ตัวตนที่แท้จริง มีจริงหรือเปล่า?

อะไรทำที่ทำให้คุณเป็นคุณ? มันใช่ส่ิงที่คุณมองตัวเองไว้ สิ่งที่คนอื่นคิดถึงคุณ หรือจริงๆ แล้วมันไม่ใช่เลย? ในการบรรยายนี้ จูเลียน แบกกินิ จะนำความรู้จากทั้งปรัชญาและประสาทวิทยามาเป็นคำตอบที่จะทำให้คุณประหลาดใจ

​(ถ่ายทำที่ TEDxYouth แมนเชสเตอร์)

ตัวตนที่แท้จริง มีจริงหรือเปล่า?

มันอาจจะเป็นคำถามที่ฟังดูแปลกๆ

เพราะ คุณอาจจะเคยถามว่า

เราจะหาตัวตนของเราได้อย่างไร

จะรู้ได้อย่างไรว่าตัวตนของเราคืออะไร

เป็นต้น

ความคิดว่าตัวตนที่แท้มีจริง

ดูชัดเจน

ถ้าจะมีอะไรที่แท้ในโลกนี้
มันก็คือตัวคุณนั่นแหล่ะ

ผมไม่ค่อยแน่ใจนัก

อย่างน้อย เราเข้าใจมันมากขึ้นหน่อย

แน่นอนว่า สิ่งต่างๆ รอบตัวเรา

หล่อหลอมความคิดให้เราเชื่อมั่น

ว่าแต่ละคนมีแก่นความเชื่อ

มีบางอย่างที่บอกตัวตน ให้คำจำกัดความ
ความเป็นตัวเรา

เหมือนจะดูแน่แท้ และไม่เปลี่ยนแปลง

ยกตัวอย่างง่ายๆ เช่น

ดวงชะตาราศี

คนทั่วไปยึดถือกับเรื่องนี้มากๆ

บางคนก็ใส่ราศีเกิดไว้ในเฟซบุ๊ก

ราวกับมันมีความหมาย

เรารู้กระทั่งปีนักษัตรจีน

แล้วยังมีการทำนายแบบวิทยาศาสตร์

หลายหลากวิธี เช่นการประเมินบุคลิกตัวตน

เช่น การทดสอบของไมเออร์ส-บริกส์

ผมไม่รู้ว่าคุณเคยลองทดสอบไหม

บริษัทมากมายใช้แบบทดสอบนี้ในการรับสมัครงาน

ด้วยการตอบคำถามมากมาย

ซึ่งมันจะบ่งบอกบุคลิกนิสัยตัวตนของคุณ

แน่นอน มันเป็นที่นิยมมาก

ตามนิตยสาร จะเห็นได้ว่า

ตรงมุมซ้ายของเล่ม จะมีโฆษณาไว้เกือบทุกเล่ม

การทำนายบุคลิกนิสัย

แล้วเราก็ชอบหยิบมันขึ้นมา

มันยากจะห้ามใจ

ที่จะลองทำแบบทดสอบเพื่อประเมินว่า
เรามีสไตล์การเรียนแบบไหน

ลักษณะความรัก หรือ สไตล์การทำงานเป็นอย่างไร?

คุณเป็นคนลักษณะแบบไหน

ผมว่า เราต่างมีความเข้าใจโดยสามัญสำนึกว่า

มันเป็นสิ่งที่บอกแก่นแท้ตัวตน

ที่เราค้นหา

และความจริงแท้เกี่ยวกับตัวเรานี้

จะเป็นเช่นนี้ไป ไม่เปลี่ยนตลอดชีวิต

และนี่เป็นสิ่งที่ผมไม่เชื่อนัก

แต่ก่อนอื่นผมต้องบอกก่อนว่า

ผมไม่เชื่อแนวคิดนี้ไม่ใช่เพราะผมเป็นคนแปลก

แต่มันมีเรื่องราวที่ยาวนาน

นี่คือแนวคิดแบบพื้นๆ

คุณมีตัวตนของคุณ

มีความเป็นปัจเจกบุคคล

ในชีวิตของคุณ สิ่งที่เกิดขึ้นกับคุณก็คือ

คุณสะสมประสบการณ์ต่าง ๆ

มีความทรงจำ

และความทรงจำก็ช่วยสร้างความเป็นคุณ

สมมติ คุณอยากทานคุ้กกี้

หรือจะเป็นสิ่งอื่นที่เราไม่อยากพูดถึงก็ตาม

ตอน 11 โมงเช้า ที่โรงเรียน

คุณจะมีความเชื่อ

นี่คือหมายเลขทะเบียน
จากคนในอเมริกา

ผมไม่ทราบว่าหมายเลขทะเบียน
ที่เขียนว่า "messiah 1"

