Return to Video

Kafein bizi nasıl uyanık tutar? - Hanan Qasim

  • 0:07 - 0:12
    Dünyada her yıl 100.000 tonu aşkın
  • 0:12 - 0:14
    kafein tüketiliyor.
  • 0:14 - 0:18
    Bu 14 Eyfel Kulesi'nin ağırlığı demek.
  • 0:18 - 0:21
    Bu kafeinin çoğu
    çay ve kahve ile tüketilse de,
  • 0:21 - 0:24
    bazı gazlı içeceklerde,
  • 0:24 - 0:25
    çikolatada,
  • 0:25 - 0:26
    kafein haplarında
  • 0:26 - 0:29
    ve hatta kafeinsiz içeceklerde bile var.
  • 0:29 - 0:33
    Kafein canlı, odaklanmış, mutlu
    ve enerjik hissetmemize yardım ediyor,
  • 0:33 - 0:36
    yeterince uyuyamamış olsak bile.
  • 0:36 - 0:40
    Tansiyonumuzu yükseltip
    gergin de hissettirebilir.
  • 0:40 - 0:43
    Dünyanın en çok kullanılan ilacı kafein.
  • 0:43 - 0:47
    Peki bizi nasıl uyanık tutuyor?
  • 0:47 - 0:51
    Kafein bir takım sebeplerle
    bazı bitkilerde evrimleşmiştir.
  • 0:51 - 0:55
    Bazı türlerin yaprak ve
    çekirdeklerinde yüksek dozda bulunur,
  • 0:55 - 0:58
    böcekler için zehirlidir.
  • 0:58 - 1:02
    Nektarda olduğu gibi
    düşük dozda tüketilirse,
  • 1:02 - 1:06
    hatırlamalarını ve çiçekleri
    tekrar ziyaret etmelerini sağlar.
  • 1:06 - 1:11
    İnsan bedeninde kafein merkezi
    sinir sistemi için uyarıcı görevindedir.
  • 1:11 - 1:16
    Adenosin adında uyku sağlayıcı
    önemli moleküllerden birini engelleyerek
  • 1:16 - 1:19
    uyanık kalmamızı sağlar.
  • 1:19 - 1:22
    Vücudunuz sürekli
    enerji tedariğine ihtiyaç duyar,
  • 1:22 - 1:27
    bunu da ATP adındaki yüksek enerji
    molekülünü parçalayarak edinir.
  • 1:27 - 1:28
    Bu esnada,
  • 1:28 - 1:33
    adenosin salınır, bu da
    ATP'nin kimyasal bel kemiğidir.
  • 1:33 - 1:38
    Beyninizdeki nöronların bu moleküle
    kusursuz şekilde bağlı alıcıları vardır.
  • 1:38 - 1:40
    Adenosin bu alıcılarla birleştiğinde,
  • 1:40 - 1:44
    biyokimyasal reaksiyon seli gerçekleşir,
  • 1:44 - 1:46
    bu da nöronların
    daha yavaş hareket etmesi
  • 1:46 - 1:50
    ve önemli beyin sinyali moleküllerinin
    salınımını yavaşlatması demektir.
  • 1:50 - 1:53
    Başka bir deyişle, uykunuz gelir.
  • 1:53 - 1:58
    Kafein adenosin alıcı bir muhaliftir.
  • 1:58 - 2:02
    Yani adenosin alıcılarını engelleyerek
    nöronlarınızı yavaşlatır
  • 2:02 - 2:04
    ve bu süreci saptırır.
  • 2:04 - 2:09
    Kafein ve adenosin benzer
    moleküler yapıya sahiptir,
  • 2:09 - 2:12
    öyle ki kafein adenosin
    alıcılarının içine yerleşebilir
  • 2:12 - 2:15
    fakat onları aktive edemez.
  • 2:15 - 2:19
    Özetlemek gerekirse,
    adenosin nöronlarınızı durdurur.
  • 2:19 - 2:25
    Kafein inhibitörü durdurur,
    böylece sizi uyarır.
  • 2:25 - 2:27
    Kafein ayrıca olumlu
    hislerinizi de güçlendirebilir.
  • 2:27 - 2:30
    Bazı nöronlarda adenosin alıcıları
  • 2:30 - 2:34
    dopamin adındaki
    diğer bir moleküle bağlı.
  • 2:34 - 2:39
    Dopaminin beyindeki görevlerinden biri
    zevk hissini teşvik etmek.
  • 2:39 - 2:42
    Adenosin bu ikili alıcılardan
    biriyle eşleştiğinde,
  • 2:42 - 2:46
    dopaminin kendi yerine
    yerleşmesini zorlaştırabilir,
  • 2:46 - 2:49
    ruh hâlini değiştirme sürecini böler.
  • 2:49 - 2:53
    Ancak kafein adenosinin
