burası, akciğerlerin üst
kısmının kaburga ve omurgayla
-
direkt temasa geçtiği bölge.
-
Bu arayüz hikayemizin geçtiği yer.
-
Şimdi sizden bir köpeğin
ciğerlerini hayal etmenizi istyorum.
-
Dışarıdan bakınca nefes
alma sırasında şişen,
-
nefes verme sırasında büzülen;
-
dev, şişirilebilir bir poşet gibi.
-
Poşet içinde dallanan
birtakım tüpler mevcut
-
ve bu tüplere bronş ağacı deniyor.
-
Bu tüpler içeri çekilen oksijeni,
eninde sonunda alveollere aktarıyor.
-
İnce bir zardan difüzyon ile
damar yoluna geçiyor.
-
Bakın, burası çok önemli.
¶
-
Tüm memelilerin akciğerleri hareketlidir.
-
Yani tüm solunum süresince hareket ediyor,
-
dolayısıyla bu ince zar, kan-gaz bariyeri,
-
fazla ince olamaz, yoksa parçalanır.
-
Kan-gaz bariyerini aklınızda tutun,
ileride döneceğiz.
-
-
Çünkü kuşlara geçiyoruz
ve işler çığırından çıkmak üzere,
-
koltuklarınıza kenetlenin.
-
(Kahkaha)
-
Kuşlar, memelilerden tamamen farklı.
-
Biz de dinozorların ciğer
modelini oluşturmak için
-
kuşları kullanıyor olacağız.
-
Kuşlara gelecek olursak,
¶
-
hava ciğerden geçiyor
ancak ciğer ne şişiyor ne de büzülüyor.
-
Ciğer hareketsiz bırakılmış
-
ve kuru bir sünger görünümünde.
-
Esnek olmayan bir yapıda,
üstten ve yanlardan göğüs kafesi ile
-
ve alttan yatay bir zar ile
sabitlenmiş durumda.
-
Bronş ağacından dallanan,
-
ciğerin ötesindeki bir dizi esnek,
poşet benzeri yapılar yardımıyla
-
solunum tek yönlü olarak gerçekleşiyor
-
ve bu yapılara hava torbaları diyoruz.
-
Bu son derece narin sistem,
¶
-
göğüs çatısı boyunca
uzanan çatal kaburgalar ile
-
yerine sabitlenmiş durumda.
-
Ayrıca çoğu kuş türünde
-
hava keselerinden ve ciğerden
birtakım uzantılar çıkıp
-
iskelet sistemini işgal ediyor --
-
genelde omurgayı, bazen de kaburgaları --
-
ve solunum sistemini yerine sabitliyor.
-
Buna "omurga boşluğu" deniyor.
-
Çatal kaburgalar ve omurga boşluğu
-
fosil kayıtlarında
arayabileceğimiz ipuçlarından
-
çünkü bu iki iskelet özelliği
-
dinozorların solunum sistemi bölgelerinin
-
sabit olduğunu gösterir.
-
Solunum sisteminin
bu şekilde yerine sabitlenmesi,
¶
-
oksijenin damar yoluna geçtiği
kan-gaz bariyerinin incelmesi için
-
evrime zemin hazırladı.
-
Hareketsizlik bunu sağladı
-
çünkü ince bir bariyer
zayıf bir bariyerdir
-
ve zayıf bir bariyer,
eğer bir memeli ciğerinde olduğu gibi
-
sürekli havalandırmaya
maruz kalırsa parçalanır.
-
Peki, bunu neden önemsiyoruz?
¶
-
Ne anlama geliyor?
-
Oksijenin difüzyonu ince zarlarda
daha kolay gerçekleşir
-
ve ince bir zar
-
özellikle Trias Devri'ndeki gibi
düşük oksijen şartlarında
-
solunumu kolaylaştırmak için
iyi bir yoldur.
-
Bu demek oluyor ki eğer dinozorlar
gerçekten böyle bir ciğer yapısına sahipse
-
solunum için, memeliler dahil olmak üzere,
-
diğer tüm hayvanlardan
daha iyi donatılmıştı.
-
Modern hayvanların anatomilerini ele alıp
¶
-
fosil kayıtlarıyla karşılaştırdığımız
-
filogenetik ağaçlandırma
metodunu hatırlıyor musunuz?
-
Birinci ipucu, modern kuşların
çatal kaburgalarıydı.
-
Bunlardan dinozorların
büyük bir çoğunluğunda bulunuyor.
-
Yani bunun anlamı,
dinozorların ciğerlerinin üst kısmı
-
tıpkı modern kuşlardaki gibi
-
yerine sabitlenmiş durumda olacaktır.
-
İkinci ipucu, omurlardaki boşluk.
¶
-
Bunu, yırtıcı dinozorları kapsayan
-
ve modern kuşlara zemin hazırlayan
-
saropod ve teropod
dinozorlarında görüyoruz.
-
Dinozorlarda fosilleşmiş ciğer
dokuyla ilgili kanıt bulamazken
-
omursal boşluk bize yaşam süreleri boyunca
-
bu hayvanların ciğerlerinin
ne yaptığını anlatıyor.
-
Ciğer dokusu ya da hava kesesi dokusu,
omurları işgal edip
-
tıpkı modern kuşlardaki gibi
içlerini oyuyordu
-
ve solunum sisteminin
parçalarını yerine sabitleyip
-
hareketsiz bırakıyordu.
-
Çatal kaburgalar
-
ve omursal boşluk, beraberce,
-
solunum sistemini yerine sabitleyip
-
hareketsiz bırakılmış,
sabit bir yapı oluşturarak
-
bugün modern kuşlarda gördüğümüz
-
son derece hassas, oldukça ince
kan-gaz bariyerinin evrimine izin verdi.
-
Dinozorlardaki bu adeta deli
gömleği giydirilmiş ciğerin kanıtları,
¶
-
Trias Dönemi'nin oksijen
fakiri atmosferinde
¶
-
solunum yapabilecek kapasitede bir ciğer
-
geliştirebilecek yeterlilikte
olduklarını gösteriyor.
-
Dinozorlardaki bu sabit iskelet sistemi
-
diğer hayvanlara, özellikle esnek
ciğerleri Trias Dönemi'ndeki
-
oksijence fakir atmosfere uyum
sağlayamamış memelilere karşı
-
oldukça mühim bir avantaj sağlar.
-
Bu anatomi dinozorlara,
diğer hayvanlara karşı
-
avantajlarını sağlayan
gizli silah olabilir.
-
Bu, dinozor çeşitlenmesi
hipotezini sınamak için
-
harika bir başlangıç noktası sağlıyor.
-
Bu, dinozorların başlangıcının hikayesi
¶
-
ve bizim bu konu üzerine olacak
çalışmalarımızın yalnızca başı.
-
-