เป็นการบอกได้ว่าคนขับศรัทธาในพระเมสสิยาห์

หรือว่าคนขับคือพระเมสสิยาห์

ทั้งสองแบบ ก็คือเชื่อว่ามีพระเมสสิยาห์จริง ๆ

เรามีความรู้

เรามีความรู้สึกและประสบการณ์

ไม่ใช่เพียงแค่ความฉลาดทางปัญญา

ผมคิดว่าสิ่งเหล่านี้เป็นที่มาของสามัญสำนึก

ของบุคคลนั้น

คนที่เข้ามาในชีวิตเราก็มาเป็น
ส่วนหนึ่งในประสบการณ์ของเรา

ผมอยากจะบอกว่า

มันมีความผิดพลาดที่กับความคิดเช่นนี้

และผมจะแสดงให้เห็นด้วยสไลด์แผ่นเดียว

มันไม่ใช่ตัวตนของคุณเป็นศูนย์กลาง
ประสบการณ์ทั้งหลายเหล่านี้หรอก

ผมคิดแปลกใช่ไหม

ถ้าไม่ใช่แล้วอะไรล่ะ

ความทรงจำ ความต้องการ เจตนา การรับรู้ต่างๆ

เป็นต้น

สิ่งที่เกิดขึ้น ก็คือ เพราะมีสิ่งเหล่านี้

เป็นองค์ประกอบรวมกันขึ้น

มันหล่อรวมกันในหลายรูปแบบ

มันรวมกันเป็นบางส่วน หรือว่า เกือบทุกส่วน

เพราะว่ามันเป็นส่วนหนึ่งของร่างกาย
และสมอง

แต่ยังมีการเล่าเรื่อง
เรื่องราวที่เราบอกเกี่ยวกับตัวเอง

บอกเล่าประสบการณ์ เวลาเรานึกถึงอดีต

เราทำสิ่งนี้เพราะสิ่งนั้น

ดังนั้นสิ่งที่เราโหยหา
ส่วนหนึ่งก็มาจากสิ่งที่เราเชื่อถือ ศรัทธา

และสิ่งที่เราจำได้ ก็บอกเราว่าเรารู้

มันมีหลายสิ่งหลายอย่าง

เช่น ความเชื่อ ความต้องการ
การรับรู้ความรู้สึก ประสบการณ์

มันเกี่ยวโยงซึ่งกันและกัน

และมันก็คือคุณ

มองในมุมหนึ่ง มันก็เป็นแตกต่างจาก
แนวคิดแบบพื้นๆ เล็กน้อย

ในอีกมุม มันก็ต่างกันมากมาย

การสลับสับเปลี่ยนระหว่างความคิดของตัวเอง

ว่ามันคือ
ประสบการณ์ชีวิตทั้งหมด

หรือเป็นแค่การรวบรวม

เอาทุกๆ ประสบการณ์ไว้ด้วยกัน

คุณก็เป็นผลรวมจากทุกๆ ส่วน

ทุกส่วนเหล่านั้นก็เป็นส่วนทางกายภาพ

สมอง ร่างกาย ขา แขน

แต่มันไม่ได้สำคัญอะไรหรอก

ต่อให้คุณผ่าตัดเปลี่ยนหัวใจ
คุณก็ยังเป็นคนเดิม

แต่ถ้าคุณผ่าตัดเปลี่ยนความทรงจำ
คุณจะยังเป็นคนเดิมอยู่ไหม

ถ้าคุณผ่าตัดเปลี่ยนความเชื่อ
คุณจะเป็นคนเดิมอยู่ไหม

มันเป็นวิธีที่เราเข้าใจว่าอะไรคือตัวเราเอง

ไม่ใช่กายภาพที่ถาวรที่มีประสบการณ์

แต่เป็นการสะสมประสบการณ์ต่างๆ ทั้งหมด

อาจจะฟังดูแปลกนะ

แต่ผมว่ามันไม่แปลก

ฟังดูธรรมดาเข้าใจได้นะ

เพราะผมเพียงอยากให้คุณ
คิดโดยการเปรียบเทียบ

คิดถึงสิ่งไหนก็ได้ในจักรวาล

เว้นจากแรงโน้มถ่วงหรือพลังงานพื้นฐาน ก่อนนะ

ลองคิดถึงน้ำดูสิ

ผมไม่เก่งวิทยาศาสตร์หรอก

เราอาจจะบอกได้ว่าน้ำมีไฮโดรเจนสองส่วน

และออกซิเจนหนึ่งส่วน

ใครๆ ก็คงรู้จักดี

ผมหวังว่าคงไม่มีใครในห้องนี้
เวลานึกถึงน้ำแล้ว

มองเห็นว่าน้ำ

เป็นอะตอมของไฮโดรเจน และ ออกซิเจน

ซึ่งมันก็เป็นส่วนประกอบของน้ำ

แน่นอน ไม่มีใครคิด

เราก็รู้และเข้าใจว่า