    yerini aldığında aynı etkiyi yapmaz
  • 2:53 - 2:56
    ve dopamin yerleşebilir.
  • 2:56 - 3:01
    Kafeinin adenosin ve dopamin
    alıcıları üzerindeki etkilerinin
  • 3:01 - 3:05
    uzun vadeli faydaları olduğu
    kanıtlanmıştır;
  • 3:05 - 3:10
    Parkinson, Alzheimer ve bazı kanser
    türlerinin riskini azaltmak gibi.
  • 3:10 - 3:15
    Kafein vücudun yağ yakma
    yetisine de hız kazandırabilir.
  • 3:15 - 3:18
    Aslında bazı spor kuruluşları
  • 3:18 - 3:21
    kafeinin sporculara adil olmayan
    bir avantaj sağladığını düşünür
  • 3:21 - 3:24
    ve bu yüzden tüketimine sınır koymuştur.
  • 3:24 - 3:27
    1972'den 2004 yılına kadar,
  • 3:27 - 3:32
    Olimpik sporcular yarışabilmek için
    belli bir kafein yüzdesinin
  • 3:32 - 3:34
    altında kalmak zorundaydılar.
  • 3:34 - 3:38
    Tabii kafeinin tüm etkileri
    böyle faydalı değildir.
  • 3:38 - 3:40
    Daha iyi ve canlı
    hissetmenizi sağlayabilir
  • 3:40 - 3:43
    ama kalp atışınızı
    ve tansiyonunuzu yükseltebilir,
  • 3:43 - 3:46
    fazla idrara çıkma veya ishal,
  • 3:46 - 3:50
    uykusuzluk ve gerginlik etkileri olabilir.
  • 3:50 - 3:53
    Ayrıca içinde kafein olan
    yiyecek ve içeceklerin
  • 3:53 - 3:58
    hesaba katılması gereken
    kendine özgü etkileri vardır.
  • 3:58 - 4:02
    Beyniniz düzenli kafein
    tüketimine alışabilir.
  • 4:02 - 4:05
    Adenosin alıcılarınız
    sürekli tıkalı olursa,
  • 4:05 - 4:08
    vücudunuz ekstra üretecektir.
  • 4:08 - 4:10
    Bu şekilde, kafein varken bile
  • 4:10 - 4:15
    adenosin beyninizin yavaşlaması için
    sinyal gönderme işini yapacaktır.
  • 4:15 - 4:19
    Bu yüzden zinde hissetmek için
    sürekli daha fazla kafeine
  • 4:19 - 4:21
    ihtiyaç duyabilirsiniz.
  • 4:21 - 4:24
    Engelleyecek adenosin alıcıları
    sürekli var olacaktır.
  • 4:24 - 4:27
    Bu yüzden eğer birden
    kafeini bırakırsanız,
  • 4:27 - 4:30
    hoş olmayan bir bırakma
    süreci geçirebilirsiniz.
  • 4:30 - 4:32
    Çok sayıda ve durdurulmayan alıcılar ile
  • 4:32 - 4:35
    adenosin fazla çalışabilir,
  • 4:35 - 4:36
    baş ağrısı,
  • 4:36 - 4:38
    yorgunluk
  • 4:38 - 4:40
    ve depresyon hâli gibi
    semptomlar ortaya çıkarabilir.
  • 4:40 - 4:45
    Birkaç gün içinde fazla adenosin
    alıcıları ortadan kaybolacak,
  • 4:45 - 4:47
    vücudunuz uyum sağlayacak
  • 4:47 - 4:50
    ve yine kendinizi zinde hissedeceksiniz,
  • 4:50 - 4:53
    dünyanın en popüler uyarıcısı
    vücudunuza girmese bile.
Title:
Kafein bizi nasıl uyanık tutar? - Hanan Qasim
Description:

Dersin tamamı: http://ed.ted.com/lessons/how-does-caffeine-keep-us-awake-hanan-qasim

Dünyada her yıl 100.000 tonu aşkın kafein tüketiliyor. Bu 14 Eyfel Kulesi'nin ağırlığına eşit! Kafein canlı, odaklanmış ve enerjik hissetmemize yardım ediyor - yeterince uyumamış olsak bile -- fakat tansiyonumuzu yükseltip gergin hissetmemize de yol açabiliyor. Peki kafein bizi nasıl uyanık tutuyor? Hanan Qasim dünyanın en çok kullanılan ilacının arkasındaki bilimsel gerçekleri paylaşıyor.

Ders: Hanan Qasim, animasyon: Adriatic Animation.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:15

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.