Syn trudnego ojca

Colin Grant spędził całe życie lawirował między światem swojego ojca a własnym. Urodził się w Anglii, ale jego rodzice pochodzili z Jamajki. Grant opowiada historie doświadczeń dzielonych w swojej społeczności imigrantów i rozważa o tym, jak znalazł przebaczenie dla ojca, który go odrzucał.

To zdjęcie mężczyzny,

którego przez wiele lat,

planowałem zabić.

To mój ojciec,

Clinton George "Worek" Grant.

Nazwano go Worek,

bo zawsze ma worki pod oczami.

Jako dziesięciolatek
wraz z rodzeństwem

marzyłem o tym,
żeby dodać mu do kawy

trucizny z lepu na muchy,

posypać mu śniadanie

kruszonym szkłem,

czy obluzować dywan na schodach

tak, żeby się potknął i skręcił kark.

Ale on zawsze omijał

ten luźny stopień,

zawsze wychodził z domu

bez łyka kawy

czy kęsa jedzenia.

Przez wiele lat obawiałem się,

że ojciec umrze,

zanim będę miał szansę go zabić.

(Śmiech)

Dopóki matka

nie kazała mu odejść i nie wracać,

Worek był przerażającym ogrem.

Stale chwiał się na granicy furii,

podobnie do mnie, jak widzicie.

Nocami pracował w fabryce
Vauxhall Motors w Luton

i wymagał całkowitej ciszy w domu,

więc po powrocie ze szkoły o 15:30

tłoczyliśmy się przed telewizorem,

i kręciliśmy pokrętłem głośności

jakbyśmy okradali sejf,

tak że właściwie nic nie było słychać.

Czasami, kiedy tak siedzieliśmy

a w domu słychać było
tylko "Cśśś", "Cśśś",

wyobrażałem nas sobie jako

załogę niemieckiego U-boota

skradającego się po dnie oceanu,

podczas gdy powierzchnię patrolował

okręt Jej Królewskiej Mości "Worek",

gotów zrzucić śmiertelne ładunki

na dźwięk jakiekolwiek zakłócenia.

Była to lekcja:

"Nie zwracaj na siebie uwagi,

ani w domu, ani poza nim".

Może to lekcja dla emigrantów.

Mieliśmy być niewidoczni dla radaru,

więc nie było komunikacji

ani między Workiem i nami,
ani nami i Workiem.

Najbardziej wyczekiwany dźwięk...

Dziecko chce, żeby ojciec wrócił do domu,

czeka na dźwięk otwieranych drzwi.

My czekaliśmy

na odgłos zamykanych drzwi,

który oznaczał, że wyszedł i nie wróci.

Przez trzydzieści lat

nie widziałem ojca na oczy.

Przez 30 lat ani razu nie rozmawialiśmy,

ale kilka lat temu postanowiłem

skierować na niego reflektor.

"Jesteście obserwowani.

Naprawdę, jesteście.

Jesteście obserwowani".

Tę mantrę powtarzał nam, swoim dzieciom.

Ciągle nam to mówił.

Były lata 70. w Luton,

gdzie pracował w Vauxhall Motors.

Był Jamajczykiem.

Miał na myśli to,

że jesteśmy obserwowani

jako dzieci jamajskiego imigranta.

Gdzie się skierujemy,

czy wpasujemy się w stereotyp
jaki ma o nas goszczący nas kraj.

Czy jesteśmy nieodpowiedzialni,
czy boimy się pracy,

czy jesteśmy skazani na życie przestępców.

Jesteście obserwowani,

więc zadajcie kłam oczekiwaniom.

Dlatego Worek i jego koledzy,

głównie Jamajczycy,

prezentowali jamajską bella figura:

pokaż się z jak najlepszej strony,

zaprezentuj najlepszą twarz.

Jeśli widzieliście kiedyś zdjęcia

ludzi z Karaibów przybywających tu

w latach 40. i 50.,

mogliście zauważyć, że wielu mężczyzn

nosiło kapelusze typu trilby.

Na Jamajce nie ma tradycji
noszenia takich kapeluszy.

Została ona stworzona
na potrzeby przyjazdu tutaj.

Jamajczycy chcieli być postrzegani

w określony sposób.

Ich wygląd

i nadawane sobie imiona

miały ich określać.

