Return to Video

Adam Kucharski, koronavirüs hakkında bizi ne endişelendirmeli (ve endişelendirmemeli)

  • 0:04 - 0:07
    Merhabalar, ben Chris Anderson.
    TED Interview'a hoş geldiniz.
  • 0:07 - 0:11
    4. sezonda olağanüstü konuklarla
    bir araya geliyoruz
  • 0:11 - 0:14
    ancak bunun için bugünkü bölümü
    beklemek de istemiyorum
  • 0:14 - 0:17
    çünkü şu an bir pandeminin
    tam ortasındayız
  • 0:17 - 0:21
    ve gerçekten konuşmak
    istediğim bir konuğumuz var.
  • 0:22 - 0:24
    Adam Kucharski,
  • 0:24 - 0:26
    enfeksiyon hastalıkları üzerine çalışan
    ve pandeminin
  • 0:26 - 0:29
    matematiksel modellemesi
    üzerine yoğunlaşan bir bilim insanı.
  • 0:30 - 0:31
    Londra Hijyen ve Tropikal
  • 0:31 - 0:33
    Tıp Üniversitesi'nde
    doçent doktor
  • 0:33 - 0:35
    ve aynı zamanda
    kendisi bir TED Fellow.
  • 0:35 - 0:37
    (Müzik)
  • 0:37 - 0:40
    (TED Talk) Adam Kucharski: Peki,
    salgın karşısında
  • 0:40 - 0:42
    aslında nasıl bir tavır almalıyız?
  • 0:42 - 0:45
    İletişim, yakın fiziksel temaslar?
  • 0:45 - 0:48
    Eğer bu salgının nasıl bulaşacagını
  • 0:48 - 0:49
    öngörmek istiyorsak bunun öncesinde
  • 0:49 - 0:52
    ne tür bilgiler toplamalıyız?
  • 0:52 - 0:56
    Bunların cevabı için, ekibimiz bir
    matematiksel model dizayn etti ...
  • 0:56 - 0:59
    Chris Anderson: Bu pandeminin,
    teknik anlamda COVID-19,
  • 0:59 - 1:02
    günlük dilde korona virüsü
    olarak da biliniyor,
  • 1:02 - 1:05
    üstesinden gelmeyi amaçladığımızda
  • 1:05 - 1:08
    onun düşünme tarzını inanılmaz
    bir biçimde yardımcı buldum.
  • 1:08 - 1:10
    Sizinle birlikte öğrenmek için
    can atıyorum.
  • 1:10 - 1:13
    Bu soru için birçok farklı
    önerilerde bulunan
  • 1:13 - 1:15
    Twitter'dakilere de
    özellikle teşekkür ediyorum.
  • 1:15 - 1:18
    Biliyorum ki bu konu
    şu an herkesin aklında.
  • 1:18 - 1:20
    Ayrıca bugünkü bölümün bizlere
  • 1:20 - 1:22
    bu pandeminin nasıl
    gözler önüne serildiğini
  • 1:22 - 1:26
    en ince ayrıntılarına kadar
    vermesini umut ediyorum.
  • 1:26 - 1:28
    Nelerle karşılaşabiliriz
  • 1:28 - 1:30
    ve toplu olarak bu pandemi
    için neler yapabiliriz.
  • 1:31 - 1:32
    Hadi başlayalim.
  • 1:32 - 1:34
    (Müzik)
  • 1:38 - 1:40
    Adam, TED Interview'a hoş geldin.
  • 1:40 - 1:41
    Adam Kucharski: Tesekkür ederim.
  • 1:42 - 1:45
    CA: Hadi birkaç temel öğeyle başlayalım.
  • 1:45 - 1:48
    Şu geçtiğimiz birkaç hafta içinde,
    belki daha bile az,
  • 1:48 - 1:51
    şüpheci insanların karşılığı
  • 1:51 - 1:54
    "Hadi ama, çok da büyütülecek
    bir şey değil,
  • 1:54 - 1:56
    vaka sayısı çok da yüksek değil.
  • 1:57 - 1:59
    Grip ile karşılaştır,
    diğer şeylerle karşılaştır.
  • 1:59 - 2:01
    Dünya'da daha büyük problemler var.
  • 2:01 - 2:04
    Bunun üzerine neden bu kadar
    telaş ediyoruz?" şeklinde oldu.
  • 2:05 - 2:08
    Zannediyorum ki bu yaygaranın
    cevabı da matematik ile alakalı.
  • 2:08 - 2:12
    Katsal büyümenin matematiğini
    konuşuyoruz aslında,
  • 2:13 - 2:14
    değil mi?
  • 2:14 - 2:15
    AK: Kesinlikle.
  • 2:15 - 2:20
    Ayrıca en basit şeylerin bulaşımı
    ve yayılma seviyesini anlayabilecegimiz
  • 2:20 - 2:22
    bir sayı var ortada.
  • 2:23 - 2:25
    Bu sayıya da çoğalma sayısı diyoruz
  • 2:25 - 2:27
    ve kavramsal olarak, her bir vaka için,
  • 2:27 - 2:28
    ortalama başka kaç kişiye
  • 2:28 - 2:30
    bulaştığını gösteriyor.
  • 2:30 - 2:32
    Bu da sana bu virüsün
    nasıl yükseldiğinin algısını,
  • 2:32 - 2:35
    bu büyümenin nasıl
    görüneceğinin bilgisini veriyor.
  • 2:35 - 2:38
    Korona virüsü için, şu an birçok
    başka ülkelerde de görüyoruz,
  • 2:38 - 2:41
    her bir insan ortalama olarak
    iki veya üç insana bulaştırıyor.
  • 2:43 - 2:44
    CA: O zaman bununla ilgili olarak
  • 2:44 - 2:48
    anlamamız gereken ilk şey,
    bir üzerindeki herhangi bir rakam
  • 2:48 - 2:51
    bu virüsün çoğalacağı anlamına geliyor.
  • 2:51 - 2:55
    Birin altındaki herhangi bir rakam da
    azalacağı anlamına gelir.
  • 2:56 - 2:58
    AK: Kesinlikle -- eğer bu sayı
    birin üstündeyse,
  • 2:58 - 3:00
    o zaman her bir virüs bulaşan insan grubu
  • 3:00 - 3:03
    bir öncekine göre daha fazla
    bulaşmaya yol açacak demektir.
  • 3:03 - 3:05
    Üssel efekti de göreceğiz,
  • 3:05 - 3:08
    öyleyse eğer bu sayı ikiyse, her bulaşma
    devrinde bu sayı ikiye katlanacak
  • 3:08 - 3:10
    ve eğer birin altındaysa,
  • 3:10 - 3:12
    o zaman ortalama olarak
    inişe geçtiğini göreceğiz.
  • 3:13 - 3:14
    CA: O zaman bu sayı iki veya üstüyse,
  • 3:14 - 3:18
    sanırım buradaki herkes
    belki de şu satranç tahtası
  • 3:18 - 3:20
    ve pirinç taneleriyle
    ünlü hikayeye aşinadır.
  • 3:20 - 3:24
    Eğer satranç tahtasındaki her kare için
    pirinç tanesi sayısını ikiye katlarsan,
  • 3:24 - 3:28
    ilk 10 veya 15 kare için pek de
    bir şey olduğu söylenemez,
  • 3:28 - 3:31
    ancak bu süre zarfında 64. kareye
    geldiğinde bir anda bu dünyadaki
  • 3:31 - 3:34
    her bir insan için tonlarca
    pirincin olduğunu fark edersin.
  • 3:34 - 3:35
    (Gülüşmeler)
  • 3:35 - 3:38
    Katsal büyüme gerçekten de
    inanılmaz bir şey.
  • 3:38 - 3:40
    Küçük sayılar şu an için
  • 3:40 - 3:42
    pek de ilgilenmen gereken şeyler
    değil aslında --
  • 3:42 - 3:45
    Nelerle karşılaşabileceğinin
    modelleriyle ilgilenmelisin.
  • 3:46 - 3:47
    AK: Kesinlikle.
  • 3:47 - 3:50
    Açıkçası, katsal büyümeye devam edersen,
  • 3:50 - 3:51
    bazen bu oldukça yüksek,
  • 3:51 - 3:53
    belki de mantıksızca
    yüksek sayılar elde edebilirsin.
  • 3:53 - 3:56
    Ancak bir zaman çerçevesinde
    baktığımızda, mesela bir ay,
  • 3:56 - 3:57
    eğer çoğalma sayısı üçse,
  • 3:57 - 4:00
    her bir insan ortalama olarak
    üç kişiye bulaştırıyor.
  • 4:00 - 4:03
    Bu bulaşma dönüşümü arasındaki
    boşluk yaklaşık olarak beş gün.
  • 4:03 - 4:05
    Şu an bir tane vakan
    olduğunu düşünecek olursak,
  • 4:05 - 4:09
    bu da bir anlamda bir ay içinde
    altı tane beş-günlük aşama demektir.
  • 4:09 - 4:11
    O zaman bu ayın sonunda,
  • 4:11 - 4:13
    yalnızca bir kişi sanırım 729 tane
  • 4:13 - 4:16
    vaka üretmiş demektir.
  • 4:16 - 4:17
    Öyleyse bir ayda bile
  • 4:17 - 4:20
    eğer kontrol edilmezse
    yalnızca ölçüsü bile
  • 4:20 - 4:21
    hızla yükselebilir demektir.
  • 4:22 - 4:23
    CA: Kesinlikle,
  • 4:23 - 4:26
    şu anda baktığın bu sayıların
  • 4:26 - 4:29
    virüsün ülkeye girişinin
  • 4:29 - 4:31
    ilk aşamalarında ortaya çıktığı görülüyor.
  • 4:31 - 4:35
    Sana çoğalma sayısının daha
    açık bir biçimde anlaşılmasını
  • 4:35 - 4:38
    sağlayacak bir model verildi
    çünkü bana kalırsa
  • 4:38 - 4:42
    bu neredeyse bu virüsü
    nasıl anladığımızın, buna nasıl
  • 4:42 - 4:46
    tepki gösterdiğimizin ve bundan ne kadar
    korkmamız gerektiğinin özü aslında.
  • 4:46 - 4:48
    Senin düşüncene göre,
  • 4:48 - 4:52
    bunu DOTS adı verilen
    dört bileşene ayırıyorsun:
  • 4:52 - 4:54
    süre,
  • 4:54 - 4:57
    olanaklar,
  • 4:57 - 4:59
    yayılma olasılığı
  • 4:59 - 5:00
    ve duyarlılık.
  • 5:00 - 5:02
    Ayrıca bence bunların her birini açıklaman
  • 5:02 - 5:04
    bence oldukça yararlı olur Adam,
  • 5:04 - 5:08
    çünkü bu verdiğimiz dört bileşenin
    gerçek çoğalma sayısıyla ilişkili olduğu
  • 5:08 - 5:12
    oldukça basit bir denklem.
  • 5:12 - 5:13
    O zaman sırayla konuşalım.
  • 5:13 - 5:15
    Süre. Ne demek bu?
  • 5:15 - 5:18
    AK: Süre bir insanın ne kadar
    süre içinde bulaşıcı olduğunu ölçer.
  • 5:19 - 5:21
    Örneğin, sezgisel olarak, eğer bir insan
  • 5:21 - 5:24
    uzunca bir sure zarfında
    bulaşıcı durumdaysa,
  • 5:24 - 5:26
    mesela bir kişiden
    iki kat daha uzun bir süre,
  • 5:26 - 5:28
    o zaman bu durum,
    bulaşıcıların bu hastalığı
  • 5:28 - 5:31
    iki katı süre boyunca
    bulaştırdığı anlamına gelir.
  • 5:31 - 5:36
    CA: Grip veya diğer patojenlerle
    karşılaştırdığımızda
  • 5:36 - 5:40
    bu virüsün süresi nedir?
  • 5:40 - 5:44
    AK: Aslına bakacak olursan bu biraz
    da insanlar bulaşıcı olduklarında
  • 5:44 - 5:45
    ne olduğuna bağlı.
  • 5:45 - 5:47
    eğer çabucak izole edilmişlerse
    bu durum süreyi kısaltır
  • 5:47 - 5:51
    ancak şu an karşımızda insanların daha
    hastanelerde izole bile edilmeden
  • 5:51 - 5:54
    etkili bir biçimde bulaşıcı
    olmaları gibi bir süre var.
  • 5:55 - 5:59
    CA: Ayrıca bu kişiler o hafta
    süresince hiçbir semptomları
  • 5:59 - 6:01
    göstermemiş bile olabilirler, değil mi?
  • 6:01 - 6:05
    O zaman birisi bu virüse yakalandığında
    bunun bir kuluçka dönemi var.
  • 6:06 - 6:09
    Bu kuluçka dönemi içerisinde insanların
  • 6:09 - 6:11
    bulaşıcı olmaya basladığı
    ve hatta belki de
  • 6:11 - 6:14
    semptomlarını göstermeye başladıkları
    çok da açık olmayan bir süre var
  • 6:14 - 6:17
    ve bu tarihlerin
    nasıl sıralandığı belli değil.
  • 6:17 - 6:19
    Doğru mu?
  • 6:19 - 6:21
    AK: Hayır, daha fazla
    bilgi elde etmeye başladık.
  • 6:21 - 6:25
    Bu bilgilerden aldığımız
    bazı verilere göre
  • 6:25 - 6:30
    bazı insanlar bir bulaşıcı
    evresinden diğerine geçerken
  • 6:30 - 6:32
    bir gecikme yaşayabiliyorlar.
  • 6:32 - 6:35
    Bu gecikme de yaklaşık
    beş gün gibi görünüyor.
  • 6:35 - 6:38
    Kuluçka süresi ve semptomların
    görülme süresi de
  • 6:38 - 6:39
    yaklaşık olarak beş gün.
  • 6:39 - 6:43
    Öyleyse düşün ki birçok insan,
    semptomatik oldukları bu süre içinde
  • 6:43 - 6:45
    yalnızca hastalığı
    başkalarına bulaştırıyorlar.
  • 6:45 - 6:47
    Kuluçka süresi ve biraz da
  • 6:47 - 6:49
    başka insanlara bulaştırma
    gibi süreler de var.
  • 6:49 - 6:52
    Aslında gerçek şu ki bu değerler
    birbirleriyle yakınlık gösteriyorlar.
  • 6:52 - 6:54
    Varsayalım ki bazı insanlar
    ya başlangıcında
  • 6:54 - 6:58
    ya da daha açıkça semptomları göstermeden
    önce bulaşıcı durumdalar.
  • 6:58 - 7:02
    CA: Öyleyse bu ortalama
    olarak insanların başkalarına
  • 7:02 - 7:04
    daha bu hastalığın semptomlarını
  • 7:04 - 7:07
    göstermeden önce
    bulaştırdıkları anlamına geliyor.
  • 7:07 - 7:09
    AK: Olanak dahilinde.
  • 7:09 - 7:12
    Açıkçası bunlar erken veriler
    ancak bence makul sayıda insanın
  • 7:12 - 7:14
    erken ve açık semptomlar
    gösterdiği ya da hatta
  • 7:14 - 7:17
    daha karakteristik olarak ateş
    ve öksürük gibi semptomlar göstermediğini
  • 7:17 - 7:19
    fakat kendilerini iyi hissetmedikleri gibi
  • 7:19 - 7:21
    bir de bu süre zarfında
  • 7:21 - 7:23
    virüsü bulaştırdıkları şeklinde
    güçlü kanıtlar var.
  • 7:24 - 7:28
    CA: Peki bu özellikler virüsü gripten
    daha farklı hale mi getiriyor?
  • 7:29 - 7:32
    AK: Aslında bu bakımdan griple
    benzer özellikleri var.
  • 7:32 - 7:35
    Pandemik gribin kontrolünün zor olmasının
  • 7:35 - 7:37
    ve bir tehdit gibi korkulmasının sebebi
  • 7:37 - 7:41
    insanların ciddi anlamda hastalanmadan
    önce çok fazla bulaşıyor olması.
  • 7:41 - 7:44
    Bu da demek oluyor ki
    vakalar belirleninceye kadar
  • 7:44 - 7:47
    aslında birçok insana halihazırda
    bulaşmış anlamına geliyor.
  • 7:47 - 7:50
    CA: Evet, o zaman bu da
    bu virüsün düzenbazlığı.
  • 7:50 - 7:54
    Peki neden bu virüsle ilgili bir şeyler
    yapmak bu kadar zor?
  • 7:55 - 7:56
    Bizden hep bir adım önde
  • 7:56 - 8:00
    ve insanların nasıl hissettiklerine
    veya ne yapıyor olduklarına
  • 8:00 - 8:01
    her zaman dikkatini veremezsin.
  • 8:01 - 8:04
    Yani demek istediğim,
    bu arada bu nasıl oluyor?
