Chuyện tình cho khủng hoảng rạn san hô

Qua rất nhiều chuyến lặn biển, nhà hải dương học Ayana Elizabeth Johnson đã phải lòng một loài cá. Trong bài nói của mình, cô chia sẻ năm điều tuyệt vời về cá mó (từ việc chúng thải ra cát trắng đến thay đổi "phục trang" sặc sỡ) và tại sao chúng ta cần bảo vệ rạn san hô - cho cá mó và chính mình.

Tôi muốn kể cho bạn
một chuyện tình.

Nhưng nó không có
một kết thúc có hậu.

Ngày xửa ngày xưa,
tôi - một đứa trẻ lên năm cứng đầu,

quyết định sẽ trở thành
một nhà hải dương học

34 năm sau, với 400 chuyến lặn biển
và một bằng tiến sĩ,

tình yêu của tôi
với đại dương vẫn vẹn nguyên.

Tôi dành cả thập kỷ
làm việc với ngư dân vùng Caribe.

nghiên cứu về cá, phỏng vấn ngư dân

thiết kế ngư cụ và phát triển chính sách.

Tôi giúp tìm ra cách quản lý bền vững

cho những địa phương mà cái ăn, cái mặc

và văn hóa gắn liền với biển cả.

Trong quãng thời gian này,
tôi đã phải lòng

một loài cá.

Có hơn 500 loài cá sống
ở rạn san hô vùng Caribe

nhưng tôi chỉ đem lòng yêu một loài.

Đó là cá mó

Cá mó sống trong các rạn san hô
trên toàn cầu,

có hơn 100 loài,

có thể dài tới hơn một mét

và nặng hơn 20kg,

nhưng đó là những con số
khô khan đáng chán.

Tôi muốn kể cho bạn
năm điều tuyệt vời về loài cá này.

Đầu tiên, chúng có miệng giống vẹt,

cứng đến nỗi có thể gặm cả san hô

dù chúng thường ăn tảo để sống.

Loài cá này là máy dọn cỏ của san hô.

Điều này có lợi,
vì san hô thường bị tảo lấn át,

vì tảo phát triển mạnh
nhờ vào những chất thải

và dư lượng phân bón từ đất liền

và không có nhiều loài ăn thực vật
như cá mó

còn sống trong các rạn san hô
để tiêu diệt chúng.

OK, điều tuyệt vời thứ hai.

Sau khi tiêu hóa,
chúng thải ra cát trắng mịn.

Một chú cá mó
có thể sản sinh ra hơn 380kg

bột san hô mỗi năm.

Thi thoảng, khi lặn biển,

tôi đưa mắt ra khỏi bìa kẹp hồ sơ

và nhìn thấy dòng cát từ cá mó
rơi xuống như mưa.

Lần tới khi nằm dài
ở bãi biển đầy cát trắng

hãy nghĩ đến cá mó nhé.

(tiếng cười)

Thứ ba, chúng có rất nhiều
vẻ ngoài.

Vằn và sọc, xanh mòng két, đỏ tía

vàng, cam, chấm bi,

cá mó đóng vai trò quan trọng

tạo nên vẻ sặc sỡ
cho rạn san hô.

Không chỉ vậy,
với phong cách diva đích thực,

chúng có nhiều trang phục
để thay đổi suốt cả đời.

Trang phục vị thành niên,

trung niên

cuối cùng, là ngoại hình
đến cuối đời.

Thứ tư,
trong lần thay đổi trang phục cuối,

chúng đổi luôn giới tính
từ nữ sang nam,

gọi là lưỡng tính tuần tự.

Cá đực lớn
sẽ giao phối với bầy cá cái để đẻ trứng.

Chế độ một vợ một chồng chắc chắn
không phải là hiện trạng tự nhiên.

Và cá mó là ví dụ của vẻ đẹp
giao phối đa dạng.

