Vücudunuz yıldızların olağanüstü ölümünden oluştu
-
0:02 - 0:05Atomsal olarak birbirimize bağlıyız.
-
0:05 - 0:08Hem temelde hem de evrensel olarak.
-
0:08 - 0:09Peki bu ne anlama geliyor?
-
0:11 - 0:14Ben bir astrofizikçiyim.
-
0:14 - 0:18İşim, bizleri oluşturan her bir atomun
-
0:18 - 0:21kozmik tarihini araştırmak.
-
0:21 - 0:24Aslına bakarsanız
-
0:24 - 0:27modern astronominin
en büyük başarılarından biri, -
0:27 - 0:32bizi oluşturan atomların
nasıl bir araya geldiğini anlamasıdır. -
0:34 - 0:37Hidrojen ve helyum,
-
0:37 - 0:40Büyük Patlama'nın ilk iki
dakikasında ortaya çıkarken -
0:40 - 0:42kanımızdaki demir, soluduğumuz oksijen
-
0:42 - 0:47ve bilgisayarlarımızdaki silikon gibi
-
0:47 - 0:49ağır elementlerin kökeni
-
0:49 - 0:52yıldızların hayat döngüsüne
kadar uzanmakta. -
0:53 - 0:59Nükleer reaksiyonlar, hafif elementleri
ağır olanlara dönüştürür. -
0:59 - 1:02Bu da yıldızların parlamasına
-
1:02 - 1:04ve nihayetinde patlamasına yol açar.
-
1:04 - 1:09Böylece evreni bu tür
ağır elementlerle zenginleştirir. -
1:10 - 1:14Yıldız ölümleri olmadan
-
1:15 - 1:17oksijen açığa çıkamaz.
-
1:17 - 1:21Hidrojen ve helyumdan ağır
diğer elementler oluşamaz. -
1:21 - 1:23Bu durumda yaşam da mümkün olmaz.
-
1:24 - 1:28Vücudumuzda, evrendeki
yıldızlarda bulunandan -
1:28 - 1:30daha fazla atom bulunmakta.
-
1:31 - 1:33Bu atomlar oldukça dayanıklı.
-
1:34 - 1:36Atomlarımızın kökeni,
-
1:36 - 1:41milyarlarca yıl önce
onları bünyesinde oluşturan -
1:41 - 1:46ve patlayarak onları
Samanyolu'na saçan -
1:46 - 1:48yıldızlara dek takip edilebilmekte.
-
1:48 - 1:49Bunu biliyorum
-
1:49 - 1:53çünkü yıldız ölümleri konusunda uzmanım.
-
1:53 - 1:54(Kahkaha)
-
1:54 - 1:58Sizi süpernova patlamasıyla başlayan
-
1:58 - 2:04ve şu anda soluduğumuz havaya dek uzanan
bir yolculuğa çıkarmak için buradayım. -
2:07 - 2:08Vücudumuz nelerden oluşuyor?
-
2:09 - 2:15Vücudumuzun yüzde doksan altısı
yalnızca dört elementten oluşur: -
2:15 - 2:19hidrojen, karbon, oksijen ve nitrojen.
-
2:21 - 2:26Kozmik hikayemizin
ana kahramanı oksijendir. -
2:27 - 2:32Oksijen yalnızca vücudumuzun
büyük kısmını oluşturmakla kalmaz, -
2:32 - 2:37aynı zamanda dünyada yaşamın
mümkün olmasını da sağlar. -
2:37 - 2:40Evrendeki oksijenin çok büyük bir kısmı
-
2:40 - 2:43bütün tarih boyunca
-
2:43 - 2:47bu süpernovalar aracılığıyla
üretilmiş bulunmakta. -
2:48 - 2:52Bu patlamalar çok büyük
yıldızların ölümünün habercisi. -
2:52 - 2:55Parlak bir ay boyunca
-
2:55 - 2:59yalnız bir patlama, içerisinde
milyarlarca yıldız bulunan bir galaksiden -
2:59 - 3:01daha parlak olabilir.
-
3:02 - 3:03Bu gerçekten olağanüstü bir durum.
-
3:05 - 3:10Çünkü büyük yıldızlar,
diğer yıldızlara göre -
3:10 - 3:14yanarken daha çok ışık saçar
ve daha görkemli ölür. -
3:15 - 3:18Nükleer füzyon, Güneş de dahil olmak üzere
-
3:18 - 3:20birçok yıldızın yaşam kaynağıdır.
