Mythes over religie | Tamara Sonn | TEDxCollegeofWilliam&Mary

Tamara Sonn bespreekt positieve en negatieve aspecten van religie en de mythes die hun weefsel zijn.

Deze talk werd gehouden op een TEDx-evenement, in de stijl van de TED-conferenties, maar onafhankelijk georganiseerd door een lokaal team. Meer informatie hierover op http://ted.com/tedx

Kavez, Alex, Anna, Todd
en jullie allemaal erg bedankt

omdat jullie zo jullie best deden
om TEDx naar William & Mary

of eerder William & Mary
naar TEDx te brengen.

Ik weet dat jullie er
zolang aan gewerkt hebben

en het programma was zo goed --

tot nu toe!

(Gelach)

Hopen technische innovatie,

hopen tech,

presentaties, Powerpoint --

Maar met mij: niks ervan!

(Gelach)

Het gaat alleen over mythe en religie.

En wat kan er nu
historisch vernieuwend zijn

aan mythes en religie?

Ik ben blij dat jullie het vragen.

In feite kunnen we heel wat leren
uit de studie van mythes

en hoe ze werken in onze levens,

vooral dan de mythes over religie.

Maar voor we erover kunnen praten,

moeten we weten
wat we bedoelen met mythe.

Meestal zien we mythes
eenvoudigweg als valse geloven

en sommige mythes
over godsdienst zijn dat ook,

zoals het geloof dat de verhalen
uit de Hebreeuwse Bijbel en de Koran

alleen maar aan de profeten
werden geopenbaard.

Sommige van deze iconische verhalen
hebben voorlopers in oudere teksten,

zoals het scheppingsverhaal
door een God die de woeste zeeën temde

en de aarde van de luchten
of van de hemelen scheidde.

Het verhaal staat in het boek
Genesis en in de Koran,

maar ook in de Enuma Elish
uit het oude Irak,

het thuisland van
de Bijbelse patriarch Abraham.

Die versie dateert waarschijnlijk

van tenminste 1000 jaar eerder
dan de Bijbelse tekst.

Of het geloof dat de Koran leert

dat moslims in de hemel
begroet zullen worden

door 72 maagden.

De Koran beschrijft de hemel

als bevolkt met reine en tijdloze partners

en verwijst zijdelings
naar de oude traditie van psychopompos --

een van mijn favoriete woorden --

zuivere zielen die rechtschapenen
moeten begeleiden

over de smalle brug
van de aarde naar de hemel.

Maar deze figuren zijn niet gedefinieerd
als mensen die nooit seks hadden

en ook wordt het getal 72 nergens vermeld.

Maar vele geleerden
gebruiken de term mythe

niet in de betekenis van vals geloof.

Voor hen zijn mythes verhalen
die waar of niet waar kunnen zijn,

maar waar we toch van houden

als onderdeel van het verhaal
van onze groep,

omdat ze ons vertellen
wie onze helden zijn

en omdat ze onze waarden
vertegenwoordigen.

Zoals het verhaal van George Washington --

dat we eerder aanhaalden --

in de kersenboom.

In religie zijn mythes
verhalen over dingen

uit de diepe krochten van de prehistorie

of verhalen over dingen
in de verre toekomst.

Verhalen buiten het bereik
van wetenschap en geschiedenis,

en al kunnen ze wat vergezocht lijken
voor wetenschappers en historici,

toch houden we ervan,

omdat ze onze waarden vertegenwoordigen
en ons vertellen over onze helden,

en omdat ze antwoorden
geven op grote vragen:

Waarom bestaan we überhaupt?

Waarom is het leven soms zo moeilijk?

Wie we kunnen vertrouwen?

Wat gaat er hierna gebeuren?

En als we deze verhalen horen,

krijgen we het gevoel van een hogere,
een transcendente realiteit

en voelen we ons wat zekerder
dat de dingen onder controle zijn

en dat er een reden is om door te zetten.

Op die manier, op hun eigen manier,

zijn deze mythes waar.

Op die manier, zoals de 4de-eeuwse
historicus Sallustius het stelde:

"Mythes zijn dingen die nooit gebeurden,
maar altijd waar zijn."

Erg gelijkend op wat
Picasso zei over kunst:

"Een leugen laat ons
de waarheid beseffen."

