Xulq-atvorimizni qanday yaxshilashimiz mumkin

Insonlarning xulqini oʻzgartirishda eng samarali usul qaysi? Ushbu quvnoq va maʼlumotlarga boy maʼruzada psixolog Den Ariely nega odamlar nimanidir yomonligini bila turib notoʻgʻri qarorlar qabul qilishini tushuntirib beradi. Shu bilan birga, toʻgʻri harakatlarni bajarishga erishish yoʻlida bir necha tavsiyalar berib oʻtadi.

Barchaga salom.

Yuzimning yarmida
soqol yoʻqligini sezgandirsiz-a?

Yoʻq, bu bahsni boy berganimdan emas.

Ancha yillar oldin juda jiddiy kuyishni
boshdan kechirganman.

Natija:butun tanam
chandiqlar bilan qoplandi

jumladan, yuzimning oʻng tarafi ham.

Shu sababli, yuzimning yarmida
teri tuklari oʻsmaydi.

Bu deyarli simmetrik koʻrinadi shundaymi?

Xullas, yuz tuklarini
muhokama qilib boʻldig-a?

Keling, endi ijtimoiy fanlarga oʻtamiz.

Ayniqsa, insoniyatning imkoniyat chegarasi
va u hozirgacha erisha olgan nuqta farqiga

eʼtibor qaratishni istardim.

Ahamiyat bersak, ular oʻrtasidagi
tafovvut katta.

Qanday sohada boʻlmasin,
biz erisha oladigan narsalar va

erishganimiz oʻrtasida juda katta
boʻshliq bor.

Sizga bir savolim bor:

orangizda qanchangiz avvalgi oyda
oʻz meʼyoringizdan ortiq ovqatlandingiz?

Shunchaki oʻrtacha qilib olganimizda.
Yaxshi.

Orangizdan qanchangiz oʻtgan oy
keragidan kam jismoniy mashq bajardingiz?

Xoʻp. Orangizdan qanchangiz uchun
hozirgi qoʻl koʻtarish mashqlari

bugun uchun
yagona badantarbiya boʻldi?

(Kulgu)

Orangizda mashina haydayotib bir marta
boʻlsa ham xabar yozishganlar bormi?

Yaxshi, vijdonan javob berishga oʻtdik.
Keling, vijdoningizni sinaymiz.

Shu yerdagilarning qanchasi
oʻtgan oy davomida

xojatxonadan chiqayotib doim ham
qoʻlini yuvmagan?

(Kulgu)

Ha, vijdon biroz pand berdi.

Aytgancha, biz mashina haydab,
telefon ishlatganimizni oson tan oldik.

Lekin qoʻlimizni yuvmaslikka
kelganda esa...

(Kulgu)

Bunday misollar juda koʻp

Muammo shundaki, biz qila olishimizga
imonimiz komil boʻlgan

narsalar, vaziyatlar juda koʻp.

Biz umuman boshqa odam boʻlishimiz mumkin,
biroq harakatlarimiz boshqacha.

Oʻrtadagi tafovvutni
qanday yengish mumkin?

Javobi oddiy:
"Boshqalarni xabardor qiling"

Masalan, atrofingizdagilarga rulda
telefon ishlatish xatarliligi ayting

"Bu xavfli ekanligini bilmaysanmi?
Boshqa bunday qilma"

Odamlarga nimadir xatarli ekanligini
aytsangiz, ular buni toʻxtatadi.

Rulda telefon ishlatish bir misol.

Yana bir achinarli misol:

AQSh yiliga

700-800 million dollarni
"moliyaviy savodxonlik" yoʻlida sarflaydi

Bundan natija nima?

Yaqinda moliyaviy savodxonlikka oid
barcha tadqiqotlar

oʻrganib chiqildi.
Jarayon "meta-analiz" deyiladi.

Ularning aniqlashlariga koʻra, insonlarga
moliyaviy savodxonlikdan

dars oʻtilayotganini aytsangiz,

ular maʼlumotlarni oʻrganib,
yaxshi eslab qoladilar

Biroq oʻrganganlarini
amalda qoʻllashadimi? Yoʻq, kamdan-kam.

Oʻquv dasturi yakunidagi hisoblashlar

savodxonlik 3-4% ga oshganini
koʻrsatdi

Biroz oʻtib koʻrsatkich yana pasaydi

Qarabsizki,

yakuniy oʻsish – 0,1%.

Ha, 0 emas, lekin shunda ham
0 ga juda-juda yaqin.

(Kulgu)

Mana shu holat men uchun achinarli.