น้ำก็มาจาก

การรวมตัวของไฮโดรเจนและออกซิเจน

ทุกๆ สิ่งในจักรวาลก็เหมือนกัน

ลองดูตัวอย่างเช่น นาฬิการผมก็ได้

มันมีหน้าปัด มีเข็มนาฬิกา

มีกลไก และ แบตเตอรี

แต่ชิ้นส่วนเหล่านี้

เราไม่คิดว่า
สิ่งนี้เรียกว่านาฬิกา

จากการเอาส่วนประกอบเหล่านี้มารวมกัน

แต่เรารู้ชัดว่าถ้าเราเอา
ส่วนประกอบของนาฬิกา

มารวมกัน
เราก็ประกอบเป็นนาฬิกาได้

ทุกสิ่งในจักรวาล
ก็เป็นเช่นนี้

เราก็ไม่ต่างกันหรอก

ทำไมถึงมองว่า

เราไม่ได้เป็นสิ่งที่เกิดจากการรวมตัวของส่วนต่าง ๆ

แต่เป็นสิ่งถาวร
ที่ประกอบไปด้วยส่วนๆ ต่างๆ

ความคิดนี้ไม่ใช่ของใหม่หรอก

มันสืบทอดมายาวนาน

คุณพบความคิดนี้ในศาสนาพุทธ

พบในปรัชญาศตวรรษที่ 17 และ 18

ในปัจจุบัน คนชอบคิด
แบบล็อค และ ฮูม (Locke and Hume)

แต่ก็น่าสนใจว่า ยังมีความคิดหนึ่ง

ที่ได้รับการยืนยันจากวิชาประสาทวิทยา

อย่าง พอล บร็อคส์ (Paul Broks)
เขาเป็นนักจิตวิทยาคลินิกด้านประสาท

เขากล่าวว่า

"เรามีสัญชาตญาณอยู่ลึก ๆ
ว่ามี เรามีตัวตน,

มี แก่นสารสำคัญ
และยากที่จะแปรเปลี่ยน"

ผมคิดว่า
อาจจะขจัดออกไปไม่ได้ด้วย

แต่ความรู้ทางประสาทวิทยา
ได้ชี้ให้เห็นว่าไม่มีศูนย์สั่งการของสมอง

ที่เชื่อมโยงมันเข้าด้วยกัน

ถ้าคุณสำรวจสมองดู

ว่าสมองรับรู้เกี่ยวกับ
ตัวตนของตัวเองอย่างไร

คุณจะพบว่ามันไม่มี
ส่วนใดส่วนหนึ่งในสมอง

ไม่มีศูนย์กลางการสั่งงาน

มันเป็นกระบวนการต่าง ๆ
มากมายในสมองเรา

ที่ทำงานของแต่ละส่วน ๆ ไปอย่างอิสระ

แต่เพราะมันเชื่อมโยงกัน

เราถึงรับรู้เกี่ยวกับตัวตนตัวเอง

ผมใช้ศัพท์ว่ากลอุบายของอีโก้
(Ego trick)

เช่นเดียวกับกลไกของจักรกล

มันไม่ใช่ว่าเราไม่มีอยู่

มันเป็นเพียงกลลวง
ที่ทำให้เรารู้สึกถึงข้างในตัวเองว่า

มันอะไรบางอย่างที่ทำงานประสานกัน

คุณอาจจะคิดว่า
ความคิดนี้ไม่ถูกต้อง

หรือคุณคิดว่าถ้ามันถูก

ว่าแต่ละคนมีตัวตน

เป็นสิ่งไม่เที่ยง

หรือมันหมายความว่าตัวตน
เป็นเพียงภาพมายา

มันหมายถึงเราไม่มีอยู่จริงเช่นนั้นหรือ

ไม่มีตัวตนที่แท้จริง

หลายคนก็พูดถึงมันว่าเป็นเพียงภาพมายา

นักจิตวิทยาสามท่าน
โทมัส เมทซิงเกอร์, บรูซ ฮูด

ซูซาน แบล็คมอร์

ต่างกล่าวถึงภาษามายา

ตัวตนเป็นภาพลวงตา มันเรื่องไม่มีอยู่จริง

แต่ผมว่ามันเปล่าประโยชน์
ที่จะคิดแบบนี้

กลับมาที่นาฬิกา

นาฬิกาไม่ใช่ภาพลวงตา

แต่เป็นการรวมตัวของส่วนต่างๆ

เช่นกัน
เราก็ไม่ใช่ภาพมายา

จริงๆแล้ว เราคือการรวมกัน
ของส่วนประกอบอันซับซ้อน

จากส่วนต่างๆ รวมกัน

ไม่ได้แปลว่าเราไม่มีอยู่จริง

ผมขอเปรียบเปรยอย่างนี้

ลองคิดถึงน้ำตก

ในอาร์เจนตินา มีน้ำตก อิกัวซู (Iguazu)

