Eşsizliği inşa etmek

Gerideki uzun kariyerine bakınca, mimar Moshe Sofdie kendi tasarım projelerinden dördünü inceliyor ve alanı ve kullanıcıları için bütünüyle eşsiz yapmak amacıyla her biri için nasıl uğraştığını açıklıyor.

Burada anlatmak istediğim şey şu,

bu Kahn'ın da yüreğinin bir parçasıydı;

bir projede asıl önemli olanı
nasıl keşfederiz?

Tıpkı bir insanda olduğu gibi,
bir projenin eşsizliğini nasıl keşfederiz?

Çünkü bana öyle geliyor ki,

bu eşsizliği keşfetmek
küreselleşmenin tüm gücüyle alakalı.

Bir yerin ve bir binadaki programın
eşsizliğini bulmak, buradaki ana nokta.

Şimdi sizi Wichita, Kansas'a götüreyim.

Birkaç yıl önce, bu şehrin
yanındaki bir alana

bir bilim müzesi yapmam istenmişti.

Bu alanın sırrının binayı nehrin bir
parçası olarak yapmak olduğunu düşündüm.

Ne yazık ki alan nehirden McLean
bulvarıyla ayrılmıştı.

O zaman şunu önerdim:
"Haydi McLean'ın yönünü değiştirelim."

ve bu durum, aniden McLean
savunucularını ortaya çıkardı.

(Gülüşmeler)

Bu yön değiştirme altı ay sürdü.

İnşaat komitesine gösterdiğim ilk görsel

Jaipur'daki bu Jantar Mantar gözlemeviydi.

Çünkü bir binayı,
bilim binası yapan şeyden bahsettim.

Bu karmaşık, zengin
ama yine de makul olan yapı

bana bilimle bağlantılı göründü

ve bir şekilde bilim inşa etmek,
farklı ve eşsiz olmalı ve konuşulmalı.

Ayrıldıktan sonra yaptığım ilk taslak

"Şu kanalı keselim, bir ada oluşturalım
ve bir ada binası yapalım."

Çok heyecanlanarak geri döndüm.

Bana bir tür umutsuzlukla bakıp
dediler ki; "Ada mı?"

Bu bir adaydı eskiden,
yani Ackerman Adası,

biz büyük buhran sırasında o kanalı
iş sahası yaratmak için doldurmuştuk"

(Gülüşmeler)

Sonrasında süreç başladı ve dediler ki;

"Her şeyi adaya taşıyamazsın,

bazı kısımlar ana karada kalmalı

çünkü toplumumuza
sırt çevirmek istemiyoruz."

Sonra bir tasarım oluşturdular,
bir ada şekillendiren geçitler,

geçitlerin kenarlarından
veya üstlerinden yürüyebilirdiniz.

Pek çok heyecan verici özelliği vardı.

Binalara kara tarafından girebilir,

geçitlerden manzaradaki
oyun alanlarına geçebilirdiniz.

Eğer ucuza bir şey yapmak isterseniz
köprüden geçitlerin üstüne çıkabilir,

sergileri izleyip mest olabilir,

geri dönüp girişe
beş dolar ödeyebilirdiniz.

(Gülüşmeler)

Müşteri de mutlu olurdu,
yani çoğunlukla mutlu olurdu.

çünkü bütçeyi 4 milyon dolar aşmıştık
ama sonuçta mutluyduk.

Ancak benim işler hala kötüydü,
öyleydi çünkü bu durum çok değişkendi.

Karmaşıktı ama bu karmaşıklıkta
fazla değişken bir şeyler vardı.

Yani, bileşimsel bir karmaşıklık vardı.

Eğer söylediğimi yapmak zorunda olsaydım,
örneğin, bir bilim binası,

kendi kendini üreten bir tür
fikir de olmak zorundaydı.

Bir tür kendi kendini üreten geometri.

Bu bana bir fikir verdi,
toroid şekilli geometri.

Karadaki binası için
merkezi yer altında olan,

ada binası için de,
gökyüzündeki merkezinde bir toroid.

Bilmeyenler için bir toroid,

bir donat veya anlayacağımız şekilde,
simit şeklindedir.

Bu fikirden pek çok ama pek çok,

farklı plan ve olasılıklar ortaya çıktı,

planın kendisi sergilerle
alakalı hale geldi.

Plan ile toroidal geometrinin
kesişimini görüyorsunuz.