Gap shundaki,
odamlarga shunchaki maʼlumotni yetkazish

doim ham ularning harakatlarini
yaxshi tomonga oʻzgartira olmaskan

Unda nima qilish kerak?

Bu borada ijtimoiy fanlar
bir necha yechim bera oladi.

Eng birinchi qadam shuki,
kishining harakatlarini oʻzgartirish uchun

dastlab uning muhitini oʻzgartirish lozim

Demak, insonni emas,
muhitni oʻzgartirish kerak

Keling, sizga buni
oddiy soʻzlar bilan tushuntiraman.

Buning uchun xulq-atvorni oʻzgartirishni

fazoga raketa joʻnatishga qiyoslaylik.

Fazoga raketa uchirish paytida
ikki narsani

esda saqlashimiz lozim.

Birinchisi – qarshilikni kamaytirish.

Raketaning aerodinamikasini
taʼminlash uchun

uning qarshilik kuchi
kichik boʻlishi kerak.

Ikkinchi vazifamiz – unga koʻp miqdorda
yoqilgʻilarni joylashdir.

Shunda u vazifalarni bajarish uchun
yetarli quvvatga ega boʻladi.

Xulq-atvorni oʻzgartirish ham shunday.

Muhokamani qarshilikdan boshlaylik

Sizga aytib bermoqchi boʻlgan
bir tadqiqotimizda

onlayn dorixona bilan
ish olib bordik.

Tasavvur qiling,
doktor huzuriga bordingiz

Muolajangiz uzoq davom etarkan.

Shifokor sizga zarur dorilarni
yozib berdi.

Siz yuqoridagi onlayn dorixona bilan

shartnoma tuzdingiz va har 90 kunda
pochta orqali dorilarni oldingiz.

Har 90 kunda dori, dori, dori.

Onlayn dorixona
oʻz mijozlariga

brend dorilardan arzonroqiga oʻtishni
taklif qilishmoqchi.

Ular email orqali mijozlarga
shunday xat yozishadi:

"Iltimos, arzonroq dorilarga oʻting.

Bunda siz ham, biz ham,
sizning boshligʻingiz ham pul tejaydi".

Xoʻsh, odamlar nima qilarkan?

Hech nima.

Dorixonadagilar turli usullarni
qoʻllab koʻrishdi.

Natija boʻlmagach, bir ajoyib taklif
eʼlon qilishdi.

Unda yozilishicha:

"Agar arzonroq dorilarga oʻtsangiz,
1 yil davomida ular tekin boʻladi".

1 yil tekin. Bu ajoyibku!

Mijozlarning necha foizi
taklifni qabul qildi deb oʻylaysiz?

10% dan kami.

Shunda dorixona xodimlari
oldimga keldi.

Ular norozi edilar.

Mening aybim nima deysizmi?

Men "oʻziga tortuvchi tekin narsa"
mavzularida koʻp yozgandim.

Ularda shunday deyilgandi,
agar biror narsdaning narxini

10 sentdan 1 sentga tushursangiz,
savdoda katta oʻzgarish boʻlmaydi

Uni 1 sentdan 0 sentga oʻzgartirsangiz esa
odamlar xursand.

(Kulgu)

Dorixona xodimlari: "Qara,
sening gapingga kirib, tekin qildik.

Nega bu ish bermayapti?

Gap nimada?" – deyishdi.

"Balki gap qarshilik kuchidadir",–
dedim men.

Ular tushunmadi.
Ularga tushuntirdim:

"Odamlar brend dorilarga yozilishgan.

Ular hech narsa qilishmasa ham,
shu dorilarni olaverishadi

Oddiy dorilarga oʻtish uchun
ular bu haqida xabar berishlari lozim.

Buning uchun esa,

ular sizga javob xati yozishlari kerak".

Buni "hayratlantiruvchi dizayn"
deb nomlaymiz.

Bu yerda ikki xil jarayon
bir vaqtda sodir boʻlyapti

Brend vs oddiy

hamda
hech nima qilmaslik vs harakat.

Shunda ularning joyini almashtirishni
taklif qildim

Mijozlarga: "Biz sizlarni
arzon dorilarga aʼzo qilmoqchimiz.

Sizdan hech narsa talab qilinmaydi

brend dorilar bilan qolmoqchi
boʻlsangiz, xabar bering", desakchi?

(Kulgu)

Toʻgʻrimi?

Nima boʻldi deb oʻylaysiz?

Advokatlar, advokatlar murojaat qilishdi

(Kulgu)

Maʼlum boʻlishicha, bu
qonunga zid ekan.

