Hayvanlar aleminde keder ve sevgi

Yas tutan orkalardan stres yaşayan fillere, biyolog antropolog Barbara J. King hayvanlar âleminde kedere ve sevgiye tanıklık etmiş. Bu aydınlatıcı konuşmasında, bir çok hayvanın karmaşık duyguları deneyimlediğine olan inancının kanıtlarını sunuyor ve et yediğimiz zamanlar da dahil, onlara nasıl daha etik davranabileceğimizi anlatıyor. Hayvanlar tam olarak bizim gibi yas tutmuyor ama bu, tuttukları yasın gerçek olmadığı anlamına gelmez, diyor. "Bu gerçek, bu iç yakıcı ve istersek bunu görebiliriz."

Bugün sizlere Tahlequah adında
bir orkadan söz etmek istiyorum.

Tahlequah, araştırmacılar tarafından
J35 olarak da tanımlanıyor

çünkü Salish Denizi'nin
J sürüsüyle yüzüyor.

Buralar Brisith Columbia ve
Washington eyaleti kıyıları.

Geçen yıl, Temmuz 2018'de

17 aylık hamileydi

ve araştırmacılar oldukça heyecanlıydı

çünkü üç yıl boyunca burada doğan
hiçbir bebek hayatta kalamamıştı.

Orkalar aynı zamanda
katil balina olarak bilinirler.

Son derece sosyal
ve bir o kadar zeki canlılardır.

Araştırmacılar, bu canlıların
davranışlarıyla yakından ilgilenirler

çünkü orkalar sosyal çevrelerinde
huylarını, bilgilerini

ve hatta sevgilerini paylaşırlar.

Okyanuslarda gerçek bir
kültür alanı yaratırlar.

Ancak bu sürü tehlike altında.

Orkaların beslendiği Kral Somon türü
o bölgede çok azaldı ve kirlilik de arttı.

Ama Tahlequah, 24 Temmuz'da
bir dişi yavru dünyaya getirdi

ve bu gelişme araştırmacıları
fazlasıyla heyecanlandırdı.

Ancak ne yazık ki aynı gün içinde
doğumundan kısa süre sonra bu yavru öldü.

Sonrasında yaşananlar dünya çapında
hayvanseverleri şok etti.

Tahlequah, yavrusunu
suda yok olmaya terk edemedi.

Onu üstünde taşıdı
ve onunla birlikte yüzdü.

Üzerinden düştüğünde dalıp onu kurtardı

ve bunu yapabilmek için
çetin akıntılarla mücadele etti.

Bu davranışa 17 gün boyunca devam etti

ve bu sürede 1600 kilometreden
daha fazla yüzdü.

Bu noktada yavrusunu sulara bıraktı.

Bugün Tahlequah,
J sürüsüyle birilikte yüzüyor

ancak yaşadığı keder beni hâlâ etkiliyor.

Keder, burada kullanılacak
doğru bir tabir bence.

Böyle düşünüyorum çünkü birçok hayvan
ölünün ardından yas tutuyor.

Bu ölü, arkadaşları, eşleri
ya da akrabaları olabilir.

Çünkü bu gözle görülebilen
davranış ipuçları

bize hayvanların duygusal
durumlarıyla ilgili bir şeyler söylüyor.

Son yedi yıldır hayvanların yaşadığı
keder örneklerini toplamaya çalıştım;

kuşlarda, memelilerde, evcil hayvanlarda
ve vahşi hayvanlarda.

Hayvanların yaşadığı kederin
gerçek olduğuna inanıyorum.

Bunu bu şekilde söylüyorum
çünkü bilmenizi isterim ki,

her bilim insanı
benimle aynı fikirde değil.

Bence bunun bir nedeni
"i" ile başlayan bir kelime:

insan biçimcilik.

Tarihsel olarak bakarsak bu kelime

hayvanların duygularını anlama
konusunda caydırıcı oldu.

İnsan biçimcilik, kendi kapasitemizi
ya da duygularımızı

hayvanlara yansıtmamız
anlamına geliyor.

Büyük ihtimalle hepimiz
buna bir örnek verebiliriz.

Mesela arkadaşımız "Kedim söylediğim
her şeyi anlıyor." diyebilir

veya "Köpeğim çok tatlı.