  • 8:04 - 8:05
    Nasıl oluyor da bir insan
  • 8:05 - 8:09
    bir başkasına semptomlarını
    göstermediği halde bulaştırabiliyor,
  • 8:09 - 8:12
    çünkü genellikle
    damlacıkların havaya karıştığını
  • 8:12 - 8:15
    ve bir başkasının da
    onu solumasıyla aldığını düşünürüz,
  • 8:15 - 8:17
    bu şekilde bulaşma oluyor.
  • 8:17 - 8:21
    Bulaşma semptomlarının
    öncesinde aslında neler oluyor?
  • 8:22 - 8:24
    AK: Aslında bu virüsle gördüğümüz
    bulaşma seviyesi
  • 8:24 - 8:27
    gerçekte gördüğümüz gibi değil,
    örneğin kızamık hastalığı,
  • 8:27 - 8:30
    birisi hapşırdığında bir sürü virüs
    salınıyor ve potansiyel olarak
  • 8:30 - 8:32
    duyarlı olanlar
    bu virüse maruz kalabiliyor.
  • 8:32 - 8:34
    Potansiyel olarak,
  • 8:34 - 8:37
    biri hafif semptomlar göstermenin
    başında olsa bile
  • 8:37 - 8:38
    küçük bir öksürük bile
  • 8:38 - 8:40
    virüsün dışarı çıkması için yeterli,
  • 8:40 - 8:41
    özellikle yakın toplanmalarda
  • 8:41 - 8:42
    yaptığımız şey,
  • 8:43 - 8:45
    mesela kalabalık gruplarla yemek yemek,
  • 8:45 - 8:46
    bu tür yerlerde olabiliyor,
  • 8:46 - 8:48
    bir dağ evi örneği vardı,
  • 8:48 - 8:50
    bu durumlarda bile,
    hafif hasta olanlar olabilir
  • 8:50 - 8:54
    ama virüs ortaya çıkıp diğerlerini
    kendine maruz bırakabiliyor,
  • 8:54 - 8:56
    çalışmalarımız sürüyor ancak
    her zaman bulaşmaya
  • 8:56 - 8:58
    sebebiyet verecek kadar
    yeterli virüs olabiliyor.
  • 8:59 - 9:03
    CA: İyi ama eğer birisi hafif de olsa
    hastaysa semptomları göstermezler mi?
  • 9:03 - 9:08
    Peki insanlar daha bilmedikleri
    halde ortada hasta olduklarına,
  • 9:08 - 9:12
    bir şeyler olduğuna dair
    yeterli delil yok mu?
  • 9:12 - 9:14
    Bu hafta yayınlanan bir Alman gazetesinde
  • 9:14 - 9:18
    görülüyor ki daha başlangıçta bile
  • 9:18 - 9:21
    birisine yapılan boğaz kültür testinde
  • 9:21 - 9:24
    yüz binlerce virüsün
  • 9:24 - 9:26
    halihazırda çoğaldığı söyleniyor.
  • 9:26 - 9:30
    Şey gibi, mesela birisi normal
    şekilde nefes alıp verdiğinde
  • 9:30 - 9:32
    bilmedikleri ve hatta insanlara
  • 9:32 - 9:35
    direkt olarak bulaşan
    veya yüzeylere yerleşen
  • 9:35 - 9:38
    bu virüsler havaya karışıyor.
  • 9:38 - 9:39
    Böyle bir şey mümkün mü?
  • 9:39 - 9:41
    AK: Bence biz de bunun ne kadar
  • 9:41 - 9:43
    olduğunu saptamaya çalışıyoruz.
  • 9:43 - 9:44
    Senin de söylediğin gibi
  • 9:44 - 9:46
    semptom göstermeyen
  • 9:47 - 9:48
    fakat boğazlarında virüs olanlar var.
  • 9:48 - 9:51
    Hatta kesinlikle bunlar nefes
    yoluyla dışarıya veriliyor
  • 9:51 - 9:55
    ancak gerçekten bulaşmanın oluşması
    için bu biraz nadir bir durum mu
  • 9:55 - 9:58
    veya bu yolda daha fazla bulaşmanın
    olduğunu mu görüyoruz?
  • 9:58 - 10:01
    Bu yüzden bu oldukça erken bir bilgi
  • 10:01 - 10:02
    ve bence bir yapbozun parçası gibi
  • 10:02 - 10:06
    ama elimizdeki delillerle birlikte diğer
    bulaşıcı olaylarda bildiklerimizle
  • 10:06 - 10:08
    nereye yerleşeceğini bulmak
    konusunda çalışıyoruz.
  • 10:08 - 10:14
    CA: Pekala, süre, bulaşıcılık
    periyodunun süresidir.
  • 10:14 - 10:18
    Bize göre bu beş-altı gün,
    böyle mi söylemiştin?
  • 10:18 - 10:20
    AK: Yaklaşık bir hafta,
  • 10:20 - 10:23
    özellikle insanlar bulaşıcı olduklarında
    ne olduğuna göre değişiyor.
  • 10:23 - 10:26
    CA: Hatta bazı vakalar bile var ki
  • 10:26 - 10:29
    insanlar bu virüsü kaptıktan çok sonra
    bile testleri pozitif çıkıyor.
  • 10:29 - 10:33
    Bu doğru olabilir ama o sıralarda
    muhtemelen çok bulaşıcı değiller.
  • 10:33 - 10:34
    Bu doğru mudur,
  • 10:34 - 10:36
    AK: Sanırım bu bizim temel teorimiz,
  • 10:36 - 10:38
    bulaşmanın büyük çoğunluğu
    başlarda gerçekleşiyor.
  • 10:38 - 10:41
    Hatta insanların açık açık
    hastalanmaya başlayıp
  • 10:41 - 10:44
    davranışlarının değişiminden
    tutun normal bir günde
  • 10:44 - 10:46
    oldukları hale kadar
  • 10:46 - 10:49
    birçok solunum enfeksiyonu
    vakalarında bunu görüyoruz.
  • 10:50 - 10:53
    CA: Tekrardan, bu virüsün
    süresini grip gibi başka vakalarla
  • 10:53 - 10:54
    karşılaştıracak olursak
  • 10:54 - 10:56
    grip bununla benzer mi?
  • 10:56 - 10:58
    Grip için verilen süre nedir?
  • 10:58 - 11:01
    AK: Gribin süresi,
  • 11:01 - 11:05
    insanların aktif olarak
    bulaşıcı olduğu süreye göre daha kısa.
  • 11:05 - 11:07
    Yani grip için aslında bir vakadan
  • 11:07 - 11:09
    diğer vakaya dönüşü oldukça hızlı.
  • 11:09 - 11:12
    Bir insana bulaşması durumunda
  • 11:12 - 11:14
    potansiyel olarak üç gün gibi
    bir durum söz konusu.
  • 11:15 - 11:18
    Ayrıca terazinin öbür ucunda olası
    sürenin birkaç ay kadar
  • 11:18 - 11:21
    cinsel yolla bulaşan hastalıkların
    olması gibi bir durum da var.
  • 11:21 - 11:22
    CA: Doğru.
  • 11:22 - 11:27
    Pekala, şu ana kadar bu virüs için
    bildiklerimizin aksi bir şey yok.
  • 11:27 - 11:30
    Şimdi de olanaklara biraz bakalım.
  • 11:30 - 11:31
    Ne demek bu?
  • 11:31 - 11:34
    AK: Olanaklar bir insanın
    bulaşıcı olduğu sürede
  • 11:34 - 11:37
    etkileşim halindeyken bulaşma için
  • 11:37 - 11:39
    ne kadar şansı olduğunun ölçümüdür.
  • 11:39 - 11:41
    Yani tipik bir sosyal davranış ölçümü.
  • 11:42 - 11:45
    Ortalama olarak insanlar
    bulaşıcı oldukları sırada bu virüsün
  • 11:45 - 11:49
    yayılması olanağı için
    kaç insanla sosyal bağlantı kurarlar?
  • 11:49 - 11:54
    CA: O zaman bu, gün içinde
    kaç tane insana yakınlaştığın,
  • 11:54 - 11:56
    verilen gün içinde
  • 11:56 - 11:58
    onlara virüsü bulaştırdığın
    durumu demektir.
  • 11:58 - 12:01
    Bu sayı da eğer insanlar normal,
  • 12:01 - 12:04
    yani şehir ortamında önlemler almıyorsa
  • 12:04 - 12:07
    yüzlere kadar çıkabilir sanırım?
  • 12:07 - 12:09
    AK: Bazı insanlar için.
  • 12:09 - 12:12
    Buna bakarak geçtiğimiz
    yıllarda çalışmalar yaptık
  • 12:12 - 12:14
    ve fiziksel temas için ortalama olarak
  • 12:14 - 12:15
    günde yaklaşık beş insan demek.
  • 12:15 - 12:17
    Çoğu insan genelde
  • 12:17 - 12:19
    10, 15 insanla konuşacak
    ve bağlantı halinde olacak
  • 12:19 - 12:20
    fakat açıkça
  • 12:20 - 12:23
    kültürler arasında fiziksel selamlaşmanın
  • 12:23 - 12:25
    farklı seviyelerini de görebiliriz.
  • 12:25 - 12:28
    CA: Tahminen, bu sayı
  • 12:28 - 12:31
    diğer virüslere göre farklı değil.
  • 12:31 - 12:34
    Yani bu yalnızca yaşadığımız
    hayatın bir özelliği.
  • 12:35 - 12:37
    AK: Sanırım bu virüs için,
  • 12:37 - 12:39
    eğer bu tür etkileşimlerle
    geçiyorsa ki grip
  • 12:39 - 12:42
    ve diğer
    solunum enfeksiyonlarında da gördük
  • 12:42 - 12:46
    bu tarz yakınlaşmalar ve günlük
    fiziksel etkileşimler bu virüsün
  • 12:46 - 12:49
    bulaşması konusunda oldukça önemli.
  • 12:49 - 12:52
    CA: Bir ihtimal ortada bir farklılık var.
  • 12:52 - 12:56
    Doğrusu şu ki eğer semptomsuz
    enfeksiyonlu durumdaysanız belki de
  • 12:56 - 13:00
    bu aslında daha fazla
    olanak olduğunu gösterir.
  • 13:00 - 13:03
    Deyim yerindeyse bu da
    virüsün dehasının bir parçası,
  • 13:03 - 13:07
    virüs bir insanın içine girip
    açığa çıkmadan orada kalabiliyor
  • 13:07 - 13:09
    ve insanlar hasta olduklarını
    bilmeden başka insanlarla
  • 13:09 - 13:12
    etkileşim halinde olmaya,
    işe gitmeye,
  • 13:12 - 13:14
    metroya binmeye devam ediyorlar.
  • 13:14 - 13:15
    AK: Kesinlikle.
  • 13:15 - 13:16
    Grip gibi bir durumda
  • 13:16 - 13:20
    insanlar hastalandıklarında açıkça
    sosyal iletişimleri kopuyor.
  • 13:20 - 13:23
    Bu yüzden insanlar günlük hayatlarında
  • 13:23 - 13:26
    sürekli bir yerlere gittikleri için
  • 13:26 - 13:29
    böylesine bulaşıcı bir virüse
    bulaşımı konusunda avantaj sağlıyor.
  • 13:29 - 13:30
    CA: Senin modellemende
  • 13:30 - 13:35
    bu virüs için verilen olanak sayısı
    grip için verilenden fazla mi?
  • 13:35 - 13:40
    AK: Şu an için benzer
    değerler kullanıyoruz,
  • 13:40 - 13:43
    örneğin farklı popülasyonlardaki
  • 13:43 - 13:45
    fiziksel temaslara bakmaya çalışıyoruz.
  • 13:45 - 13:48
    Ancak yaptığımız şey riski ölçmek.
  • 13:48 - 13:50
    Bu da bizi diğer öğeye,
    Y terimine getiriyor.
  • 13:50 - 13:52
    Böylece her temas arasında
  • 13:52 - 13:55
    bir yayılma olayının
    meydana gelme olasılığı nedir?
  • 13:55 - 13:58
    CA: Pekala, hadi diğer
    sayıyla devam edelim,
  • 13:58 - 14:00
    Y terimi, yayılma olasılığı.
  • 14:00 - 14:02
    Bunu nasıl açıklıyorsun?
  • 14:02 - 14:05
    AK: Yani bu da belirli bir olasılık
  • 14:05 - 14:07
    veya belirli bir etkileşim durumunda
  • 14:07 - 14:10
    virüsün karşı tarafa geçeceğini ölçer.
  • 14:10 - 14:13
    Mesela birisiyle konuştuğun
    sırada öksürmezsin,
  • 14:13 - 14:17
    hapşırmazsın veya herhangi bir
  • 14:17 - 14:19
    sebeple virüs aslında
  • 14:19 - 14:21
    diğer kişiye geçmez.
  • 14:21 - 14:23
    Bu virüs için daha önce de dediğim gibi
  • 14:23 - 14:26
    diyelim ki insanlar günde
    10 kişiyle konuşuyorlar
  • 14:26 - 14:29
    ancak biz bu kişilerin 10
    kişiye bulaştırdığını görmüyoruz.
  • 14:29 - 14:31
    Bu yüzden tüm bu olasılıklar aslında
  • 14:31 - 14:34
    virüsün karşı tarafa
    geçmediğini gösteriyor.
  • 14:35 - 14:39
    CA: Fakat insanlar bu virüsün
    oldukça bulaşıcı olduğunu söylüyorlar.
  • 14:39 - 14:42
    Yine griple karşılaştırdığımızda
  • 14:42 - 14:44
    bu virüsün yayılma olasılığı kaçtır?
  • 14:45 - 14:49
    AK: Bu yakın görüşmelere
    bakarak bazı analizler yaptık.
  • 14:49 - 14:51
    Yaklaşık olarak 10 farklı
    vaka incelemesi yaptık
  • 14:51 - 14:55
    ve bu yakın görüşmelerin üçte birinin
  • 14:55 - 14:57
    sonradan bu erken dönemlerinde
    farkında olmadan
  • 14:57 - 14:59
    virüs kaptığını anladık.
  • 14:59 - 15:01
    Mesela büyük yemek
    davetleri gibi durumlarda
  • 15:01 - 15:05
    her bir insanın
    virüse maruz kalma olasılığı
  • 15:05 - 15:07
    üçte bir oranda.
  • 15:07 - 15:10
    Bu durum aile içinde
    ve yakın durumlarda bile olsa
  • 15:10 - 15:12
    mevsimsel grip için biraz daha düşüktür,
  • 15:12 - 15:14
    bu değerler çok da yüksek değildir.
  • 15:15 - 15:18
    SARS gibi bir virüs için bile,
    etkileşim başına risk sayısı
  • 15:18 - 15:24
    korona virüsü için
    görülen sayıdan daha düşüktü.
  • 15:24 - 15:26
    Sezgisel olarak anlamlı olan,
  • 15:26 - 15:28
    eğer bu şey çok kolay yayılıyorsa
    etkileşim başına
  • 15:28 - 15:30
    ortada daha yüksek bir risk olmalı.
  • 15:30 - 15:31
    CA: Hım.
  • 15:32 - 15:36
    Peki, dördüncü numaraya gelelim,
  • 15:36 - 15:38
    D, duyarlılık.
  • 15:40 - 15:41
    Nedir duyarlılık?
  • 15:41 - 15:46
    AK: Bu da nüfustaki duyarlılık
    oranının bir ölçüsüdür.
  • 15:46 - 15:48
    Düşün ki biriyle etkileşim halindesin,
  • 15:48 - 15:50
    virüs karşı tarafa geçiyor,
    onlara bulaşıyor,
  • 15:50 - 15:52
    fakat bazı insanlar aşılanmış
  • 15:52 - 15:54
    veya bir çeşit bağışıklıkları var
  • 15:54 - 15:56
    ve bu virüs onları etkilemiyor
  • 15:56 - 15:58
    fakat başkalarını etkileyebiliyorlar.
  • 15:58 - 16:01
    Bu yüzden bizler, kendilerini vakaya
    çevirmeyecek insanların
  • 16:01 - 16:04
    potansiyel orantıları için açıklamada
    bulunmak zorundayız.
  • 16:06 - 16:12
    CA: Açıkçası, bu korona virüsü
    için ortada bir aşı olmadığı gibi
  • 16:12 - 16:16
    bildiğimiz kadarıyla bu virüse
    bağışıklığı olan kimse de yok.
  • 16:16 - 16:20
    Yani diyorsun ki duyarlılık sayısı
    bayağı yüksek,
  • 16:20 - 16:22
    problemin bir kısmı bu mu?
  • 16:22 - 16:24
    AK: Evet, bence bunun ispatı şu:
  • 16:24 - 16:27
    bu virüs, nüfusları ve hatta Çin gibi
  • 16:27 - 16:29
    bulaşmanın fazla ama
    kontrol önlemlerinin de
  • 16:29 - 16:32
    oldukça sıkı olduğu alanları tamamen
    duyarlı hale getirecek,
  • 16:32 - 16:33
    fakat ocak ayının sonlarına kadar
  • 16:33 - 16:35
    öngördüğümüz kontrol önlemleri var,
  • 16:35 - 16:38
    Wuhan’ın neredeyse %95’i hala duyarlı.
