Vücudumuz saati nasıl algılar? -Marco A. Sotomayor

Tüm ders için: http://ed.ted.com/lessons/how-does-your-body-know-what-time-it-is-marco-a-sotomayor

Zamanı hissedebilmek; uyumak ve uyanmaktan, bize fırlatılan bir topu ne zaman yakalayacağımızı tam olarak bilmeye kadar, her şeyi yapmamızı sağlar.Tüm bu kabiliyetleri, beynimizdeki bileşik zaman sistemine borçluyuz. Peki ya bu nasıl gerçekleşiyor? Marco A. Sotomayor, insan vücudunun zamanı nasıl işlediğini açıklıyor.

Ders Marco A. Sotomayor, animasyon TOGETHER tarafından hazırlandı.

1962'de Michel Siffre adlı
bir mağara kâşifi,

ışık ve saat olmadan, kendisini
aylarca yer altına kapattığı

bir deney serisi başlattı.

Kendisini, yaşam belirtilerini
takip eden elektrotlara bağladı

ve uyuma, yemek yeme saaatlerini
takip etmeye başladı.

Siffre sonunda gün ışığına çıktığında,

öncü olacak bu deneylerinin sonucu,

vücudunun düzenli bir uyuma-uyanma
döngüsünü takip ettiğini ortaya çıkardı.

Dışarıdan hiçbir belirti olmamasına rağmen

uykuya daldı,

uyandı,

belirli aralıklarla yemek yedi.

Latincede "bir gün boyunca" anlamına gelen
sirkadyen ritmi olarak bilinmeye başlandı.

Ardından bilim adamları,
bu ritimlerin hormon salgımızı,

vücudumuzun yemeği sindirim biçimini

ve hatta ilaçların bünyedeki
etkilerini etkilediğini keşfettiler.

Bu değişimleri inceleyen
bilim dalı kronobiyolojidir.

Zamanı hissedebilmek; uyumak ve
uyanmaktan, bize fırlatılan bir topu

ne zaman yakalayacağımızı tam olarak
bilmeye kadar, her şeyi yapmamızı sağlar.

Tüm bu kabiliyetleri, beynimizdeki

bileşik zaman sistemine borçluyuz.

Bu sistem; kaç saniyenin geçtiğini
bizlere ileten kronometreye,

günün saatlerini sayan bir saate

ve mevsimlerden haberdan eden
bir takvime teḳâbul ediyor.

Her biri, beynin farklı
bir bölgesinde bulunuyor.

Karanlık mağarasında kalan Siffre,
üst kiyazmatik çekirdekteki

veya hipotalamustaki SCN'ye,
yani en ilkel saate bel bağladı.

Sirke sineği ve fareler üzerinde yapılan
araştırmalarca işlenişi şöyle gerçekleşir:

CLK veya saat olarak bilinen protein,
gün boyunca SCN'de birikiyor.

Uyanık olmamızı söyleyen
faal genle beraber,

PER adı verilen farklı
bir protein oluştururlar.

PER yeterli miktarda depolandığında,

CLK'yi oluşturan geni devre dışı bırakarak

nihayetinde bizi uykuya daldırır.

Daha sonra, saat seviyesinde düşüş
yaşanır, böylece PER derişmesi de düşer,

böylece CLK seviyesi artar

ve döngü başa sarılır.

Farklı proteinler de rol alıyor;

fakat bizim gün ve gece döngümüz,
gündüz CLK ve gece PER arasında olan

ikilem ile sürdürülüyor olabilir.

Daha net olarak,

SCN seviyemiz şu gibi
dış etmenlere bağlıdır:

ışık,

yemek,

gürültü

ve sıcaklık.

Bunlara Almanca'da

''zaman bahşedenler'' anlamına gelen
zeitgeber diyoruz.

Siffre yer altında bu işaretlerin çoğundan

bihaber kaldı ama normal hayatta
bizim günlük yaşantımızı ayarlıyorlar.

Mesela gün ışığı gözümüze nüfuz ettikçe

bu durum uyanmamızı sağlıyor.

Göz sinirinden SCN'ye
doğru ilerlenildikçe,

dış çevrede neler olduğunu iletir.

Devamında hipotalamus, uykuyu tetikleyen

melatonin hormonun üretimini duraklatır.

Aynı zamanda,

uyku döngümüzü kontrol etmeye yarayan

beyindeki vazopressin ve noradrelin

üretimini arttırır.

Sabah 10 civarında,

vücudun artan ısısı, enerji
ve atikliğimizi yukarıya çeker

ve öğle vaktinde,

kas faaliyetimizi
ve eş güdümümüzü geliştirir.

Gece maruz kaldığımız parlak
ekranlar bu sinyalleri şaşırtabilir,

ki bu yüzden yatmadan önce TV başında
pineklemek uykuyu kaçırabilir.

Saati algılarken daha net olmamız
gereken zamanlar da olabiliyor,

bu noktada beynin dahili
kronometresi devreye giriyor.

Bu durumu açıklayan bir teoriye göre,

belirli sinir hücreleri
arasındaki etkileşim,

her zaman neredeyse
aynı sürede gerçekleşir.

Beyin zarındaki ve beynin
diğer bölümlerindeki sinir hücreleri,

belirli, tahmin edilebilir
döngülerde iletişime geçerler;

ki bu da beyin zarının tam olarak ne kadar
zaman geçtiğini belirlemesini sağlar.

Bu da bizim zaman algımızı yaratır.

Siffre, mağarasında bununla alakalı
inanılmaz bir ek buluşa imza attı.

Her gün, kendisini her saniyede
bir basamak olacak şekilde

120'ye kadar saymaya koşulladı.

Zamanla, iki dakika sürecek olan vakit
beş dakika gibi gelmeye başladı.

Tenha ve karanlık mağarasındaki hayatı,
beyninin düzeni koruma çabalarına karşın,

Siffre'nin zaman algısını çarpıttı.

Bu durum, daha başka nelerin bizim zaman
algımızı etkileyebileceğini sorgulatıyor.

Zaman nesnel bir olgu değilse,
ne anlama geliyor?

Her birimiz farklı bir şekilde
algılıyor olabilir miyiz?

Sadece zaman gösterir.