-
3:20 - 3:24Haliyle dünyadaki tüm
enerjinin de kaynağı. -
3:26 - 3:30Yıldızları, sıcak ve yoğun bünyelerinde
-
3:30 - 3:33atomları parçalayarak güç toplayan
-
3:33 - 3:35füzyon fabrikaları
olarak düşünebilirsiniz. -
3:36 - 3:38Güneş gibi yıldızlar
-
3:38 - 3:40nispeten daha küçüktür.
-
3:40 - 3:42Hidrojen yakarak helyum verirler.
-
3:42 - 3:46Güneş'ten yaklaşık sekiz kat
daha ağır yıldızlar ise -
3:46 - 3:48çekirdeklerindeki helyum tükense bile
-
3:48 - 3:52yanmaya devam ederler.
-
3:53 - 3:55Demek istediğim,
-
3:55 - 3:58yalnızca karbon çekirdeği
kalan o büyük yıldız -
3:58 - 4:02sizin de bildiğiniz üzere,
hayatın yapı taşıdır. -
4:03 - 4:07Bu karbon çekirdek içe
doğru çökmeye devam eder. -
4:07 - 4:09Bunun sonucunda sıcaklığı artar.
-
4:09 - 4:13Bu da yeni nükleer reaksiyonların
oluşmasına imkan sağlar. -
4:13 - 4:16Böylece karbon yanar;
-
4:16 - 4:19oksijen, neon, silikon, sülfür
-
4:19 - 4:21ve bunlara ek olarak demir açığa çıkar.
-
4:22 - 4:24Demir son duraktır.
-
4:25 - 4:26Neden mi?
-
4:26 - 4:29Çünkü demir, evrendeki
en bağlı çekirdeklere sahip. -
4:29 - 4:33Demiri yakarak enerji
üretmek mümkün değil. -
4:33 - 4:39Haliyle büyük bir yıldızın tüm
çekirdeği demirden oluştuğu zaman -
4:39 - 4:40yakıtı bitmiş demektir.
-
4:41 - 4:44Bu da bir yıldız için son
derece tatsız bir durum. -
4:44 - 4:48(Kahkaha)
-
4:48 - 4:51Yakıt olmadan yıldız ısı üretemez.
-
4:52 - 4:55Bu nedenle yer çekimi
bu savaştan galip çıkar. -
4:56 - 4:59Demirden oluşan çekirdeğin,
-
4:59 - 5:03aşırı derecede yoğunlaşarak içe
doğru çökmekten başka şansı yoktur. -
5:03 - 5:07300 milyon tonluk bir maddenin
-
5:07 - 5:10bir küp şeker boyutuna
küçüldüğünü düşünün. -
5:10 - 5:15Yoğunluk çok fazla arttığı zaman
çekirdek çökmeye direnebilir. -
5:15 - 5:17Bunun sonucunda da
-
5:17 - 5:21çekirdekteki tüm maddeler
dışarı doğru saçılır. -
5:22 - 5:24Birkaç saniye süren bu dramatik saçılma
-
5:24 - 5:29yıldızın geri kalanının tüm yönlere
doğru dışarı taşınmasına yol açar. -
5:29 - 5:33Buna bağlı olarak
-
5:33 - 5:35süpernova patlaması oluşur.
-
5:38 - 5:44Astrofizikçiler için
ne kadar üzücü olsa da -
5:44 - 5:47patlayan yıldızların
merkezinde gözlenen bu durum -
5:47 - 5:49laboratuvar ortamında canlandırılamaz.
-
5:49 - 5:50(Kahkaha)
-
5:50 - 5:54İnsanlık adına şükürler olsun ki
bunu yapmamız mümkün değil. -
5:54 - 5:56(Kahkaha)
-
5:56 - 5:57Peki bu ne demek?
-
5:57 - 5:59Astrofizikçiler olarak
-
5:59 - 6:03bu karmaşık fenomeni anlayabilmek için
-
6:03 - 6:07geliştirilmiş bilgisayar simülasyonlarına
başvurmak zorundayız. -
6:08 - 6:12Bu simülasyonlar sayesinde,
söz konusu ekstrem durumlarda -
6:12 - 6:14gazların verdikleri tepkiyi
gözlemleyebiliyoruz. -
6:15 - 6:17"Büyük yıldızların çökmesine yol açan ne?"
-
6:17 - 6:21"İçe doğru çöküş nasıl
patlamaya dönüştürülebilir?" -
6:21 - 6:25gibi önemli soruların
cevaplarına ulaşabiliyoruz. -
6:28 - 6:30Bu, tartışmaya son derece açık bir konu.
-
6:30 - 6:35Ancak hepimiz hemfikiriz ki
-
6:35 - 6:37nötrino adı verilen
karmaşık temel parçacıklar -
6:37 - 6:39bu konuda hayati rol oynuyor.