  • 16:38 - 16:40
    O zaman bir sürü bulaşma görüldü
  • 16:40 - 16:43
    ancak bu bulaşmayı etkileyen
  • 16:43 - 16:46
    SOYD bileşenlerinden hiçbiri alınmadı.
  • 16:47 - 16:49
    CA: Öyleyse işin matematiği şöyle
  • 16:49 - 16:55
    ki böylesi stresli bir durumun arasında
    bile içimdeki inek öğrencinin
  • 16:55 - 16:58
    matematiğin bu güzelliğini
    sevdiğini açıkça itiraf edebilirim,
  • 16:58 - 17:01
    çünkü ben bu şekilde hiç düşünmemiştim,
  • 17:01 - 17:04
    bildiğimiz bu numaraları birlikte çarpıp
  • 17:04 - 17:05
    çoğalma sayısını buluyorsun.
  • 17:05 - 17:06
    Doğru mu?
  • 17:06 - 17:07
    AK: Kesinlikle, evet,
  • 17:07 - 17:10
    bu numaraları birlikte
    çarpınca sana ortalama olarak
  • 17:10 - 17:13
    virüsün sayısını verirken bir
    anlamda bulaşma sırasında
  • 17:13 - 17:15
    enfeksiyonun olduğu yolu buluyorsunuz.
  • 17:15 - 17:18
    CA: Tüm mantığı yalnızca bu yani.
  • 17:18 - 17:21
    Bulaşıcı olduğunuz süredeki
    günlerin sayısı,
  • 17:21 - 17:23
    bu günler içinde ortalama olarak
    görüştüğünüz
  • 17:23 - 17:26
    ve virüs bulaştırma şansınızın
    olduğu insanların sayısı.
  • 17:27 - 17:32
    Sonra bunu yayılma olasılığıyla
    çarpıyorsunuz,
  • 17:32 - 17:35
    virüs o insanlara geçiyor
  • 17:35 - 17:37
    ve geçme dediğimiz şey de budur.
  • 17:37 - 17:39
    Daha sonra duyarlılık sayısı.
  • 17:39 - 17:42
    Bu arada, duyarlılık olasılığı için
  • 17:42 - 17:43
    ne düşünüyorsun?
  • 17:44 - 17:47
    AK: Bence yayılma bakımından
  • 17:47 - 17:49
    neredeyse yüzde 100.
  • 17:50 - 17:53
    CA: Pekala, bu numaraları birlikte çarptık
  • 17:53 - 17:57
    ve şu anda görünüşe göre
    senin de dediğin gibi
  • 17:57 - 18:02
    oldukça hızlı büyüdüğünden dolayı
    iki veya üç gibi bir sayı bu virüs için
  • 18:03 - 18:05
    oldukça makul bir sayı.
  • 18:05 - 18:06
    AK: Kesinlikle.
  • 18:06 - 18:09
    Böylesi kontrol altına
    alınamayan salgınlarda
  • 18:09 - 18:10
    oldukça hızlı büyümenin görüldüğü
  • 18:11 - 18:13
    bir kaç ülke görüyoruz.
  • 18:14 - 18:19
    CA: Peki bu iki veya üç sayısı gribe
    göre ne durumda?
  • 18:19 - 18:22
    Sanırım kış aylarında
    mevsimsel gripler var
  • 18:22 - 18:24
    ve bulaşıcı oluyorlar,
  • 18:24 - 18:28
    bunun haricinde yıl içerisinde
    çoğalma sayısı olarak bu sayı
  • 18:28 - 18:30
    birin altına düşüyor, değil mi?
  • 18:30 - 18:33
    Ancak mevsimsel grip zamanı boyunca
    bu sayı ne durumda?
  • 18:34 - 18:36
    AK: Grip sezonu başladığı zamanların
  • 18:36 - 18:38
    ilk başlarında tahminimizce
  • 18:38 - 18:41
    neredeyse 1.2, 1.4 gibi bir durumda.
  • 18:42 - 18:44
    Bu yüzden nüfustaki aşılanmalardan
  • 18:44 - 18:48
    ve diğer şeylerden gelen
    bağışıklığı da hesaba katarsak
  • 18:48 - 18:49
    o kadar bulaşıcı değil.
  • 18:49 - 18:51
    Yine de birin üstündeyken bulaşabilir
  • 18:51 - 18:54
    ancak korona virüs gibi böylesine
    hızlı bir şekilde hareket etmiyor.
  • 18:55 - 18:58
    CA: Pekala, şu iki elemente
    geri dönmek istiyorum:
  • 18:58 - 19:01
    spesifik olanak ve bulaşma olasılığı
  • 19:01 - 19:05
    çünkü görünüşe göre bunların
    enfeksiyon oranı konusunda
  • 19:05 - 19:07
    bir şeyler yapabilmeleri gibi bir
    şans var ortada.
  • 19:07 - 19:09
    Bunlara geçmeden önce
  • 19:09 - 19:11
    bir başka sayı olan
  • 19:11 - 19:14
    ölüm oranından biraz bahsedelim.
  • 19:14 - 19:16
    Öncelikle, lütfen bize de açıkla,
  • 19:16 - 19:18
    sanıyorum ki ortada insanların kafasını
  • 19:18 - 19:20
    karıştıran iki farklı
    ölüm oranı versiyonu var,
  • 19:20 - 19:22
    Bunları açıklayabilir misin?
  • 19:22 - 19:27
    AK: Tabii, birincisi bizim genellikle
    vaka ölüm oranı olarak konuştuğumuz
  • 19:27 - 19:30
    ve bu semptomların
    ortaya çıktığı vakaların
  • 19:30 - 19:34
    ne kadarının ölümcül olacağının oranıdır.
  • 19:34 - 19:37
    Bir de bazen söylediğimiz
    enfeksiyon ölüm oranı var
  • 19:37 - 19:38
    ki bir anlamda semptom gözetmeksizin
  • 19:38 - 19:40
    herkesin bulaşıcı durumda olduğu
  • 19:40 - 19:44
    ve bunlardan kaçının
    ölümcül olduğunun oranıdır.
  • 19:44 - 19:47
    Ancak ortalarda dolaşan bu
    sayıların büyük bir çoğunluğu
  • 19:47 - 19:49
    bazen VÖO olarak da bilinen
    vaka ölüm oranıdır.
  • 19:50 - 19:54
    CA: Peki, bu virüs için ölüm oranı nedir
  • 19:54 - 19:57
    ve tekrardan soruyorum, diğer
    patojenlerle nasıl karşılaştırılır?
  • 19:58 - 20:00
    AK: Ortalarda dönüp dolaşan
    birkaç sayı var.
  • 20:01 - 20:03
    Yaşanılan zorluklardan biri genelde
  • 20:03 - 20:07
    semptomatik insanların
    belirtilmiyor oluşu.
  • 20:07 - 20:08
    Ayrıca bir gecikme de var.
  • 20:08 - 20:09
    Düşün ki 100 tane insan
  • 20:09 - 20:12
    korona virüs şüphesiyle hastaneye gidiyor
  • 20:12 - 20:13
    ve hiç biri henüz ölmedi
  • 20:13 - 20:16
    bu durum ölüm oranının
    sıfır olduğunu göstermez
  • 20:16 - 20:19
    çünkü bu insanlara ne olacağını
    bekleyip görmen gerekecek.
  • 20:19 - 20:21
    Bu yüzden bu açıklanmayan insanları
  • 20:21 - 20:25
    ve gecikmeleri düzelttiğinde
    en iyi tahminle vaka ölümü yaklaşık %1.
  • 20:25 - 20:27
    O zaman ortalama olarak semptomları olan
  • 20:27 - 20:28
    %1 kadar insan
  • 20:28 - 20:29
    sonunda ölüyor.
  • 20:29 - 20:32
    Ayrıca bu mevsimsel gribe göre
    10 kat daha kötü.
  • 20:34 - 20:37
    CA: Evet, mevsimsel gripten
    ölen insan sayısı göz önüne alındığında
  • 20:37 - 20:40
    gerçekten korkutucu.
  • 20:40 - 20:44
    Bu yüzden Dünya Sağlık Örgütü
  • 20:44 - 20:48
    öncelerde yüzde 3.4 gibi
    biraz yüksek bir rakam verdiğinde
  • 20:48 - 20:50
    bayağı eleştirildi.
  • 20:50 - 20:54
    Bunun neden yanıltıcı olduğu,
    bunu nasıl düşünmek gerektiğini
  • 20:54 - 20:57
    ve bunu nasıl belirlemek gerektiğini
    açıklar mısın?
  • 20:57 - 21:00
    AK: İnsanların bu ham sayılara bakıp
  • 21:00 - 21:03
    "Bu zamana kadar kaç tane ölü,
    kaç tane vaka var"
  • 21:03 - 21:05
    demeleri inanılmaz derecede yaygın,
  • 21:05 - 21:08
    orana da bakıyorlar ve birkaç hafta önce
    bu sayı yüzde 2 değer kazandı.
  • 21:08 - 21:11
    Ancak bu gecikme etkisini
    düşünecek olursanız,
  • 21:11 - 21:13
    o zaman bütün vakaları durdursanız bile
  • 21:13 - 21:16
    yine de zamanla bu ölümcül sonuçlar
    ortaya cıkacak
  • 21:16 - 21:18
    ve bu yüzden bu sayı
    da aynı düzeye gelecek.
  • 21:18 - 21:22
    Bu olay gripten ebolaya her
    epidemide ortaya çıktı
  • 21:22 - 21:23
    ve bunu tekrar tekrar görüyoruz.
  • 21:23 - 21:27
    Hatta ben bir kaç kişiye
    bu sayının yükselişe geçeceğini söyledim
  • 21:27 - 21:29
    çünkü Çin'deki vakalar yavaşladığı için
  • 21:29 - 21:31
    bu sayı yükseliyormuş
    gibi görünecek ki bu da
  • 21:31 - 21:33
    istatistiksel olarak garip bir olay.
  • 21:33 - 21:35
    Bu değişimin arkasında
    gerçekten de hiçbir şey yok
  • 21:35 - 21:38
    yani bir mutasyon veya
    herhangi bir şey yok.
  • 21:39 - 21:42
    CA: Eğer yanılmıyorsam
    ortada iki tane etki var.
  • 21:42 - 21:45
    Birincisi halihazırda
    olan ölü sayıları yükselecek
  • 21:45 - 21:51
    ve bu da 3.4'ü fazlasıyla geçebilir.
  • 21:52 - 21:54
    Fakat o zaman bunu,
  • 21:54 - 21:57
    oldukça fazla sayıda vakanın
    kötü test yapımı sebebiyle
  • 21:57 - 22:00
    saptanamamış olduğu
    gerçeğiyle dengelemelisiniz
  • 22:00 - 22:02
    çünkü büyük ihtimalle
  • 22:02 - 22:05
    çok fazla sayıda
  • 22:05 - 22:07
    erken vaka sayıları yansıttılar.
  • 22:07 - 22:09
    Olay bu mu?
  • 22:09 - 22:10
    AK: Kesinlikle.
  • 22:10 - 22:12
    Yani bir şey sayıyı yukarıya çıkarıyorken
  • 22:12 - 22:13
    diğeri aşağıya indiriyor.
  • 22:13 - 22:15
    Bu tarz erken değerler üzerinde,
  • 22:15 - 22:18
    eğer ki yalnızca gecikmeyi ayarlayıp
  • 22:18 - 22:20
    bildirilmemiş vakaları düşünmezseniz
  • 22:20 - 22:23
    gerçekten fazlasıyla korkunç sayılar
    elde etmeye başlarsınız.
  • 22:23 - 22:25
    Potansiyel olarak yüzde 20, 30'a çıkarsın
  • 22:25 - 22:27
    ki bu da bizim bu virüs için
  • 22:27 - 22:29
    bildiklerimizle aynı hizada değil.
  • 22:30 - 22:31
    CA: Pekala.
  • 22:32 - 22:33
    Şu an elimizde daha çok veri var.
  • 22:33 - 22:37
    Senin bakış açından,
    başlangıç safhalarında
  • 22:37 - 22:44
    ölüm oranı yaklaşık yüzde 2
    gibi bir sayı mı?
  • 22:44 - 22:45
    AK: Bana kalırsa
  • 22:46 - 22:49
    yüzde 0.5 ve 2 gibi
    bir sayı aralığı koyabiliriz
  • 22:49 - 22:52
    ve bu farklı veri setlerinin
    sayısı üzerinedir.
  • 22:52 - 22:54
    Bu da semptomatik olan insanlar için.
  • 22:54 - 22:56
    Bence ortalama olarak yüzde 1
    çalışmak için ideal bir sayı.
  • 22:57 - 22:58
    CA: Tamam, yüzde 1,
  • 22:58 - 23:01
    grip genellikle yüzde 1
    olarak ifade ediliyor
  • 23:01 - 23:07
    öyleyse bu gripten yüzde
    beş veya on daha tehlikeli.
  • 23:07 - 23:09
    Hatta bu tehlikenin yaş grupları arasında
  • 23:09 - 23:11
    simetrik olmadığı da çok iyi biliniyor.
  • 23:11 - 23:14
    Öncelikle yaşlıları etkiliyor.
  • 23:14 - 23:17
    AK: Evet, ortalama yüzde
    bir olduğunu gördük,
  • 23:17 - 23:19
    ancak 60'lı, 70'li yaşlara baktığın zaman
  • 23:19 - 23:21
    bu sayı hızla yükselmeye başlıyor.
  • 23:21 - 23:24
    Yani yaşlı insan gruplarını
    tahmin etmeye çalışıyoruz ki
  • 23:24 - 23:29
    nereden baksan yüzde beş,
    belki yüzde on ölüm oranı demek.
  • 23:29 - 23:31
    Hatta bunun da üzerine
  • 23:31 - 23:34
    daha şiddetli ve hastanede
    bakıma ihtiyacı olan
  • 23:34 - 23:36
    kişileri de eklemek lazım.
  • 23:36 - 23:39
    Kesinlikle bu riskler yaşlı gruplarda
    oldukça geniş oluyor.
  • 23:41 - 23:43
    CA: Adam, bizim için bu sayıları toplasan.
  • 23:43 - 23:44
    Senin modelinde,
  • 23:44 - 23:49
    eğer 2 veya 3 çoğalma sayısı
  • 23:49 - 23:54
    ve yüzde 0,5 ile 1 arası ölüm oranını
  • 23:54 - 23:56
    toplayıp simulasyonu başlatırsan
  • 23:56 - 23:58
    nasıl görünecek?
  • 23:59 - 24:02
    AK: Eğer kontrol edilemeyen
    bulaşma ile birlikte
  • 24:02 - 24:04
    yüzde 2 veya 3 çoğalma sayısı varsa
  • 24:04 - 24:06
    ve bunun için hiçbir şey yapmıyorsan,
  • 24:06 - 24:07
    bu salgının bitmesinin tek yolu
  • 24:08 - 24:11
    yeteri kadar insanın buna bağışıklık
    oluşturmasıdır ki o zaman da
  • 24:11 - 24:15
    kendi kendine sona erecektir.
  • 24:15 - 24:17
    Bu gibi bir durumda da
  • 24:17 - 24:20
    nüfusun büyük bir çoğunluğuna
    bulaşması beklenir.
  • 24:20 - 24:21
    Örneğin diğer kapsama girmeyen
  • 24:21 - 24:24
    salgınlarda gördüğümüz şey temelde bütün
  • 24:24 - 24:26
    popülasyonu yakıp
    geçmesi ki çok fazla sayıda
  • 24:26 - 24:28
    bulaşan insan, ölüm oranı
  • 24:28 - 24:31
    ve hastanede tedavi
    oranına sebebiyet verir.
  • 24:31 - 24:35
    Eğer bunlar olursa oldukça
    ciddi hasarlar meydana getirebilir.
  • 24:35 - 24:37
    Ülke bazında kesinlikle
    görüyoruz ki İtalya,
  • 24:37 - 24:39
    erken bulaşmanın saptanamaması,
  • 24:39 - 24:41
    hızlı büyüme
  • 24:41 - 24:44
    ve sağlık sisteminin
    bir anda yenilmesi sebebiyle
  • 24:44 - 24:47
    şu an iyi bir örnek konumunda.
  • 24:47 - 24:51
    Bence bu virüsün en kötü yanı bulaşma
  • 24:51 - 24:55
    ve semptomlar arasında gecikme olması
  • 24:55 - 24:57
    ve insanları
    sağlık sistemine yönlendirmesidir,
  • 24:57 - 24:59
    sağlık sisteminiz yenilse dahi
  • 24:59 - 25:00
    o günde bile,
  • 25:00 - 25:02
    tamamen bulaştırmayı durdursanız bile
  • 25:02 - 25:05
    çoktan maruz kalmış insanlar olacak,
  • 25:05 - 25:08
    vakalar ve daha şiddetli olanlar
  • 25:08 - 25:10
    bir kaç hafta boyunca
    görülmeye devam edecektir.
