As 4 historias que nos contamos sobre a morte

O filósofo Stephen Cave comeza cunha pregunta escura pero atractiva: cando te deches conta por primeira vez de que ías morrer? E aínda máis interesante, como facemos os humanos para resistirnos á certeza da morte? Nunha conferencia fascinante, Cave explora catro historias, comúns en todas as civilizacións, que nos contamos a nós mesmos "co obxecto de axudarnos a xestionar o terror á morte"

Teño unha pregunta:

Quen dos presentes recorda
a primeira vez que se deu conta

de que ía morrer?

Eu si. Era un neno pequeno,

o meu avó acababa de morrer,

e recordo estar uns días despois na cama,

intentando atoparlle sentido
ao que sucedera.

Que significaba que estivera morto?

A onde fora?

Era coma se se abrira
un buraco na realidade

e o engulira.

Pero logo ocorréuseme
a cuestión máis impactante:

se el morrera, podería
pasarme a min tamén?

Podería ese buraco na realidade
abrirse e engulirme a min?

Abriríase debaixo da miña cama

e tragaríame mentres durmía?

Ben, nalgún momento, todos os cativos
toman consciencia da morte.

Pode suceder de distintos xeitos,

e adoita suceder por fases.

A nosa idea da morte desenvólvese
a medida que envellecemos.

E se rebuscas nos recantos agochados

da túa memoria,

se cadra recordas algo
similar ao que sentín

cando o meu avó morreu, e me dei conta

de que me podería pasar a min tamén,

esa sensación de que, detrás de todo isto,

espera o baleiro.

E esta evolución na infancia

reflicte a evolución da nosa especie.

Tal como houbo un punto
no teu desenvolvemento de neno

en que a consciencia
de ti mesmo e do tempo

se volveu o suficientemente complexa

como para darte conta de que es mortal,

nalgún punto da evolución da nosa especie,

a conciencia dun mesmo e do tempo
dos antigos humanos

volveuse o suficientemente complexa

como para convertérense nos primeiros
humanos en decatarse:

"Vou morrer".

Esta é, se se quere ver así,
a nosa maldición.

É o prezo de ser
tan condenadamente intelixentes.

Temos que vivir sabendo

que a peor cousa que pode pasar,

un día pasará,

a fin de todos os proxectos,

esperanzas, soños,
do noso mundo individual.

Cada un de nós vive na sombra

dunha apocalipse persoal.

E iso asusta, é aterrador.

Entón buscamos unha saída.

E no meu caso, como tiña cinco anos,

foi preguntarlle á miña nai.

Cando comecei a preguntar

que ocorre ao morrer,

os adultos do meu redor nese momento

contestaban cunha típica mestura inglesa
de incomodidade

e cristianismo sen moita convicción,

e a frase que oín máis a miúdo

era que o avó agora estaba

"aí arriba mirándonos",

e que se eu tivese que morrer,
o que por suposto non ía pasar,

entón eu tamén iría para alá arriba,

o que fixo que a morte me soase bastante

a un ascensor existencial.

Isto non soaba moi realista.

Adoitaba ver daquela
un programa infantil de novas,

e isto foi na era da exploración espacial.

Sempre había foguetes indo ao ceo,

ao espazo, alá arriba.

Pero ningún dos astronautas ao volver

mencionou nunca que se atoparan co meu avó

ou con calquera outra persoa falecida.

Pero estaba asustado,

e a idea de subir ao ascensor existencial

para ver o meu avó

soaba mellor que ser engulido

polo baleiro mentres durmía.

E aínda así crino,

a pesar de non ter moito sentido.

E este proceso mental que pasei de cativo,

e que pasei moitas veces desde aquela,

incluso de adulto,

é o produto do que os psicólogos chaman

un nesgo cognitivo.

Un nesgo é a forma en que por sistema

interpretamos mal as cousas,

a forma en que que calculamos mal,
xulgamos mal,

distorsionamos a realidade
ou vemos o que queremos ver,

e o nesgo do que falo

funciona do seguinte xeito:

Enfronta alguén co feito

de que vai morrer

e crerá calquera historia

que lle asegure que non é certo,

e que poderá, en lugar diso,
vivir para sempre,

incluso aínda que implique
coller o ascensor existencial.

Podemos ver isto como
o maior nesgo de todos.

Demostrouse en máis

de 400 estudos empíricos.

Estes estudos son enxeñosos,
pero simples,

Funcionan do seguinte xeito:

Colles dous grupos de persoas

que sexan similares en
todos os aspectos significativos,

e recórdaslle a un dos grupos
que vai morrer

pero ao outro non, e logo comparas
o seu comportamento.

Así ves como se condiciona o comportamento

cando a xente toma consciencia
da súa propia mortalidade.

E sempre obtés o mesmo resultado:

As persoas conscientes da súa mortalidade

están máis dispostas a crer historias

que lles din que poden escapar da morte

e vivir para sempre.

Aquí vai un exemplo:
Un estudo recente

colleu dous grupos de agnósticos,

persoas indecisas acerca

das súas crenzas relixiosas.