Worek jest łysy
i ma worki pod oczami.

Bucik bardzo dba o swoje buty.

Niespokojny jest zawsze niespokojny.

Zegar ma jedno ramię dłuższe od drugiego.

(Śmiech)

Moim ulubieńcem
był gość o imieniu Letniak.

Kiedy Letniak przybył tu z Jamajki

na początku lat 60.,

uparł się, że będzie nosił
tylko letnie garnitury,

niezależnie od pogody.

Kiedy zacząłem się interesować ich losami

i zapytałem mamę,
co się stało z Letniakiem,

odpowiedziała: "Przeziębił się i umarł".

(Śmiech)

Ale ludzie tacy jak Letniak

nauczyli nas, że styl jest ważny.

Może trochę przesadzili ze stylem,

bo sądzili, że nie są uważani

za całkiem cywilizowanych.

Przenieśli to pokoleniowe
nastawienie i niepokój

na nas, następne pokolenie,

do tego stopnia, że kiedy dorastałem,

a w telewizji lub w radiu

mówiono o przestępstwie

z udziałem osoby czarnoskórej,

napadzie, zabójstwie czy kradzieży,

krzywiliśmy się razem z rodzicami,

bo tamci przynosili nam wstyd.

Nie reprezentowałeś tylko siebie.

Reprezentowałeś grupę

i ciężko było pogodzić się z tym,

że w jakiś sposób

ty mógłbyś być widziany
w tym samym świetle.

To właśnie miało ulec zmianie.

Nasz ojciec i wielu jego kolegów

nastawionych było tylko
na nadawanie, nie na odbiór.

Zostali zbudowani tylko po to,
żeby nadawać, nie odbierać.

My mieliśmy być cicho.

Kiedy ojciec już do nas mówił,

przemawiał z pulpitu własnego umysłu.

Oni uparcie wierzyli,

że wątpliwość podważy ich status.

Ale kiedy ja pracuję w domu

i po całym dniu pisania zbiegam na dół

gadając jak najęty,

podekscytowany opowiadam
o Marcusie Garveyu czy Bobie Marleyu,

jestem zachwycony,
gdy dzieci zatrzymują mnie

i mówią: "Tato, nikogo to nie obchodzi".

(Śmiech)

Tak naprawdę je to obchodzi.

One sięgają do ciebie.

W jakiś sposób potrafią do ciebie dotrzeć.

Kształtują swoje życie podobnie
do historii twojego,

tak jak ja upodobniałem się
do swojego ojca, czy może matki,

a Worek do swojego ojca.

Stawało się to dla mnie jaśniejsze,

kiedy przyglądałem się jego życiu.

Zaczynałem rozumieć.

Jak mówią rdzenni Amerykanie:

"Nie krytykuj człowieka,

dopóki nie pochodzisz w jego mokasynach."

Wspominając jego życie,

było łatwo wyobrazić sobie

życie Karaibczyka w Anglii w latach 70.,

z miskami sztucznych owoców,

polistyrenowymi panelami na suficie,

kanapami nie wyjmowanymi
z foliowych pokrowców,

w których zostały dostarczone.

Trudniej jest pojąć

przestrzeń emocjonalną

pomiędzy pokoleniami,

a stare powiedzenie,
że z wiekiem przychodzi mądrość

nie jest prawdą.

Z wiekiem przychodzą pozory
powszechnego szacunku

i niewygodnych prawd.

Ale tak naprawdę moi rodzice,

matka, a ojciec się z tym zgadzał,

nie mieli zaufania do państwa
w kwestii mojego wykształcenia.

Posłuchajcie, jaki mam akcent.

Rodzice uznali, że wyślą mnie
do prywatnej szkoły.

Ale ojciec pracował
w fabryce Vauxhall Motors.

Ciężko było opłacić prywatną szkołę

i wykarmić armię dzieci.

Pamiętam, że gdy szedłem do szkoły

na egzamin wstępny,

ojciec powiedział do księdza,
to była szkoła katolicka,

że chce lepszego "wygształcenIa" dla syna.

Ojcu nie udałoby się zdać makulatury,

a co dopiero egzaminów wstępnych.

Ale żeby opłacić moją edukację

zamierzał mocno kombinować.

