Rouw en liefde in het dierenrijk

Van rouwende orca's tot gestresseerde olifanten, biologisch antropoloog Barbara J. King heeft zowel verdriet als liefde gezien in het dierenrijk. In deze eyeopener, legt ze het bewijs uit van haar geloof dat veel dieren complexe emoties kunnen voelen. Ze stelt ons verschillende manieren voor om dieren op een meer ethische wijze te behandelen -- bijvoorbeeld elke keer dat we eten. "Dieren rouwen niet exact zoals wij, maar dat wil niet zeggen dat hun verdriet niet echt is", zegt ze. "Het is echt, en het is hartverscheurend. En als we ervoor kiezen, dan kunnen we het ook zien."

Ik wil jullie vandaag graag iets vertellen
over een orca met de naam Tahlequah.

Tahlequah is bij wetenschappers
ook gekend als J35,

omdat ze in de J school zwemt
in de Salish zee.

Dit is de zee tussen
Brits Colombia en Washington.

Vorig jaar, in juli 2018,

was ze al ver gevorderd
in haar zwangerschap van 17 maanden.

Wetenschappers waren erg enthousiast,

want drie jaar lang had geen enkele baby
het overleefd in deze walvissenschool.

Orca's zijn ook gekend
als 'killer whales'.

Het zijn hele sociale
en enorm intelligente wezens.

Wetenschappers zijn erg geïnteresseerd
in hun gedrag

omdat ze in hun sociaal netwerk
gewoontes, informatie

en zelfs affectie delen.

Ze creëren echte culturen in de oceaan.

Maar deze school heeft problemen gehad.

Er was een tekort aan chinookzalm,
de favoriete prooi van de orca's,

en de vervuiling speelde hen ook parten.

Maar 24 juli beviel Tahlequah
van een dochter

en de wetenschappers waren
hierover helemaal in de wolken.

Jammer genoeg, op dezelfde dag,
kort na de geboorte,

stief het jong.

Wat daarna gebeurde, beroerde
dierenvrienden over de hele wereld

want Tahlequah weigerde
haar baby in het water achter te laten.

Ze droeg het met zich mee
en zwom ermee rond.

Wanneer het van haar rug viel,
dook ze onder en 'redde' ze het,

en ze moest hier soms tegen
harde stromingen op zwemmen.

Ze gedroeg zich zo gedurende 17 dagen.

En daarbij zwom ze meer dan 1600km.

Toen liet ze de baby
van zich afglijden in het water.

Vanaf dat moment zwom Tahlequah
terug mee met de J school,

maar haar diepe rouw raakt me nog steeds.

Ik geloof echt dat 'rouw'
hier het juiste woord is.

Ik geloof dat rouw de goede woordkeus is

bij heel wat dieren
die treuren om de doden.

Ze kunnen vrienden zijn,
of kameraden of familie van elkaar.

Want deze duidelijke tekenen in hun gedrag

vertellen ons iets
over hoe het dier zich voelt.

Nu, de afgelopen 7 jaar

heb ik voorbeelden vastgelegd
van dieren in rouw.

Bij vogels, bij zoogdieren, bij huisdieren

en bij wilde dieren.

En ik geloof echt in het bestaan
van rouw bij dieren.

Ik zeg het op deze manier

omdat ik aan jullie moet bekennen

dat niet alle wetenschappers
het met mij eens zijn.

Dit komt deels, denk ik,
om wat ik het 'a-woord' noem.

Het a-woord is antropoformisme.

Historisch gezien heeft dat
een grote rem gezet

op de erkenning van emoties bij dieren.

Antropomorfisme is wanneer we

onze capaciteiten en emoties
op dieren projecteren.

We kunnen hier allemaal
wel voorbeelden van bedenken.

Stel dat we een vriend hebben
die ons vertelt:

"Mijn kat begrijpt alles wat ik zeg."

Of: "Mijn hond is zo lief.

Vanochtend rende hij in de tuin
naar een eekhoorn

en ik weet dat hij enkel wou spelen."

Misschien...

Misschien ook niet....

Ik sta nogal sceptisch
tegenover zo'n beweringen.