A un grupo pedíuselle
que pensase en estar morto,

e ao outro grupo pedíuselle pensar

en estaren sós.

Despois preguntóuselles de novo
polas súas crenzas;

aqueles aos que se lles pedira
pensar en estar mortos

eran despois o dobre de propensos
a expresar fe

en Deus e en Xesús.

O dobre de propensos.

A pesar de que antes
eran todos igual de agnósticos.

Pero metéronlles o medo á morte,

e correron cara a Xesús.

Ben, isto mostra
que recordarlle á xente a morte

indúceos a crer, a pesar das evidencias,

e non só funciona coa relixión,

senón con calquera sistema de crenzas

que lles prometa algún xeito
de inmortalidade,

xa sexa facerse famosos,

ou ter fillos,

ou incluso o nacionalismo,

que che promete que podes vivir
como parte dun todo maior.

É un nesgo que condiciounou

o transcurso da historia da humanidade.

Ben, a teoría tras este nesgo

en máis de 400 estudos

chámase teoría da xestión do terror

e a idea é simple. É simplemente isto:

desenvolvemos os nosos puntos de vista,

é dicir, o que nos contamos a nós mesmos

sobre o mundo e o noso lugar nel

co obxecto de axudarnos a xestionar

o terror á morte.

E estas historias de inmortalidade

maniféstanse de miles de maneiras

pero eu creo que tras
a disparidade aparente

en realidade hai só catro formas básicas

en que se poden presentar estas
historias de inmortalidade.

E podemos ver como se van repetindo

ao longo da historia,
con lixeiras variacións

para reflectir o vocabulario do momento.

Agora vou presentar brevemente estas catro

formas de historias de inmortalidade,

e quero darvos unha idea

do xeito en que se repiten en cada cultura

ou xeración

utilizando o vocabulario do momento.

Ben, a primeira historia é a máis sinxela.

Queremos evitar a morte,

e o soño de facelo neste corpo,

neste mundo para sempre

é a primeira e máis simple
historia de inmortalidade,

e se cadra ao primeiro non soa posible,

pero en realidade, case todas as culturas
na historia da humanidade

tiveron algún tipo de mito ou lenda

sobre un elixir de vida ou unha fonte
da eterna xuventude

ou algo que prometa manternos

vivos para sempre.

O antigo Exipto tiña estes mitos,

a antiga Babilonia, a antiga India.

Na historia europea,
vémolo no traballo dos alquimistas,

e, por suposto, aínda o cremos hoxe,

só que o contamos usando o vocabulario

da ciencia.

Así, hai cen anos,

descubríronse as hormonas

e críase que os tratamentos hormonais

curarían o envellecemento e a enfermidade

e agora, en troques, poñemos
as esperanzas nas células nai,

na enxeñaría xenética e a nanotecnoloxía.

Pero a idea de que
a ciencia pode curar a morte,

é só un capítulo máis da historia

do elixir máxico,

unha historia tan vella
como a civilización.

Pero apostar todo á idea
de atopar o elixir

e sobrevivir para sempre

é unha estratexia arriscada.

Cando miramos cara a atrás
ao longo da historia

cara a todos os que buscaron o elixir,

o único que teñen en común

é que están todos mortos.

Así que precisamos un plan de apoio,
e exactamente esta especie de plan B

é o que nos ofrece a segunda
historia de inmortalidade,

e esa é a resurrección.

E mantense na idea de que
eu son este corpo,

son este organismo físico

e acepta a idea de ter que morrer,

pero di, a pesar diso,

podo levantarme e vivir de novo.

Noutras palabras,
podo facer o que fixo Xesús.

Xesús morreu, estivo tres días na [tumba]

e logo levantouse e viviu de novo.

E a idea de que todos podemos
resucitar e vivir de novo,

é unha crenza ortodoxa
non só para os cristiáns,

senón tamén para os xudeus e os musulmáns.

Pero o noso desexo de crer esta historia

está tan profundamente arraigado

que o estamos reinventando de novo

para a era da ciencia,

por exemplo, coa idea da crionización.

Esa é a idea de que ao morrer,

podes ser conxelado,

e logo, no punto en que a tecnoloxía

avance abondo,

poderás ser desconxelado,
amañado e revivido

e, polo tanto, resucitado.

E así, algunha xente cre
que un Deus omnipotente

a resucitará para volver á vida,

e outra xente cre que o farán
científicos omnipotentes.

Pero para outros, toda esa idea
da resurrección,

de saír gabeando da tumba,

seméllase demasiado
a unha película mala de zombis.

Pensan que o corpo é demasiado
caótico e pouco fiable,

para garantir a vida eterna,

así que deixan as súas expectativas
na terceira

e máis espiritual
historia da inmortalidade,

a idea de que podemos
deixar o corpo atrás,

e continuar vivindo como alma.

A maioría da xente na Terra

cre que ten unha alma,

e é unha idea fundamental
para moitas relixións

A pesar de que, na súa forma actual,

a máis tradicional,

a idea de alma é aínda
altamente popular,

aínda estamos aí de novo,

reinventándoa para a era dixital,

por exemplo, coa idea

de que podes deixar o corpo atrás

cargando a mente, a túa esencia,

o ti real, nun ordenador,

e continuar vivo polo tanto
como un avatar etéreo.

