Istorija sveta iz ugla mačaka

Pogledajte celu lekciju: https://ed.ted.com/lessons/the-history-of-the-world-according-to-cats-eva-maria-geigl

U drevna vremena, divlje mačke su bili opaki lovci mesojedi. A nasuprot psima, koji su pretrpeli vekove selektivnog uzgoja, savremene mačke su genetski veoma slične drevnim mačkama. Kako su ove usamljene, svirepe grabljivice postale naši kućni lenjivci? Eva-Marija Gajgl istražuje pripitomljavanje savremene kućne mačke.

Lekcija: Eva-Marija Gajgl; režija: Čintis Landgren.

Dana 27. maja 1941. god. u žestokoj borbi
je potopljen nemački ratni brod Bizmark,

ostavljajući svega 118
od 2 200 članova posade u životu.

Međutim, kada je britanski razarač
stigao da pokupi zatvorenike,

zatekli su u životu neočekivanog putnika -

crno-belu mačku koja se čvrsto držala
za plutajuću dasku.

U narednih nekoliko meseci
ova mačka je lovila pacove

i podizala moral Britanaca -

sve dok iznenadni udar torpeda
nije razorio trup broda i potopio ga.

Međutim, nekim čudom, ne i mačku.

S nadimkom Nepotopivi Sem,

otplovio je na Gibraltar
zajedno sa izbavljenom posadom

i služio je kao brodska mačka
na još tri broda -

od kojih je jedan takođe potonuo -

pre nego što je penzionisan
u belfastskom domu za mornare.

Mnogi ne razmišljaju o mačkama
kao o uslužnim mornarima

ili kooperativnom pratnjom
bilo koje vrste.

Međutim, mačke sarađuju s ljudima
hiljadama godina -

često nam pomažući koliko i mi njima.

Dakle, kako su ova usamljena bića prešla
od divljih grabljivica i morskih oficira

do kućnih lenjivaca?

Pripitomljavanje savremene kućne mačke

može da se prati više od 1 000 godina
unazad do Plodnog polumeseca,

sa početka neolitske ere.

Ljudi su učili kako da podrede
prirodu svojoj volji,

proizvodeći mnogo više hrane nego što
su seljaci mogli da pojedu odjednom.

Ovi neolitski zemljoradnici su skladištili
višak žitarica u ogromne rupe

i plitke, glinene silose.

Međutim, ova skladišta hrane
su privlačila horde glodara,

kao i njihovu grabljivicu:
Felis silvestris Lybicu -

divlju mačku koja je živela
širom Severne Afrike i Jugozapadne Azije.

Ove divlje mačke su bile brzi,
svirepi lovci mesojedi.

I bile su iznenađujuće slične po veličini
i izgledu današnjoj pitomoj mački.

Glavna razlika je ta što su drevne
divlje mačke bile mišićavije,

imale su krzna na pruge i bile su manje
društvene sa drugim mačkama i ljudima.

Obilje plena u žitnicama
preplavljenim glodarima

je privlačilo ove tipično
usamljene životinje.

I kako su divlje mačke učile
da tolerišu prisustvo ljudi

i drugih mačaka za vreme hranjenja,

smatra se da su i zemljoradnici
tolerisali mačke

u zamenu za besplatno
suzbijanje štetočina.

Odnos je bio toliko plodan da su mačke
migrirale sa neolitskim zemljoradnicima

iz Anadolije u Evropu i Mediteran.

Glodari si bili velika pošast na moru.

Jeli su zalihe i glodali niti od konopaca,

pa su mačke dugo bile
glavni pratioci na brodu.

Otprilike u vreme kad su ove anadolijske
mačke svetski putnici zaplovile,

Egipćani su pripitomili
sopstvene lokalne mačke.

Cenjene zbog sposobnosti
odstranjivanja zmija otrovnica,

hvatanja ptica i ubijanja pacova,

pitome mačke su postale
važne za egipatsku religijsku kulturu.

Ovekovečene su na freskama, hijeroglifima,
kipovima, pa čak i grobnicama,

gde su mumificirane pored svojih vlasnika.

Egipatske brodske mačke
su krstarile Nilom,

držeći podalje rečne zmije otrovnice.

A nakon što su unapređene na veća plovila,

i one su počele da migriraju
od luke do luke.

Tokom perioda Rimskog carstva, brodovi
koji su putovali između Indije i Egipta

nosili su potomke centralnoazijske
divlje mačke F. s. ornata.

Vekovima kasnije, u srednjem veku,
egipatske mačke su putovale Baltikom

na brodovima vikinških pomoraca.

A i bliskoistočne
i severnoafričke divlje mačke,

tada verovatno već pripitomljene,
nastavile su da putuju širom Evrope,

naposletku zaplovivši
u Australiju i Amerike.

Mnoge današnje kućne mačke vode poreklo

od bliskoistočne ili egipaptske
loze F. s. lybice.

Međutim, detaljna analiza genoma
i šara na krznu savremenih mačaka

nam govri da nasuprot psima,

koji su pretrpeli
vekove selektivnog uzgoja,

savremene mačke su genetski
veoma slične drevnim mačkama.

A pored toga što smo ih učinili
društvenijim i pitomijim,

nismo mnogo uradili da izmenimo
njihovo prirodno ponašanje.

Drugim rečima, današnje mačke su
više-manje kakve su oduvek bile:

divlje životinje, svirepi lovci.

Bića koja ne gledaju na nas
kao na njihove vlasnike.

A s obzirom na našu zajedničku istoriju,
sasvim je moguće da su u pravu.