Showing Revision 41 created 03/22/2020 by Cihan Ekmekçi.

1. Title:
   Dinozorların gezegeni ele geçirmesini sağlayan gizli silah
2. Description:

   Dinozorların ölümüyle ilgili teorileri duyduk -- ama onun öncesinde nasıl bu kadar uzun süre dünyaya hükmettiler? (İpucu: Boyutları, hızları, dikenleri veya enfes tüyleriyle bir alakası yok.) Paleontolog Emma Schachner ile birlikte dinozor tarihi üzerine taze bir nefes almak için zamanda 200 milyon yıl geriye gidin.

3. Speaker:
   Emma Schachner
4. 1016 0:01 - 0:03
   Dinozorların nasıl öldüklerini duyduk.
5. 4285 0:04 - 0:06
   Size anlatacağım hikaye,
6. 6262 0:06 - 0:11
   son dinozorun ölümünden
   200 milyon yıl önce yaşandı.
7. 11481 0:11 - 0:14
   Hikaye ta en baştan,
8. 14011 0:14 - 0:17
   dinozorların dünyamıza
   yeni yerleşmesiyle başlıyor.
9. 17269 0:17 - 0:20
   Evrimsel biyolojideki
   en büyük gizemlerden biri
10. 20018 0:20 - 0:23
    dinozorların nasıl
    bu kadar başarılı olduğudur.
11. 23548 0:24 - 0:27
    Yıllar boyu süren küresel
    hakimiyeti sağlayan neydi?
12. 27896 0:28 - 0:31
    İnsanlar dinozorların niçin
    ilginç olduğunu düşündüklerinde
13. 31438 0:31 - 0:35
    genellikle en büyük ya da en küçük
    dinozoru akıllarından geçirirler
14. 35267 0:35 - 0:37
    ya da en hızlısını
15. 36736 0:37 - 0:38
    ya da en çok tüyü olanı;
16. 38328 0:38 - 0:41
    en absürt zırha, dikenlere, dişlere
    sahip olanı düşünürler.
17. 42126 0:42 - 0:46
    Ama belki de cevap
    iç anatomilerinde saklı --
18. 46134 0:46 - 0:48
    deyim yerindeyse gizli silahlarında.
19. 48716 0:49 - 0:52
    Ekibim ve ben, biz cevabın
    ciğerleri olduğunu düşünüyoruz.
20. 53149 0:53 - 0:57
    Ben bir paleontolog, aynı zamanda
    bir karşılaştırmalı anatomistim

    ¶

21. 57427 0:57 - 1:00
    ve dinozorların özelleşmiş ciğerlerinin
22. 59766 1:00 - 1:03
    gezegeni ele geçirmelerindeki
    rolüyle ilgileniyorum.
23. 63797 1:04 - 1:07
    Şimdi 200 milyon yıl önceye,
24. 66672 1:07 - 1:09
    Trias Dönemi'ne gidiyoruz.
25. 69299 1:09 - 1:12
    Çevre son derece acımasızdı,
26. 71715 1:12 - 1:13
    etrafta hiç çiçekli bitki yoktu,
27. 73379 1:13 - 1:16
    bu da demek oluyor ki
    hiç çim mevcut değildi.
28. 75658 1:16 - 1:20
    Çam ağaçlarıyla ve eğrelti otlarıyla
    kaplı bir manzara hayal edin.
29. 80587 1:21 - 1:24
    Aynı zamanda küçük kertenkeleler de vardı,
30. 84064 1:24 - 1:26
    memeliler, böcekler,
31. 86479 1:26 - 1:31
    etçil veyahut otçul sürüngenler --
32. 90817 1:31 - 1:33
    hepsi aynı kaynaklar için savaşıyordu.
33. 93454 1:33 - 1:35
    Hikayenin önemli bir unsuru da

    ¶

34. 95019 1:35 - 1:40
    günümüzdeki yüzde 21 ile kıyasladığımızda
    oldukça düşük kalan oksijen seviyesinin
35. 100371 1:40 - 1:43
    yaklaşık yüzde 15 olduğu tahmin ediliyor.
36. 102932 1:43 - 1:47
    Yani dinozorlar için
    bu düşük oksijen seviyesini solumak
37. 106543 1:47 - 1:48
    oldukça önemli olmalıydı;
38. 108442 1:48 - 1:50
    yalnızca hayatta kalmak için değil,
39. 110321 1:50 - 1:53
    gelişip çeşitlilik gösterebilmek için de.
40. 114462 1:54 - 1:58
    Peki bir dinozordan tüm kalan
    genelde fosilleşmiş iskeleti ise