Bu sabah bahçede bir sincap kovaladı
ve oyun oynamak istediğini hemen anladım."

Tamam, bu olabilir

ama olmayabilir de.

Bu tarz iddialara şüpheci yaklaşırım

ama hayvanların kederi farklı bir şey

çünkü biz burada hayvanların
aklını okumaya çalışmıyoruz.

Görülebilir davranışlardan ipucu yakalayıp

anlamı olan bir şeye
dönüştürmeye çalışıyoruz.

Doğru, bilim insanları çoğu zaman
bana tepki gösterip şöyle diyorlar:

"Bu hayvan sadece stresli olabilir

veya rutini bozulduğu için
kafası karışmıştır."

Ancak bu insan biçimcilik
konusunun yarattığı gereksiz telaş

temel bir noktayı
kaçırmamıza neden oluyor.

Hayvanlar birbirlerini gerçekten
önemsiyor ve hatta belki seviyorlar.

Böyle olduğunda da ölüm karşısında
hayatta kalanın canı yanıyor.

Şununla bir yüzleşelim:

Evrimsel devamlılığı reddedersek
kendimizdeki sevgiden mahrum kalırız.

Yani evet, hayvanların
yas tuttuğuna inanıyorum

ve eğer bunu görebilirsek

bu dünyayı hayvanlar için daha güzel
ve iyi bir yer hâline getirebiliriz.

O yüzden bu konuyla ilgili
birkaç şey daha anlatmak istiyorum.

Kenya'dan başlayacağım.

Burada Eleanor adında
bir fil görüyorsunuz.

Eleanor bir gün bacaklarında
yaralarla geldi ve yere yığıldı.

Sol tarafta da Grace adında
başka bir dişi fil var.

Grace hemen Eleanor'un yanına gitti

ve hortumunu kullanarak
onu tutup kaldırmaya çalıştı.

Başarılı da oldu

ancak Eleanor yine düştü.

Bu noktada Grace
fark edilir derecede strese girdi.

ve Eleanor'un vücudunu dürtüp
sesler çıkardı.

Eleanor yine düştü ve ne yazık ki öldü.

Sağ tarafta gördüğünüz
başka bir aileden olan Maui.

Ölümünden sonra gelip
cesedin başında bekledi.

Hiç uyumadı ve hatta stresten titredi.

Filleri inceleyen bilim insanları

yedi gün boyunca Eleanor'u izlediler.

O yedi günde beş farklı aileden filler
gelip ziyarette bulundu.

Bazıları sadece merak etmişti

ama diğerlerinin sergilediği davranışların

yas tutmak olarak değerlendirilmesi
gerektiğine inanıyorum.

Peki keder dışarıdan nasıl görünür?

Dediğim gibi stresten titremek olabilir.

Sosyal ortamlardan soyutlanmak olabilir,

bir hayvanın arkadaşlarından uzaklaşıp
tek başına kalması gibi.

Düzgün beslenememek
ya da uyuyamamak olabilir.

Bazen de depresif bir duruş
ya da ses çıkarma olabilir.

Bu, bizim gibi araştırmacılar için

hayatta kalanın, ölümden önceki
ve sonraki davranışlarını karşılaştırmada

oldukça faydalı olabilir

çünkü bu, davranış yorumumuzun
kesinliğini artırır.

Bunu, Harper ve Kohl isimli iki ördekten
bahsederek açıklayabilirim.

Şimdi de kuşlara geçtik.

Harper ve Kohl kaz ciğeri fabrikasında
büyümüş ve onlara zalimce davranılmış.

Burası, kuşları zorla
beslemesiyle de bilinir.

Bu, onların bedenlerine zarar verir
ve psikolojilerini bozar.

Ama neyse ki New York'taki
bir barınak tarafından kurtarıldılar.

Dört yıl boyunca iyileşme sürecinde
tutuldular ve hemen arkadaş oldular.

Barınaktaki göle
genellikle birlikte gittiler.

Daha sonra Kohl, bacaklarında
dayanılmaz ağrılar duymaya başladı

ve barınak, Kohl'un insani şekilde
ötenazi olması gerektiğini anladı.

Öyle de oldu.

Ancak sonra barınak görevlileri
harika bir şey yaptı.

Kohl'un bedenini görmesi için
Harper'ı getirdiler.

