Mutluluk nasıl satın alınır?

Michael Norton TEDxCambridge'de, kendiniz için harcamadığınızda paranın mutluluğu dahi nasıl satın alabileceği üzerine etkileyici bir araştırmasını paylaşıyor. Toplumun yararına olan harcamaların size, işinize ve hatta
diğer insanlara faydasının dokunabileceği bir çok yöntem hakkında şaşırtıcı veriler için dinleyiniz.

Bugün para ve mutluluk
hakkında konuşmak istiyorum

Çoğumuzun zamanını harcadığı 2 şey,

ya para kazanmaya çalışmak,

ya da para biriktirmeye çalışmak.

Ve şu terim çoğumuzda yankı uyandırıyor.

Dinlerde ve kişisel gelişim
kitaplarında görürüz ki,

"Para mutluluğu satın alamaz."

Bugün aslında bunun yanlış
olduğunu belirtmek istiyorum.

(Gülüşmeler)

Bir işletme okulundayım, yaptığımız iş bu.

Yanlış olan, aslında düşünürseniz

sadece doğru harcamıyorsunuz.

Öyle ki, alıştığınız harcama yerine,

belki başka türlü harcasaydınız,

biraz daha işe yarayabilirdi.

Sizi mutlu edecek harcama
yöntemlerini anlatmadan önce,

genelde mutlu etmeyen
yöntemleri düşünelim,

aslında bizi mutlu ediyor.

Küçük bir doğal deney yaptık.

CNN kısa bir süre önce,
piyangoyu kazandıklarında

insanlara ne olduğu hakkında,
şu ilginç makaleyi yayınladı.

Piyangoyu kazanınca

hayatlarının harika
olacağını düşünüyormuş.

Bu makale ise hayatlarının
nasıl bozulduğu hakkında.

Öyleyse, piyango kazananların
başına gelen şey;

birincisi; paranın hepsini harcayıp
borca giriyorlar,

ikincisi; arkadaşları ve
karşılaştıkları herkes

onları bulup para için
rahatsız ediyor.

Bu durum sosyal ilişkilerini
yok ediyor aslında.

Yani piyangoyu kazanmadan
daha öncesine göre,

çok borçları ve kötü arkadaşlıkları var.

Bu makale hakkında ilginç olan şey,

okurların, hakkında
yorum yapmasıydı.

Paranın mutluluk getirmediğini,

nasıl anladıkları
hakkında konuşmaktansa,

herkes bir anda

"Piyangoyu kazansaydım
ne yapardım biliyorsun"

demeye ve yapacaklarını
hayal etmeye başladı.

Ve işte görüştüğümüz birisinden,

hakkında düşünmenin
ilginç olduğu 2 hayal;

Birisi şöyle yazmış;

"Kazandığımda, kendi
küçük dağımı alacağım ...

... ve tepesinde evim olacak"

(Gülüşmeler)

Diğer bir kişi ise;

"Büyük bir küveti parayla doldururdum...

... koca puromu içerek ve
bir kadeh şampanya yudumlayarak ...

... içine girerdim"

Bu daha da kötü;

"Sonra bir fotoğraf çektirir
ve onlarca dergi yaptırırdım ...

... para için yalvaran ya da
gaspetmeye çalışan biri ...

... yalnızca fotoğrafın
kopyasını alırdı."

(Gülüşmeler)

Ve para alanların içinde,

yorumların çoğu
tam olarak bu şekilde.

Bu onların antisosyal olduğunu gösterir.

Bunun hayatlarını mahvettiğini ve

arkadaşlarının rahatsız
ettiğini söylemiştim.

Ayrıca, para genellikle
bencil hissettirir ve

sadece kendimiz için
bir şeyler yaparız.

Belki de paranın bizi
mutlu etmemesinin sebebi,

sürekli yanlış şeylere harcamamızdır,

özellikle hep kendimize harcamamız.

Ve düşündük, merak ediyorum da,

İnsanlar parasının çoğunu
başkaları için harcasaydı,

neler olurdu?

Yani paranızla antisosyal olmak yerine,

biraz daha topluma faydalı olsaydınız?

Ve düşündük, insanlar bunu denesinler,

neler olacak görelim.

Bazıları alıştıkları şeyi yapsın

ve kendilerince harcasınlar,

bazıları parayı versinler,
mutluluklarını karşılaştırsınlar

ve gerçekten mutlu olacaklar mı görsünler.