Maar de rouw bij dieren is anders

omdat we niet proberen
om de gedachten van het dier te lezen.

We kijken naar zichtbare tekenen
of gedragingen

en proberen deze een betekenis te geven.

Wetenschappers gaan vaak tegen me in,

en zeggen:

"Oh, kijk, dit dier zou
gestresseerd kunnen zijn

of misschien is het gewoon in de war

omdat zijn of haar routine
doorbroken werd."

Maar ik denk dat deze overbezorgdheid
over antropomorfisme

een fundamenteel punt mist.

En dat punt is dat dieren
heel veel om elkaar kunnen geven.

Misschien houden ze zelfs van elkaar.

En als dat zo is,

dan kan het hart van een nabestaande
gebroken zijn door een overlijden.

Laten we eerlijk zijn:

als we evolutie negeren,

zullen we onszelf nooit
helemaal kunnen aanvaarden.

Dus ja, ik geloof echt
dat dieren kunnen rouwen

en ik denk ook dat, als we dit erkennen,

we de wereld tot een betere plaats
kunnen maken voor dieren.

Een vriendelijkere plaats voor dieren.

Ik vertel je graag wat meer
over rouw bij dieren.

Mijn verhaal start in Kenia.

Hier zie je de olifant Eleanor,

die op een dag opdook
met gekneusde poten,

en vervolgens flauwviel.

Links zie je dat een ander wijfje, Grace,

meteen naar haar toekwam

en haar, met haar eigen slurf,
wilde optillen.

Ze probeerde haar overeind te helpen.

Met succes, maar Eleanor
viel meteen weer neer.

Op dat moment werd Grace
duidelijk gestresseerd.

Ze porde het lichaam en trompetterde.

Eleanor viel nogmaals

en uiteindelijk stierf ze.

Rechts zie je, Maui, een vrouwtje
van een andere familie,

die na het overlijden kwam
en bij het lichaam bleef.

Ze hield een doodswake

en schommelde zelfs geschokt
heen en weer boven het lichaam.

De wetenschappers
die de olifanten observeerden,

volgden nauwgezet wat er
bij Eleanors lichaam gebeurde.

En dit voor 7 dagen...

En tijdens die periode

kwam een hele stoet olifanten
van vijf andere families langs.

Sommige waren gewoon nieuwsgierig,

maar anderen vertoonden gedrag

waarvan ik echt geloof

dat het geclassificeerd
moet worden als rouw.

Hoe ziet 'rouwen' er nu eigenlijk uit?

Het kan ongecontroleerd
heen en weer schommelen zijn.

Het kan ook zijn dat een individu

zich sociaal gaat isoleren,
en zich afzondert van zijn vrienden.

Of ze gaan in hongerstaking
of slapen nog nauwelijks.

Soms vertonen ze
een depressieve lichaamshouding

of maken treurige geluiden.

Voor degenen die dit bestuderen,
kan het heel leerrijk zijn

om het gedrag van een overlevende
te kunnen vergelijken

voor de dood en na de dood
van een soortgenoot.

omdat dit onze interpretatie ondersteunt.

Ik kan jullie dit uitleggen

door het voorbeeld te geven
van twee eenden, Harper en Kohl.

We hebben het nu dus over vogels.

Harper en Kohl groeiden op
in een foie gras bedrijf

en werden wreed behandeld.

Om foie gras te verkrijgen
moet je eenden dwangvoederen.

Uiteraard doet dit pijn
en hun psyche was ook aangetast.

Gelukkig werden ze gered

door een opvangboerderij
in de staat New York.

Gedurende 4 jaar recupereerden ze
en ze werden heel snel vrienden.

Vaak gingen ze met z'n tweetjes
naar een kleine vijver op het domein.

Maar toen kreeg Kohl
chronische pijn in zijn poten.

Het was duidelijk voor het opvangcentrum
dat euthanasie het meest 'humane' was.

Dus lieten ze hem inslapen.

Maar toen deden de medewerkers
iets uitermate briljant.

Ze brachten Harper
naar het lichaam van Kohl

zodat hij hem kon zien.