(Kulgu)

Aytgancha, ijodkorlik va
gʻoyalarni rivojlantirish uchun

noqonuniy yoki nojoiz ishlar haqida
oʻylash yaxshi.

Agar u amalga koʻchmay,
faqat miyada qolsa.

(Kulgu)

Biroq masalaning negiziga qarasak,

chindan ham, brendli dorilarni olish uchun
mijoz hech qanday ish qilishi kerak emas.

Men taklif qilgan noqonuniy gʻoyada esa,
aksi– arzon dorini shundoq ham olaverasiz

Mening gʻoyam ish bermagach,biz
ikki taraf ham birlashgan nuqtani topdik

E-mailda shunday yozdik:

Agar xabarga javob yozmasangiz,

dori yetkazishni toʻxtatishga
majbur boʻlamiz.

Javob xatingizda n narxli brend yoki
m narxli oddiy dorini tanlaganingizni

yozib joʻnatishingizni soʻraymiz.

Ana endi ular bir nima qilmasa boʻlmaydi

Ikki tomonda ham bir xil shart shundaymi?

Hech nima qilmasdan biriga erishishning
iloji yoʻq vaziyat

Necha foiz odatiy dorilarga oʻtdi deysiz?

Aksariyat odamlar.

Xoʻsh, bu nimani anglatadi?

Kishilar oddiy dorilarni afzal koʻradimi
yo brendni?

Bir narsa aniq:

xatlarga javob berishni
yomon koʻramiz. (kulgu)

Mana shu birinchi xulosamiz boʻldi:
kichik narsalar muhim ahamiyatga ega.

Demak, qarama-qarshilikni aniqlash uchun
istalgan vazifani olib,

uning qaysi qismida qarama-qarshilik
koʻpligini aniqlang

Aynan shu istalgan harakatni bajarishdan
ushlab turibdi

Istalgan harakat va
bajarilishi oson boʻlgan harakat

bir-biriga toʻgʻri kelmagan holda

ularni qayta koʻrib chiqib,
bir-birga moslash kerak.

Birinchi qismda qarama-qarshilik
haqida gaplashdik.

Keling endi motivatsiyani koʻrib chiqamiz

Bir tadqiqotimizda

Biz Keniyaning Kibera nomli xarobalaridagi
odamlarni qora kunga pul saqlab qoʻyishga

koʻndirmoqchi boʻldik.

Bilamizki, kambagʻallikda ortiqcha pul
saqlab qoʻyish qiyin.

Kuningiz har kuni topayotgan pulingiz
hisobiga oʻtadi

baʼzan kutilmagan muammolar chiqadi.

Ana shunda, sizning ortiqcha xarajatga
pilingiz boʻlmaydi – qarz olasiz.

Kibera aholisi esa, baʼzan haftasiga
10% qoʻshimcha toʻlab ham qarz olishadi.

Qarabsizki, qarz botqogʻidan chiqish
qiyinlashib boradi.

Bazoʻr kun kechirayotgandingiz,
bir koʻrgilik boʻldi.

Qarz oldingiz, vaziyat kundan kunga
yanada ogʻirlashdi.

Shuning uchun ham,ularga
qora kunga pul saqlab qoʻyishni uqtirdik.

Shunda ularni bu ishga
qanday ruhlantirish,

qaysi yoqilgʻi qoʻshish haqida
oʻylay boshladik.

Biz har narsa qilib koʻrdik.

Baʼzilariga har hafta xabar yozib,

shu hafta 100 shilling (taxminan 1 dollar)
saqlab qoʻyishni soʻradik.

Baʼzilariga bu xat goʻyoki oʻz bolalaridan
kelgandek qilib yozdik:

"Otajon, oyijon, bu men Joey" –

farzandining ismi

"Oilamiz kelajagi uchun
bu hafta 100 shiling saqlab qoʻyaylik"

Qalay? Men yahudiyman. Bizning falasafada
biroz aybdorlik hissi foyda keltiradi.

(Kulgu)

Baʼzilarga 10% qoʻshimcha
pul taklif qildik.

"100 shilling saqlab qoʻying va
biz sizga uning 10% ini qoʻshamiz"

Baʼzilarga 20% dedik.

Baʼzilarga ham 10%, ham 20% foyda
taklif qilindi.

Biroq unda yoʻqotishdan qoʻrquv holati
aralashgandi.

Bu nima degani?

Yoʻqotishdan qoʻrqish nazariyasiga koʻra,
bizning yoʻqotishdan qoʻrquvimiz

foydadan oladigan zavqdan kuchliroq.