  • 25:10 - 25:13
    Bu tamamen nüfusumuzun
    sisteminden gelen bulaşmanın yığılması
  • 25:13 - 25:16
    ve bir yük oluşturması durumudur.
  • 25:17 - 25:20
    CA: O zaman anahtar bir sayı var
  • 25:20 - 25:24
    ve bu toplam vaka sayısı,
  • 25:24 - 25:28
    bir ülkenin sağlık sisteminin
    bu vaka sayısını
  • 25:28 - 25:30
    işleme kapasitesiyle karşılaştırılmasıdır.
  • 25:31 - 25:33
    Muhtemelen bu konu,
  • 25:33 - 25:34
    ölüm oranı,
  • 25:34 - 25:37
    hastalıklarla gelen insanlar ve bunlara
  • 25:37 - 25:40
    yanıt verebilen bir sağlık sistemi ile
    yenilmiş arasında büyük bir farktır.
  • 25:40 - 25:43
    Bu noktada ölüm oranı çok farklı olur.
  • 25:43 - 25:46
    AK: Birisi yoğun bakım
    ünitesinde yatağa ihtiyaç duyuyorsa
  • 25:46 - 25:48
    bunu temin etmek için birkaç hafta gerekir
  • 25:48 - 25:49
    ve bununla birlikte
  • 25:49 - 25:52
    sistemden vakalar gelmeye
    devam ettiği için çabucak zorlaşır.
  • 25:52 - 25:55
    CA: Bu yüzden önleme ve azaltma arasındaki
  • 25:55 - 25:57
    farkı konuşuyoruz.
  • 25:57 - 26:00
    Bunlar çokça duyduğumuz
    birbirinden farklı terimler.
  • 26:00 - 26:06
    Virüsün erken dönemlerinde
    devlet önlemeye odaklandı.
  • 26:06 - 26:08
    Bu ne demektir?
  • 26:08 - 26:11
    AK: Sınırlama, çabalarınızı vakalar
    ve onların temasları üzerinde
  • 26:11 - 26:14
    çok fazla kontrole
    odaklayabileceğiniz fikridir.
  • 26:14 - 26:16
    Büyük bir nüfusta bozulmaya
    sebep olmuyorsun,
  • 26:16 - 26:19
    sadece bir vaka var
    ve onları izole ediyorsun,
  • 26:19 - 26:21
    kimlerle iletişime geçtiklerini
    buluyorsun,
  • 26:21 - 26:25
    maruz kalmış olabilenleri bulmak için
    insanları araştırıyorsun,
  • 26:25 - 26:27
    belki karantina altına alıp
  • 26:27 - 26:30
    başka yayılma olmaması için
    emin oluyorsun.
  • 26:30 - 26:33
    Bu yüzden oldukça odaklanılmış
    ve hedeflenilmiş bir yöntem
  • 26:33 - 26:35
    ve SARS için son derece etkili oldu.
  • 26:36 - 26:38
    Ancak bence bu virüs için
  • 26:38 - 26:41
    bazı vakalar gözden
    kaçacağı veya saptanamayacağı için
  • 26:41 - 26:45
    büyük çoğunluktaki risk altında
    olan insanları bulmamız lazım.
  • 26:45 - 26:46
    Olur da bir kaçı elden kaçarsa
  • 26:46 - 26:48
    büyük ihtimalle bir
    salgınla karşılaşacaksın.
  • 26:48 - 26:50
    CA: Peki hiç bu stratejiyi
  • 26:50 - 26:53
    işleme almaya başlamış
    ve etkili olarak virüsü
  • 26:53 - 26:55
    kontrol altına alabilmiş ülkeler var mı?
  • 26:55 - 27:00
    AK: Singapur geçtiğimiz altı
    haftadır olağanüstü bir iş başarıyor.
  • 27:01 - 27:03
    Bazı geniş tedbirlerin yanı sıra
  • 27:03 - 27:05
    temas halinde olan insanları
    izleme konusunda
  • 27:05 - 27:07
    inanılmaz derecede sıkı çalışıyorlar.
  • 27:08 - 27:10
    CCTV kameralardan bakma,
  • 27:10 - 27:13
    taksileri kontrol edip
    kimin virüs kapmış olabileceğini bulma,
  • 27:13 - 27:14
    kimler risk altında vs. gibi
  • 27:14 - 27:15
    derin takipler yapıyorlar.
  • 27:15 - 27:19
    Yaklaşık altı haftadır
    yayılmayı engelliyorlar.
  • 27:19 - 27:21
    CA: Gerçekten muhteşem.
  • 27:21 - 27:23
    Öyleyse birisi ülkeye geldi,
  • 27:23 - 27:25
    test sonucu pozitif çıktı --
  • 27:25 - 27:27
    işe gidiyorlar, büyük bir takım
    halinde çalışıyorlar
  • 27:27 - 27:29
    ve deyim yerindeyse
  • 27:29 - 27:31
    her şeyin izini sürüyorlar.
  • 27:31 - 27:33
    "Ah, hangi taksiye bindiğinizi
    hatırlamıyor musunuz?
  • 27:33 - 27:35
    Biz sizin için buluruz."
  • 27:35 - 27:37
    Muhtemelen, taksi şoförünü
    buldukları zaman
  • 27:37 - 27:40
    taksiye başka kimlerin bindiğini
    de bulmak zorundalar.
  • 27:40 - 27:44
    AK: Öyleyse risk içinde olan yakın temas
    halindeki herkesi bulmaya odaklanıp
  • 27:44 - 27:47
    gözden kaçırdıkları kişi sayısını
    en aza indirmeye çalışıyorlar.
  • 27:48 - 27:52
    CA: Ancak Singapur'da bile,
    eğer yanlış bilmiyorsam
  • 27:52 - 27:54
    sayılar sıfıra yaklaşmaya başladı,
  • 27:54 - 27:56
    ama son dönemlerde tekrardan
    biraz yükselmeye başladı.
  • 27:56 - 27:58
    Önlemeyi devam ettirip
    ettiremeyecekleri
  • 27:58 - 28:02
    henüz tam kesin değil.
  • 28:02 - 28:03
    AK: Kesinlikle.
  • 28:03 - 28:05
    Çoğalma sayısı hakkında konuşursak şayet
  • 28:05 - 28:07
    bir gibi önemli değere sahip olan sayının
  • 28:07 - 28:09
    0.8, 0.9 gibi sayılara düştüğünü gördük.
  • 28:10 - 28:12
    Bir veya iki hafta önce
  • 28:12 - 28:15
    biraz yükselişe geçtiği ve daha fazla
    vakanın ortaya çıktığı görüldü.
  • 28:15 - 28:18
    Sanırım büyük bir çoğunluğu
    kontrol altında tutulsa bile
  • 28:18 - 28:20
    Dünya şu anda bir salgınla baş ediyor
  • 28:20 - 28:22
    ve sürekli
    bir bulaşma ortaya çıktığı için
  • 28:22 - 28:25
    aşırı seviyede durdurma
    çabaları gitgide
  • 28:25 - 28:27
    daha da zorlaşıyor.
  • 28:27 - 28:32
    (Müzik)
  • 28:48 - 28:50
    CA: Bu virüs durumunda,
  • 28:50 - 28:52
    dünyanın birçok ülkesinde
  • 28:52 - 28:54
    bu şeyin gerçekleştiğine dair
    bir uyarı vardı.
  • 28:54 - 28:58
    Çin'den gelen haberler çabucak kötüleşti
  • 28:58 - 29:01
    ve insanların hazırlanmak için
    zamanları oldu.
  • 29:01 - 29:05
    Yani demek istediğim,
    böyle bir şeyin geldiği
  • 29:05 - 29:08
    görüldüğünde ideal olan
    hazırlanma nasıl olmalı
  • 29:08 - 29:11
    ve yayılmaya başlamadan önce
    başarılı bir şekilde sınırlamak için
  • 29:11 - 29:13
    yapılması gereken şeyler vardır.
  • 29:13 - 29:16
    AK: Bence şu söyleyeceğim
    iki şey çok büyük bir fark yaratır.
  • 29:16 - 29:21
    Birincisi mümkün olduğunca
    kapsamlı bir takip ve tespit yapmak.
  • 29:21 - 29:23
    Bazı erken önlemenin
    ne kadar etkili olduğunu
  • 29:23 - 29:26
    gördüğümüz analizleri
    modellemeyi bitirdik.
  • 29:26 - 29:30
    Muhtemelen yüzde 70
    veya 80 civarında insanın
  • 29:30 - 29:33
    temas halinde olabileceği durumunu gördük.
  • 29:33 - 29:36
    Ancak bu vakaların
    geldiğini saptayamıyorsan
  • 29:36 - 29:38
    bunların temas halinde
    bulunduklarını belirleyemiyorsan --
  • 29:38 - 29:42
    mesela erken odaklanmanın birçoğu
    Çin'e seyahat geçmişi üzerineydi
  • 29:42 - 29:45
    ve daha sonra durumun
    değiştiği ortaya çıktı,
  • 29:45 - 29:48
    ancak vakayı tanımlamak adına buna
  • 29:48 - 29:52
    güvenildiği için tanımla eşleşen
    diğer pek çok diğer vaka test edilmedi
  • 29:52 - 29:55
    çünkü potansiyel olarak risk altında
    görünmüyorlardı.
  • 29:55 - 29:59
    CA: Yani demek istediğim,
    erken teşhis anahtar,
  • 29:59 - 30:01
    sanıyorum ki önemli bir erken önlem,
  • 30:01 - 30:06
    yeterli testlerinizin olmasından
    ve ihtiyaç halinde kullanılmasından
  • 30:06 - 30:08
    emin olursunuz,
  • 30:08 - 30:10
    böylece müdahale edebilirsiniz,
  • 30:10 - 30:14
    bir vaka olur olmaz harekete
    geçmeye hazır olun,
  • 30:14 - 30:19
    temas halinde olduklarını
    bulmak için hızlı olmalısınız,
  • 30:19 - 30:22
    bu şekilde test edip
    kontrol altına alabilirsiniz.
  • 30:22 - 30:23
    AK: Kesinlikle.
  • 30:23 - 30:26
    Benim mesleğimde negatif bir
    testte değer olduğunu söylüyoruz
  • 30:26 - 30:30
    çünkü bir şey arıyorsunuz ancak
    aradığınız şey orada değil.
  • 30:30 - 30:33
    Bence insanların test edilme
    sayısının az olması
  • 30:33 - 30:36
    size enfeksiyonları gözden
    kaçırmadığınız güvenini vermez,
  • 30:36 - 30:39
    oysa temaslarda gerçekten
    kapsamlı bir takip yapıyorsanız,
  • 30:39 - 30:41
    Kore gibi çok sayıda insanı
  • 30:41 - 30:43
    test eden ülkeler görebiliriz.
  • 30:43 - 30:44
    Halen vakalar olmasına rağmen,
  • 30:44 - 30:47
    bu enfeksiyonların
    nerede oldukları konusunda
  • 30:47 - 30:49
    bir fikirleri olmasında onlara
    daha fazla güven veriyor.
  • 30:49 - 30:52
    CA: Sen şu anda Birleşik Krallık’tasın
  • 30:52 - 30:55
    ben ABD’deyim.
  • 30:55 - 30:59
    Birleşik Krallık’ın ve ABD’nin
    kontrol altına alma olasılıkları
  • 30:59 - 31:02
    sence ne kadardır?
  • 31:03 - 31:07
    AK: Bence her iki durumda da
    pek olası değil.
  • 31:07 - 31:10
    Bence Birleşik Krallık'ın
    bazı ek önlemler alması gerekecek.
  • 31:10 - 31:12
    Sanırım bu gerçekleştiğinde
  • 31:12 - 31:14
    biraz mevcut duruma bağlı
  • 31:14 - 31:16
    ancak şu anda yaklaşık
    30.000 kişiyi test ettik.
  • 31:17 - 31:21
    Açıkçası, ne kadar kapsamlı
    bulaşma olduğuna dair
  • 31:21 - 31:25
    kanıtlar göz önüne alındığında,
    ABD bu noktanın ötesine geçiyor olabilir
  • 31:25 - 31:28
    ve ne kadar enfeksiyon olduğu
  • 31:28 - 31:30
    ve bu test seviyesinin
    net bilgileri olmadan,
  • 31:30 - 31:34
    ABD'de şu anda durumun
    nasıl olduğunu görmek çok zor.
  • 31:35 - 31:39
    CA: Yani, kesinlikle bu konuda
    çok politik olmak istemiyorum,
  • 31:39 - 31:41
    ama demek istediğim -
  • 31:41 - 31:44
    biraz önce İngiltere'nin
    30.000 kişiyi test ettiğini söyledin -
  • 31:44 - 31:46
    ABD beş veya altı kat daha büyük
  • 31:46 - 31:49
    ve bence buradaki toplam
    test sayısı beş ya da altı bin,
  • 31:49 - 31:50
    ya da birkaç gün önce öyleydi.
  • 31:50 - 31:53
    Bu sana tuhaf geliyor mu?
  • 31:53 - 31:57
    Açıkçası enfeksiyon hastalıkları hakkında
    çok fazla bilgiye sahip
  • 31:57 - 31:59
    eğitimli bir ülkede bunun
    nasıl olduğunu anlamıyorum.
  • 32:00 - 32:01
    AK: Öyle ve bence orada,
  • 32:01 - 32:06
    lojistik ve benzeri birçok faktör var
  • 32:06 - 32:08
    ama bunun bir tehdit olduğu
  • 32:08 - 32:10
    ve bunun geldiğine dair
    bir uyarı dönemi vardı.
  • 32:10 - 32:13
    Bence ülkelerin, bu ilk aşamalarda
    gerçekten mümkün olduğunca çok
  • 32:13 - 32:17
    tespit yapabilme kapasitesine sahip
    olduklarından emin olmaları gerekiyor,
  • 32:17 - 32:20
    çünkü bu virüsü yakalayacağınız
    ve kontrol altına almada
  • 32:20 - 32:22
    daha iyi bir şansınız olacağı dönemdir.
  • 32:22 - 32:25
    CA: Tamam,
    eğer kontrol altına alamazsanız,
  • 32:25 - 32:28
    bir tür azaltma stratejisine
    geçmek zorundasınız.
  • 32:28 - 32:31
    Peki o zaman neler oluyor?
  • 32:32 - 32:35
    Sanırım bunu iki SOYD faktörünüze,
  • 32:35 - 32:38
    fırsata ve yayılma olasılığına
  • 32:38 - 32:41
    geri getirmek istiyorum,
  • 32:41 - 32:43
    çünkü virüs neyse odur gibi görünüyor,
  • 32:43 - 32:46
    birinin potansiyel olarak ne zaman
    enfeksiyonlu olduğu konusunda
  • 32:46 - 32:48
    pek bir şey yapamayız gibi görünüyor.
  • 32:48 - 32:50
    Duyarlılık tarafında,
  • 32:50 - 32:53
    aşı olana kadar pek bir şey yapamayız.
  • 32:53 - 32:55
    Biraz bundan bahsedebiliriz belki.
  • 32:55 - 32:58
    Ancak olanak ve yayılma
    olasılığının ortasında
  • 32:58 - 33:00
    bir şeyler yapabiliriz.
  • 33:00 - 33:03
    Belki de bunlardan, neye benzediğinden
  • 33:03 - 33:05
    konuşmak ister misiniz,
  • 33:05 - 33:09
    bir azaltma stratejisini
    nasıl oluşturursunuz?
  • 33:09 - 33:12
    Yani, her şeyden önce, fırsatı düşünerek,
  • 33:12 - 33:14
    yayılma fırsatlarının sayısını
  • 33:14 - 33:15
    nasıl azaltırsınız?
  • 33:16 - 33:18
    AK: Bence bu açıdan bakınca,
  • 33:18 - 33:21
    sosyal etkileşimlerimizdeki büyük
    değişikliklerle ilgili olacak.
  • 33:21 - 33:24
    Eğer çoğalma sayısını yaklaşık
  • 33:24 - 33:26
    iki veya üç olarak düşünürseniz,
  • 33:26 - 33:28
    bu sayıyı bir değerin altına almak için
  • 33:28 - 33:31
    bu aktarımın bir yönünü bir veya altına,
  • 33:31 - 33:34
    üçte iki oranında azaltmanız gerekir.
  • 33:34 - 33:36
    Böylece,
  • 33:36 - 33:38
    virüsü yayabilecek fırsatlara
    ihtiyaç duyulur,
  • 33:38 - 33:40
    bu nedenle ortalama olarak
  • 33:40 - 33:42
    popülasyondaki herkesin,
  • 33:42 - 33:45
    bu etkileşimleri kontrol altına
    almak için potansiyel olarak
  • 33:45 - 33:48
    üçte iki oranında bu tür yakın
    temasları azaltması gerekecektir.