İşte sonunda bina, model bu.

Bütçe hakkında şikayetler
olduğunda, dedim ki:

"Bu adayı yapmaya değer çünkü parayı
yansımalarla ikiye katlayacaksınız."

İşte açıldığı şekliyle merkezi gören

ve merkezden de görülebilen haliyle bina.

Bisiklet yolları, binanın hemen
yanından geçiyor.

Böylece nehri gezmeye gelenler de,
sergiyi görüp binaya yakın olabilir.

Torodial geometri
binada oldukça etkili oldu.

Binadaki tüm kirişler, tüm tabakalı ahşap
ve aynı yarıçapa sahip.

Tüm beton duvarlar, kuvvete dayanıyor
ve binayı destekliyor.

Binanın her bir parçası çalışıyor.

Hem gece hem de açılış gününde,

tepe camından gelen ışıkla
aydınlatılan sergiler var.

1976'ya dönüyorum.

(Alkış)

1976'da burada kampüste gördüğünüz
Kudüs'te Yad Vashem'deki Holokost müzesine

bir çocuk anıtı müzesi
tasarlama teklifi aldım.

Bir bina yapmam istendi benden.

Bina için gereken tüm giydirme
ve çizimle alakalı eserler bana verildi

ve çok rahatsız hissettim.

Aylarca üstünde çalıştım ama başaramadım.

Çünkü insanların tarihi müzelerden
sıkılmış olduklarını düşündüm.

Bilgiye ve doğal olarak

bilgiyle dolu müzelere doymuşlardı.

Bu, onların durumu sindirememesine
sebep olabilirdi.

Bu yüzden karşı bir teklif yaptım.

Dedim ki," Bina yok."
orada bir mağara vardı.

Tepenin içine kaya boyunca inip,
bir yeraltı odasına inen bir tünel açarız.

Zavallı çocuklarının fotoğraflarıyla
dolu bir giriş salonu

ve daha sonra geniş bir alana girersiniz.

Ortada yanan tek bir mum var.

Yansıtıcı gözlükler sayesinde,
sonsuzluk tüm yönlere yansır.

Alan boyunca yürürsünüz,

bir ses çocukların isimlerini, yaşlarını
ve doğum yerlerini okur.

Bu ses altı ay boyunca tekrar etmez.

Sonra ışığa doğru, kuzeye
ve hayata inersiniz.

Dediler ki, " İnsanlar bundan anlamaz,

bunun bir disko olduğunu düşünürler.
Bunu yapamazsın."

Projeyi rafa kaldırdılar.
10 yıl boyunca öylece durdu.

Bir gün Los Angeles'tan

3 yaşındaki oğlunu Auschwitz'de
kaybeden Abe Spiegel,

geldi, modeli gördü, bir çek yazdı
ve 10 yıl sonra projeyi yaptırdı.

1998'den yıllar sonra

Kudüs'teki aylık gezilerimden birindeydim.

Dış işleri Bakanlığından
bir telefon aldım,

diyorlardı ki; Punjab Valisi geldi,
resmi bir gezi yapıyor.

Onu Yad Vashem'e
çocukların anıtına götürdük,

çok etkilendi.

Mimarıyla tanışmak istiyor.
Tel Aviv'e gelip onunla tanışır mısınız?

Gittim ve Vali Badal dedi ki;

Tıpkı siz Yahudiler gibi,
biz Sihler de çok acılar çektik.

Bugün gördüğüm şeyden çok etkilendim.

Ulusal müzemizi halkımızın hikâyesini
anlatacak şekilde inşa edeceğiz.

Buna başlamak üzereyiz.

Gelip sizin tasarlamanızı arzu ederim."

Çok da ciddiye almadığınız
şeylerden biri.

Ancak iki hafta sonra,

Punjab'ın başkenti Chandigarh'ın
hemen dışındaki bu kasabada,

kutsal kitapları Halsa'yı yazan

ve Sihlerin son gurusu olan
Guru Gobind'in öldüğü kale

ve mabedin bulunduğu
Anandpur Sahib'teydim.

Çalışmam lazımdı,

beni kasaba ve mabetten
9 kilometre uzakta bir yere götürdüler.

Ve dediler ki; "Seçtiğimiz yer burası."

Ben de "Bu hiç mantıklı değil.

Ziyaretçiler yüz binlerce,

kamyonlara ve otobüslere binmeyecekler.

