Bart Weetjens: Hoe ik ratten landmijnen leerde ruiken

Op TEDxRotterdam, praat Bart Weetjens over zijn bijzonder project: ratten trainen in het ruiken van landmijnen. Hij toon clips van zijn "heldenratten" in actie, en geeft een vooruitblik op de volgende fase van zijn werk : ze leren om tuberculose in het lab op te sporen.

Ik ben hier vandaag om jullie mee te nemen

op een buitengewone reis -

een buitengewoon lonende reis, eigenlijk -

die me ertoe bracht

ratten te gaan trainen

om mensenlevens te redden

door het detecteren van landmijnen

en tuberculose.

Als kind had ik twee passies.

Een daarvan was een passie voor knaagdieren.

Ik had allerlei soorten van ratten,

muizen, hamsters,

gerbils, eekhoorns.

Noem maar op, ik fokte ze en verkocht ze aan dierenwinkels.

(Gelach)

Ik had ook een passie voor Afrika.

Opgroeiend in een multiculturele omgeving,

we hadden Afrikaanse studenten in het huis,

en ik leerde hun verhalen kennen,

hun verschillende achtergronden,

hun afhankelijkheid van geïmporteerde know-how,

goederen, diensten,

een uitbundige culturele diversiteit.

Afrika was fascinerend voor mij.

Ik werd industrieel ingenieur -

ingenieur in productontwikkeling -

en mijn interesse ging uit naar geschikte detectietechnologieën,

eigenlijk naar technologieën

geschikt voor ontwikkelingslanden.

Ik begon te werken in de industrie,

maar ik was niet echt blij om bij te dragen

aan een materiële consumptiemaatschappij

op een lineaire, onttrekkende

en producerende manier.

Ik nam ontslag om me te concentreren

op een echt wereldprobleem: landmijnen.

In 1995

kondigt prinses Diana op tv aan

dat landmijnen een structurele belemmering vormen

voor elke ontwikkeling, wat echt waar is.

Zolang deze tuigen daar liggen,

of er een vermoeden is van de aanwezigheid van landmijnen,

kan je dat land niet echt betreden.

Eigenlijk was er over de hele wereld

een vraag naar nieuwe detectoren

voor duurzame omgevingen

nodig om te produceren,

wat vooral voor de ontwikkelingslanden het geval is.

We kozen voor ratten.

Waarom zou je ratten kiezen?

Zijn ze dan geen ongedierte?

Nou, eigenlijk zijn ratten -

in tegenstelling tot wat de meeste mensen over hen denken -

zeer sociale wezens.

En eigenlijk ons product - wat je hier ziet.

Er is hier ergens een doel.

U ziet hier een medewerker, een opgeleide Afrikaan,

met zijn ratten vooraan,

daar links en rechts.

Hier vindt het dier een mijn.

Het krabt in de grond.

En het dier komt terug voor een voedselbeloning.

Heel, heel simpel.

Zeer duurzaam in deze omgeving.

Hier krijgt het dier zijn voedselbeloning.

En dat is hoe het werkt.

Heel, heel simpel.

Nu, waarom zou je ratten gebruiken?

Ratten worden gebruikt sinds de jaren '50 van de vorige eeuw

in allerlei soorten experimenten.

Ratten hebben meer genetisch materiaal

voor reukzin

dan alle andere zoogdieren.

Ze zijn extreem gevoelig voor geur.

Bovendien hebben zij het vermogen om al deze geuren

in kaart te brengen en het resultaat te communiceren.

Hoe communiceren we met ratten?

Nou, we praten geen 'rats'

maar we hebben een klikker,

een standaardmethode voor diertraining,

wat je daar ziet.

Een klikker, die een bepaald geluid maakt

waarmee je bepaald gedrag kan versterken.

Allereerst, associëren we het klikgeluid met een voedselbeloning,

die gegeven wordt uit een spuit met gemalen bananen en pinda's.

Zodra het dier de combinatie "klik, voedsel,

klik, voedsel, klik, voedsel" -

dus klik is voedsel - begrijpt

brengen we het in een kooi met een gat,

en leert het dier

zijn neus in dat gat te steken

waaronder een op te sporen geurstof is geplaatst,

en om dat vijf seconden lang vol te houden -

vijf seconden, dat is lang voor een rat.