  • 33:48 - 33:51
    Bu, evden çalışarak,
    değişen yaşam tarzından,
  • 33:51 - 33:53
    kalabalık yerlere
  • 33:53 - 33:56
    ve yemeklerde nereye gittiğinizden
    kaynaklanıyor olabilir.
  • 33:57 - 33:59
    Elbette okulların kapanması
    gibi şeyler sadece bir nüfusun
  • 34:00 - 34:02
    sosyal karışımını azaltmaya çalışan
  • 34:02 - 34:03
    diğer önlemlerdir.
  • 34:04 - 34:07
    CA: Okulların kapanması
    hakkında daha fazla konuşalım,
  • 34:07 - 34:09
    çünkü doğru hatırlıyorsam,
  • 34:09 - 34:15
    geçmişteki pandemilere kesinlikle anahtar
    bir önlem olarak atıfta bulunulursa,
  • 34:15 - 34:19
    okullar bu tür insanlarla
    bir araya gelmeyi temsil eder,
  • 34:19 - 34:21
    genellikle çocuklar -
  • 34:21 - 34:24
    kesinlikle grip ve soğuk algınlığı
    söz konusu olduğunda -
  • 34:24 - 34:25
    taşıyıcılardır.
  • 34:26 - 34:27
    Ancak bu durumda,
  • 34:27 - 34:31
    çocuklar virüsten dolayı hastalanmıyor
  • 34:31 - 34:34
    veya en azından çok azı hastalanıyor.
  • 34:34 - 34:39
    Bulaştırıcı olup olamayacaklarını
    biliyor muyuz?
  • 34:39 - 34:42
    İstenmeyen taşıyıcılar olabilirler.
  • 34:42 - 34:45
    Ya da aslında, okulların kapanmasının
    diğerlerinde olduğu kadar
  • 34:45 - 34:49
    bu örnekte de önemli
    olmayabileceğine dair kanıt var mı?
  • 34:49 - 34:52
    AK: İşte bu noktada
    çocukların oynadığı rol çok önemli
  • 34:52 - 34:55
    ve o konuda hala iyi bir kanıt yok.
  • 34:55 - 34:57
    Vakaların temaslarını takiben,
  • 34:57 - 35:00
    şimdi çocukların enfekte
    olduğuna dair kanıtlar var,
  • 35:00 - 35:02
    bu yüzden test ederken,
    maruz kalıyorlar,
  • 35:02 - 35:06
    bir şekilde sadece enfeksiyonu
    almıyor değiller,
  • 35:06 - 35:09
    ama dediğin gibi belirtileri
    aynı şekilde göstermiyorlar.
  • 35:09 - 35:11
    Özellikle grip için,
  • 35:11 - 35:14
    okulların kapanmasının
    etkilerine baktığımızda,
  • 35:14 - 35:17
    2009'da domuz gribi
    sırasında bile İngiltere'de,
  • 35:17 - 35:20
    okullar tatil edildiğinde
    salgında bir düşüş oldu,
  • 35:20 - 35:22
    salgın eğrisini görebiliyordunuz,
  • 35:22 - 35:25
    yazın düşer ve sonbaharda yükselir.
  • 35:25 - 35:28
    Ancak elbette, 2009'da yaşlı gruplarda
    bağışıklık oluşmuştu.
  • 35:28 - 35:32
    Bu tür yayılma gençlere
    daha fazla geçiş yaptı.
  • 35:32 - 35:35
    Bu gerçekten anlamaya
    çalıştığımız bir şey.
  • 35:35 - 35:38
    Açıkçası, okulların kapanmasıyla
    etkileşimleri azaltacaktır,
  • 35:38 - 35:40
    ancak daha sonra ikincil
    sosyal etkiler var,
  • 35:40 - 35:42
    kalabalıkta gelecek olan
    ikincil değişiklikler var,
  • 35:42 - 35:45
    belki de büyükler ve rolleri,
    ebeveynlerin çalışması gerekiyorsa
  • 35:45 - 35:48
    alternatif bakıcılar açısından
    değişiklikler var.
  • 35:48 - 35:51
    Bu yüzden bence dikkate alınması
    gereken birçok şey var.
  • 35:52 - 35:57
    CA: Demek istediğim, gördüğünüz
    tüm farklı kanıtlara dayanarak,
  • 35:57 - 35:58
    eğer size kalmışsa,
  • 35:58 - 36:02
    bu noktada çoğu ülkenin kapsamlı
    bir önlem olarak okulların kapanmasına
  • 36:02 - 36:06
    ihtiyati tedbirler olarak
    bakmasını tavsiye eder misiniz,
  • 36:06 - 36:14
    bunu iki, üç, dört, beş aylık yorucu
    strateji olarak yapmaya değer mi?
  • 36:15 - 36:16
    Ne önerirsiniz?
  • 36:16 - 36:18
    AK: Sanırım riskin yaş dağılımı
  • 36:18 - 36:21
    ve yaşlı grupların ciddiyeti
    göz önüne alındığında,
  • 36:21 - 36:25
    enfeksiyonu bu gruplara getiren
    etkileşimleri azaltmamız gerek.
  • 36:26 - 36:29
    Sonra herkes arasında etkileşimleri
    mümkün olduğunca azaltın.
  • 36:29 - 36:31
    Bence asıl önemli olan,
  • 36:31 - 36:34
    60 yaş ve üstü grupta hastalık
    yükünün çok fazla olması,
  • 36:34 - 36:38
    sadece etkileşimden kaçınmaya çalışan
  • 36:38 - 36:39
    herkesle ilgili değil,
  • 36:39 - 36:41
    aynı zamanda bu gruplara
  • 36:41 - 36:43
    enfeksiyonları sürükleyecek
    türden davranışlarla ilgili.
  • 36:44 - 36:47
    CA: Yani bu, yaşlı bir insanın evinde
  • 36:47 - 36:50
    veya bir konut tesisinde sevilen birini
  • 36:50 - 36:55
    ziyaret etmeden önce insanların
    iki kez düşünmesi anlamına mı geliyor?
  • 36:55 - 36:59
    Bunun gibi, sadece buna
    çok dikkat etmeliyiz,
  • 36:59 - 37:02
    tüm bu tesisler kimleri kabul ettikleri,
    sıcaklıklarına bakmaları
  • 37:02 - 37:03
    ve semptomları
  • 37:03 - 37:07
    ya da bunun gibi şeyleri kontrol ettikleri
    konusunda büyük özen göstermeli mi?
  • 37:07 - 37:10
    AK: Bence bunların kesinlikle
    dikkate alınması gerekiyor.
  • 37:10 - 37:12
    Birleşik Krallık'ta, bu yaşlı gruplar için
  • 37:12 - 37:14
    enfeksiyon getirebilecek insanlarla
  • 37:14 - 37:16
    etkileşimleri deneyebildiğimiz
  • 37:16 - 37:18
    ve yapabildiğimiz kadar durdurmak için
  • 37:18 - 37:19
    bir potansiyel olarak
  • 37:19 - 37:22
    koza stratejisi olarak bilinen
    stratejiye yönelik planlar yapıyoruz.
  • 37:22 - 37:25
    Nihayetinde, dediğin gibi,
  • 37:25 - 37:27
    yayılmanın diğer yönlerini
    hedefleyemiyoruz,
  • 37:27 - 37:30
    bu sadece bu gruplarda
    maruz kalma riskini azaltıyor
  • 37:30 - 37:32
    ve bu yüzden insanların bireysel olarak
  • 37:32 - 37:36
    risklerini azaltmalarını sağlamak için
    yapabileceğiniz her şeyi düşünüyorum,
  • 37:36 - 37:39
    yaşlı ya da diğer
    risk gruplarında olsalar da
  • 37:39 - 37:41
    bence çok önemli.
  • 37:41 - 37:43
    Genel düzeyde daha fazla
  • 37:43 - 37:47
    büyük ölçekli önlemler etkileşimleri
    azaltmaya yardımcı olabilecek,
  • 37:47 - 37:49
    ancak bu azalmalar oluyorsa
  • 37:49 - 37:51
    ve ciddi hastalıklara yakalanmaları
    konusunda
  • 37:51 - 37:53
    giden insanlar için riski azaltmıyorsa,
  • 37:53 - 37:57
    yine de bu gerçekten ciddi
    psikolojik yükle getirecek.
  • 37:58 - 38:03
    CA: Yani, insanlar bu şeyleri düşünürken
  • 38:03 - 38:05
    bu çift lensi uygulamak zorunda mı?
  • 38:05 - 38:07
    Hayatınızla ilgili baktığımızda,
  • 38:07 - 38:09
    bu hastalığı yakalama riskiniz var.
  • 38:10 - 38:13
    Ancak, istemeden çok daha
    fazla acı çekecek
  • 38:13 - 38:16
    birine kasıtsız olarak taşıyıcı olma
    riskiniz de vardır.
  • 38:16 - 38:20
    Bu iki şeyin de şu anda
    akılda tutulması gerekiyor.
  • 38:20 - 38:22
    AK: Evet ve bu sadece
    kimin elini sıktığınla alakalı değil,
  • 38:22 - 38:24
    onun kimin elini sıktığı ile ilgili.
  • 38:24 - 38:27
    Sanırım bu ikinci derece
    adımları düşünmeliyiz,
  • 38:27 - 38:29
    düşük riskiniz olduğunu
  • 38:29 - 38:31
    ve daha genç bir grupta
    olduğunuzu düşünebilirsiniz,
  • 38:31 - 38:34
    ancak çoğu zaman bu hastalığın
  • 38:34 - 38:37
    daha fazla etkileyeceği birinden
    bir adım ötede olabilirsiniz.
  • 38:37 - 38:40
    Bence gerçekten sosyal yönden
    duyarlı olmalıyız
  • 38:40 - 38:43
    ve bunun davranış değişikliği açısından
    oldukça etkileyici olabilir,
  • 38:43 - 38:45
    ancak potansiyel olarak
  • 38:45 - 38:47
    karşı karşıya olduğumuz
    etkiyi azaltması gerekiyor.
  • 38:49 - 38:51
    CA: Yani fırsat sayısını,
  • 38:51 - 38:54
    sadece diğer insanlarla olan
    fiziksel temaslarımızı
  • 38:54 - 38:56
    azaltarak düşürüyoruz.
  • 38:56 - 38:59
    Peki yayılım olasılık
    sayısını tahmin ediyorum,
  • 38:59 - 39:01
    bunu nasıl azaltabiliriz?
  • 39:01 - 39:04
    Bu, nasıl etkileşim içinde
    olduğumuzu etkiler.
  • 39:04 - 39:05
    El sıkışmasından bahsettiniz,
  • 39:05 - 39:07
    sanırım el sıkışmasına hayır diyeceksiniz.
  • 39:07 - 39:09
    AK: Evet, bu tür değişiklikler.
  • 39:09 - 39:10
    Bence bir diğeri, el yıkama
  • 39:10 - 39:12
    daha önce yaptığımız aktiviteleri
  • 39:12 - 39:16
    önceden yapıyor olabileceğimiz
    şekilde yönetiyor,
  • 39:16 - 39:21
    ancak el yıkama, bir etkileşimden diğerine
    enfeksiyon yayma olasılığını azaltır,
  • 39:21 - 39:22
    enfeksiyonu yayıyor olabiliriz,
  • 39:22 - 39:24
    bu yüzden bütün bu önlemlere rağmen,
  • 39:24 - 39:26
    bu risklere maruz kalıyor olsak bile,
  • 39:26 - 39:30
    herhangi bir yayılımın gerçekleşmemesi
    için ek adımlar atıyoruz.
  • 39:30 - 39:33
    CA: Bence çoğu insan
    bu şeyin yayıldığı yolu
  • 39:33 - 39:35
    tam olarak anlamıyor
  • 39:35 - 39:39
    veya net bir modeli yok.
  • 39:39 - 39:41
    Yani kesinlikle insanların öksüren
  • 39:41 - 39:43
    veya hapşırmış birinin
  • 39:43 - 39:47
    su damlacıklarını nefesle birlikte
    almadığınızı anladığını düşünüyorsunuz.
  • 39:47 - 39:49
    O zaman nasıl yayılıyor?
  • 39:49 - 39:51
    Yüzeylere bulaşır. Nasıl?
  • 39:51 - 39:55
    Sadece hasta insanların
    nefes vermeleriyle,
  • 39:55 - 39:57
    ağızlarına veya bunun gibi
    bir şeye dokunmaları
  • 39:57 - 39:59
    ve sonra bir yüzeye dokunmaları
    sonucu mu oluyor?
  • 39:59 - 40:01
    Peki aslında yüzeylerde nasıl duruyor?
  • 40:01 - 40:03
    AK: Bence çoğunun eline öksürmesi
  • 40:03 - 40:05
    ve bir yüzeye dokunması ile oluyor.
  • 40:06 - 40:10
    Ama bence asıl zorluk, yayılımın
    nasıl gerçekleştiği ile ilgili
  • 40:10 - 40:11
    bu soruların çözülmesidir.
  • 40:11 - 40:13
    Evinizde yayılım olabilir,
  • 40:13 - 40:15
    birisi öksürebilir
    ve virüs yüzeye geçebilir,
  • 40:15 - 40:17
    doğrudan temasla, el sıkışmasıyla
  • 40:17 - 40:20
    hatta grip gibi şeyler için
    olan şeylerle olabilir,
  • 40:20 - 40:22
    bu, denemek ve çözmek için
    çok çalıştığımız bir şey,
  • 40:22 - 40:26
    sosyal davranış enfeksiyon riskine nasıl
    karşılık veriyor çözmeye çalışıyoruz.
  • 40:26 - 40:29
    Çünkü bunun önemli olduğu belli,
    ama belirtmek gerçekten zor.
  • 40:29 - 40:32
    CA: Neredeyse bu şeylerin
  • 40:32 - 40:35
    çoğunu bilmediğimiz ve hepimizin
    aynı ihtimaller denizinde
  • 40:35 - 40:39
    olduğumuz gerçeğini kucaklamak gibi.
  • 40:39 - 40:42
    Bana göre matematik burada çok önemli.
  • 40:42 - 40:48
    Bunu, birbirleri üzerinde birlikte çalışan
  • 40:48 - 40:50
    bu çoklu sayılar olarak düşünürsek,
  • 40:50 - 40:52
    hepsinin kendi rolleri vardır.
  • 40:52 - 40:57
    Yüzde olarak düşürebileceğiniz
    herhangi biri,
  • 40:57 - 40:58
    sadece size değil,
  • 40:58 - 41:01
    herkese de katkıda bulunuyor olabilir.
  • 41:01 - 41:04
    İnsanlar sayıların nasıl bir araya
    geldiğini ayrıntılı olarak bilmiyorlar,
  • 41:04 - 41:07
    ama muhtemelen hepsinin
    önemli olduğunu biliyorlar.
  • 41:07 - 41:12
    Neredeyse bir şekilde, insanların
    bu belirsizliği kucaklamasına
  • 41:12 - 41:17
    ve sonra her bir parçasıyla çalışarak
    memnun etmeye çalışmaları gerekiyor.
  • 41:17 - 41:20
    AK: Bence bu, ortalama olarak
    üç kişiyi enfekte ediyorsanız,
  • 41:20 - 41:22
    bunu neyin yönlendirdiğini
  • 41:22 - 41:25
    ve bu sayıyı nasıl aşağı çekebileceğimizi
    düşünüyoruz.
  • 41:25 - 41:26
    Ellerinizi yıkıyorsanız,
  • 41:26 - 41:29
    el sıkışmaları açısından bu kurtulma
    ne kadar gerçekleşir,
  • 41:29 - 41:32
    virüs almış olabilirsiniz ve artık yoktur
  • 41:32 - 41:36
    veya sosyal davranışınızı belirli
    bir şekilde değiştirmeniz
  • 41:36 - 41:38
    birkaç etkileşimi mi uzaklaştırıyor,
  • 41:38 - 41:39
    bu yarısından mı kurtarıyor?
  • 41:39 - 41:43
    Bu sayıyı olabildiğince nasıl bölersiniz?
  • 41:44 - 41:48
    CA: Etkileşimlerimizde
    bu iletim olasılığını
  • 41:48 - 41:52
    nasıl azaltabileceğimiz hakkında
    söyleyecek başka bir şey var mı?
  • 41:52 - 41:55
    Mesela, eğer yapabilirsek,
  • 41:55 - 42:00
    diğer insanlardan uzak durmanın
    akıllıca olduğu fiziksel mesafe nedir?
  • 42:01 - 42:03
    AK: Bence tam olarak tespit etmek zor,
  • 42:03 - 42:06
    ama akılda tutulması gereken bir şey,
    bunun bir tür aerosol olduğuna
  • 42:06 - 42:09
    ve mesafenin gerçekten çok fazla
    olmadığını düşünüyorum-
  • 42:09 - 42:10
    oldukça kısa mesafeler.