In eerste instantie porde Harper
het dode lichaam van zijn vriend,

maar dan ging hij er
helemaal bovenop liggen

en hij bleef meer dan een uur
bij zijn vriend.

De weken nadien
had hij het erg moeilijk.

Hij ging steeds terug naar het meertje
waar hij met Kohl naartoe ging.

Hij weigerde nieuwe vrienden
te maken.

Binnen twee maanden stierf hij ook.

Gelukkig kan ik zeggen

dat niet alle rouwende dieren
hetzelfde lot tegemoet gaan.

Vorige zomer bezocht ik in Boston
mijn volwassen dochter Sarah.

Mijn man Charlie kwam mee.

Ik moest er echt even uit.
Weg van het werk.

Maar ik capituleerde toch
en checkte mijn werk e-mail.

Je weet hoe dat gaat.

Er was een gesprek gaande
over een depressieve ezel.

Als een antropoloog
had ik dit niet verwacht,

maar ik ben blij
dat ik het te lezen kreeg.

Want een ezel met de naam Lena
was naar een ander opvangcentrum verhuisd.

Die was gelegen in Alberta, Canada.

Ze was daar de enige ezel

en had daarom
moeite om vrienden te maken.

Maar uiteindelijk raakte ze bevriend
met een ouder paard: Jake.

Drie jaar lang waren ze onafscheidelijk.

De reden waarom ik de mail kreeg,
was omdat Jake op de leeftijd van 32 jaar

ernstig ziek werd
en geëuthanaseerd moest worden.

En toen gebeurde er dit:

Dit is Lena die bij Jakes graf staat.

Ze wou 's nachts niet binnen komen.
Ze wou niet binnen komen om te eten.

Ze wou niet binnen komen om te drinken.

Ze krabdwe aan het graf
en balkte van ellende.

Maar ze bleef bij het graf.

Dus begonnen we te brainstormen.

Wat doe je met een dier
die dit gedrag vertoont?

We hadden het over
de tijd die ze zou nodig hebben,

over het geven van extra liefde
en genegenheid

en over het feit om haar te overhalen
een nieuwe vriendschap te sluiten.

Op dit punt wijkt haar gedrag af
van dat van Harper, de eend,

want Lena kreeg een nieuw maatje.

De medewerkers van het centrum mailden
dat alles goedgekomen was.

Soms vullen wetenschappers
hun observaties aan

met een hormonenanalyse.

Zo is er het voorbeeld
van een groep wetenschappers in Botswana

die ontlasting verzamelden van bavianen

en zo twee verschillende families
met elkaar vergeleken.

De eerste groep waren wijfjes
die getuige waren geweest

van een aanval van een roofdier

en daarbij een familielid verloren.

De tweede groep waren wijfjes

die ook zo'n aanval gezien hadden,

maar geen familielid verloren hadden.

De stresshormonen waren het hoogst
bij de eerste groep.

Maar nu komt het:

de wetenschappers noemden hen
geen 'gestresseerde bavianen',

ze noemden hen
'rouwende bavianen'.

Dat komt deels door hun observaties.

Neem bv dit moeder-dochter duo
dat heel close was met elkaar,

maar de dochter
werd gedood door een leeuw.

De moeder trok zich terug
van al haar vrienden,

van haar sociaal netwerk,
en leefde gedurende weken alleen --

een rouwperiode.

Daarna kwam ze stilaan terug tot zichzelf.

Dus, er bestaan rouwende bavianen.

Zal de wetenschap het op een dag
over rouwende bijen hebben?

Zullen we ooit
over rouwende kikkers horen?

Ik denk het niet. En ik denk
dat de reden hiervoor is

dat dieren een één-op-één relatie
moeten hebben om te kunnen rouwen.

Bovendien weet ik dat de omstandigheden
en de persoonlijkheid een rol spelen.

Ik heb rouwende katten
en honden gedocumenteerd.

Onze gezelschapsdieren.

Maar ik sprak ook een vrouw

die grote moeite had met het feit
dat haar hond niet rouwde.

Ze zei: "Onze eerste hond is gestorven.