İlk başta arkadaşının bedenini dürttü.

Ama sonra onun bedeni üzerine yattı

ve orada öylece arkadaşıyla
bir saatten fazla kaldı.

Sonraki haftalarda zor zamanlar yaşadı.

Daha önce Kohl ile gittiği göle gidiyor

ve kendine başka arkadaş istemiyordu.

İki ay içinde o da öldü.

Her yas tutan hayvanın aynı üzücü sonu
yaşamadığını söylemekten memnunum.

Geçen yaz, kızım Sarah'ı ziyaret
etmek için Boston'a gittim.

Eşim Charlie ile birlikteydim.

İşe biraz ara vermeye ihtiyacım vardı.

Ama yine de kendime yenik düştüm
ve iş epostalarımı kontrol ettim.

Nasıl olduğunu bilirsiniz.

Hüzünlü bir eşek ile ilgili
eposta olduğunu gördüm.

Antropolog olarak beklediğim bu değildi
ama oradaydı ve okuduğuma memnun olmuştum.

Çünkü Lena adında bir eşek
başka bir çiftlik barınağına getirilmişti,

Alberta, Kanada'da olana.

Oradaki tek eşek olması nedeniyle
arkadaş edinmekte zorluk çekmişti.

Ama zamanla, kendinden büyük
Jake isimli bir atla arkadaş olmuştu

ve üç yıl boyunca
birbirlerinden ayrılmamışlardı.

Ancak epostanın gelme nedeni

32 yaşındaki Jake'in ağır hastalanması
ve uyutulacak olmasıydı.

Yaşanan buydu.

Lena burada Jake'in
mezarı üzerine duruyor.

Akşamları içeri girmek
ve yemek yemek istemiyordu.

Su içmek için bile
içeri girmek istemiyordu.

Mezarı eşeledi, stres yüzünden anırdı

ve orada öylece durdu.

Biz de konuşup beyin fırtınası yaptık.

Böyle bir hayvan için ne yapılır?

Zamanın rolünden, insanlardan göreceği
ekstra sevgi ve nezaketten

ve ona yeni bir arkadaş
kazandırmaktan bahsettik.

Onun gidişatını Ördek Harper'dan
ayıran da aslında bu oldu.

Çünkü yeni bir arkadaş edindi.

Barınak da bize işlerin yolunda
gittiğine dair geri bildirim verdi.

Bazen bilim insanları gözlemlerini
hormonal analizlerle destekler.

Örneğin, Botswana'da bir grup bilim insanı

babunlardan dışkı örneği alıp
iki farklı grubu karşılaştırmış.

İlk grup, bir yırtıcı saldırısı yaşamış

ve bu saldırıda kayıp vermiş
dişilerden oluşuyormuş.

İkinci grup ise,
bir yırtıcı saldırısı yaşamış

ancak kayıp vermemiş
dişilerden oluşuyormuş.

Birinci grubun stres hormonları
çok daha yüksek çıkmış.

Ancak olay şu:

Bilim insanları onlara
"stresli babunlar" değil,

"yaslı babunlar" demişti.

Bunun nedeni bir dereceye kadar
yaptıkları gözlemlerdi.

Örneğin, bu anne kız
birbirlerine çok yakındı.

Sonra kız, bir aslan
tarafından öldürüldü.

Anne, kendini bütün arkadaşlarından
ve hazırlık süreçlerinden soyutlayıp

haftalarca tek başına kaldı.

Matemini yaşadı.

Sonra yavaş yavaş iyileşti.

Elimizde yaslı babunlar var.

Bilim bize bir gün yaslı arılarla
ilgili bir şey söyleyecek mi?

Yas tutan kurbağalar duyacak mıyız?

Sanmıyorum çünkü bunun olması için

hayvanların birbirleriyle yakın ilişkide
olmaları gerektiğini düşünüyorum.

Ayrıca durumun ve kişiliğin de
önemli olduğunu biliyorum.

Yoldaşlarımız olan kedi ve köpeklerin
yas tuttuklarını belgeledim.

Ama köpeği yas tutmuyor diye

son derece rahatsız olan
bir kadınla da iletişime geçtim.

Bana "Evdeki ilk köpek öldü. İkinci köpek
bu konuda umursamaz görünüyor.