  • 42:10 - 42:13
    Birinden birkaç metre
    uzakta oturduğunuzda
  • 42:13 - 42:15
    virüsün bir şekilde
  • 42:15 - 42:17
    aktarılacağını sanmıyorum.
  • 42:18 - 42:19
    Yakın etkileşimlerde oluyor
  • 42:19 - 42:22
    ve bu yüzden yemeğe gitmek
    ve gerçekten sıkı gruplar gibi
  • 42:22 - 42:26
    şeylerde çok fazla iletim olayı
    meydana geldiğini görüyoruz.
  • 42:26 - 42:28
    Çünkü bir virüsün yüzeylerden ellere
  • 42:28 - 42:30
    ve yüzlere bulaşabileceğini hayal edin,
  • 42:30 - 42:32
    bu gerçekten daha fazla
  • 42:32 - 42:36
    düşünmemiz gereken bir durum.
  • 42:38 - 42:39
    CA: Yani bir bakıma,
  • 42:39 - 42:42
    insanların sebep olduğu bazı
    korkular abartılmış olabilir,
  • 42:42 - 42:45
    örneğin, bir uçağın ortasındasınız
  • 42:45 - 42:47
    ve önünüzdeki biri hapşırıyor,
  • 42:47 - 42:49
    sinir bozucu bir durum
  • 42:49 - 42:53
    ama aslında aşırı korkmanız
    gereken bir şey değil.
  • 42:53 - 42:57
    Sağlığınıza dikkat etmenin
    çok daha akıllı yolları var.
  • 42:57 - 43:00
    AK: Evet, kızamık olsaydı
    ve uçak duyarlı insanlarla dolu olsaydı,
  • 43:00 - 43:03
    sonrasında çok daha fazla
    enfeksiyon görürdünüz.
  • 43:03 - 43:06
    Bence, bunun, ortalama olarak,
    iki veya üç kişiyi enfekte eden
  • 43:06 - 43:08
    insanlar olduğunu düşünüyorum,
  • 43:08 - 43:11
    bu yüzden bir hafta boyunca belki de
    50 etkileşiminiz söz konusu değil,
  • 43:11 - 43:13
    bu insanların hepsi risk altında.
  • 43:13 - 43:17
    Ancak, iletimin gerçekleştiği
    yerlerden bazıları,
  • 43:17 - 43:19
    özellikle de yakın temaslar olacak.
  • 43:19 - 43:21
    CA: Öyleyse bir tür
  • 43:22 - 43:26
    ulusal strateji açısından konuşalım.
  • 43:26 - 43:30
    "Eğriyi düzleştirme" ihtiyacı hakkında
    çok fazla konuşma var.
  • 43:30 - 43:31
    Bu ne demek?
  • 43:31 - 43:36
    AK: Bence bu, sağlık
    sistemleriniz için tüm vakaların
  • 43:36 - 43:39
    aynı anda görünmesini istemediğiniz
    fikrine atıfta bulunuyor.
  • 43:39 - 43:41
    Eğer arkamıza yaslanıp
    hiçbir şey yapmazsak
  • 43:41 - 43:42
    ve salgının büyümesine izin verirsek
  • 43:42 - 43:45
    ve şu anda bazı yerlerde belki de
  • 43:45 - 43:46
    üç ile dört gün gibi görünen
  • 43:46 - 43:49
    bu büyüme oranı iki katına çıkar.
  • 43:49 - 43:51
    Yani her üç veya dört günde bir
    salgın ikiye katlanıyor.
  • 43:51 - 43:53
    Birdenbire yükselecek ve aynı anda
  • 43:53 - 43:56
    hastane bakımı gerektiren
  • 43:56 - 43:58
    bir sürü ciddi hastalığa yakalanacaksınız
  • 43:58 - 44:00
    ve bunun için kapasiteniz olmayacak.
  • 44:00 - 44:03
    Yani eğriyi düzleştirme fikri
    şanzımanı yavaşlatabilme,
  • 44:03 - 44:05
    o üreme numarasını azaltabilmedir,
  • 44:05 - 44:07
    yine de bir salgın olabilir,
  • 44:07 - 44:09
    ancak çok daha düz olacak,
  • 44:09 - 44:10
    daha uzun olacak
  • 44:10 - 44:12
    ve daha az ciddi vakalar olacak,
  • 44:12 - 44:15
    yani ihtiyaç duyulan sağlık hizmetleri
    sağlanabilecek.
  • 44:16 - 44:23
    CA: Genel olarak daha az vaka
    olacağı anlamına mı geliyor?
  • 44:24 - 44:27
    Eğrinin nasıl düzleştiğini
    gösteren insanların
  • 44:27 - 44:29
    gerçek görüntülerine baktığınızda,
  • 44:29 - 44:32
    neredeyse grafiğin altında aynı
    alana sahipmişsiniz gibi görünüyor,
  • 44:32 - 44:35
    yani aynı sayıda insan
    eninde sonunda enfekte olur,
  • 44:35 - 44:38
    ancak daha uzun bir sürede olur.
  • 44:38 - 44:40
    Genelde böyle mi olur?
  • 44:40 - 44:45
    Tüm bu sosyal mesafe
    ve el yıkama vb. stratejilerini
  • 44:45 - 44:49
    benimsemiş olsanız bile,
  • 44:49 - 44:52
    umabileceğiniz en iyi şey,
    işi yavaşlatmanız mıdır?
  • 44:52 - 44:55
    yoksa sonunda olabildiğince
    çok sayıda insana mı bulaştırırsınız?
  • 44:55 - 44:58
    AK: Mutlaka değil - bu,
    alınan önlemlere bağlıdır.
  • 44:58 - 45:00
    Seyahatin yasaklanması gibi
    genellikle yayılmayı
  • 45:00 - 45:03
    azaltmaktan ziyade geciktiren
    bazı önlemler vardır.
  • 45:03 - 45:06
    Yani yine aynı salgınlar olacak,
  • 45:06 - 45:08
    ancak sürelerini uzatıyorsunuz.
  • 45:08 - 45:10
    Ama başka önlemler de var.
  • 45:10 - 45:12
    Etkileşimleri azaltma hakkında konuşursak,
  • 45:12 - 45:14
    üreme sayınız daha düşükse,
  • 45:14 - 45:16
    genel olarak daha az vaka
    bekleyebilirsiniz.
  • 45:16 - 45:18
    Nihayetinde, popülasyonunuzda,
  • 45:18 - 45:20
    başka yerlerde olup bitenlerin yanı sıra
  • 45:20 - 45:22
    bileşenleri düşünürseniz,
  • 45:22 - 45:24
    duyarlılığı azaltırsanız
    size yardımcı olacak
  • 45:24 - 45:27
    bir bağışıklık artışı elde edersiniz.
  • 45:27 - 45:29
    Bu yüzden bunların birlikte
    çalışmasını umut ediyoruz.
  • 45:30 - 45:34
    CA: Pekala, son hamlenin ne olduğunu
    anlamama yardım et.
  • 45:35 - 45:37
    Örneğin Çin’i ele alalım.
  • 45:39 - 45:43
    Verilerin erken bastırılması vb.
  • 45:43 - 45:44
    nasıl yorumlarsanız artık,
  • 45:44 - 45:48
    bu durum orada oldukça
    rahatsız edici görünüyor.
  • 45:48 - 45:53
    Cevabın yoğunluğu ocak ayı gibi geliyor
  • 45:53 - 45:57
    ve ülkenin bu devasa alanının
    kapatılmasının
  • 45:57 - 45:59
    aslında etkili olmuş olduğu görünüyor.
  • 45:59 - 46:05
    Bazı durumlarda şok edici derecede
    yüksek bir oranda düşen vaka sayısı var.
  • 46:05 - 46:07
    Neredeyse sıfıra düştü.
  • 46:07 - 46:10
    Bunu anlayamıyorum.
  • 46:10 - 46:14
    1,4 milyar insanın olduğu
    bir ülkeden bahsediyorsunuz.
  • 46:14 - 46:16
    Orada çok sayıda vaka var
  • 46:16 - 46:20
    ama aslında nüfusun
    küçük bir kısmı hastalandı.
  • 46:20 - 46:24
    Yine de sayıları aşağıya indirdiler.
  • 46:25 - 46:29
    Çin'deki herkesin bir şekilde bağışıklık
    geliştirmiş olması söz konusu değil.
  • 46:29 - 46:33
    Seyahatin durdurulması konusunda
  • 46:33 - 46:38
    kesinlikle disiplinliler mi
    ve bir şekilde gerçekten
  • 46:38 - 46:43
    tersine döndü mü, herhangi bir sorunun
  • 46:43 - 46:46
    herhangi bir belirtisinde
    kitlesel olarak test edildi de
  • 46:46 - 46:50
    bu yüzden kelimenin tam anlamıyla,
    Çin'in çoğu bölgesinde
  • 46:50 - 46:52
    kontrol altına alma moduna
    geri mi döndüler?
  • 46:52 - 46:55
    Tam olarak anlayamıyorum,
    lütfen yardımcı olun.
  • 46:55 - 46:58
    AK: Şöyle ki, ocak ayının
    son iki haftasında
  • 46:58 - 46:59
    bu önlemler alındığı zaman,
  • 46:59 - 47:02
    üreme sayısının yaklaşık
    2.4'ten 1.1'e düştüğünü düşündük.
  • 47:02 - 47:04
    Yani bir ya da iki hafta içinde
  • 47:04 - 47:06
    yayılımda yaklaşık yüzde 60 düşüş var.
  • 47:06 - 47:09
    Bu dikkate değer,
  • 47:09 - 47:13
    gerçekten ve birçoğu sosyal
    davranışta köklü değişiklik,
  • 47:14 - 47:15
    geniş sosyal mesafe,
  • 47:15 - 47:16
    gerçekten yoğun takip,
  • 47:16 - 47:19
    yoğun testlerle yönlendirilecektir.
  • 47:20 - 47:22
    Düşüşe neden olmak için
  • 47:22 - 47:25
    üreme sayısının
    yeterli olduğu noktaya geldi
  • 47:25 - 47:28
    ve şimdi, elbette, birçok alanda,
  • 47:28 - 47:31
    bu tür bir çevreden daha
    fazlasına bir geçiş görüyoruz,
  • 47:31 - 47:33
    çünkü daha az vaka var,
    daha iyi yönetilebilir.
  • 47:34 - 47:37
    Ayrıca bir zorluk ile karşı
    karşıya olduklarını görüyoruz,
  • 47:37 - 47:40
    çünkü bu şehirlerin çoğu
    altı hafta boyunca kilitlendi
  • 47:42 - 47:44
    ve bunu yapmanın bir limiti vadır.
  • 47:44 - 47:47
    Böylece bu önlemlerin bazıları
    yavaş yavaş kaldırılmaya başlıyor,
  • 47:47 - 47:49
    bu da elbette diğer ülkelerden
  • 47:49 - 47:52
    ortaya çıkan vakaların daha sonra gelip
  • 47:52 - 47:55
    bulaşmayı yeniden başlatabileceği
    riskini yaratıyor.
  • 47:58 - 48:01
    CA: Ancak virüsün ne kadar bulaşıcı olduğu
  • 48:01 - 48:05
    ve Wuhan'daki insanlar arasında,
    kapanmada,
  • 48:05 - 48:09
    ya da göreceli olarak kapanmada
  • 48:09 - 48:10
    veya bulaşmanın olduğu
  • 48:10 - 48:13
    bazı bölgeler ve ülkenin
    geri kalanının bulunduğu yerlerde
  • 48:13 - 48:17
    kaç tane teorik yol ve bağlantı noktası
    olduğu göz önüne alındığında,
  • 48:17 - 48:21
    bu eğrinin neredeyse sıfıra
    düşmesi sizi şaşırtıyor mu?
  • 48:22 - 48:23
    AK: Evet.
  • 48:23 - 48:29
    İlk birkaç gün içinde vakaların
    durgunlaştığını gördüğümüzde,
  • 48:29 - 48:31
    test kapasitesinde sadece bir sınıra
    ulaşıp ulaşmadıklarını
  • 48:31 - 48:34
    ve sahip oldukları tüm kitler
    bunlar olduğundan
  • 48:34 - 48:36
    günde 1000 rapor verip
    vermediklerini merak ettik.
  • 48:36 - 48:38
    Ama neyse ki devam etti
  • 48:38 - 48:41
    ve salgını bu müdahale seviyesiyle
    tersine çevirmenin
  • 48:42 - 48:43
    mümkün olduğunu gösteriyor.
  • 48:43 - 48:47
    Sanırım şimdi anahtar şey, diğer
    ortamlarda nasıl çalıştığını görmek.
  • 48:47 - 48:51
    İtalya şimdi gerçekten çarpıcı
    müdahalelerde bulunuyor.
  • 48:51 - 48:53
    Ancak, elbette, bu gecikme
    etkisi nedeniyle,
  • 48:53 - 48:55
    onları bugüne getirirseniz,
  • 48:55 - 48:57
    bir iki hafta daha vakalar üzerindeki
  • 48:57 - 48:58
    etkileri görmezsiniz.
  • 48:58 - 49:00
    Bunun nasıl bir etki yarattığını düşünmek,
  • 49:00 - 49:03
    diğer ülkelerin bunu atlatmalarına
  • 49:03 - 49:04
    yardımcı olmanın anahtarı olacak.
  • 49:05 - 49:06
    CA: Adam, bunun önümüzdeki
  • 49:06 - 49:10
    bir iki ay içinde nasıl oynanacağına dair
    bir resim elde etmek için,
  • 49:10 - 49:14
    bize kafandaki birkaç senaryodan bahset.
  • 49:15 - 49:17
    AK: Bence iyimser senaryo,
  • 49:17 - 49:20
    İtalya gibi maalesef çok sert
    bir şekilde vurulan yerlerden
  • 49:20 - 49:23
    çok şey öğreneceğimizdir.
  • 49:23 - 49:25
    Ülkeler bunu çok ciddiye alacaklar
  • 49:25 - 49:28
    ve bu devamlı büyüme bir gün bitecek
  • 49:28 - 49:29
    ve tamamen sona erecek,
  • 49:29 - 49:33
    bunu zamanla yavaşlatabileceğiz,
  • 49:33 - 49:35
    çok sayıda vakamız olacak,
  • 49:35 - 49:38
    muhtemelen çok fazla ciddi vaka olacak
  • 49:38 - 49:40
    ama bu daha yönetilebilir olacak,
  • 49:40 - 49:42
    bu bir tür iyimser senaryo.
  • 49:42 - 49:46
    Bence İran şu anda
  • 49:46 - 49:49
    geniş çaplı bulaşmanın olduğu en yakın yer
  • 49:49 - 49:51
    ve yanıt verildiği zaman,
  • 49:51 - 49:55
    bu enfeksiyonlar zaten sistemdedir,
  • 49:55 - 49:58
    bunlar da vaka
  • 49:59 - 50:01
    ve ciddi hastalık olarak
  • 50:02 - 50:06
    ortaya çıkacaktır.
  • 50:06 - 50:08
    Bu noktada olmadığımızı umuyorum,
  • 50:08 - 50:10
    ancak şu anda,
  • 50:10 - 50:13
    potansiyel olarak bu yörüngedeki
  • 50:13 - 50:16
    İtalya ile aynı görünüme sahip
    yaklaşık 10 ülke var.
  • 50:16 - 50:19
    Önümüzdeki birkaç hafta içinde
    olacaklar gerçekten çok önemli.
  • 50:20 - 50:25
    CA: Bu yıl, bazı ülkelerde bu virüsten
    mevsimsel gripten olduğundan
  • 50:25 - 50:28
    çok daha fazla ölümün
    gerçekleşmesi konusunda
  • 50:28 - 50:31
    gerçek bir ihtimal var mı?
  • 50:32 - 50:35
    AK: Bence bazı ülkeler için,
    evet var.
  • 50:35 - 50:37
    Kontrol mümkün değilse olabilir
  • 50:37 - 50:39
    ve bunun Çin'de gerçekleştiğini gördük,
  • 50:39 - 50:43
    ama bu gerçekten daha önce benzeri
    görülmemiş bir müdahale seviyesiydi.
  • 50:43 - 50:46
    Gerçekten sadece sosyal
    dokuyu değiştiriyordu.
  • 50:46 - 50:52
    Bence birçoğumuz, ilk bakışta,
    etkileşimlerinizi bu ölçüde azaltmanın
  • 50:52 - 50:53
    ne anlama geldiğini
  • 50:53 - 50:56
    gerçekten farkında değiliz.
  • 50:56 - 50:59
    Bence birçok ülke bunu
    başaramayacak.
  • 51:01 - 51:03
    CA: Demokrasiler için neredeyse
    bir meydan okuma, değil mi?
  • 51:03 - 51:08
    "Tamam, bu tür bir gaddar kontrol
    olmadan neler yapabileceğinizi gösterin.