    ¶

41. 118353 1:58 - 2:03
    dinozor ciğerlerinin neye
    benzediğini nasıl biliyoruz?
42. 123257 2:03 - 2:08
    Kullandığımız tekniğin adı
    "filogenetik ağaçlandırma."
43. 129085 2:09 - 2:13
    Bu; evrim ağacında, dinozorların
    yaşayan mirasçılarının anatomilerini --
44. 133154 2:13 - 2:17
    bu vaka için ciğer ve iskeletlerini --
45. 136754 2:17 - 2:21
    incelediğimizi söylemenin havalı bir yolu.
46. 141235 2:21 - 2:24
    Böylece dinozorların öz torunlarını,
47. 144223 2:24 - 2:27
    yani kuşları incelemeye koyulduk;
48. 147105 2:27 - 2:29
    sonrasında yaşayan en yakın akrabalarını,
49. 149478 2:29 - 2:31
    yani timsahları mercek altına aldık;
50. 151450 2:31 - 2:34
    daha sonra kuzenleri diyebileceğimiz
51. 154467 2:34 - 2:37
    kertenkeleler ve kaplumbağalar
    araştırma konumuz oldu.
52. 157096 2:37 - 2:41
    Ardından bu verileri
    fosil kayıtlarına işledik
53. 160556 2:41 - 2:44
    ve böylece dinozorların ciğerlerini
    yeniden oluşturabildik.
54. 164223 2:44 - 2:46
    Bu belirli örnekte,
55. 166291 2:46 - 2:51
    dinozorların iskeleti, günümüz
    kuşlarınınkini oldukça andırıyor.
56. 171696 2:52 - 2:56
    Dinozorlar, bu dönemde ilkel memelilerle
    rekabet halinde olduğu için

    ¶

57. 176486 2:56 - 3:00
    memeli ciğerinin basit yapısını
    anlamak son derece önemli.
58. 180597 3:01 - 3:03
    Akciğerin genel yapısını
    hatırlatmak amacıyla,
59. 183455 3:03 - 3:05
    ödüllere boğulan yüz
60. 185427 3:05 - 3:08
    köpeğim Truvalı Mila
61. 187548 3:08 - 3:09
    modelimiz olacak.
62. 189421 3:09 - 3:11
    (Kahkaha)

    ¶

63. 191028 3:11 - 3:15
    Bu hikaye bir göğüs boşluğunda geçiyor.

    ¶

64. 194788 3:15 - 3:18
    Sizden bir köpeğin göğüs kafesini
    hayal etmenizi istiyorum.
65. 198009 3:18 - 3:22
    Omurganın nasıl yere
    tamamen paralel olduğuna
66. 201520 3:22 - 3:24
    dikkatinizi çekmek istiyorum.
67. 203783 3:24 - 3:27
    İki ya da dört ayak üzerinde
    yürümeleri fark etmeksizin
68. 206762 3:27 - 3:29
    üzerinde duracağımız bütün
    hayvanların omurgaları
69. 209472 3:29 - 3:31
    buna benzer şekilde olacak.
70. 211511 3:32 - 3:36
    Şimdi sizden hayali göğüs kafesinin
    içine dalıp etrafa bakınmanızı istiyorum.

    ¶

71. 216944 3:37 - 3:39
    Burası göğüs çatımız.
72. 219480 3:39 - 3:43
    Burası, akciğerlerin üst
    kısmının kaburga ve omurgayla
73. 223423 3:43 - 3:46
    direkt temasa geçtiği bölge.
74. 226374 3:46 - 3:50
    Bu arayüz hikayemizin geçtiği yer.
75. 230398 3:50 - 3:53
    Şimdi sizden bir köpeğin
    ciğerlerini hayal etmenizi istyorum.
76. 233457 3:53 - 3:57
    Dışarıdan bakınca nefes
    alma sırasında şişen,
77. 236669 3:57 - 4:00
    nefes verme sırasında büzülen;
78. 240104 4:00 - 4:03
    dev, şişirilebilir bir poşet gibi.
79. 242601 4:03 - 4:06
    Poşet içinde dallanan
    birtakım tüpler mevcut
80. 245902 4:06 - 4:08
    ve bu tüplere bronş ağacı deniyor.
81. 248899 4:09 - 4:15
    Bu tüpler içeri çekilen oksijeni,
    eninde sonunda alveollere aktarıyor.
82. 255038 4:15 - 4:20
    İnce bir zardan difüzyon ile
    damar yoluna geçiyor.
83. 260572 4:21 - 4:23
    Bakın, burası çok önemli.

    ¶

84. 263440 4:23 - 4:27
    Tüm memelilerin akciğerleri hareketlidir.
85. 266949 4:27 - 4:32
    Yani tüm solunum süresince hareket ediyor,
86. 271991 4:32 - 4:35
    dolayısıyla bu ince zar, kan-gaz bariyeri,
87. 274601 4:35 - 4:38
    fazla ince olamaz, yoksa parçalanır.
88. 277660 4:38 - 4:41
    Kan-gaz bariyerini aklınızda tutun,
    ileride döneceğiz.
89. 281721 4:42 - 4:43
    Hala benimle misiniz?