Zodra het dier dit weet, maken we de taak een beetje moeilijker.

Het leert hoe de geurstof te zoeken

in een kooi met een een tiental gaatjes.

Dan leert het dier

buiten aan de leiband te lopen

en stoffen op te sporen.

In de volgende stap, leren de dieren

om echte mijnen in echte mijnenvelden te vinden.

Ze zijn getest en erkend

volgens de International Mine Action Standards,

net zoals honden moeten ze een examen afleggen.

Dat bestaat uit 400 vierkante meter.

Er zijn daar een aantal mijnen

blindelings geplaatst.

En het team van trainer en rat

moeten alle doelen weten te vinden.

Als het dier dat doet, krijgt het een licentie

van erkend dier om

operationeel te zijn in het veld -

net als honden overigens.

Misschien een klein verschil:

we kunnen ratten trainen aan een vijfde van de prijs

van de opleiding van een mijnzoekende hond.

Dit is ons team in Mozambique.

Een Tanzaniaanse trainer,

die de vaardigheden aanleert

aan drie Mozambikaanse kerels.

En je moet de trots zien in de ogen van deze mensen.

Ze hebben een vaardigheid,

waardoor ze veel minder afhankelijk zijn

van buitenlandse hulp.

Bovendien werkt dit kleine team

samen met - natuurlijk heb je die zware voertuigen nodig -

de manuele ontmijners voor de follow-up.

Maar met deze kleine investering in een de mogelijkheden van een rat

hebben we in Mozambique aangetoond

dat we de kostprijs per vierkante meter

met tot 60 procent kunnen verminderen.

Op dit moment is twee dollar per vierkante meter normaal -

wij doen het op 1,18 dollar,

en we kunnen die prijs nog verder omlaagbrengen.

Kwestie van schaal.

Als we met meer meer ratten kunnen gaan werken,

kunnen we nog een groter resultaat bereiken.

We hebben een demonstratiesite in Mozambique.

11 Afrikaanse regeringen

hebben gezien dat ze minder afhankelijk worden

met behulp van deze technologie.

Zij hebben het een vredespact ondertekend

en voor het gebied van de Grote Meren een verdrag gesloten.

Ze ondersteunen deze heldhaftige ratten

om hun gemeenschappelijke grensgebieden van landmijnen te ontdoen.

Maar laat ik nu een heel ander probleem aansnijden.

Vorig jaar liepen ongeveer 6.000 mensen

op een landmijn,

maar wereldwijd stierven vorig jaar,

bijna 1,9 miljoen mensen aan tuberculose

als een eerste oorzaak van infectie.

Vooral in Afrika

waar TBC en HIV sterk verbonden zijn,

is het een enorm veel voorkomend probleem.

Microscopie, de standaard WHO procedure,

geeft 40 tot 60 procent betrouwbaarheid.

In Tanzania - de cijfers liegen niet -

krijgt 45 procent van de mensen - TBC patiënten -

de diagnose TBC voordat ze sterven.

Het betekent dat, als je TBC hebt,

je heb meer kans dat je niet wordt gedetecteerd,

maar gewoon zal sterven door TBC, secundaire infecties en zo verder.

Indien je echter

zeer vroeg ontdekt wordt, een vroegtijdige diagnose,

kan de behandeling beginnen.

En zelfs voor HIV-positieven is het zinvol.

Je kunt eigenlijk TBC genezen,

zelfs bij HIV-positieven.

In mijn taal, het Nederlands,

is de naam voor TBC

tering,

wat etymologisch

verwijst naar de geur van teer.

Reeds de oude Chinezen

en de Grieken, Hippocrates,

publiceerden en

documenteerden dat TBC kan worden gediagnosticeerd

gebaseerd op de geur van vluchtige stoffen

uitgewasemd door patiënten.

Dus verzamelden we een aantal stalen -

om het uit te testen -

van ziekenhuizen,

trainden daarmee ratten

om te zien of dit werkte,

en we bereikten

89 procent gevoeligheid,

86 procent specificiteit

door achtereenvolgens verschillende ratten te gebruiken.