  • 51:08 - 51:10
    Eğer bu düşünceden hoşlanmıyorsanız,
  • 51:10 - 51:13
    hadi vatandaşlar, adım atın,
    bize neler yapabileceğinizi gösterin,
  • 51:13 - 51:15
    bu konuda ne kadar akıllı
  • 51:15 - 51:17
    ve öz disiplinli olduğunuzu gösterin
  • 51:17 - 51:20
    ve lanet virüsün önüne geçin."
  • 51:20 - 51:21
    AK: Evet.
  • 51:21 - 51:25
    CA: Yani, bu konuda kişisel olarak
    süper iyimser değilim
  • 51:25 - 51:30
    çünkü pek çok farklı yerde
    çelişkili mesajlar çıkıyor
  • 51:30 - 51:36
    ve insanlar kısa süreli fedakârlık
    yapmaktan hoşlanmıyorlar.
  • 51:36 - 51:38
    Demek istediğim, neredeyse bir vaka var -
  • 51:39 - 51:41
    yani, sizce medya burada
  • 51:41 - 51:43
    yararlı bir rol mü oynamış
  • 51:43 - 51:45
    yoksa yararsız bir rol mü?
  • 51:45 - 51:47
    Aslında, bazı yönlerden, aksine,
  • 51:47 - 51:51
    endişeyi, korkuyu abartmak
    ve insanları biraz
  • 51:51 - 51:53
    paniğe yöneltmek yardımcı olur mu?
  • 51:53 - 51:56
    AK: Bence yapması gerçekten
    zor bir denge,
  • 51:56 - 51:58
    çünkü elbette, başlangıçta
    vakalarınız yoksa,
  • 51:58 - 52:01
    potansiyel basınç kanıtı yoksa,
  • 52:01 - 52:05
    eğer çok abartıyorsanız bu mesajı almak
    ve insanları ciddiye almalarına
  • 52:05 - 52:06
    ikna etmek çok zor.
  • 52:06 - 52:09
    Ama aynı şekilde, eğer
    çok uzun süre bekliyorsanız
  • 52:09 - 52:12
    ve henüz bir endişe olmadığını
    söylüyorsanız,
  • 52:12 - 52:14
    birçok insan bunun sadece
    grip olduğunu düşünür.
  • 52:15 - 52:18
    Söylediğim gibi, asıl olay sonrası,
  • 52:18 - 52:21
    haftalarca aşırı yüklenilmiş
    bir sağlık sisteminiz olacak,
  • 52:21 - 52:24
    çünkü size müdahale edilse bile
  • 52:24 - 52:27
    meydana gelen enfeksiyonları
    kontrol etmek için artık çok geç.
  • 52:27 - 52:29
    Bu yüzden ince bir çizgi
    olduğunu düşünüyorum
  • 52:29 - 52:31
    ve umarım iletide bir artış vardır,
  • 52:31 - 52:33
    şimdi insanların İtalya gibi
    somut örnekleri var,
  • 52:33 - 52:36
    ciddiye almazlarsa
    ne olacağını görebiliyorlar.
  • 52:37 - 52:39
    Ama kesinlikle,
    meslektaşlarımın birçoğu
  • 52:39 - 52:42
    benden yaşça daha büyüktürler
  • 52:42 - 52:44
    ve diğer hastalıkların anılarına sahiptir
  • 52:44 - 52:47
    fakat bu gördüğüm hastalıklar
    arasında en korkunç olanı
  • 52:47 - 52:49
    ve müdahale etmemiz
    gerektiğini düşünüyorum.
  • 52:50 - 52:52
    CA: Gördüğün en korkunç hastalık.
  • 52:53 - 52:54
    Vay be.
  • 52:54 - 52:58
    Twitter'daki arkadaşlarımdan
    sana bazı sorular var.
  • 52:59 - 53:04
    Herkes bu konuda çok çalışıyor.
  • 53:05 - 53:07
    Varsayımsal olarak,
  • 53:07 - 53:09
    eğer herkes üç hafta boyunca evde kalırsa,
  • 53:09 - 53:12
    virüs etkili bir şekilde
    ortadan kalkar mı?
  • 53:12 - 53:15
    Kendimizi sosyal olarak bundan
    uzaklaştırmanın bir yolu var mı?
  • 53:15 - 53:20
    AK: Evet, bence oldukça küçük hane
    halkı büyüklüğü olan bazı ülkelerde,
  • 53:20 - 53:24
    sanırım Birleşik Krallık'ta ve ABD'de
    ortalama yaklaşık iki buçuk,
  • 53:24 - 53:27
    bu yüzden hane halkı içinde bir
    enfeksiyon geçirmiş olsanız bile,
  • 53:27 - 53:28
    muhtemelen yok edecektir.
  • 53:28 - 53:29
    İkincil olarak,
  • 53:29 - 53:32
    diğer birkaç enfeksiyonu da
    yok edebilirsiniz.
  • 53:32 - 53:33
    Kızamık sadece insanlarda gezer,
  • 53:33 - 53:35
    bu yüzden elbette mümkün olan
  • 53:35 - 53:38
    bazı ikincil etkilere sahip olabilirsiniz.
  • 53:38 - 53:42
    CA: Demek istediğim, bunun ekonomiye
    çok büyük bir etkisi olacak
  • 53:42 - 53:46
    ve bir bakıma, buradaki
    temel zorluklardan biri
  • 53:46 - 53:50
    hem ekonomik sağlık hem de
    bir virüsle mücadele için
  • 53:50 - 53:55
    kamu politikasını optimize edememeniz.
  • 53:55 - 53:58
    Mesela, bu iki şey bir dereceye
    kadar uyuşmazlık içinde
  • 53:58 - 54:02
    ya da en azından kısa vadeli ekonomik
    sağlıkta ve bir virüsle savaşıyor.
  • 54:02 - 54:04
    Bu iki şey uyuşmazlık içinde, değil mi?
  • 54:04 - 54:07
    Toplumların birini seçmesi gerekiyor.
  • 54:07 - 54:10
    AK: İnsanları bu dengeye ikna etmek zor,
  • 54:10 - 54:13
    her zaman salgın planlamasında
    söylediğimiz şey,
  • 54:13 - 54:15
    bu şeyleri şimdi yerine koymak kolaydır
  • 54:15 - 54:17
    aksi takdirde ceremesini
    daha sonra çekersiniz.
  • 54:18 - 54:21
    Ancak ne yazık ki, bununla
    birlikte gördüğümüz gibi
  • 54:21 - 54:23
    müdahale için hazırda çok para yoktu.
  • 54:23 - 54:27
    Görünüşe göre sadece pahalı olduğunda
  • 54:27 - 54:31
    ve insanlar bu miktarı vermekten
    mutlu olduğunda etkili olacak.
  • 54:32 - 54:34
    CA: Tamam, Twitter'dan başka sorular var.
  • 54:34 - 54:36
    Önümüzdeki haftalarda
    ve aylarda yükselen sıcaklık
  • 54:36 - 54:39
    COVID-19 yayılımını yavaşlatacak mı?
  • 54:40 - 54:42
    AK: Sıcaklığa sahip
    güçlü bir düzen olduğuna dair
  • 54:42 - 54:44
    ikna edici bir kanıt görmedim
  • 54:45 - 54:49
    ve diğer enfeksiyonlar için
    bu mevsimsel düzeni gördük
  • 54:49 - 54:53
    ancak bence yaygın salgınların
    olması tanımlanmasını zorlaştırıyor
  • 54:53 - 54:54
    ve elbette,
  • 54:54 - 54:55
    olan başka şeyler de var.
  • 54:55 - 54:59
    Dolayısıyla, bir ülke diğerinde olduğu
    kadar büyük bir salgın olmasa bile,
  • 54:59 - 55:01
    bu kontrol önlemlerinden,
    sosyal davranışlardan,
  • 55:01 - 55:04
    fırsatlardan ve bunlardan da
    etkilenecektir.
  • 55:04 - 55:07
    Bu durumda bu gerçekten
    güven verici olurdu,
  • 55:07 - 55:09
    ama henüz bu konumda
    olduğumuzu sanmıyorum.
  • 55:10 - 55:12
    CA: Twitter'dan devam ediyorum,
  • 55:12 - 55:15
    yani, tüm ülkeler için bunun
    nasıl yapılacağı konusunda
  • 55:15 - 55:18
    standart bir küresel öneri var mı?
  • 55:18 - 55:20
    Eğer yoksa neden yok?
  • 55:21 - 55:23
    AK: Sanırım insanlar ilk önce
    neyin işe yaradığı konusunda
  • 55:23 - 55:25
    hemfikir olmaya çalışıyorlar.
  • 55:25 - 55:28
    Sadece son birkaç haftada,
  • 55:29 - 55:33
    bu şeyin bu ölçüde müdahalelerle
    kontrol edilebileceği hissine sahibiz,
  • 55:33 - 55:36
    ancak elbette, tüm ülkeler Çin'in
    yaptıklarını yapamaz,
  • 55:36 - 55:37
    bu önlemlerin bazıları
  • 55:37 - 55:42
    nüfus üzerinde sosyal, ekonomik
    ve psikolojik bir yük oluşturmakta.
  • 55:43 - 55:45
    Elbette, zaman sınırı var.
  • 55:45 - 55:47
    Çin'de altı hafta boyunca yaptılar
  • 55:47 - 55:48
    ve bunu sürdürmek zor
  • 55:48 - 55:50
    bu yüzden insanlardan
  • 55:50 - 55:53
    yapmalarını isteyebileceğimiz
    tüm takasları,
  • 55:53 - 55:57
    aslında yükü azaltmada en çok
    neyin etkisi olacak, bunu düşünmeliyiz.
  • 55:58 - 55:59
    CA: Başka bir soru:
  • 55:59 - 56:02
    Bu nasıl oldu ve tekrar
    olması muhtemel mi?
  • 56:03 - 56:08
    AK: Bu muhtemelen yarasaların etrafında
    dönen virüsle ortaya çıktı
  • 56:08 - 56:12
    ve muhtemelen bir şekilde
    başka bir türden insanlara geçti,
  • 56:12 - 56:15
    bunun etrafında çok fazla kanıt var,
  • 56:15 - 56:17
    tek ve net bir hikâye yok,
  • 56:17 - 56:19
    ama hatta SARS için genomiklerin
  • 56:19 - 56:22
    tam olarak gerçekleştiği yolu bir araya
    getirmeleri birkaç yıl aldı.
  • 56:22 - 56:25
    Ama kesinlikle, tekrar olabileceğinin
    olası olduğunu düşünüyorum.
  • 56:25 - 56:28
    Doğa bu virüsleri sürekli dışarı atıyor.
  • 56:28 - 56:31
    Birçoğu insanlara iyi adapte değil,
  • 56:31 - 56:33
    size bulaşmaz,
  • 56:33 - 56:36
    birkaç yıl önce böyle
    bir virüs olmuş olabilir,
  • 56:36 - 56:38
    sadece herhangi
    bir teması olmayan birine bulaştı
  • 56:38 - 56:40
    ve daha ileri gitmedi.
  • 56:40 - 56:42
    Sanırım bu şeylerle yüzleşeceğiz
  • 56:42 - 56:44
    ve az sayıda vakadan bahsettiğimiz aşamada
  • 56:44 - 56:47
    nasıl erken davranacağımızı
    düşünmemiz gerekiyor
  • 56:47 - 56:49
    ve böyle bir şey bile sahip
    olduğumuz durumdan
  • 56:49 - 56:51
    daha fazla kontrol edilebilir.
  • 56:51 - 56:53
    CA: Görünüşe göre,
  • 56:53 - 56:57
    bu virüs ilk bir yaban eti pazarında
    ortaya çıkmış gibi görünmüyor.
  • 56:58 - 57:00
    Filmlerde kesinlikle öyle oluyor.
    (Gülüşmeler)
  • 57:00 - 57:03
    Bence Çin bu kez bunu
    sonlandırmaya çalışmak için
  • 57:03 - 57:06
    zaten bazı adımlar attı.
  • 57:06 - 57:09
    Sanırım bu düzgün bir şekilde
    muhafaza edilebilirse,
  • 57:09 - 57:12
    gelecek için potansiyel
    olarak büyük bir sorun.
  • 57:12 - 57:14
    AK: Aynen ve örneğin,
  • 57:14 - 57:16
    H7N9 kuş gribini
  • 57:16 - 57:20
    2013'te son birkaç yıldır bunu büyük
    bir endişe kaynağı olarak gördük
  • 57:20 - 57:22
    ve Çin, pazarlarını
    nasıl işlettiklerini değiştirme
  • 57:22 - 57:24
    ve kuşların aşılanması konusunda
  • 57:25 - 57:27
    çok kapsamlı bir müdahalede bulundu
  • 57:27 - 57:30
    ve bu tehdidi ortadan
    kaldırmış gibi görünüyor.
  • 57:30 - 57:34
    Bu yüzden bu önlemler erken teşhis
    durumunda etkili olabilir.
  • 57:34 - 57:36
    CA: Aşılar hakkında konuşalım.
  • 57:36 - 57:38
    Bu, denkleminizdeki
  • 57:38 - 57:41
    duyarlılık faktörünü değiştirmek
    için anahtar önlemdir.
  • 57:45 - 57:49
    Açıkçası bu aşıları ortaya
    koymak için bir yarış var,
  • 57:49 - 57:52
    bazı aday aşılar var.
  • 57:52 - 57:54
    Sence bu nasıl olacak?
  • 57:55 - 57:59
    AK: Bence şu anda ümit verici
    bir gelişme yaşanıyor
  • 57:59 - 58:01
    ama bunların zaman çizelgeleri,
  • 58:01 - 58:04
    yaygın halde kullanılabilir
    hale gelmeden önce
  • 58:04 - 58:06
    belki bir yıl, 18 ay olacak.
  • 58:06 - 58:09
    Bildiğiniz üzere aşı için birkaç
    deneme süreci olması gerekiyor
  • 58:09 - 58:11
    ve bu da zaman alan bir şey,
    yani yıl sonunda
  • 58:11 - 58:13
    uygun ve işe yarar bir şey üretsek bile
  • 58:14 - 58:16
    herkese ulaşması biraz zaman alacak.
  • 58:16 - 58:19
    CA: Aslında bu benim
    aklımı çok karıştırıyor
  • 58:19 - 58:22
    ve bir matematikçi olarak sana
    bunu sormayı çok isterim.
  • 58:22 - 58:28
    Şu anda olası aşıya
    sahip olduğunu belirten şirketler var.
  • 58:28 - 58:32
    Söylediğine göre test etmek
    bir ömür sürüyor.
  • 58:33 - 58:38
    Testlerin tamamlanması
  • 58:38 - 58:43
    ve güvenlik hesaplamalarının
    yapılması konusunda
  • 58:43 - 58:45
    bir yanlışlık yapıyor olma
    ihtimalimiz var mı?
  • 58:45 - 58:49
    Yeni bir ilaç
    veya başka bir şey üretirken,
  • 58:49 - 58:52
    hiçbir yan etkisi olmadığından emin
    olmak için test,
  • 58:52 - 58:54
    kontrol denemeleri
  • 58:54 - 58:56
    ve diğer bazı şeyleri yapana kadar
  • 58:56 - 58:58
    uzun bir süre geçebilir.
  • 58:59 - 59:00
    Eğer küresel bir acil durum olursa
  • 59:01 - 59:03
    hem matematiksel hem de etik açısından
  • 59:03 - 59:05
    şöyle bir durum olmaz mı,
  • 59:05 - 59:07
    farklı bir hesaplama olmalı
  • 59:07 - 59:14
    ve soru ‘’Bu aşının zarar verebilmesi gibi
    muhtemel bir durum var mı?’’ değil,
  • 59:14 - 59:16
    kesinlikle ‘’Net ihtimallerde,
  • 59:16 - 59:19
    bunu bir ölçekte piyasaya sürmek,
  • 59:19 - 59:27
    bunu virüsü durdurmak için
    kullanma durumumuz var mı?’’ olmalı.
  • 59:27 - 59:30
    Böyle düşünürken neyi gözden kaçırıyorum?
  • 59:31 - 59:33
    AB: Bunu başka durumlarda görüyoruz,
  • 59:33 - 59:37
    örneğin 2015’te ebola aşısı
    birkaç ay içerisinde
  • 59:37 - 59:40
    insan denemelerinin ara sonuçlarında
  • 59:40 - 59:44
    ve umut verici kanıtlarında
  • 59:44 - 59:47
    insanlarda etkili olduğunu gösterdi.
  • 59:47 - 59:50
    Tamamen lisanslı olmamasına rağmen,
  • 59:50 - 59:53
    sonraki salgınlarda insani amaçlı olarak
  • 59:53 - 59:55
    bilinen şey için kullanıldı.
  • 59:55 - 59:57
    Dolayısıyla aşıların bu şekilde
  • 59:57 - 59:59
    hızlı takip edilebileceği bazı
    mekanizmalar vardır.