    ¶

90. 283230 4:43 - 4:46
    Çünkü kuşlara geçiyoruz
    ve işler çığırından çıkmak üzere,
91. 286202 4:46 - 4:48
    koltuklarınıza kenetlenin.
92. 287542 4:48 - 4:49
    (Kahkaha)
93. 289648 4:50 - 4:53
    Kuşlar, memelilerden tamamen farklı.
94. 293495 4:53 - 4:56
    Biz de dinozorların ciğer
    modelini oluşturmak için
95. 296272 4:56 - 4:58
    kuşları kullanıyor olacağız.
96. 298367 4:58 - 5:00
    Kuşlara gelecek olursak,

    ¶

97. 299955 5:00 - 5:04
    hava ciğerden geçiyor
    ancak ciğer ne şişiyor ne de büzülüyor.
98. 304707 5:05 - 5:07
    Ciğer hareketsiz bırakılmış
99. 306672 5:07 - 5:09
    ve kuru bir sünger görünümünde.
100. 308988 5:09 - 5:14
     Esnek olmayan bir yapıda,
     üstten ve yanlardan göğüs kafesi ile
101. 314219 5:14 - 5:17
     ve alttan yatay bir zar ile
     sabitlenmiş durumda.
102. 318300 5:18 - 5:21
     Bronş ağacından dallanan,
103. 321410 5:21 - 5:25
     ciğerin ötesindeki bir dizi esnek,
     poşet benzeri yapılar yardımıyla
104. 325422 5:25 - 5:28
     solunum tek yönlü olarak gerçekleşiyor
105. 328236 5:28 - 5:32
     ve bu yapılara hava torbaları diyoruz.
106. 332249 5:32 - 5:36
     Bu son derece narin sistem,

     ¶

107. 335931 5:36 - 5:41
     göğüs çatısı boyunca
     uzanan çatal kaburgalar ile
108. 340844 5:41 - 5:44
     yerine sabitlenmiş durumda.
109. 343573 5:44 - 5:47
     Ayrıca çoğu kuş türünde
110. 346679 5:47 - 5:51
     hava keselerinden ve ciğerden
     birtakım uzantılar çıkıp
111. 350697 5:51 - 5:53
     iskelet sistemini işgal ediyor --
112. 353329 5:53 - 5:56
     genelde omurgayı, bazen de kaburgaları --
113. 356055 5:56 - 5:59
     ve solunum sistemini yerine sabitliyor.
114. 359038 5:59 - 6:02
     Buna "omurga boşluğu" deniyor.
115. 362498 6:02 - 6:06
     Çatal kaburgalar ve omurga boşluğu
116. 365764 6:06 - 6:09
     fosil kayıtlarında
     arayabileceğimiz ipuçlarından
117. 369305 6:09 - 6:12
     çünkü bu iki iskelet özelliği
118. 371918 6:12 - 6:16
     dinozorların solunum sistemi bölgelerinin
119. 375871 6:16 - 6:18
     sabit olduğunu gösterir.
120. 381200 6:21 - 6:25
     Solunum sisteminin
     bu şekilde yerine sabitlenmesi,

     ¶

121. 385290 6:25 - 6:31
     oksijenin damar yoluna geçtiği
     kan-gaz bariyerinin incelmesi için
122. 390707 6:31 - 6:34
     evrime zemin hazırladı.
123. 394746 6:35 - 6:37
     Hareketsizlik bunu sağladı
124. 397271 6:37 - 6:41
     çünkü ince bir bariyer
     zayıf bir bariyerdir
125. 400661 6:41 - 6:45
     ve zayıf bir bariyer,
     eğer bir memeli ciğerinde olduğu gibi
126. 404869 6:45 - 6:47
     sürekli havalandırmaya
     maruz kalırsa parçalanır.
127. 408056 6:48 - 6:50
     Peki, bunu neden önemsiyoruz?