Por suposto, hai escépticos que din

que se miramos as evidencias da ciencia,

en concreto da neurociencia,

suxiren que a túa mente,

a túa esencia, o auténtico ti,

é moi dependente dunha parte
particular do corpo,

que é o cerebro.

E tales escépticos poden atopar consolo

no cuarto tipo de
historia de inmortalidade,

que é o legado,

a idea de que podes seguir vivo

a través do eco que deixas no mundo,

como o gran guerreiro grego Aquiles,

que sacrificou a vida loitando en Troia

para así poder lograr unha fama inmortal.

E a persecución da fama está tan estendida

e é tan popular como sempre foi,

e na nosa era dixital

e incluso máis fácil de lograr.

Non tes que ser un gran guerreiro
como Aquiles,

nin un gran rei ou heroe.

Todo o que precisas é unha conexión
a Internet e un gato simpático.

(Risos)

Pero algunha xente prefire
deixar algo máis tanxible,

un legado biolóxico, fillos, por exemplo.

Ou queren, esperan, vivir

como parte de algo máis grande,

unha nación ou unha familia ou unha tribo,

o seu clan xenético.

Pero, de novo, hai escépticos

que dubidan de que este legado

sexa realmente a inmortalidade.

Woody Allen, por exemplo, dixo:

"Non quero seguir vivindo
no corazón dos meus paisanos,

quero seguir vivindo no meu apartamento".

Pois estes son os catro

tipos básicos de historias
de inmortalidade

e intentei darlle un pouco de sentido

a como son repetidas por cada xeración

con só pequenas variacións

para axustarse ás modas do momento.

E o feito de que se repitan deste xeito,

cunha forma tan similar,
en sistemas de crenzas tan distintos

suxire, diría eu,

que deberiamos ser escépticos
sobre a veracidade

de calquera versión concreta
destas historias.

O feito de que algunhas persoas crean

nun Deus omnipotente
que as resucitará para vivir de novo

e outras crean que o farán
científicos omnipotentes

suxire que ninguén cre isto

baseándose na forza das probas.

Máis ben, cremos estas historias

porque estamos predispostos a crelas,

e estamos predispostos a crelas

porque lle temos moito medo á morte.

Polo tanto, a cuestión é:

estamos condenados a levar
a única vida que temos

dun xeito marcado
polo medo e a negación,

ou podemos superar este nesgo?

Ben, o filósofo grego Epicuro

pensou que podiamos.

Argumentaba que o medo á morte é natural,

pero non racional.

"A morte -dicía- non é nada para nós,

porque cando nós estamos aquí,
a morte non o está,

e cando a morte está aquí,
nós xa non estamos".

Isto cítase a miúdo, pero é difícil

comprendelo de verdade, interiorizalo,

porque exactamente esta idea
de xa non estar

é moi difícil de imaxinar.

Así que 2000 anos despois, outro filósofo,

Ludwig Wittgenstein, expresouno así:

"A morte non é un evento na vida:

non vivimos para experimentar a morte."

E polo tanto -engadiu-

"neste sentido, a vida non ten final."

Polo que era natural que eu, de neno,

tivese medo de ser engulido polo baleiro,

pero non era racional,

porque ser engulido polo baleiro

é algo que ningún de nós

vai poder experimentar.

Agora, superar este nesgo
non é fácil porque

o medo á morte está moi arraigado en nós,

aínda así, cando vemos que
o medo en si mesmo non é racional,

e cando sacamos á luz

os xeitos en que inconscientemente
nos condiciona,

podemos polo menos empezar

a intentar minimizar a influencia que ten

nas nosas vidas.

Ben, penso que axuda ver a vida

como un libro:

Tal como un libro está
limitado polas cubertas,

por un comezo e un final,

a nosa vida está limitada
polo nacemento e a morte,

e aínda que un libro está
limitado por un comezo e un final,

pode abarcar paraxes distantes,

exóticas personaxes,
aventuras fantásticas.

E aínda que un libro está
limitado por un comezo e un final,

as súas personaxes

non coñecen horizontes.

Só coñecen os momentos
que conforman a súa historia,

incluso cando o libro está pechado.

Así, as personaxes dun libro

non teñen medo de acadar a última páxina,

Long John Silver non ten medo de que ti

remates de ler A illa do tesouro.

Así deberiamos ser nós,

imaxina o libro da túa vida,

as cubertas, o comezo e o final,
o nacemento e a morte,

Só podes coñecer os momentos intermedios,

os momentos que conforman a túa vida.

Non ten sentido que te asustes

do que hai fóra desas cubertas,

xa sexa antes do teu nacemento

ou despois da túa morte.

E non precisas preocuparte
da lonxitude do libro,

de se é unha tira cómica ou unha epopea.

O único que importa,

é que fagas dela unha boa historia.

Grazas.

(Aplausos)