In dat opzicht verschillen
mythes niet van religie.

Deze gewijde verhalen
maken er deel van uit.

Geleerden als Mircea Eliade,
Joseph Campbell en Karen Armstrong

volgen deze benadering tot mythes.

Maar andere geleerden waarschuwen

tegen een dergelijke
romantische kijk op de mythe

en pleiten voor een meer
kritische benadering van geloofszaken,

omdat te veel mensen
het verschil niet zien

tussen deze speciale,
zeg maar gewijde soort waarheid

en de alledaagse realiteit.

Te veel mensen zien het onderscheid niet

tussen transcendente mythe
en letterlijke waarheid,

en dat kan dan leiden
tot serieuze problemen in het echte leven.

Neem nu het scheppingsverhaal:

een enkele machtige maker
volbracht de taak in zes dagen.

Het is één ding om in dit verhaal
de zekerheid te vinden

dat we niet per toeval zijn ontstaan

en een heel ander om te beweren
dat dit verhaal letterlijk waar is,

en daarom de wetenschap
die iets anders aantoont

af te doen als een aanval
op een hogere, onbetwistbare autoriteit.

Dat wil zeggen zo te kiezen
tussen mythe en wetenschap

dat de wetenschap het verliest.

Een Gallup enquête van 2012 geeft aan
dat 46% van de Amerikanen

geloven dat het verhaal van Adam
en Eva letterlijk waar is.

Dat is een toename van 2% sinds 1982,

misschien door de toenemende neiging
om het scheppingsverhaal te onderwijzen

in plaats van de wetenschap,

en dat ondanks een wet
van het Hooggerechtshof van 1987,

die verbiedt om het scheppingsverhaal
als wetenschap te onderwijzen.

Het verspreiden van anti-wetenschap
was in Europa zo alarmerend

dat het Parlement van de Raad van Europa

in 2007 een resolutie
uitvaardigde met de titel

'De Gevaren van het Creationisme
in de Opvoeding'.

De resolutie waarschuwt dat de wetenschap
van de evolutietheorie ontkennen

ten voordele van een onbetwistbaar
geloof in onze groepsverhalen

het nodige onderzoek kan onderuithalen

dat de grote uitdagingen van de mensheid
van vandaag aan moet pakken,

waaronder zaken als epidemieën
als milieurampen.

Dat is een van de belangrijkste
door geleerden geïdentificeerde zaken.

Ze waarschuwen voor
het romantiseren van mythes,

voor het gevaar van het opgeven
van wetenschappelijk denken,

zelfs op gebieden waar we het
het hardst nodig hebben.

Er kleeft nog een ander gevaar

aan het verwarren van heilige mythes
met de alledaagse realiteit.

Het is één ding om te geloven
dat Jezus een kerk stichtte

met haar autoriteiten
in haar hoofdkwartier Rome,

maar heel iets anders om goed te keuren
dat mensen worden vermoord

omdat ze het niet eens zijn
met die autoriteiten.

Binnen vijf jaar

nadat het christendom
in de vierde eeuw werd uitgeroepen

tot de officiële godsdienst van Rome,

executeerde de Kerk al iemand

die het niet eens was
met de manier van aanbidden.

In dezelfde eeuw werd Augustinus
een autoriteit in die Kerk.

Hij beweerde dat het verbod op doden

niet gold voor wie oorlog voerde
op bevel van de Kerk.

Dit effende de weg voor christenen
om in het leger te dienen,

wat tot dan toe beschouwd werd

als een schending van
de pacifistische leer van Jezus.

Dit zou uiteindelijk
een legitimatie worden

om de christelijke
soevereiniteit uit te breiden

door oorlogen tegen
'heidenen' en 'ketters'.

Dit is een voorbeeld van een ander gevaar

van het waarde hechten
aan onkritisch geloof:

zo hard geloven in onze eigen verhalen

dat we wie er niet in past opofferen.

Meer voorbeelden nodig?

Als je denkt dat heidenen en ketters
de klos waren, wat dan met de joden?

Het christendom werd
in de vierde eeuw gepolitiseerd

en als je de Heilige Drievuldigheid
niet wilde aanvaarden,

was je in het slechtste geval
een mogelijke verrader,

en werd je in het beste geval
alleen maar gezien als verdacht.