     ¶

128. 409613 6:50 - 6:51
     Ne anlama geliyor?
129. 412083 6:52 - 6:56
     Oksijenin difüzyonu ince zarlarda
     daha kolay gerçekleşir
130. 417536 6:58 - 7:00
     ve ince bir zar
131. 420221 7:00 - 7:06
     özellikle Trias Devri'ndeki gibi
     düşük oksijen şartlarında
132. 426011 7:06 - 7:11
     solunumu kolaylaştırmak için
     iyi bir yoldur.
133. 431425 7:11 - 7:16
     Bu demek oluyor ki eğer dinozorlar
     gerçekten böyle bir ciğer yapısına sahipse
134. 436154 7:16 - 7:19
     solunum için, memeliler dahil olmak üzere,
135. 439505 7:20 - 7:22
     diğer tüm hayvanlardan
     daha iyi donatılmıştı.
136. 442851 7:23 - 7:26
     Modern hayvanların anatomilerini ele alıp

     ¶

137. 446490 7:26 - 7:29
     fosil kayıtlarıyla karşılaştırdığımız
138. 449393 7:29 - 7:32
     filogenetik ağaçlandırma
     metodunu hatırlıyor musunuz?
139. 451952 7:32 - 7:37
     Birinci ipucu, modern kuşların
     çatal kaburgalarıydı.
140. 456838 7:37 - 7:41
     Bunlardan dinozorların
     büyük bir çoğunluğunda bulunuyor.
141. 461734 7:42 - 7:47
     Yani bunun anlamı,
     dinozorların ciğerlerinin üst kısmı
142. 466555 7:47 - 7:49
     tıpkı modern kuşlardaki gibi
143. 468893 7:49 - 7:52
     yerine sabitlenmiş durumda olacaktır.
144. 471869 7:52 - 7:55
     İkinci ipucu, omurlardaki boşluk.

     ¶

145. 475430 7:55 - 7:59
     Bunu, yırtıcı dinozorları kapsayan
146. 479021 7:59 - 8:02
     ve modern kuşlara zemin hazırlayan
147. 482290 8:02 - 8:06
     saropod ve teropod
     dinozorlarında görüyoruz.
148. 486250 8:06 - 8:12
     Dinozorlarda fosilleşmiş ciğer
     dokuyla ilgili kanıt bulamazken
149. 491613 8:12 - 8:16
     omursal boşluk bize yaşam süreleri boyunca
150. 496186 8:16 - 8:19
     bu hayvanların ciğerlerinin
     ne yaptığını anlatıyor.
151. 499211 8:19 - 8:25
     Ciğer dokusu ya da hava kesesi dokusu,
     omurları işgal edip
152. 504580 8:25 - 8:27
     tıpkı modern kuşlardaki gibi
     içlerini oyuyordu
153. 507111 8:27 - 8:31
     ve solunum sisteminin
     parçalarını yerine sabitleyip
154. 511269 8:31 - 8:33
     hareketsiz bırakıyordu.
155. 514138 8:34 - 8:36
     Çatal kaburgalar
156. 515947 8:36 - 8:39
     ve omursal boşluk, beraberce,
157. 518815 8:39 - 8:43
     solunum sistemini yerine sabitleyip
158. 523066 8:43 - 8:47
     hareketsiz bırakılmış,
     sabit bir yapı oluşturarak
159. 526712 8:47 - 8:51
     bugün modern kuşlarda gördüğümüz
160. 530616 8:51 - 8:55
     son derece hassas, oldukça ince
     kan-gaz bariyerinin evrimine izin verdi.
161. 535390 8:55 - 8:59
     Dinozorlardaki bu adeta deli
     gömleği giydirilmiş ciğerin kanıtları,

     ¶

162. 539474 8:59 - 9:02
     Trias Dönemi'nin oksijen
     fakiri atmosferinde

     ¶

163. 542422 9:02 - 9:04
     solunum yapabilecek kapasitede bir ciğer
164. 544524 9:05 - 9:09
     geliştirebilecek yeterlilikte
     olduklarını gösteriyor.
165. 549981 9:10 - 9:14
     Dinozorlardaki bu sabit iskelet sistemi
166. 554359 9:14 - 9:20
     diğer hayvanlara, özellikle esnek
     ciğerleri Trias Dönemi'ndeki
167. 559539 9:20 - 9:24
     oksijence fakir atmosfere uyum
     sağlayamamış memelilere karşı
168. 564124 9:24 - 9:27
     oldukça mühim bir avantaj sağlar.
169. 567664 9:28 - 9:31
     Bu anatomi dinozorlara,
     diğer hayvanlara karşı
170. 571388 9:31 - 9:36
     avantajlarını sağlayan
     gizli silah olabilir.
171. 576096 9:36 - 9:39
     Bu, dinozor çeşitlenmesi
     hipotezini sınamak için
172. 578924 9:39 - 9:44
     harika bir başlangıç noktası sağlıyor.
173. 583856 9:44 - 9:48
     Bu, dinozorların başlangıcının hikayesi

     ¶

174. 587774 9:48 - 9:52
     ve bizim bu konu üzerine olacak
     çalışmalarımızın yalnızca başı.
175. 592932 9:53 - 9:54
     Teşekkürler.

     ¶

176. 594148 9:54 - 9:57
     (Alkış)

     ¶