Haydi kasabaya dönelim
ve alana yürüyelim." dedim.

Ben tam şuraya, şu tepeye ve bu tepeye

inşaat ve kasabanın bütününe
köprü yapmayı tavsiye ettim.

Yani işler Hindistan'da biraz daha kolay
olduğundan, alan bir haftada satın alındı

ve çalışmaya başlamış olduk.

(Gülüşmeler)

Benim teklifim, su bahçelerinin akını

ve tümünü hisardan merkeze bağlamak için

müzeyi ikiye bölüp

bir tarafı geçici sergiler
ile salon ve kütüphaneye,

diğer tarafı da sürekli
değişen sergilere ayırmaktı.

Kumlu yamaçlarda yükselen yapılar da

beton ve kum taşından yapıldılar,
tavanları ise paslanmaz çelik.

Güneye bakıyorlar ve mabedin
gün ışığıyla aydınlanmasını sağlıyorlar.

Yayalar, bir taraftan diğerine
çarprazlama gidiyorlar.

Ve siz, Himalayalar'dan gelip kalenin
geleneğini uyandırırken,

kuzey taraftan geldiğinizde, kum
yamaçlardaki taş işçiliğini görüyorsunuz.

Sonra oradan dört aylığına uzaklaştım.

Çığır açıcı bir şey olacaktı.

Geri döndüm, bak şu işe!
Arkamda bıraktığım küçük model

alandaki halka açık sergi için
on kat büyük olarak inşa edilmişti.

Hatta köprü de yapılmıştı.

(Gülüşmeler)

Çalışmanın çizimleriyle hem de!

Kutlamalar için yarım
milyon kişi toplanmıştı,

Temel atma başlarken
alanın içinde onları görebilirsiniz.

Bana Safdie Singh adı verildi.
İşte bu da yapım aşaması.

1800 işçi çalışıyor
ve iki yıl içinde bitecek.

Üç yıl önceki Yad Vashem'e geri dönüyorum,
tüm bunlardan sonra,

Yad Vashem, tarihi müzeyi baştan aşağıya
tekrar inşa etmeye karar verdi.

Çünkü Washington'daki
katliam müzesi artık inşa edilmişti

ve bu müze bilgi açısından oldukça zengin.

Yad Vashem, bu noktada yılda 3 milyon
ziyaretçiyle baş etmek zorunda.

Onlar dediler ki; "haydi müzeyi
yeniden yapalım."

Ama tabii ki, Sihler size işi
altın tabakta sunabilir.

Yahudiler ise biraz daha zor,
uluslararası yarış,

evre bir, evre iki ve evre üç.

(Gülüşmeler)

Sonra yine, Washington binası boyutunda
bir bina inşa etme görevi,

beni bir açıdan rahatsız etti.

4645 metrekare alan,
hassas bir tepede olacak.

Biz de katliamın hikâyesini anlatmak için
kapılarla dolu odalarla

biraz da benzer odaları olan
galerilere de gideceğiz.

Teklifim dağ boyunca keserek ilerlemekti,
bu benim ilk taslağımdı.

Tüm müzeyi dağ boyunca kesmek

dağın bir tarafından girip

diğer tarafından çıkmak

ve odalara dağ boyunca ışığı ulaştırmak.

İşte modeli görüyorsunuz:

bir resepsiyon binası
ve yeraltı park yeri.

Bir köprü geçiyorsunuz,
bu 18 metre yüksekliğindeki tepeyi

tam ortadan kesen ve kuzeye gittikçe

sağa doğru genişleyen odaya giriyorsunuz.

Bütün galeriler yer altında

ve giriş ışıklarını görüyorsunuz.

Gece vakti, sadece bu
üçgenin üstünde bulunan

bir tepe camındaki bir sıra
ışık dağı kesiyor.

Gezdiğiniz tüm galeriler,

yer altında kalıyor.

Kayalara gömülü odalar da bulunuyor.

Beton duvarlar, taşlar, olanak halinde de
ışıklı bacaları olan doğal kayalar.

Bu aslında bir İspanyol madeni.

Ve bu maden, bir şekilde
buradaki galerilere ilham kaynağı oldu.

Sonra, kuzeye doğru giderken açılıyor,

dağdan, ışıkların, şehrin

ve Kudüs'ün tepelerine haykırıyor.

İki aylığına çalıştığım bir projeyle
konuşmamı bitirmek isterim.