-
6:40 - 6:41Tamam mı?
-
6:41 - 6:44Şimdi size bu simülasyonlardan
birini göstereceğim. -
6:47 - 6:52Çekirdek çökmeye başladığı zaman
çok sayıda nötrino üretiliyor. -
6:52 - 6:53Bununla birlikte
-
6:53 - 6:57çekirdekte enerjinin
iletilmesini de nötrinolar sağlıyor. -
6:58 - 7:00Bir ısıtıcıdaki termal radyasyon gibi
-
7:00 - 7:04nötrinolar da çekirdeğe enerji pompalıyor
-
7:04 - 7:08ve yıldızın çökme ihtimalini arttırıyor.
-
7:09 - 7:11Yaklaşık bir saniyelik zaman diliminde
-
7:11 - 7:13nötrinolar öyle çok enerji pompalar ki
-
7:13 - 7:18basınç, bir şok dalgası
açığa çıkaracak kadar yükselir. -
7:18 - 7:22Bu şok dalgası yıldızın
tamamen çökmesine sebep olur. -
7:22 - 7:26Tüm bu elementler bu şok
dalgasının içerisinde üretilir. -
7:28 - 7:30Çok yaşayın nötrinolar.
-
7:30 - 7:32(Kahkaha)
-
7:33 - 7:36Süpernovalar oldukça parlak
-
7:36 - 7:38ve kısa süreliğine
-
7:38 - 7:44Güneş'in tüm ömrü boyunca
saçtığından fazla enerji saçarlar. -
7:45 - 7:48Daha önce kesinlikle orada olmayan
-
7:48 - 7:51yukarıda gördüğünüz o parlak nokta
-
7:51 - 7:53bir fener gibi yanıyor,
-
7:53 - 7:57büyük bir yıldızın öldüğü
yeri işaret ediyor. -
7:59 - 8:02Samanyolu gibi bir galakside
-
8:02 - 8:06yaklaşık her elli yılda
-
8:06 - 8:08bir büyük yıldız ölüyor.
-
8:09 - 8:12Bu da demektir ki evrende bir yerlerde
-
8:12 - 8:15her birkaç saniyede
süpernova patlaması yaşanıyor. -
8:17 - 8:20Gökbilimciler açısından
sevindirici olan ise -
8:20 - 8:23bu patlamaların bazılarının
dünyaya nispeten yakın gerçekleşmesi. -
8:24 - 8:30Teleskobun icadından uzun zaman önce
-
8:30 - 8:33çeşitli uygarlıklar bu
süpernovaları kayıt altına almıştır. -
8:35 - 8:37Bunlardan en bilineni ise
-
8:37 - 8:41Yengeç Nebulası'nın oluşmasına
yol açan süpernova patlamasıdır. -
8:42 - 8:43Tamam mı?
-
8:43 - 8:49Koreli ve Çinli gökbilimciler ile
büyük ihtimalle Yerli Amerikalılar, -
8:49 - 8:52bu süpernovayı
1054 yılında kayıt altına aldı. -
8:53 - 8:59Söz konusu patlama dünyadan yaklaşık
5 bin 600 ışık yılı uzakta gerçekleşti. -
8:59 - 9:01Bu süpernova o denli parlaktı ki
-
9:01 - 9:04gökbilimciler onu gündüz de görebiliyordu.
-
9:05 - 9:09Neredeyse iki yıl boyunca geceleri
çıplak gözle onu görmek mümkündü. -
9:13 - 9:18Şimdi bin yıl kadar ileri
gidelim, ne görüyoruz? -
9:18 - 9:22Saniyede 482 km hızla
hareket eden patlamanın -
9:22 - 9:25açığa çıkardığı bazı şeritler görmekteyiz.
-
9:25 - 9:29Bu şeritler, büyük yıldızların
nasıl öldüğünü anlamamız için -
9:29 - 9:31son derece önemli bilgiler taşıyor.
-
9:32 - 9:33Karşınızdaki bu görüntü
-
9:33 - 9:36Hubble Uzay Teleskobu aracılığıyla
-
9:36 - 9:37üç aylık bir sürede kaydedildi.
-
9:38 - 9:40Bunlar gökbilimciler için oldukça önemli
-
9:40 - 9:43zira patlayan bu yıldızın
kimyasal geçmişine dair -
9:43 - 9:45nihai bilgiler taşıyor.
-
9:46 - 9:51Gördüğünüz turuncu şeritler,
yıldızdan arda kalan kalıntılar -
9:51 - 9:53ve çoğunlukla hidrojenden oluşuyor.
