Een zelden verteld verhaal van seks en sensualiteit

"Als je een volk echt wil leren kennen, ga dan eerst in de slaapkamers kijken," zegt Shereen El Feki. Zij reisde vijf jaar lang door het Midden-Oosten om met mensen te praten over seks. Terwijl in die gesprekken strakke normen en diepe repressie doorklonken, ontdekte El Feki ook dat seksueel conservatisme in de Arabische wereld een tamelijk recent fenomeen is. Ze vraagt zich af of een aanwakkering van de openbare dialoog zou kunnen leiden tot seksuele levens die meer voldoening geven en die veiliger zijn.

Toen ik een tijdje geleden

in Casablanca, in Marokko, was,

ontmoette ik Faiza,
een jonge ongetrouwde moeder.

Ze toonde me foto's
van haar pasgeboren zoon

en vertelde me over zijn verwekking,
haar zwangerschap en bevalling.

Het was een opmerkelijk verhaal,

waarin ze het beste
voor het laatste bewaarde.

"Zoals je weet, ben ik maagd,"
vertelde ze me.

"Ik heb twee medische certificaten
om dat te bewijzen."

Dit is het moderne Midden-Oosten,

waar twee millennia
na de komst van Christus,

de onbevlekte ontvangenis
nog steeds een feit is.

Faiza's verhaal is één van de honderden
die ik doorheen de jaren heb gehoord

tijdens mijn reizen door de Arabische regio
waarbij ik met mensen over seks praatte.

Ik weet dat dit klinkt
als een droomjob,

of misschien een twijfelachtig beroep.

Maar voor mij is het iets geheel anders.

Ik ben half Egyptisch
en ik ben moslim.

Ik groeide op in Canada,
ver weg van mijn Arabische roots.

Zoals velen die op de wip zitten
tussen oost en west,

probeer ook ik mijn wortels
beter te begrijpen.

Ik koos seks als onderwerp
vanuit mijn ervaring met hiv/aids,

mijn werk als schrijver,
onderzoeker en activist.

Seks staat centraal in een epidemie
in het Midden-Oosten en Noord-Afrika,

één van de twee regio's op de wereld
waar de hiv/aids-cijfers nog stijgen.

Seksualiteit vormt een krachtige lens

om een maatschappij te bestuderen.

Wat gebeurt in ons intieme leven,

is weerspiegeld door krachten
op een groter podium:

politiek, economie, religie en traditie,
gender en generaties.

Als je een volk echt wil leren kennen,

moet je eerst gaan kijken
in hun slaapkamer.

De Arabische wereld
is groot en gevarieerd.

Doorheen het territorium
lopen drie rode strepen

- onderwerpen die taboe zijn,
in woorden en in daden.

Ten eerste: politiek.

De Arabische lente
heeft dat veranderd,

door opstanden die overal in de regio
ontsproten sinds 2011.

De oude en nieuwe machthebbers

houden vast aan wat ze gewend zijn,

terwijl miljoenen anderen

blijven strijden voor de hoop
op een beter leven.

De tweede rode streep: religie.

Religie en politiek zijn verbonden

door de opkomst van groeperingen
als de Moslimbroeders.

Maar mensen beginnen
zich vragen te stellen

over de rol van de islam
in het publieke en private leven.

Wat zou de derde rode streep,
het derde taboe kunnen zijn?

Publiek: Seks.

Shereen El Feki:
Luider, ik kan jullie niet horen.

Publiek: Seks.

SEF: Nog eens,
niet verlegen zijn.

Publiek: Seks.

Absoluut, inderdaad,
het is seks. (Gelach).

In de hele Arabische regio is het huwelijk
de enige aanvaarde context voor seks --

goedgekeurd door je ouders,
ingezegend door de godsdienst

en geregistreerd door de staat.

Het huwelijk is je toegangsticket
tot de volwassenheid.

Als je niet trouwt, kan je niet
van huis weg,

en mag je geen seks hebben,

en al helemaal geen kinderen.

Het is een sociaal bolwerk,
een onneembare vesting

die elke aanval,
elk alternatief weerstaat.

Rondom die vesting
ligt een groot taboeveld

tegen voorhuwelijkse seks,
tegen condooms,

tegen abortus,
tegen homoseksualiteit,

noem maar op.

Faiza was er het levende bewijs van.

Haar maagdelijkheidsattest
was geen vrome wens van haar.

De grote godsdiensten uit de regio mogen
dan wel voorhuwelijkse kuisheid preken,

in een patriarchische maatschappij
zijn de jongens onverbeterlijk.

Mannen hebben voorhuwelijkse seks,

en dat wordt min of meer
met de mantel der liefde bedekt.

Voor vrouwen ligt het anders:

zij moeten maagd zijn
op hun huwelijkse nacht --

dat betekent opdagen
met je maagdenvlies intact.

Dat is niet alleen het individu een zorg,

het gaat om de eer van de familie,
en vooral die van de mannen.

Daarom getroosten vrouwen
en hun familie zich veel moeite

om dit stukje anatomie te bewaren --

van vrouwelijke genitale verminking

tot maagdelijkheidstesten tot operaties
om het maagdenvlies te herstellen.