Denediğimiz ilk yöntem şuydu.

Bir Vancouver sabahı,

British Columbia Üniversitesi'ndeki
kampüse gittik,

ve insanlara yaklaşıp sorduk;

"Bir deneye katılmak ister misiniz?"
"Evet" dediler.

Onlara nasıl mutlu olduklarını sorduk

ve sonra bir zarf verdik.

Zarflardan birinin içinde şu yazıyordu;

"Bugün akşam 5'e kadar,
bu parayı kendinize harcayın"

Neler harcayacaklarına dair
bazı örnekler verdik.

Diğerleri ise, üzerinde
şu yazan kağıt fiş aldı;

"Akşam 5'e kadar bu parayı
başka birisine harcayın"

Ayrıca zarfın içinde para vardı.

Verdiğimiz para miktarını değiştirdik.

Bazıları bu fişi ve 5 dolar aldı.

Bazıları ise bu fişi ve 20 dolar aldı.

Günlerine başlamalarına izin verdik.

İstediklerini yaptılar.

Gerçekten istediğimiz şekilde
harcadıklarını farkettik.

Gece onları aradık ve sorduk;

"Parayı neye harcadın ve
Ne kadar mutlu hissediyorsun?"

Parayı neye harcadılar?

Bunlar kolej öğrencileri,
kendilerine harcadıkları şeylerin çoğu

küpeler ve makyaj malzemeleriydi.

Bir kadın, yeğeni için
oyuncak aldığını söyledi.

Bazıları parayı evsizlere verdi.

Starbucks’ın buradaki büyük etkisi.

(Gülüşmeler)

Yani, üniversite öğrencilerine
5 dolar verirseniz,

bu onlara kahve gibi gözükür,

Starbucks’a koşarlar ve
en hızlı şekilde harcarlar.

Ancak bazıları her zamanki gibi
kendisine bir kahve aldı,

bazıları ise kahveyi
başkası için aldığını söyledi.

Çok benzer alımlar,

sadece kendinize yönelik amaçlanmış,

ya da bir başkasına.

Sonunda onları tekrar
aradığımızda ne bulduk?

Parayı başkalarına harcayanlar
daha mutlu oldu.

Kendisine harcayanlarsa,
hiçbir şey olmadı.

Bu onları daha az mutlu yapmadı,

sadece pek bir şey katmadı.

Ve gördüğümüz diğer şey,

paranın miktarı o kadar da önemli değil.

İnsanlar şöyle düşündü;

20 dolar, 5 dolardan daha iyi olurdu.

Aslında ne kadar harcadığınız farketmez.

Önemli olan şey,

kendiniz yerine başkasına harcamanızdır.

Parayı kendilerine harcamak yerine
başkası için verdiğimizde,

bunu tekrar tekrar görüyoruz.

Tabi ki bunlar Kanada’daki öğrenciler,

dünyanın en temsili nüfusu değil.

Onlar oldukça zengin, varlıklı

ve bunun gibi şeyler.

Dünyada her yerde mi geçerli, yoksa sadece

zengin ülkelerde mi böyle
diye görmek istedik.

Bu nedenle Uganda’ya bile gittik

ve çok basit bir deney yaptık.

“Kendine veya başkasına,
para harcadığın son zamanı seç ...

...Tanımla. Seni ne kadar mutlu etmişti?”

diye sorduğumuz
Kanada’daki insanlar yerine,

aynısını sorduğumuz
Uganda'daki insanları hayal edin,

Ve sonra, ne kadar
mutlu olduklarını tekrar sorduk.

Gördüğümüz şey şaşırtıcı türdendi

çünkü parayla ne yaptığınız üzerine

evrensel kültürler ve de
gerçek kültür farklılıkları var.

Mesela, Uganda’lı birisi şöyle diyor;

"Aşık olduğum kızı aradım... "

Normal bir şekilde randevulaşmışlar,

ve en sonunda diyor ki,
kızı şu ana kadar elde edememiş.

Bu adam ise Kanada’dan.

Çok benzer bir durum.

"Kız arkadaşımı akşam yemeğine çıkardım...

...Sinemaya gittik, erken çıktık
ve sonra odasına geri döndük…"

Yalnızca ...

Kek için, sadece bir parça kek.

İnsanoğlu..
Parayı başkasına harcıyorsun,

ona iyi davranmış oluyorsun.

Belki aklınızda bir şey var,
belki de yok.

Ancak daha sonra
sıradışı farklar gördük.