-
9:54 - 9:57Mavi ve kırmızı şeritler ise
-
9:57 - 9:59yeni sentezlenmiş oksijenler.
-
10:00 - 10:04Yengeç Nebulası gibi
süpernova kalıntılarını araştırmak, -
10:04 - 10:08gökbilimcilerin evren tarihi boyunca
dünyadaki oksijenin büyük kısmının -
10:08 - 10:12süpernovalar tarafından üretildiğini
-
10:12 - 10:14anlamasına yardımcı oldu.
-
10:15 - 10:17Yani tahminen,
-
10:17 - 10:21vücudumuzdaki tüm oksijen
atomlarının bir araya gelmesi için -
10:21 - 10:24yaklaşık 100 milyon süpernova
gerçekleşmesi gerekir. -
10:25 - 10:29Buna göre, her bir zerremiz
ya da en azından büyük çoğunluğumuz -
10:29 - 10:32söz konusu süpernova
patlamalarından oluşmakta. -
10:35 - 10:37Belki şöyle diyorsunuz:
-
10:37 - 10:39"Nasıl oluyor da
-
10:39 - 10:44böyle ekstrem şartlar
altında üretilen bu atomlar -
10:44 - 10:46vücudumuzun yapısında rol alabiliyor?"
-
10:47 - 10:51Sizinle zihin yolculuğuna
çıkmak istiyorum. -
10:51 - 10:55Düşünün ki Samanyolu'ndayız
ve bir süpernova gerçekleşiyor. -
10:55 - 10:59Bu patlamayla birlikte
-
10:59 - 11:01uzay boşluğuna tonlarca
oksijen atomu saçılıyor. -
11:02 - 11:06Bunların bazıları
bir bulut oluşturabiliyor. -
11:07 - 11:114 buçuk milyar yıl önce,
-
11:11 - 11:14bir şey bu bulutun yapısını bozdu
ve onun çökmesine yol açtı. -
11:14 - 11:18Böylece merkezinde Güneş'i
ve haliyle Güneş sistemini oluşturdu. -
11:20 - 11:24Sonuç olarak Güneş,
gezegenler ve Dünya'daki yaşam -
11:24 - 11:26yıldızların doğumu, ölümü
ve yeniden doğumundan oluşan -
11:26 - 11:31bu döngüye bağlıdır.
-
11:32 - 11:37Bu döngü, evrende atomların geri
dönüşümlerine devam etmesini sağlar. -
11:37 - 11:41Bunun sonucunda, astronomi
ve kimya yakın akrabalardır diyebiliriz. -
11:42 - 11:49Bizler, bitkilerin atıklarını solumak
üzere evrimleşmiş canlılarız. -
11:49 - 11:51Ancak şimdi
-
11:51 - 11:54süpernova patlamalarının da
atıklarını soluduğumuzu biliyorsunuz. -
11:54 - 11:55(Kahkaha)
-
11:57 - 11:59Şimdi durun ve nefes alın.
-
12:00 - 12:03Vücudunuza bir oksijen atomu girmiş oldu.
-
12:03 - 12:06Bu oksijen atomunun
bir yıldızın içinde olduğunu -
12:06 - 12:08ve muhtemelen bir süpernovaya
bağlı olarak oluştuğunu -
12:08 - 12:11hatırlıyor olması kesin bir durum.
-
12:12 - 12:16Bu atom, Dünya yüzeyine çarpıp
-
12:16 - 12:18bizlere ulaşmadan çok önce
-
12:19 - 12:21tüm Güneş sistemini gezmiş olabilir.
-
12:22 - 12:24Her gün nefes aldığımızda
-
12:25 - 12:30yüzlerce litre oksijen tüketiyoruz.
-
12:32 - 12:37Bu güzel seyircinin karşısında
olduğum için son derece şanslıyım. -
12:37 - 12:40Ancak gerçekte yaptığım
sizlerin oksijen atomlarını çalmak. -
12:40 - 12:42(Kahkaha)
-
12:42 - 12:44Sizlerle konuşurken de
-
12:44 - 12:48bir zamanlar içimde bulunan bu
atomların bir kısmını geri veriyorum. -
12:51 - 12:56Nefes almak da
-
12:56 - 13:00bu müthiş atom alışverişinin
bir parçası diyebiliriz. -
13:00 - 13:02Şöyle düşünebilirsiniz:
-
13:04 - 13:11"Acaba vücudumuzdaki atomların kaçı
bir zamanlar Frida Kahlo'ya aitti?" -
13:11 - 13:13(Kahkaha)
-
13:13 - 13:15Yaklaşık 100 bin tanesi.