Płacił za moją szkołę

sprzedając nielegalne towary z samochodu,

co dodatkowo komplikował fakt,

że ojciec... To nie jest jego samochód.

Ojciec chciał mieć taki samochód,

ale jeździł zdezelowanym Mini.

Jako emigrant z Jamajki

nigdy nie miał prawa jazdy, ubezpieczenia,

opłaconego podatku drogowego
ani zrobionego przeglądu.

Myślał: "Umiem prowadzić,

po co mi potwierdzenie od państwa?"

Ale gdy zatrzymywała nas policja,
a zatrzymywała nas często,

sprawa się komplikowała.

Zawsze byłem pod wrażeniem tego,

jak ojciec radził sobie z policją.

Od razu dawał policjantowi awans.

Posterunkowy Bloggs

w trakcie rozmowy zostawał inspektorem

i potem z uśmiechem
kazał nam jechać dalej.

Mój ojciec stosował trik,
który na Jamajce nazywano

"graj głupca, żeby złapać mądrego".

Ale można było też dojść do wniosku,

że tak naprawdę to on był umniejszany,

czy lekceważony przez policjanta.

Jako dziesięciolatek
byłem tego świadomy.

Była w tym też ambiwalencja wobec władzy.

Więc z jednej strony

była kpina z władzy,

ale z drugiej

szacunek wobec niej.

Ludzie z Karaibów poczuwali się

do wielkiego respektu wobec władzy,

co jest pewien sposób niesamowite,

bo migranci są bardzo odważnymi ludźmi.

Zostawiają swoje domy.

Mój ojciec i matka opuścili Jamajkę

i przebyli prawie 6,5 tysiąca kilometrów,

a jednak ta podróż ich zinfantylizowała.

Byli onieśmieleni

i jakby zacofani.

Naturalny porządek został odwrócony.

Dzieci stały się rodzicami dla rodziców.

Imigranci z Karaibów
mieli plan pięcioletni:

pracować, odłożyć
trochę pieniędzy i wrócić,

ale potem 5 lat
zmieniło się w 10, a 10 w 15.

Zanim się obejrzysz,
kładziesz nowe tapety,

i wtedy już wiesz,
że zostajesz na stałe.

Choć nadal odczuwa się jakąś tymczasowość,

którą nasi rodzice czuli,
myśląc o pobycie tutaj,

to my, ich dzieci,
wiedzieliśmy, że to już koniec.

Myślę, że oni czuli,

że trzeba przestać marzyć

o życiu, jakiego oczekiwali.

Rzeczywistość była inna.

Tak też stało się z próbą mojej edukacji.

Ojciec zaczął ten proces,
ale go nie kontynuował.

Za moje wykształcenie
stała się odpowiedzialna matka.

Jak mawiał George Lamming,

to matka była moim ojcem.

Nawet pod jego nieobecność,
ta mantra pozostała:

Jesteś obserwowany.

Tak gorliwa czujność
może prowadzić do lęku,

do tego stopnia,
że gdy wiele lat później badałem,

dlaczego u tak wielu
młodych czarnych mężczyzn

diagnozowano schizofrenię,

sześć razy za często,

nie byłem zaskoczony,
kiedy psychiatra powiedział:

"Czarni ludzie są kształceni w paranoi".

Zastanawiam się,
jak powiedziałby na to Worek.

Teraz ja też miałem 10-letniego syna

i zwróciłem uwagę na Worka,

i zacząłem go szukać.

Był w Luton, miał 82 lata.

Nie widziałem go
przez trzydzieści kilka lat.

Kiedy otworzył mi drzwi

zobaczyłem małego mężczyznę
o łagodnych, radosnych oczach.

Uśmiechał się,
czego nie widziałem nigdy wcześniej.

Byłem tym bardzo zażenowany.

Ale usiedliśmy,
był z nim przyjaciel z Karaibów.

Rozmawialiśmy o starych czasach

i ojciec spojrzał na mnie,

jak gdybym miał magicznie zniknąć,

tak, jak się pojawiłem.

Zwrócił się do przyjaciela i powiedział:

"Ten chłopak i ja mamy bardzo,
bardzo mocne więzi,

bardzo mocne więzi".

Ja nigdy nie czułem tej więzi.

Jeśli była między nami choć nić
to była bardzo cienka

lub prawie nieistniejąca.