Faiza koos een andere weg:

niet-vaginale seks.

Maar ze werd toch zwanger.

Faiza besefte dit niet,

omdat er zo weinig
seksuele opvoeding is op school

en zo weinig communicatie
binnen het gezin.

Toen ze haar toestand
niet meer kon verbergen,

hielp de moeder van Faiza haar
ontsnappen aan haar vader en broers.

Eremoorden zijn een reële bedreiging

voor talloze vrouwen
in de Arabische regio.

Toen Faiza uiteindelijk in een ziekenhuis
in Casablanca terechtkwam,

probeerde de man
die haar hulp aanbood,

haar te verkrachten.

Helaas is Faiza
geen alleenstaand geval.

In Egypte, waar mijn onderzoek om draait,

heb ik een hoop onheil gezien,
binnen en buiten het bolwerk.

Talloze jonge mannen

kunnen zich geen huwelijk veroorloven

omdat dat erg duur is geworden.

Er wordt verwacht dat zij
de kostwinner zijn,

maar ze vinden geen werk.

Dit is één van de grote krachten
achter de recente opstanden.

Het is één van de redenen
van de stijgende huwelijksleeftijd

in grote delen van de Arabische regio.

Carrièrevrouwen willen wel trouwen,

maar vinden geen man,

omdat ze niet stroken
met de geslachtsgebonden verwachtingen.

Een jonge vrouwelijke arts in Tunesië
verwoordde het zo:

"De vrouwen worden meer en meer open.

Maar de man zit nog in de prehistorie."

En dan zijn er mannen en vrouwen
die over de heteroseksuele streep gaan,

die seks hebben met hun eigen sekse,

of die een andere
genderidentiteit hebben.

Hun vallen wetten ten deel
die hun activiteiten bestraffen,

en zelfs hun voorkomen.

Ze voeren een dagelijks gevecht
met sociale stigmatisering,

met familiale verslagenheid,

en zelfs met religieuze hel en vagevuur.

Maar ook in het echtelijke bed
is het niet allemaal rozengeur.

Koppels op zoek naar meer geluk,

meer seksueel geluk
in hun getrouwde leven,

maar die niet weten
hoe ze dat moeten bereiken,

vooral vrouwen, die bang zijn
voor het etiket 'slechte vrouw'

als ze zich vurig tonen
in de slaapkamer.

En dan zijn er die huwelijken

die eigenlijk een bedekte vorm
van prostitutie zijn.

Ze zijn verkocht door hun familie,

vaak aan rijke Arabische toeristen.

Ze zijn maar één gezicht
van een bloeiende sekshandel

in de Arabische regio.

Steek je hand op als één van deze dingen
je bekend klinkt,

vanuit jouw deel van de wereld.

Ja, de Arabische wereld heeft niet
het monopolie op seksuele problemen.

En hoewel we nog geen
Arabisch Kinsey-rapport hebben

om ons te vertellen wat er precies
aan de gang is in de Arabische slaapkamers,

is het wel duidelijk
dat er iets mis is.

Een dubbele moraal
voor mannen en vrouwen,

seks als bron van schaamte,

familiale controle
die individuele keuze beperkt,

en een grote kloof
tussen schijn en werkelijkheid,

tussen wat mensen doen

en wat ze willen toegeven,

en een algemene terughoudendheid
om het private gefluister te overstijgen

en een ernstig en volgehouden
openbaar debat te houden.

Een dokter in Caïro vatte het zo samen:

"Seks is hier
het tegenovergestelde van sport.

Over voetbal praat iedereen,

maar nauwelijks iemand speelt het.

Iedereen doet aan seks,

maar niemand wil erover praten."
(Gelach)

(Muziek) (Arabisch)

SEF: Ik geef je graag een advies

dat je, als je het volgt,
geluk zal brengen in je leven.

Als je man contact met je zoekt,

als hij een deel
van je lichaam aanraakt,

zucht dan diep
en kijk hem lustvol aan.

Als hij je penetreert
met zijn penis,

probeer dan flirterig te praten
en je in hetzelfde ritme te bewegen.

Hete boel!

Deze handige tips klinken

alsof ze uit 'Seksueel plezier' of YouPorn komen.

Maar ze komen uit een Arabisch boek
uit de tiende eeuw,

de 'Encyclopedie van het plezier'.

Die gaat over seks,
van afrodisiaca tot zoöfilie,

en alles daartussen.

De Encyclopedie is deel van een lange
traditie van Arabische erotica,

vaak geschreven
door religieuze geleerden.

Te beginnen bij de Profeet Mohammed

is er een rijke traditie in de islam

van openlijk praten over seks:

niet alleen de problemen,
maar ook het plezier,

niet alleen voor mannen,
maar ook voor vrouwen.

Duizend jaar geleden hadden we
hele sekswoordenboeken in het Arabisch.

Woorden die elk denkbaar aspect
van seks behandelden,

positie en voorkeur,
een taal

die rijk genoeg was om het lichaam te vormen
van de vrouw die je hier ziet.