-
13:16 - 13:21Diğer 100 bini ise
muhtemelen Marie Curie'ye, -
13:21 - 13:23bir 100 bin Sally Ride'a
-
13:23 - 13:25ya da kimi düşünmek isterseniz ona aitti.
-
13:27 - 13:34Nefes alırken ciğerlerimizi
yalnızca kozmik tarihle değil -
13:34 - 13:36insanlık tarihiyle de doldurmuş oluyoruz.
-
13:38 - 13:41Konuşmamı benim için
çok anlamlı olan bir mitle -
13:41 - 13:42sonlandırmak istiyorum.
-
13:43 - 13:45Çok güçlü bir Mezoamerikan kültürü olan
-
13:45 - 13:48Chichimeca kültüründen bir mit.
-
13:49 - 13:51Chichimeca halkına göre
-
13:51 - 13:55insanların özü gökyüzünde oluşturulmuş.
-
13:55 - 13:57Kendimize doğru olan yolculuğumuzda
-
13:57 - 14:00bu öz, tonlarca farklı parçaya ayrılmış.
-
14:01 - 14:03Büyük babam derdi ki:
-
14:03 - 14:06"Kendini eksik hissetmenin bir sebebi de
-
14:06 - 14:08parçalarının kayıp olması."
-
14:08 - 14:09(Kahkaha)
-
14:09 - 14:11"Ancak buna aldanma.
-
14:11 - 14:14Gelişmek için sana
inanılmaz bir fırsat sunuldu. -
14:14 - 14:16Neden mi?
-
14:16 - 14:18Çünkü bu parçalar, gidip toplaman için
-
14:18 - 14:20dünyaya saçılmadılar.
-
14:20 - 14:23Bu parçalar, başka insanlara verildi.
-
14:23 - 14:27Yalnızca onları paylaşarak
kendini daha bütün hissedebilirsin. -
14:28 - 14:29Hayatın boyunca
-
14:29 - 14:32seni tamamlanmış hissettirecek
koca parçalara sahip olan -
14:32 - 14:34insanlar tanıyacaksın.
-
14:35 - 14:38Tamamlanmaya giden yolda ise
-
14:38 - 14:43bu parçaların her birini
toplamalı ve paylaşmalısın. -
14:45 - 14:48Bu bana oksijenin hikayesini anımsattı.
-
14:49 - 14:50(Kahkaha)
-
14:50 - 14:53Bir süpernova patlamasıyla
gökyüzünde başlayan -
14:53 - 14:55ve insanlık sınırları dahilinde
-
14:56 - 14:58günümüze dek süren hikayeyi.
-
15:00 - 15:05Vücudumuzdaki atomlar
destansı bir yolculuğa başladı. -
15:05 - 15:10Milyarlarca yıldan, yüzyıllara
kadar farklı zaman dilimleriyle -
15:10 - 15:13bizlere kadar.
-
15:13 - 15:14Evrenin şahitleri olan
-
15:14 - 15:16her birimize kadar ulaştı.
-
15:16 - 15:18Teşekkür ederim.
-
15:18 - 15:21(Alkış)
- Title:
- Vücudunuz yıldızların olağanüstü ölümünden oluştu
- Speaker:
- Enrico Ramirez-Ruiz
- Description:
-
Astrofizikçi Enrico Ramirez-Ruiz'e göre, her birimiz yıldızların muhteşem doğumu, ölümü ve yeniden doğuşu aracılığıyla birbirimize bağlıyız. Ramirez-Ruiz'in, süpernovaların aldığımız nefesten bizi oluşturan atomlara kadar tüm yaşamsal elementleri nasıl oluşturduğunu anlattığı bu videoda evrenin kozmik tarihini keşfedin.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 15:34
Cihan Ekmekçi approved Turkish subtitles for Your body was forged in the spectacular death of stars | ||
Cihan Ekmekçi edited Turkish subtitles for Your body was forged in the spectacular death of stars | ||
Ezgisu Karakaya accepted Turkish subtitles for Your body was forged in the spectacular death of stars | ||
Ezgisu Karakaya edited Turkish subtitles for Your body was forged in the spectacular death of stars | ||
Cihan Ekmekçi rejected Turkish subtitles for Your body was forged in the spectacular death of stars | ||
Cihan Ekmekçi edited Turkish subtitles for Your body was forged in the spectacular death of stars | ||
Ezgisu Karakaya accepted Turkish subtitles for Your body was forged in the spectacular death of stars | ||
Ezgisu Karakaya edited Turkish subtitles for Your body was forged in the spectacular death of stars |