Keling, 10% foyda belgilangan
bir kishini tasavvur qilamiz

U 40 shilling saqlab qoʻydi.

Qoidaga muvofiq, unga yana 4 shilling
beramiz

U katta rahmat aytadi.

Biroq u 6 shilling yoʻqotdi.

Agar u 100 shilling saqlab qoʻyganida,
yana 6 shilling olardi

Biroq u buni anglab yetmadi.

Endi biz foizni oldindan
berib qoʻyadigan boʻldik.

Haftaning boshida unga
10 shilling koʻrsatamiz va

"bular seni kutayapti" deb aytamiz.

Agar ular 40 shilling saqlaganini
koʻrsak, aytamiz:

"Voy atigi 40 shillingmi? Unda faqat
4 shilling berib, 6 tasini qaytaramiz"

Foizni oldin yo keyin berganimizda ham

ular 10% foyda olishyapti.

Biroq foyda boshida koʻrsatilsa,

ular oʻzlari olishi mumkin boʻlgan,
ammo yoʻqotgan pulni koʻrishadi.

Xoʻsh, biz xat joʻnatishni, uni bolalari
yozgandek yozishni, boshda yo oxirida

10-20% foyda berishni
sinab koʻrdik.

Bizda yana bir usul bor edi.

Bu mana shunday kattalikdagi tanga edi.

Unda 24gacha raqamlar bor edi.

Ularga tangani kulbasining
bir chetiga qoʻyishni aytdik.

Har hafta tangadagi sonlardan birining
ustidan chizib borishdi.

1-hafta, 2-hafta, 3-hafta, 4

Agar shu hafta pul saqlab qoʻyishmasa,
"-" belgisi,

agar pul saqlab qoʻyishsa,
"/" belgisini qoʻyishlari kerak edi

Endi taxmin qiling:

qay bir usul koʻproq
samara berdi?

Xat, bolalardan xat,
10%, 20%

hafta boshi, hafta oxiri
yo tanga?

Sizga oʻrtacha odam qanday fikrdaligini
aytaman.

Biz AQSh va Keniyaliklar ichida

shu borada soʻrovnoma oʻtkazdik.

Ularga koʻra, 20% ning taʼsiri
10% dan koʻra

koʻproq boʻladi.

Qolganlarining foydasi yoʻq:

bolalar, tanga – foydasiz.

Odamlarning fikricha,
yoʻqotishdan qoʻrqishning ham taʼsiri kam

Aslida nima boʻldi?

Haftada bir marta xat joʻnatish

ancha foyda berdi.

Yaxshi-a!

Dastur 6 oy davom etdi.
Odamlarga eslatib turishning foydasi bor.

Haftaning oxirida 10% qoʻshimcha berish
undan sal samaraliroq boʻldi.

Demak, moliyaviy ragʻbat ham ish berdi.

Hafta oxirida 20% berishning
10% dan farqi yoʻq.

Haftaning boshida 10% berish

avvalgilaridan samaraliroq.

Yoʻqotish qoʻrquvi ishlaydi.

Hafta boshida 20% bersakchi?

Farqi yoʻq: natija oʻsha-oʻsha

Bolalar nomidan xat yozish

20% li yoʻqotish xavfidan ham
samaraliroq chiqdi.

Ajoyib-a?

Bolalardan xatlarning qanchalik
ruhlantiruvchi ekanligi hayratlanarli.

Bundan xulosa: biz bolalarimizdan
yetarlicha foydalanmaymiz.

(Kulgu)

Albatta, bolalar mehnatini
nazarda tutmayabman.

Biroq ota-ona va
farzand munosabatlarini koʻrsangiz,

biz bolalarimiz uchun hamma
narsa qilamiz,

ularning kelajagi haqida oʻylaymiz.

Oʻylashimcha,

biz kerakli maqsadga erishish uchun
bolalarimizdan

ruhlantiruvchi vosita sifatida
foydalanishimiz mumkin.

Biroq tadqiqotning eng ajablanarli
jihati tanga bilan bogʻliq.

Tanga boshqa usullardan ikki baravar
koʻproq pul asrashga undadi.

Endi savol:nega?
Tanganing nimasi bor edi?

Tanga haqida qanday
oʻylay boshlaganimni aytaman,

keyin yana shu joyga qaytamiz.

Men, aytaylik, kofe sotib olish haqida
izlanish qilsam,

hech qayerga chiqishim shartmas–
ofisimda oʻtiraveraman.

Koʻp marta kofe sotib olganman,
qanday ishlashini bilaman.

Vaziyat bilan tanishman.