Şu iki örneğe bakın.

Kanada’dan bir kadın.

"Başkasına para harcadığın
bir zaman seç" dedik.

Dedi ki;
"Anneme bir hediye almıştım ...

... Arabayla AVM'ye gittim,
hediye aldım, anneme verdim"

Yapılacak tamamen hoş bir şey.

İnsanlara hediye almak güzeldir,
bilirsiniz.

Şimdi bunu, Uganda’lı kadınla kıyaslayın.

"Yürüyordum ve oğlu sıtma hastası olan
çok eski bir arkadaşımla karşılaştım ...

... Hiç parası yoktu, kliniğe gittiler
ve parayı onlara verdim."

Bu miktar, 10 bin dolar değil,
yerel para birimi.

Yani çok düşük bir miktar, gerçekten.

Bunlar aşırı derecede farklı dürtüler.

Bu gerçek bir tıbbi ihtiyaç,

abartısız hayat kurtarıcı bir bağış.

Yukarıda sadece bir örnek,
"Anneme hediye aldım."

Tekrar gördüğümüz gibi;

Parayı başkalarına harcadığınız
özel yöntemlerin,

kendinizi mutlu etmek için
başkalarına harcadığınız gerçeği kadar

önemli olmamasıdır,
aslında önemli bir gerçek.

Kendinizi mutlu etmek için,

paranızla ilginç şeyler
yapmak zorunda değilsiniz.

Küçük, ufak tefek şeyler yapabilirsiniz,

bunları yapmak yine de
size yarar sağlar.

Bunlar sadece iki ülke.

Parayla mutluluk arasındaki
ilişkiyi görebilseydik,

daha uzaklara gitmeyi ve
dünyadaki her ülkeye bakmayı isterdik.

Ülkelerin son günlerde yaptığı
anketlerdeki bildiğiniz verileri,

Gallup Organizasyonu'ndan temin ettik.

İnsanlara soruyorlar;

"Son zamanlarda hayır kurumuna
para bağışladınız mı?"

"Hayatta genel olarak
ne kadar mutlusunuz?"

Böylece bu 2 şey arasındaki ilişkinin
ne olduğunu görebiliriz.

Olumlu olarak mı bağlantılılar?
Para vermek sizi mutlu eder.

Yoksa olumsuz olarak mı?

Bu haritada,

yeşil olumlu olarak
bağlantılı olduğunu gösteriyor,

kırmızı ise olumsuz bir şekilde.

Ve dünyanın delicesine
yeşil olduğunu görebilirsiniz.

Yani, veri topladığımız dünyadaki
neredeyse her ülkede,

hayır kurumuna para bağışlayanlar,
bağışlamayanlardan daha mutlu.

Ortadaki kırmızı ülkeye
baktığınızı biliyorum.

Pisliğin teki olup
bu ülkenin ne olduğunu söylemezdim,

ama Orta Afrika Cumhuriyeti.

Efsaneler uydurabilirsiniz.

Her nedense bu durum orada farklı.

Gerçi hemen sağ altında

şaşırtıcı bir şekilde
yeşil olan Rwanda var.

Neredeyse baktığımız her yerde,

para vermenin, kendinize saklamaktan

daha fazla sizi mutlu ettiğini görüyoruz.

Ya iş hayatınız,
tanıdığımız insanlarla olmadığımızda

kalan vaktimizin çoğunu geçirdiğimiz yer.

Bazı şirketlerin içine girmeye
karar verdik

ve benzer bir şeyi yaptık.

Bunlar Belçika’daki satış ekiplerinden.

Takım olarak çalışıyorlar,
dışarı çıkıyorlar ve

doktorlara ilaç satmak için uğraşıyorlar.

Bir takımın üyesi olmanın işlevi olarak,

ne kadar iyi sattıklarını,
bakınca görebiliyoruz.

Bazı takımlara, kendileri için para verip,

"Parayı dilediğiniz gibi
kendinize harcayın.” dedik,

tıpkı Kanada’daki öğrenciler gibi.

Ancak diğer takımlara,

"İşte 15 Euro. Bu hafta parayı takım
arkadaşlarından birine harca...

...Hediye olarak bir şeyler al,
ve ona ver” dedik.

Ve pekala, görüyoruz ki elimizde;

parayı kendilerine
harcayan takımlar ve

biraz daha verimli olsun
diye para verdiğimiz

toplum yanlısı takımlar var.