Washington Barış Enstitüsünün,
yani Amerikan Barış Enstitüsünün

karargâhından söz ediyorum.

Bu alan Lincoln Anıtı'nın
etrafından seçildi.

Bunu, direkt olarak Virginia'dan gelen
Roosevelt Köprüsü'nün girişinde

son bina olan alışveriş merkezinden
görebilirsiniz.

Bu da bir yarışmaydı ve benim
daha yeni başladığım bir şey.

Ancak biri, alanın eşsiz olduğunu
fark etti.

Eğer Washington'da herhangi bir
yerde olsaydı,

bir ofis binası, bir konferans salonu,
barış müzakerelerinin yapıldığı bir yer

ve böyle şeyler, bu binanın
olduğu her şey olurdu.

Ama onu alışveriş merkezi ve Lincoln
Anıtı'nın yakınlarına koyma erdemiyle

bu yapı alışveriş merkezinde
barışın sembolü haline geliyor.

Bu da mücadele edilecek pek çok
kızışmayı beraberinde getirdi.

İlk taslak, binanın araştırmalarının
yapılacağı konferans salonlarının

ve halka açık binanın
olduğu pek çok alanı olduğunu gösterdi

çünkü bu müze barışı yaratmaya adanacak.

Bunlar yarışma için
sunduğumuz çizimler.

Girişten itibaren ışık saçan alanları
gösteren planlar.

Yapının, alışveriş merkezindeki
yapılar dizisinde

oldukça saydam, davetkâr olduğunu
görüyor ve içeri bakıyorsunuz.

Yeniden girdiğinizde, tüm yönlerden
şehre bakıyorsunuz.

Bu binada hissettiğim şey,
-Kundera'dan alıntılayarak-

var olmanın dayanılmaz hafifliği

ve hafiflik ile bir alakasının
bulunduğudur.

Belirli bir dinamizm ve iyimserlik ile
alakasının da bulunduğunu hissediyorum.

O olduğu yerde gelişmekte.

Belki de yeni malzemeler gerektiren,

tavanın nasıl hafif yapılacağı,

nasıl yarı saydam yapılacağı,

nasıl parlak olacağı,

ve nasıl değişken olmayacağı

ile ilgili çalışmalar,

işte burada bir yapıya
nasıl bir düzen uygulanacağının

üç boyutta çalışılması demek.

Öylece değiştirebileceğiniz
bir şey değil.

Çünkü belli bir tasarım sürecini
durdurmuş olursunuz.

Ve öyle devam eder.

Bir şey söyleyerek bitirmek istiyorum.

(Alkış)

Söylediğim her şeyi "güzellik" kavramına
bağlayarak bitirmek istiyorum.

Biliyorum, bugünlerde
pek moda bir terim değil bu.

Mimarlık okullarında söylem
olarak hiç moda değil.

Fakat tüm bunlar, bana o veya bu
şekilde bir güzellik arayışı gibi geliyor.

Güzellik en temel uygunluk algısıdır.

1917 yılından, sevdiğim bir morfolog
olan Theodore Cook'tan bir alıntım var.

"Güzellik insanlık demektir.

Doğal bir nesneye güzel deriz

çünkü o nesnenin şekil olarak
birbirine uygunluğu

ile işlevin mükemmel
gerçekleştirilmesini görürüz."

Ben buna amacın mükemmel
gerçekleştirilmesi derdim.

Ancak, bir uygunluk türü olarak güzellik,

bize doğal ortamımızla alakalı tüm
kuvvetler ile bizim insani çevremizin

bunun için gerçekleştirildiğini
söyleyen bir şeydir.

Yirmi yıl önce, Richard ve benim beraber
bulunduğumuz bir konferansta,

beni bugün bile etkileyen bir şiir yazdım.

"Gerçeği arayan güzelliği bulur.
Güzelliği arayan kibri bulur.

Düzeni arayan tatmini bulur.

Tatmini arayan hayal kırıklığına uğrar.

Kendini emsallerinin hizmetkârı
olarak gören,

kendini ifadenin neşesini bulur.

Kendini ifade etmeyi arayan
kibrin çukuruna düşer.

Kibir doğaya uymaz.

Doğa, evrenin doğası ve insanın doğası
sayesinde gerçeği arayacağız.

Gerçeği ararsak güzelliği bulacağız."

Çok teşekkür ederim.

(Alkış)