Vandaag is die geschiedenis
goeddeels onbekend in de Arabische regio.

Zelfs ontwikkelde mensen,
die vaak makkelijker over seks praten

in een vreemde taal
dan in hun eigen taal.

Het seksuele landschap van vandaag
ziet eruit als Europa en Amerika

op de vooravond
van de seksuele revolutie.

Maar terwijl het Westen
opener werd over seks,

lijkt het erop dat Arabische samenlevingen
de andere richting uitgingen.

In Egypte en in vele buurlanden,

is die afsluiting deel van een bredere afsluiting

in het politieke, sociale
en culturele denken.

Het vloeit voort uit een complex
historisch proces,

dat voet aan de grond kreeg met de opkomst
van het islamitische conservatisme

sinds het einde van de jaren 70.

'Gewoon nee zeggen' is wat
conservatieven over de hele wereld

zeggen als ze aangesproken worden
over het seksuele status quo.

In de Arabische regio doen ze dat af
als een westerse samenzwering

om de traditionele Arabische
en islamitische waarden te ondermijnen.

Waar het hier echt om gaat,

is één van hun krachtigste controlemiddelen:

seks verpakt in religie.

De geschiedenis toont ons dat,
niet langer geleden

dan in de tijd van onze vaders
en grootvaders,

er periodes van groter pragmatisme waren,

en tolerantie, en bereidheid
om andere interpretaties te overwegen:

over abortus, masturbatie, of zelfs
een controversieel punt als homoseksualiteit.

Het is niet zwart-wit, zoals
de conservatieven ons graag doen geloven.

In deze materie, zoals zo vaak,

biedt de Islam ons minstens
50 tinten grijs.

(Gelach)

Tijdens mijn reizen

heb ik mannen en vrouwen ontmoet,
over de hele Arabische regio,

die dat spectrum verkenden --

seksuologen die koppels
proberen te helpen

om meer geluk te vinden
in hun huwelijk,

innovatoren die erin slagen om seksuele
opvoeding op school te introduceren,

kleine groepen mannen en vrouwen,

lesbiennes, homo's,
transgenders, transseksuelen,

die contact zoeken met hun gelijken,

via online-initiatieven
en reële ondersteuning.

Vrouwen, en, meer en meer,
ook manen die hun stem verheffen

en reageren tegen seksueel geweld

op straat en thuis.

Groepen die sekswerkers proberen te helpen
om zich tegen hiv te beschermen

en andere gevaren van het beroep.

Ngo's die ongehuwde moeders als Faiza

helpen om een plaats te vinden
in de maatschappij

en - dat is cruciaal -
om bij hun kinderen te blijven.

Het zijn kleine inspanningen,
vaak zonder veel geld,

en ze krijgen heel veel tegenwind.

Maar ik ben optimistisch dat,
op lange termijn,

de tijden veranderen,
en zijzelf en hun ideeën

voet aan de grond zullen krijgen.

Sociale verandering gebeurt
in de Arabische regio

niet via dramatische confrontaties,

door op de borst te kloppen
of ze te onbloten,

maar eerder door onderhandeling.

We hebben het hier niet
over een seksuele revolutie,

maar een seksuele evolutie,
leren van de rest van de wereld,

aanpassen
aan plaatselijke omstandigheden,

onze eigen weg zoeken, en niet
de weg gaan die een ander heeft gemaakt.

Die weg leidt ons hopelijk ooit naar
het recht op controle over ons lichaam,

en op toegang tot de informatie
en de diensten die we nodig hebben

om een seksueel leven te leiden
dat voldoening geeft en veilig is.

Het recht om onze ideeën
vrijelijk uit te drukken,

om te trouwen met wie we willen,
om onze partners zelf te kiezen,

om al dan niet seksueel actief te zijn,

om te kiezen of we
kinderen willen, en wanneer,

dit alles zonder geweld
of macht of discriminatie.

We staan daar ver van af
in de hele Arabische regio.

Er moet zoveel veranderen:

wetten, de opvoeding,
de media, de economie,

de lijst is heel lang.

Het duurt minstens een generatie.

Maar het begint met een tocht
die ik zelf heb gemaakt,

met moeilijke vragen
aan traditionele wijsheden

over het seksuele leven.

Het is een tocht die mijn geloof
alleen heeft versterkt,

en mijn waardering
voor lokale geschiedenis en cultuur,

doordat ik mogelijkheden ging zien
waar ik vroeger alleen absolute dingen zag.

Door het oproer in zovele
landen in de Arabische regio

lijkt het alsof praten over seks,
de taboes in vraag stellen

en zoeken naar alternatieven
een soort luxe is.

Maar als we op dit cruciale punt
in de geschiedenis,

vrijheid en rechtvaardigheid

waardigheid en gelijkheid,

privacy en autonomie, niet verankeren
in ons privéleven, in ons seksuele leven

dan zal dat moeilijk lukken
in het openbare leven.

Politiek en seks schurken dicht
tegen elkaar aan.

Dat geldt voor ons allen,
waar we ook wonen en liefhebben.

Dankuwel.

(Applaus)