Podczas tego spotkania czułem się

jakbym był na castingu
na rolę syna mojego ojca.

Po wydaniu książki

w gazetach pojawiły się
pozytywne recenzje.

W Luton nie czyta się The Guardian

tylko Luton News,

a w Luton News widniał nagłówek,

"Książka. która może wyleczyć
32-letni rozłam".

Zrozumiałem wtedy,
że to może oznaczać też

przepaść pokoleniową,

pomiędzy ludźmi takimi, jak ja,
a pokoleniem ojca.

Ale na Karaibach nie ma tradycji

pisania pamiętników czy biografii.

Istnieje tradycja nie mówienia publicznie
o sprawach prywatnych.

Ale przyjąłem ten nagłówek z zadowoleniem
i pomyślałem, że tak właściwie

istnieje szansa,

że to sprowokuje dialog,
którego wcześniej nie było.

Może zmniejszy się różnica pokoleń.

To może stać się narzędziem napraw.

Zacząłem nawet myśleć, że ta książka

może zostać przez mojego ojca odebrana

jako akt synowskiego oddania.

Biedny, łudzący się głupiec.

Worek był urażony tym,

co odebrał jako
publiczne ogłoszenie jego niedostatków.

Był urażony moją zdradą

i następnego dnia poszedł do gazety,

i zażądał prawa do odpowiedzi.

Wyraził je w następnym nagłówku:

"Worek się odgryza".

Była to jaskrawa relacja o mojej zdradzie.

Nie byłem jego synem.

W jego świadomości

jego kolory przeciągnięto przez błoto,
a na to nie mógł pozwolić.

Musiał odbudować
swoją godność i zrobił to,

choć z początku byłem zawiedziony,

nabrałem podziwu dla tej postawy.

W jego żyłach nadal płonął ogień,

pomimo tego, że miał 82 lata.

I choćby miało to oznaczać powrót

do trzydziestu lat milczenia,

ojciec powiedziałby,
"Skoro tak, to niech tak będzie".

Jamajczycy mawiają, że nie ma faktów,

są tylko wersje.

Opowiadamy sobie te wersje wydarzeń,

z którymi najłatwiej nam żyć.

Każde pokolenie buduje gmach,

do którego rozbiórki jest niechętne

a czasem niezdolne.

Ale w toku pisania, moja wersja historii

zaczęła się zmieniać

i odłączyła się ode mnie.

Straciłem nienawiść do ojca.

Już nie chciałem, żeby zginął,
nie chciałem go zabić.

Czułem się wolny,

bardziej wolny niż kiedykolwiek.

Zastanawiam się, czy ta wolność

mogłaby zostać przekazana jemu.

Na pierwszym spotkaniu z ojcem,

zdałem sobie sprawę,

że miałem bardzo mało zdjęć siebie

z dzieciństwa.

Na tym zdjęciu mam 9 miesięcy.

Na oryginalnym zdjęciu

trzyma mnie mój ojciec, Worek,

ale kiedy rodzice się rozstali,

mama wycięła go

ze wszystkich aspektów naszego życia.

Wzięła nożyczki
i wycięła go ze wszystkich zdjęć.

Przez lata mówiłem sobie,
że to zdjęcie pokazuje,

że jesteś sam,

bez żadnego wsparcia.

Ale jest też inny punkt widzenia.

Ta fotografia ma potencjał

na ponowne spotkanie,

potencjał, żeby pogodzić się z ojcem,

i w moim pragnieniu,
żeby ojciec mnie potrzymał,

to ja podniosłem go do światła.

Na pierwszym spotkaniu

było wiele skrępowania
i chwil napięcia,

więc aby nieco rozluźnić atmosferę,

poszliśmy na spacer.

I kiedy tak szliśmy, uderzyło mnie,

że znowu stałem się dzieckiem

pomimo, że górowałem nad ojcem.

Byłem niemal o głowę wyższy od niego.

To on nadal był tym dużym,

a ja próbowałem za nim nadążyć.

Kiedy tak szedł, zdałem sobie sprawę,

że szedł jakby był obserwowany,

ale podziwiałem ten chód.

Szedł jak członek przegranej drużyny

w finałach Mistrzostw Anglii

po medal za drugie miejsce.

W przegranej była godność.

Dziękuję.

(Brawa)