Dunyodagi eng qashshoq joylar haqida
izlanish oʻtkazganda esa,

u yerga borib, nimalar boʻlayotganini
oʻrganish kerak.

U yerda tizim qanday ishlashini
bilish kerak.

Bir kuni

Janubiy Afrikaning Soveto nomli
joyida edim.

Janoza sugʻurtasi sotiladigan
joyda edim.

AQShdagi aholi toʻylar uchun
juda koʻp sarflashini bilamiz-a?

Janubiy Afrikada, bu – janozalar.

Odamlar 1-2 yillik daromadini
janozalar uchun sarflashadi.

U yerda oʻtirar ekanman...

aytgancha, Janubiy Afrikaliklarni
irratsional deyishingizdan oldin

sizlarga shuni eslatib oʻtmoqchiman:

ha,toʻyga nisbatan janozaga
koʻproq pul sarflashar,

lekin ular hayotida 1 marta janozasi
boʻlishini aniq bilishadi.

(Kulgu)

Xoʻsh, janoza sugʻurtasi sotadigan
joyda oʻtiribman-a?

Bir kishi oʻzining 12 yashar
bolasi bilan kelib qoldi.

U 1 haftalik janoza sugʻurtasini
sotib oldi.

Agar u kelasi 7 kun ichida
vafot etsa,

sugʻurta janozasining 90%ini
qoplab beradi.

Odamlar kambagʼalliklari uchun
kam miqdorda sugʻurta,

kam miqdorda sovun v.b
sotib olishadi.

U sugʻurtani oldi va

oʻta tantanavor harakatlar bilan
uni bolasiga berdi.

Ularni kuzatar ekanman,
"bu tantanavorlik nimaga ekan" dedim.

Bu ota nima qilyapti?

Tasavvur qiling,
oila boquvchisi pulning

bir qismini sugʻurta uchun sarfladi.

Bugun kechasi oilada nima boʻladi?

Ovqat odatdagidan kam boʻladi.

Kambagʻallikning bu darajasida,ular
kam ovqat, kam kerosin, kam suv koʻrishadi

Demak, shu kuni nimadir kam.

Bu ota va bizning tanga bir narsani
aytmoqchi edi:

ha, bugun stolda ovqat kamdir.

Lekin, bu yerda boshqa
vaziyat ham bor.

Koʻrib turganingizdek, iqtisodiyotda
saqlab qoʻyish va sugʻurtaga oʻxshash

muhim, samarali, ammo
koʻzga koʻrinmas vaziyatlar bor.

Muammo ularni qanday qilib
koʻrinarli qilishda.

Keling, raketamiz modeliga qaytamiz.

Dastlab, tizimni koʻzdan kechirib,

muvozanatsizlik tugʻdirayotgan qismlarni
qidirib chiqamiz.

Agar boʻlsa, bu tengsizlikni tuzatamiz.

Keyingi ishimiz tizimning
kattaroq rasmini tasavvur qilishdir.

Savol beramiz: "Qanday yoqilgʻi quyib,
quvvatni oshirishimiz mumkin?

Bu esa eng qiyin masalalardan biri.

Biz nima eng koʻp samara berishini
har doim ham topa olmaymiz.

Bu pulmi?
Yoʻqotishdan qoʻrqish nazariyasimi?

Bu koʻzga koʻrinarli
boshqa omilmi?

Aniq bilmaymiz. Shuning uchun ham
hammasini sinab koʻramiz.

Shuni ham inobatga olish kerakki,
baʼzan intuitsiyamiz bizni aldashi mumkin.

Biz har doim ham qaysi yoʻl
yaxshi ishlashini bila olmaymiz.

Bizning imkoniyatlarimiz chegarasi va

hozir kimligimizning orasidagi farqqa
eʼtibor qaratar ekanmiz,

bu farqni koʻrib turib, u haqida oʻylash
juda tushkunli.

Lekin yaxshi xabar ham bor:
biz koʻp narsa qila olamiz.

Baʼzi oʻzgarishlar oson,
baʼzilari mushkulroq.

Ammo har bir muammoni birma-bir
yengib oʻta olamiz.

Shunchaki odamlarni bundan
xabardor qilib emas,

qarama-qarshilikni kamaytirish,

motivatsiya qoʻshish bilan.

Menimcha, bu qoʻlimizdan keladi.

Oradagi farqni yoʻqotishning iloji bormi?
Yoʻq.

Lekin biz yaxshiroq boʻla olamizmi?
Ha.

Eʼtiboringiz uchun katta rahmat

(Qarsaklar)