ตัวอย่างเช่นนี้

สามารถบอกได้หลายอย่าง

ว่าไม่มีอะไรเที่ยงแท้

มันมองได้ว่ามันเปลี่ยนแปลงตลอด

น้ำก็เซาะไหลไปตามช่องทางใหม่ ๆ

ตามกระแสและสภาพอากาศ

บางที่อาจจะแห้งไป น้ำก็ไหลไปที่ใหม่

น้ำในน้ำตก

ก็ต่างกันไปในแต่ละหยด

น้ำตกอิกัวซูก็ไม่ใช่ภาพมายา

ไม่ใช่ว่ามันไม่มีอยู่จริง

เราต้องพยายามเข้าใจมัน

อย่างเป็นสิ่งที่มีประวัติศาสตร์

ที่ทำให้มันคงอยู่

แต่มันเป็น กระบวนการ เป็นของไหล
ที่เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา

ผมคิดว่า กรอบความเข้าใจนี้
ทำให้เราเข้าใจตัวเอง

เป็นแบบจำลองอิสระ

เพราะถ้าคุณคิดว่าคุณเป็น
อะไรที่ไม่เปลี่ยนแปลง

และเหมือนเดิมตลอด
ชีวิตคุณแล้วละก็

คุณอาจจะติดกับดักมันอยู่

คุณเกิดมาพร้อมแก่นแท้

คุณจะเป็นเช่นนั้นจนกว่าจะตาย

ถ้าเชื่อในชีวิตหลังความตาย
บางทีก็อาจจะคงมีต่อไป

ถ้าคุณคิดแบบนั้น

ไม่ใช่เป็นสิ่ง แต่เป็น กระบวนการ

ที่เปลี่ยนแปลงได้

ผมคิดว่ามันค่อนข้างจะเป็นอิสระ

ต่างจากน้ำตกนะ

พวกเรามีความสามารถ

ในการพัฒนาตัวเอง

ตอนนี้ เราต้องใคร่ครวญซักหน่อย

ถ้าเราดู X-factor มากไป
เราอาจจะเข้าใจไปว่า

เราสามารถป็นอะไรก็ได้ที่อยากเป็น

มันไม่จริงเลย

เมื่อเช้านี้ ผมเจอนักดนตรีที่ยอดเยี่ยมมาก

ผมมั่นใจว่า ผมไม่สามารถเล่นได้แบบเขา

ถ้าผมฝึกฝนมากๆ บางทีก็คงจะเก่งขึ้น

แต่มันไม่มีความสามารถนี้ตั้งแต่เกิด

มันมีขอบเขตที่เราจะฝึกฝนได้

มันมีขอบเขตที่เราจะสร้างตัวเราได้

แต่ยังไงเราก็มีความสามารถ

ที่จะหล่อหลอมตัวเราเอง

ตัวเราที่แท้จริง

มันไม่ใช่อะไรที่เราต้องไปค้นพบ

คุณไม่ต้องไปมองวิญญาณ แล้วจะเจอตัวเอง

อย่างน้อย ส่วนที่คุณกำลังทำอยู่

ก็เป็นการสร้างตัวตนคุณเอง

และนี่เป็นสิ่งที่สำคัญ

โดยเฉพาะในแต่ละช่วงชีวิตที่กำลังเป็น

คุณจะตระหนักว่า

คุณเปลี่ยนแปลงไปมากเพียงใดในช่วงไม่กี่ปี

ถ้าคุณมีวีดิโอของตัวเองในช่วงสามสี่ปี

คุณอาจจะรู้สึกอาย เพราะคุณจำตัวเองไม่ได้

ผมอยากฝากบอกว่า สิ่งที่เราควรทำ

คือคิดว่าพวกเรา สามารถเปลี่ยนแปลง

แก้ไขตัวเราเอง

จากพุทธวจนะนี้

"คนขุดบ่อน้ำสร้างทางน้ำ

คนทำลูกธนูทำลูกธนูงอ

ช่างไม้ทำให้ท่อนไม้งอ

คนฉลาดพัฒนาตัวเอง"

นี่เป็นสิ่งที่ผมอยากฝากไว้

ว่าตัวตนที่แท้ไม่ใช่สิ่งที่ คุณต้องไปค้นหา

ไม่ใช่สิ่งลี้ลับที่คุณจะหาไม่เจอ

สิ่งที่คุณเป็นอยู่

คือบางส่วนที่คุณได้ค้นเจอ

และสิ่งที่คุณสร้างขึ้น

ผมคิดว่ามันเป็นแง่มุมที่น่าสนใจนะครับ

ขอบคุณมากครับ