Onun sorunu ne?" dedi.

(Gülüşmeler)

Kadını dinledikçe fark ettim ki
bu köpek artık evdeki tek hayvan

ve bu onun için gayet iyi bir durum.

Bu yüzden durum önemli.

Hayvanlar ne olursa olsun tam olarak
bizim gibi yas tutmayacak.

Bizde insan yaratıcılığı mevcut.

Biz yasımızı resimle ve dansla tutuyor
hatta yazabiliyoruz.

Mekân ve zaman boyunca hiç tanımadığımız
insanların yasını da tutabiliyoruz.

Bunu, Berlin'de Holokost Anıtı'nda
çok güçlü bir şekilde hissetmiştim.

Hayvanlar tam olarak
bizim gibi yas tutmuyor

ama bu, tuttukları yasın
gerçek olmadığı anlamına gelmez.

Bu, gerçek ve acı verici

ve eğer istersek bunu görebiliriz.

Ben iki ebeveynimi de kaybettim.

Çok sevdiğim bir arkadaşımı
genç yaşında AIDS yüzünden kaybettim.

Sanıyorum ki burada çoğunuz
birilerini kaybettiniz

Dünya üzerinde seven ve yas tutan
tek varlıklar olmadığımızı bilmekte

samimi bir teselli buluyorum.

Bunun önemli olduğunu düşünüyorum.

Ayrıca bunu bir adım öteye taşıyıp

hayvanların yas tuttuğu
gerçeğini fark etmenin

daha iyi hissetmemize ve onlara daha iyi
davranmamıza yardım edeceğini düşünüyorum.

Bu, Tahlequah ile gerçek oluyor

çünkü ABD ve Kanada, orkalara nasıl
yardım edebileceklerini,

kral somonu nasıl kurtarabileceklerini,

su kirliliğinin önüne nasıl geçeceklerini
yeniden konuşmaya başladı.

Eğer bu yasın gerçek olduğuna inanırsak

hayvanların başka birçok duyguyu
hissetmelerinin olası olduğunu görürüz.

Neşe, üzüntü ve hatta umudu görebiliriz.

Eğer bunu yaparsak dünyayla ilgili
farklı düşünmeye başlarız.

Örneğin orkalara bakar
ve yas tuttuklarını,

hayatlarının farkında
olduklarını biliyoruz deriz.

Böylece onları tema parklarındaki
küçük havuzlara hapsetmekten

ve kendi eğlencemiz için
onlara gösteri yaptırmaktan vazgeçeriz.

(Alkışlar)

Teşekkürler.

Fillere bakar ve yas tutuyorlar deriz.

Fil dişi avının ve yasa dışı avlanmanın
önüne geçmek için çabalarımızı arttırırız.

(Alkışlar)

Teşekkürler.

Yaşayan en yakın akrabalarımıza,
yani maymun ve apelere bakar

ve yas tuttuklarını, yaşamlarının
farkında olduklarını biliriz.

Böylece her geçen yıl son derece zararlı
biyomedikal deneyler için

hapsedilmeyi hak etmediklerini biliriz.

Biliyorsunuz

(Alkışlar)

Harper ve Kohl da bize bir şeyler anlattı.

Yediklerimizin hayvanların hayatını
nasıl etkilediğini fark ettik sayelerinde.

Bu sadece ördek ciğeri değil;
onlar sadece ördek değil.

Fabrika çiftliklerindeki domuzları,
tavukları ve inekleri düşünebiliriz.

Hayvan hisleri konusundaki
bilimsel araştırmalar gerçek.

Bu yüzden her bitkisel gıda seçimimizde

hayvanların çektiği acıları
azaltmada katkımız olur.

(Alkışlar)

Yani evet, hayvanların yas tuttuğu
gerçeğine inanıyorum.

Hayvanların sevdiği gerçeğine inanıyorum.

Bence biz insanların bu hayvanların
sahibi olmadığımızı anlama vakti geldi.

Bunu gördüğümüz zaman

dünyayı, hayvanlar için çok daha iyi
bir yere dönüştürme şansımız olur.

Bunu yaparken kim bilir,
belki kendimizi de kurtarırız.

Çok teşekkür ederim.

(Alkışlar)

Teşekkürler.
Teşekkür ederim.

(Alkışlar)