Onze andere hond
lijkt het zich niet aan te trekken.

Wat is er mis met hem?"

(Gelach)

Toen ik haar aanhoorde

kwam ik tot het besef
dat de hond nu hun enige huisdier was.

En wat hem betrof was dit een goede deal.

Met andere woorden:
de omstandigheden doen er toe.

In ieder geval,
dieren treuren niet zoals ons.

Wij hebben menselijke creativiteit.

Wij schilderen ons verdriet,
we dansen ons verdriet weg,

we schrijven over ons verdriet.

We kunnen ook rouwen
om mensen die we nooit ontmoet hebben.

Zelfs over de jaren heen.

Ik heb dit zelf heel erg gevoeld
toen ik in Berlijn was

en voor de Holocaust Memorial stond.

Dieren rouwen niet exact zoals wij,

maar dat wil niet zeggen
dat hun verdriet niet echt is.

Het is echt, en het laat littekens na.

En we zien het, als we daarvoor kiezen.

Mijn beide ouders zijn gestorven.

Een goede vriend stierf
op jonge leeftijd aan AIDS.

Ik ben ervan overtuigd
dat de meesten onder jullie

al ooit iemand verloren.

Ik heb veel troost gevonden

in het feit dat ik weet
dat we niet de enigen in deze wereld zijn

die liefde en verdriet kunnen voelen.

Ik vind dit echt belangrijk.

Ik denk ook dat we
een stapje verder kunnen gaan

en ons moeten realiseren
dat rouw bij dieren

ons kan helpen
om ons beter in te zetten voor dieren.

Dit gebeurt momenteel met Tahlequah.

Want de VS en Canada
zijn opnieuw dringend gesprekken aangegaan

over hoe ze de orca's kunnen helpen,

hoe ze de zalmpopulatie kunnen herstellen

en hoe ze watervervuiling
kunnen aanpakken.

We kunnen ook zien dat als rouw echt is,

we de mogelijkheid onder ogen moeten zien

dat dieren een hoop emoties kunnen voelen.

We kunnen dus kijken naar geluk,
verdriet en zelfs hoop.

En als we dat doen,

dan kunnen we de wereld
anders gaan bekijken.

We kunnen naar orca's kijken en zeggen:

we weten dat ze rouwen,
we weten dat ze bewust leven,

en we zouden weigeren om hen
op te sluiten in kleine bassins

in pretparken om ons te vermaken.

(Applaus)

Dank je.

We kunnen naar olifanten kijken
en zeggen: ja, ze rouwen ook

en we kunnen harder strijden
tegen de trophy hunters

en stropers.

(Applaus)

Dank je.

En we kunnen kijken
naar onze dichtste verwant, de aap,

en beseffen dat ook een aap kan rouwen
en beseft dat hij leeft.

Ze verdienen het dus niet
om jaar in, jaar uit

opgesloten te worden
voor ingrijpende biomedische experimenten.

En weet je...

(Applaus)

ook van de eenden Harper en Kohl
kunnen we iets leren.

Ze helpen ons om één plus één op te tellen
en te beseffen dat wat we eten

een effect heeft op het leven van dieren.

En het gaat hier niet enkel om foie gras
of om eenden.

Denk maar aan varkens en kippen
en koeien in industriële boerderijen.

We wéten het.

Ik kan je zeggen dat de wetenschap
dat dieren gevoelens hebben, echt is.

Dus, elke keer we voor
een vegetarische maaltijd kiezen,

helpen we mee
om dierenleed te verminderen.

(Applaus)

Dus, ja, ik geloof in het bestaan
van rouw bij dieren.

Ik geloof in het bestaan
van liefde bij dieren.

En ik denk dat het tijd wordt
dat wij als mensen

erkennen dat deze gevoelens
niet enkel ons toebehoren.

Als we dit inzien,

kunnen we de wereld misschien
tot een betere plaats maken voor dieren.

Een lievere, zachtere wereld.

En misschien dat we tijdens dat proces

ook onszelf kunnen redden.

Heel erg bedankt.

(Applaus)

Dank je wel. Dank je.

(Applaus)