Dit is hoe het werkt.

En echt, dit is een algemeen inzetbare technologie.

We praten nu over explosieven, tuberculose,

maar je kan je voorstellen,

dat je daar eigenlijk van alles mee kan opzoeken.

Dus hoe werkt het?

Je hebt een cassette met 10 monsters.

Je plaatst deze 10 monsters samen in de kooi.

Een dier heeft slechts twee honderdsten van een seconde

nodig om de geur te herkennen, het gaat dus zeer snel.

Hier is het al bij het derde monster.

Dit is een positief monster.

Het krijgt een klik-geluid en komt voor de voedselbelonig.

En door dit te doen, zeer snel,

kunnen we een tweede opinie geven

om te zien welke patiënten positief zijn,

welke negatief zijn.

Net als een indicatie,

overwegende dat een microscopist

40 monsters in een dag kan verwerken,

kan een rat

diezelfde hoeveelheid monsters verwerken

in zeven minuten.

Een kooi als deze -

(Applaus)

Een kooi zoals deze - op voorwaarde dat je de ratten hebt,

en we hebben nu op dit moment

25 tuberculose ratten -

een kooi als deze, die de hele dag operatief is,

kan 1.680 monsters verwerken.

Kunt u zich de mogelijke, hieruit voortvloeiende toepassingen voorstellen:

milieu-detectie

van verontreinigende stoffen in de bodem,

applicaties op douanegebied,

opsporing van illegale goederen in containers en ga zo maar door.

Maar laten we het eerst bij tuberculose houden.

Ik wil even opmerken,

dat de blauwe balken

de scores van de microscopie alleen zijn

in de vijf klinieken in Dar es Salaam

op een bevolking van 500.000 mensen,

waarvan er 15.000 een test ondergingen.

Microscopie voor 1.800 patiënten.

En door de monsters nogmaals aan de ratten te presenteren

en die resultaten opnieuw te overlopen,

waren we in staat om

meer dan 30 procent meer gevallen te detecteren.

Gedurende het afgelopen jaar,

hebben we - afhankelijk van welke intervallen werden gekozen -

consequent

de detectiegevallen

in vijf ziekenhuizen in Dar es Salaam

tussen de 30 en 40 procent laten toenemen.

Dat is echt veel.

Wetende dat een door microscopie gemiste patiënt

per jaar tot 15 personen infecteert -

gezonde mensen dus -

kan je er zeker van zijn

dat we veel levens hebben gered.

Ten minste hebben onze helden van ratten veel levens gered.

Onze bedoeling is nu

deze technologie te standaardiseren.

En er zijn eenvoudige dingen.

Zo hebben we, bijvoorbeeld, een kleine laser in het snuffelgat

waar het dier gedurende vijf seconden moet blijven.

Om dit dus te standaardiseren.

Ook het standaardiseren van de voedselballetjes,

de voedselbeloningen,

en dit te semi-automatiseren

om dit op een veel grotere schaal te repliceren

en van invloed te zijn op de levens van veel meer mensen.

Tot slot zijn er ook andere toepassingen in het vooruitzicht.

Hier is een eerste prototype

van onze camerarat,

dat is een rat met een rattenrugzak

met een camera, die onder het puin kan gaan

om slachtoffers op te sporen

na aardbevingen enzovoort.

Dit is in een prototype.

We hebben hier nog geen werkend systeem.

Tot slot zou ik nog willen willen zeggen:

je zou misschien de indruk kunnen hebben dat deze projecten over ratten gaan

maar uiteindelijk gaat het over mensen.

Het gaat over het versterken van kwetsbare gemeenschappen

om deze moeilijke, dure

en gevaarlijke humanitaire detectietaken aan te pakken,

en dat te doen met een lokale hulpbron

die volop beschikbaar is.

Het komt er dus op neer

je waarnemingsvermogen te blijven ontwikkelen

over de middelen om je heen,

of ze nu komen van het milieu,

van de technologie of van dieren of mensen.

En om respectvol met hen te harmoniseren

om er een duurzaam werk van te maken.

Dank u zeer.

(Applaus)