Thứ năm, đáng kinh ngạc nhất,

khi trú ngụ
trong rạn san hô vào ban đêm,

cá mó tiết ra một bọc nhầy
từ một tuyến trong đầu,

bao bọc lấy toàn bộ cơ thể,

ngăn kẻ thù ngửi thấy,

bảo vệ khỏi vật kí sinh

giúp chúng ngủ ngon hơn.

Tôi nghĩ là điều này tuyệt vời làm sao!

(tiếng cười)

Đây là lời tỏ tình của tôi
dành cho cá mó.

Tôi yêu vẻ ngoài lòe loẹt,

cách chúng dọn sạch tảo,
sinh ra cát trắng và thay đổi giới tính.

(tiếng cười)

Nhưng tôi cũng buồn cho chúng.

Hiện nay, cá mú và cá hồng
bị đánh bắt quá mức

ngư dân đang nhắm đến cá mó.

Những người lặn biển săn cá
bắt cá lớn,

cá mó xanh dương đậm cầu vồng
nay trở nên cực kì hiếm,

cá nhỏ thì bị dính vào các lưới và bẫy.

Là một nhà hải dương học độc thân,

tôi có thể nói với bạn rằng
không còn nhiều cá dưới đại dương đâu.

(tiếng cười)

Và tôi yêu cả nơi ở của chúng,

những rạn san hô

đã từng rực rỡ
như nền văn hóa vùng Caribe,

đầy sắc màu như các công trình kiến trúc

và nhộp nhịp như lễ hội.

Do thay đổi khí hậu,

cùng với nạn đánh bắt quá mức và ô nhiễm,

các rạn san hô
có thể sẽ biến mất trong 30 năm tới.

Cả hệ sinh thái sẽ bị xóa sổ.

Điều này gây thiệt hại nặng nề
vì hàng triệu người trên khắp thế giới

sống dựa vào san hô
để có cái ăn và thu nhập.

Hãy hiểu điều đó.

Một chút tin tốt là,
những nơi như

Belize, Barbuda và Borneo
đang ra sức bảo vệ cá mó.

Nhiều khu vực bảo tồn được thiết lập

để bảo vệ toàn hệ sinh thái.

Đây là những nỗ lực quan trọng,
nhưng chưa đủ.

Khi tôi đứng đây hôm nay,

chỉ mới có 2.2% đại dương được bảo vệ.

Trong khi đó, 90% cá lớn

và 80% cá nhỏ ở các rạn san hô Caribe

đã biến mất.

Chúng ta đang ở giữa
kỳ Đại tuyệt chủng lần sáu.

Và lần này là do chính chúng ta,
con người, gây ra.

Chúng ta cũng có giải pháp.

Đảo ngược biến đổi khí hậu
và đánh bắt quá mức,

bảo vệ một nửa đại dương
và ngăn chặn các chất ô nhiễm từ đất liền.

Nhưng đó là những chiến lược quy mô lớn

cần thay đổi cả hệ thống

và chúng ta chưa thực sự hành động.

Dù vậy, mỗi chúng ta
đều có thể góp phần,

bằng bầu cử, bằng ngôn luận
và lựa chọn thức ăn,

bằng kĩ năng và bằng tiền.

Chúng ta phải thay đổi thói quen sinh hoạt

và chính sách nhà nước.

Chúng ta phải cải cách văn hóa.

Xây dựng cộng đồng hướng đến giải pháp

là điều quan trọng nhất.

Tôi sẽ không bao giờ bỏ cuộc

trong việc bảo vệ và khôi phục
hành tinh xinh đẹp này.

Mỗi môi trường sống được bảo vệ,

mỗi 0.1 độ ngăn chặn được
trong sự nóng lên toàn cầu

đều rất quan trọng.

Động lực của tôi
không phải là hy vọng

mà là khát khao đóng góp.

Bởi tôi không biết kể câu chuyện

về loài cá mó và những rạn san hô tôi yêu

sao cho có hậu.

Xin cảm ơn.

(vỗ tay)