Oradaki oyuncağın sebebi,

bir takımın,
paraları toplayıp satın alması.

Toplanıp oyuncağı dağıtmışlar,
içindeki şekerler etrafa saçılmış,

bunu gibi şeyler.

Yapılacak saçma bir şey.

ancak bunu hiç yapmayan bir takımla
arasındaki farkı düşünün,

15 Euro alan, parayı ceplerine koyan,

belki kendilerine
kahve almış olan bir takım,

ya da toplum yanlısı davranış gösteren,

birbirine bağlı ve grup aktivitesi için
bir şeyler satın alan bir takım.

Gördüğümüz şey, gerçekten,

toplum yanlısı olan takımlar,
parayı bireysel harcayanlara göre

daha fazla şey sattılar.

Ve düşünülecek bir şey de,

insanlara kendileri için
verdiğiniz her 15 Euro’da,

parayı ceplerine koyuyorlar

ve öncekilerden farklı
bir şey yapmıyorlar.

Böyle para kazanamazsınız.

Aslında para kaybedersiniz,

çünkü daha iyisi için
onları motive etmez.

Ama arkadaşlarına harcamaları için
15 Euro verdiğinizde,

bu paraya yatırım yaparak
büyük başarı kazanacağınız,

çok iyi şeyleri
takımları için yapıyorlar.

Ve şunu farkettim;
galiba kendinizi düşünüyorsunuz.

her şey gayet iyi,

ama kamu düzeni için inanılmaz
derecede önemli bir durum var

ve orada işe yaradığını hayal edemiyorum.

Ve temel olarak,
burada çalıştığını göstermezse,

söylediği hiçbir şeye inanmayacağım.

Hepinizin düşündüğü şeyin,
yakartop takımı olduğunu biliyorum.

(Gülüşmeler)

Bu söylememiz gereken
büyük bir eleştiriydi.

Yakartop takımıyla gösteremezseniz,
bunların hepsi aptalcadır.

Dışarı çıkıp yakartop takımları bulduk,

ve içlerine gizlice katıldık.

Ve öncekilerin tamamen aynısını yaptık.

Yani bazı takımlar,

Takım içindekiler; para verdiklerimiz,

Diğer takımlar ise,
takım arkadaşlarına harcayanlar.

Parayı kendilerine harcayan takımlar,

eskisi gibi aynı
kazanma yüzdesine sahip.

Takım arkadaşlarına harcamaları için
para verdiklerimiz ise,

farklı bir takım oldular ve

gerçekten lig bitene kadar
domine ettiler.

Bu farklı durumların tamamında,

özel hayatınızda, işinizde, hatta
bina içi sporu gibi saçma şeylerde,

parayı başkasına harcamanın,

kendinize harcamaktan daha büyük
getirileri olduğunu görüyoruz.

Bu nedenle, sadece şunu söyleyeceğim;

para mutluluğu satın alamaz
diye düşünüyorsanız,

doğru harcamıyorsunuzdur.

Buradaki çıkarım,

"Bu ürün yerine şunu almalısın,
kendini böyle mutlu edersin" değil.

Asıl çıkarım,

kendinize hangi ürünü alacağınız
konusunda düşünmeyi bırakmak

ve bunun yerine birazını
başkalarına vermeye çalışmaktır.

Neyse ki sizin için bir fırsatımız var.

DonorsChoose.org
kar amacı gütmeyen bir site,

çoğunlukla düşük gelirli devlet
okulundaki öğretmenler için.

Bir proje paylaştılar.
Diyorlar ki;

"Sınıfıma Huckleberry Finn’i
göstermek istiyorum ama kitapları yok."

"Öğrencilere bilimi öğretmek için
bir mikroskop istiyorum ...

... ve bir mikroskobumuz yok."

Siz ya da ben, çıkıp satın alabiliriz.

Bir öğretmen ya da bir çocuk

size teşekkür notu yazıyor.

Bazen mikroskop kullanırkenki
fotoğraflarını gönderiyorlar.

Bu olağanüstü bir şey.

Siteye gidin ve düşünmeye başlayın,

bir kez daha,

"Kendim için nasıl para harcayabilirim"
hakkında daha az,

"5 ya da 15 dolarım olsa,
insanların yararına ne yapabilirim"

hakkında daha fazla düşünün.

Çünkü bunu yaptığınızda
eninde sonunda,

kendinize daha fazla
faydası olduğunu göreceksiniz.

Teşekkürler.

(Alkışlar)