  • 60:00 - 60:03
    Ama elbette, şu anda bunların
    herhangi bir şey yapıp yapmayacağını
  • 60:03 - 60:05
    bilmediğimiz bir durumdayız.
  • 60:05 - 60:08
    Bu yüzden bunun
    bir etkisi olabileceğine dair
  • 60:08 - 60:10
    yeterli kanıt toplamamız gerekiyor,
  • 60:10 - 60:13
    ancak açıkçası, bunu olabildiğince
    hızlı takip etmeliyiz.
  • 60:14 - 60:17
    CA: Ama içimdeki şüpheci hala
    bunu tam olarak anlamıyor.
  • 60:17 - 60:19
    Neden bunun üzerine
  • 60:19 - 60:25
    daha cesur düşünmek için enerji
    harcanmıyor anlamıyorum.
  • 60:25 - 60:27
    Herkes, genel riske rağmen,
  • 60:27 - 60:31
    cevabın nasıl oluşturulacağı konusunda
    aşırı derecede riskten uzak görünüyor.
  • 60:32 - 60:34
    AK: Bununla ilgili birçok iyi soru var
  • 60:34 - 60:36
    ve bazıları çalışma
    alanımın biraz dışında,
  • 60:36 - 60:38
    ancak zaman çizelgelerini
    denklemden çıkarmak için
  • 60:38 - 60:41
    daha fazlasını yapmamız
    gerektiğine katılıyorum.
  • 60:41 - 60:42
    Her zaman alıntıladığım örnek,
  • 60:42 - 60:46
    mevsimsel bir grip tarzı seçmenin
    ve aşıları insanlara ulaştırmamızın
  • 60:46 - 60:47
    altı ay sürmesi.
  • 60:47 - 60:51
    Daima hangi türlerin yayılacağını
    önceden tahmin etmeye çalışmalıyız.
  • 60:51 - 60:54
    Bu, nasıl yapılacağını bildiğimiz
  • 60:54 - 60:56
    ve uzun zamandır üretilen bir şey için.
  • 60:56 - 60:59
    Dolayısıyla, bu zaman
    çizelgelerini kısaltmak için
  • 60:59 - 61:01
    yapılması gereken daha çok şey var.
  • 61:01 - 61:03
    Ama bence, özellikle de güvenli olduğundan
  • 61:03 - 61:06
    ve potansiyel olarak bir fayda
    sağlayacağından emin olmak için
  • 61:06 - 61:08
    çok sayıda insanı bir şeye
    maruz bırakıyorsak
  • 61:08 - 61:11
    bunu dengelemek zorundayız.
  • 61:13 - 61:15
    CA: Son olarak, Adam,
  • 61:15 - 61:18
    konuyu biraz ilerletiyoruz-
  • 61:19 - 61:23
    aynı zamanda dünyanın
    her yerinde meydana gelen
  • 61:23 - 61:24
    başka bir dizi bulaşıcı şey var,
  • 61:24 - 61:28
    bu da fikirler ve bu şeyin
    etrafındaki iletişim.
  • 61:28 - 61:34
    Gerçekten çok dinamik, etkileşimli
    iki bulaşıcılık sisteminde
  • 61:34 - 61:37
    çok zararlı bilgiler var.
  • 61:37 - 61:42
    Bunu, güvenilir bilgi
    ve hataya karşı önlemler
  • 61:42 - 61:44
    ve sadece kötü bilgi savaşı olarak
  • 61:44 - 61:48
    düşünmek adil mi -
  • 61:48 - 61:50
    Burada düşünmemiz gereken şeylerden biri,
  • 61:50 - 61:55
    bir şeyleri nasıl bastıracağınız
    ve diğerini nasıl artıracağınızdır,
  • 61:55 - 61:57
    aslında diğerini tetikler eder.
  • 61:57 - 61:58
    Bunu nasıl düşünmeliyiz?
  • 61:58 - 62:01
    AK: Sanırım bunu dikkatimiz için
    bir rekabet olarak düşünebiliriz
  • 62:01 - 62:03
    ve benzer şekilde, hastalıklarda,
  • 62:03 - 62:06
    hassas konakçılara bulaşmak için rekabet
    eden virüsleriniz olduğunu görüyoruz
  • 62:06 - 62:08
    Şimdi görüyoruz,
  • 62:08 - 62:11
    sanırım son birkaç yıldır
    sahte haberler, yanlış bilgiler
  • 62:11 - 62:13
    ve farkındalığın ortaya çıkması,
  • 62:13 - 62:14
    daha farklı durumlardaki
  • 62:14 - 62:17
    insanlar olsaydı bu hassaslığı
    nasıl azaltabileceğimizi
  • 62:17 - 62:19
    ve bilgi ile nasıl daha iyi deneyebilir
  • 62:19 - 62:22
    ve hazırlanırdık diye
    düşünmeye geçiş oldu.
  • 62:22 - 62:24
    Bence bir salgınla mücadele
    şu anda çok yeni,
  • 62:24 - 62:28
    çok az iyi bilgiye sahibiz
    ve bu boşluğu doldurmak
  • 62:28 - 62:31
    ve güven için çok kolay.
  • 62:31 - 62:33
    Bence bu bile bir şey -
  • 62:33 - 62:36
    platformların insanları
    daha önce iyi bilgilere
  • 62:36 - 62:38
    maruz bırakabilmemiz için
    çalıştığını biliyorum,
  • 62:38 - 62:41
    umarım onları başka şeylere
    karşı koruyabiliriz.
  • 62:42 - 62:45
    CA: Önümüzdeki yıl benim için
    büyük bilinmeyenlerden biri -
  • 62:45 - 62:48
    diyelim ki önümüzdeki yıl,
    birçok kişiyi
  • 62:48 - 62:50
    çok daha fazla bir şekilde
  • 62:50 - 62:53
    ev karantinası bekliyor.
  • 62:53 - 62:58
    Her yerde çalışabilecek olan
    şanslılarımız için bir seçenek bu.
  • 62:58 - 62:59
    Yani, evde kalabilecek olanlar.
  • 62:59 - 63:02
    Bu arada, bu kadar çok insanın
    bunu yapamayacağı
  • 63:02 - 63:06
    ve geçimine devam edemediği bu
    durumun adaletsizliği, eminim,
  • 63:06 - 63:10
    önümüzdeki yıl büyük bir olay olacak
  • 63:10 - 63:16
    ve ölüm oranları ikinci grupta,
    önceki gruptan
  • 63:16 - 63:18
    ve özellikle de ABD gibi
  • 63:18 - 63:19
    ikinci grupta uygun sağlık sigortasına
  • 63:20 - 63:23
    sahip olmayan bir ülkede
    ortaya çıkan ölüm oranları
  • 63:23 - 63:24
    çok daha yüksek olacak.
  • 63:25 - 63:31
    Sanki oluyormuş gibi hissettiriyor, bu
    sadece büyük bir tartışma olabilir,
  • 63:31 - 63:34
    umarım bir düzeyde büyük
    bir değişim kaynağı olabilir.
  • 63:34 - 63:36
    AK: Bence bu inanılmaz
    derecede önemli bir nokta,
  • 63:36 - 63:38
    çünkü çok kolay -
  • 63:38 - 63:41
    uzaktan çalışmanın oldukça
    kolay olduğu bir işim var
  • 63:41 - 63:45
    ve sadece sosyal etkileşimleri
    durdurmamızı söylemek çok kolay,
  • 63:45 - 63:48
    ama elbette insanlar,
    seçimler ve sahip olabilecekleri
  • 63:48 - 63:51
    rutin üzerindeki etkisi
    çok büyük olabilir.
  • 63:51 - 63:54
    Bunların hem şimdi hem de
    etkinin birkaç ay boyunca
  • 63:54 - 63:57
    nasıl görüneceğinin hesaba
    katılması gerektiğini düşünüyorum.
  • 63:57 - 63:59
    CA: Sonuç olarak,
  • 63:59 - 64:04
    dünyanın geçmişte aslında çok ciddi
    sorunlarla karşılaştığını söylemek
  • 64:04 - 64:05
    doğru olur mu,
  • 64:05 - 64:08
    herhangi bir senaryoda,
  • 64:08 - 64:12
    önümüzdeki 18 ayın bir noktasında,
    aşı geliştirildi diyelim
  • 64:12 - 64:16
    ve her yere dağıtılıyor,
  • 64:16 - 64:22
    bu sorunu yönetmek için birçok
    yol öğrenmiş olur muyuz?
  • 64:22 - 64:24
    Ama bir noktada, muhtemelen gelecek yıl,
  • 64:24 - 64:30
    dünya bununla baş edemeyecek
  • 64:30 - 64:32
    ve hayatına devam edecek.
  • 64:32 - 64:34
    Bunun olması muhtemel mi
  • 64:34 - 64:37
    yoksa yok olma olasılığı daha yüksek mi,
    biliyorsunuz,
  • 64:37 - 64:42
    şimdi her yıl şu anda grip
    tarafından ölenden
  • 64:42 - 64:45
    çok daha fazla insanı seçiyor.
  • 64:45 - 64:47
    Biraz daha uzun vadeli bir bakış açısıyla
  • 64:48 - 64:50
    ilerlemenin olası yolları nelerdir?
  • 64:50 - 64:53
    AK: Bence potansiyel olarak olacakların
    hepsini görebilmenin
  • 64:53 - 64:54
    akla yatkın yolları var.
  • 64:54 - 64:59
    Bence en akla yatkın olanı muhtemelen
    bu yıl çok hızlı bir büyüme
  • 64:59 - 65:03
    ve mutlaka tekrarlamayan
    birçok büyük salgın göreceğiz.
  • 65:03 - 65:07
    Ancak, farklı yerlerde bu tür çok
    yıllı salgınlarla sonuçlanabilecek
  • 65:07 - 65:09
    ve yeniden ortaya çıkabilen
  • 65:09 - 65:11
    potansiyel bir olaylar dizisi var.
  • 65:11 - 65:13
    Ama çoğu yayılımın
  • 65:13 - 65:16
    önümüzdeki yıl yoğunlaşacağını
    görmemiz büyük bir ihtimal.
  • 65:16 - 65:19
    Sonrasında, tabii ki,
    eğer bir aşı bulunursa,
  • 65:19 - 65:21
    bunu atlatabilir ve umarım
    bundan bir şeyler öğrenebiliriz.
  • 65:21 - 65:25
    Bence buna çok güçlü
    müdahale eden birçok ülke
  • 65:25 - 65:26
    SARS tarafından çok zorlandı.
  • 65:26 - 65:29
    Singapur, Hong Kong'da
    gerçekten bir etki bıraktı
  • 65:29 - 65:31
    ve bence bu, onların müdahalesinde
  • 65:31 - 65:33
    çok yoğun bir şekilde
    kullandıkları bir şey.
  • 65:33 - 65:34
    CA: Pekala.
  • 65:34 - 65:37
    O zaman belki de insanları
    içlerindeki matematikçilerle
  • 65:37 - 65:39
    bağlantı kurmaya teşvik ederek
  • 65:39 - 65:44
    ve özellikle de değiştirmeye
    yardımcı olabilecekleri fırsatları
  • 65:44 - 65:48
    ve yayılma olasılıklarını
    düşünerek tamamlayalım.
  • 65:48 - 65:52
    Bize insanların yaptıklarını görmek
    isteyeceğiniz ilk üç,
  • 65:52 - 65:55
    dört, beş veya altı şeyi
    hatırlatmanız yeterli.
  • 65:55 - 65:57
    AK: Bence bireysel düzeyde,
    etkileşimleriniz
  • 65:57 - 65:59
    ve enfeksiyon riskinizi
  • 65:59 - 66:01
    ve tabii ki, nerelere dokunduğunuza,
  • 66:01 - 66:03
    elinize bulaşan şeyin
    yüzünüze de bulaşmasına
  • 66:03 - 66:07
    ve potansiyel anlamda diğerleri için
    oluşturduğunuz riske dikkat edin.
  • 66:07 - 66:09
    Ayrıca, karşılıklı etkileşim ve belki de
  • 66:09 - 66:14
    temas etmeniz gerekmeyen şeyler gibi
    etkileşimler açısından da düşünüyorum.
  • 66:14 - 66:17
    Bunları mümkün olduğunca
    en aza nasıl indirebiliriz.
  • 66:17 - 66:19
    Eğer her biri iki ya da
    üç kişiye aktarıyorsa,
  • 66:19 - 66:22
    bu sayıyı davranışlarımızla
    nasıl bire indirebiliriz.
  • 66:22 - 66:26
    Sonrasında, toplantılar, konferanslar,
    yayılma için çok fazla fırsatın olduğu
  • 66:26 - 66:29
    diğer yerler açısından
  • 66:29 - 66:32
    daha büyük ölçekli müdahalelere
  • 66:32 - 66:33
    ihtiyacımız olacak.
  • 66:33 - 66:36
    Gerçekten, bu bireysel
    seviyenin birleşiminin,
  • 66:36 - 66:39
    eğer hastaysanız ya da
    potansiyel olarak hastalanacaksanız,
  • 66:39 - 66:41
    bu riski azaltabilirsiniz,
  • 66:41 - 66:41
    ama aynı zamanda,
  • 66:41 - 66:44
    bu gruplara girmesini
    önlemek için birlikte çalışıyoruz
  • 66:44 - 66:46
    ve eğer kontrolsüz olmaya devam ederse
  • 66:46 - 66:48
    bazı insanları gerçekten çok,
    çok sert etkileyebilir.
  • 66:49 - 66:53
    CA: Evet, yavaş yavaş bırakmamız gereken
  • 66:53 - 66:54
    birçok şey var.
  • 66:54 - 66:59
    Belki de en iyi yönlerini yeniden
    keşfetmeye çalışabiliriz.
  • 66:59 - 67:00
    Çok teşekkür ederim.
  • 67:00 - 67:03
    İnsanlar seni takip etmek istiyorsa,
  • 67:03 - 67:06
    her şeyden önce
    mesela Twitter'da takip edebilirler.
  • 67:06 - 67:07
    Twitter adresin nedir?
  • 67:07 - 67:10
    AK: @AdamJKucharski, hepsi bir kelime.
  • 67:10 - 67:13
    CA: Adam, zaman ayırdığın için
    çok teşekkür ederim, sağlıklı kal.
  • 67:13 - 67:14
    AK: Teşekkürler.
  • 67:14 - 67:21
    (Müzik)
  • 67:29 - 67:33
    CA: Doçent ve TED Fellow Adam Kucharski.
  • 67:33 - 67:36
    Bu bonus bölüm hakkında ne
    düşündüğünüzü duymak isteriz.
  • 67:36 - 67:39
    Lütfen bize Apple Podcast'lerde
    veya favori podcast uygulamanızda
  • 67:39 - 67:41
    derecelendirip puan vererek bildirin.
  • 67:41 - 67:43
    Bu incelemeler gerçekten etkili.
  • 67:43 - 67:45
    Her birini kesinlikle okuyoruz
  • 67:45 - 67:47
    ve geri bildirimleriniz için minnettarız.
  • 67:47 - 67:49
    (Müzik)
  • 67:49 - 67:53
    Bu haftanın bölümü Dan O'Donnell
    tarafından Transmitter Media'da yapıldı.
  • 67:53 - 67:55
    Üretim müdürümüz Roxanne Hai Lash,
  • 67:55 - 67:57
    bilgileri doğrulayan kişi Nicole Bode.
  • 67:57 - 67:59
    Bu bölüm Sam Bair
    tarafından birleştirildi.
  • 67:59 - 68:01
    Tema müziğimizi
    Allison Layton-Brown seçti.
  • 68:01 - 68:04
    Meslektaşım Michelle Quint'e
    özel teşekkürler.
  • 68:04 - 68:07
    TED Interview'ı dinlediğiniz için
    teşekkür ederiz.
  • 68:07 - 68:08
    Bu baharda, büyük akıllarla
  • 68:08 - 68:11
    derin dalışlara değer
    yeni bir sezonla geri döneceğiz.
  • 68:12 - 68:15
    Umarım hayat normale
    dönse de dönmese de beğenirsiniz.
  • 68:16 - 68:17
    Ben Chris Anderson,
  • 68:17 - 68:19
    dinlediğiniz için teşekkürler,
    sağlıklı kalın.
Title:
Adam Kucharski, koronavirüs hakkında bizi ne endişelendirmeli (ve endişelendirmemeli)
Speaker:
The TED Röportaj
Description:

Enfeksiyon hastalıkları uzmanı Adam Kucharski, dünyaya Ebola ve Zika gibi hastalıkların nasıl yayıldığını ve nasıl kontrol edilebileceğini anlaşılmasına yardımcı olmak için matematiksel modeller kullanıyor. COVID-19 tehdidi artmaya devam ederken, bize yayılımı, hükümetlerin nasıl müdahale ettiklerini ve salgını sona erdirmek için nelerin değişmesi gerektiği konusunda gerekli bir bakış açısı veriyor. (11 Mart 2020'de kaydedildi. Yalnızca ses)
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
01:08:24

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.