In tijden van oproer,
oorlog, depressie of ziekte

probeerden mensen uit te zoeken
waarom er zulke slechte dingen gebeurden

en soms kreeg dan iemand de schuld.

Toen begonnen verhalen
over joods verraad viraal te gaan.

Het vaakst werd beweerd dat joden

christelijke kinderen doodden
om hun bloed te drinken,

omdat dat zo zuiver was,

of om er matses mee te maken!

Ik verzin dit niet.

Er was een beroemd geval
van een Engels kind

dat in 1255 dood in een bron
werd aangetroffen.

90 joden werden beschuldigd
hem te hebben gefolterd,

zijn bloed te hebben afgetapt
en hem te hebben gekruisigd

om Jezus te bespotten.

18 werden er opgehangen

en koning Henry legde beslag
op hun eigendommen.

Mirakels werden toegedicht aan het kind.

Hij werd heilig verklaard

en kreeg een heiligdom
in de kathedraal van Lincoln.

De Anglicaanse Kerk had 700 jaar nodig

om het verhaal van Little Saint Hugh
van Lincoln te ontkennen.

Dit soort kwaadsprekerij

bleef niet beperkt
tot de onwetende massa's.

In 1534 schreef Maarten Luther een boek
met als titel 'De Joden en hun Leugens'.

Daarin zei hij dat joden
alleen maar dieven en rovers waren

die alleen maar dragen en eten
wat ze ons ontstolen hebben

door hun vervloekte gewoeker.

Ze zuigen ons het merg uit de beenderen.

"Wat moeten wij, christenen, doen

met dit verworpen
en vervloekte volk?" vroeg hij.

Hij stelde voor hun synagogen,
scholen en huizen af te branden,

rabbi's verbieden te onderwijzen
op straffe des doods

en joden in hun huizen op te sluiten.

Dit, zei Luther, moet gebeuren

ter ere van onze Heer en het christendom,

zo dat God kan zien
dat wij christenen zijn.

Je ziet dat de joden
niet pasten in het verhaal.

Het is niet erg moeilijk
om het verband te zien

tussen zo'n bewering door een van de
stichters van de Protestantse Reformatie

en de gruwelijkheden
van de Holocaust 400 jaar later.

Een verband dat werd erkend

in de verontschuldigingen
door Lutheraanse groepen in 1994

en door de Katholieke Kerk in 1998.

Alweer stellen deze twee zaken,

het verwerpen van wetenschap

en het demoniseren
van wie niet past in ons verhaal,

het onkritisch geloof in vraag.

Dat wil niet zeggen
dat er in ons leven geen plaats is

voor mythes die ons verrijken,

die vorm geven aan de vormeloze
mysteries van het bestaan

en die ons aanzetten tot nobel gedrag
in onze zwartste dagen,

maar het wijst op het belang
van het begrijpen van mythes,

zodat we kunnen doorhebben
wanneer hun unieke gewijde gebied,

het gebied van de paradigma's
die het leven ondersteun,

wanneer de grenzen van dat
gewijde gebied werden overschreden

en de verhalen ervan geperverteerd werden.

Sommigen onder jullie zagen misschien
de dramatiseringen van Bijbelse verhalen

die de vorige weken op tv te zien waren

toen mensen zich voorbereidden
op Pesach en Pasen.

Nogal angstaanjagend materiaal.

Overal dood en verderfenis,

beslaglegging van eigendom
op goddelijk bevel.

Wat kan er gebeuren
als mensen deze verhalen

uit hun heilige context halen
en ze gebruiken voor politieke doeleinden.

Hier een voorbeeld.

In 1630

verklaarde de gouverneur van de
Massachusetts Bay Colony, John Winthrop,

dat God de Engelse kolonisten
had opgeroepen

om een Bijbelse staat te stichten.

"Als we onze zending getrouw zijn,"
schreef Winthrop,

"dan zullen we ondervinden
dat de God van Israël bij ons is,

als de tientallen van ons
onze duizenden vijanden zullen weerstaan,

we als een stad op de heuvel zullen zijn,

de ogen van de mensen op ons gericht."

Die Bijbelse zinspeling
werd een sterke motivator

voor koloniale expansie,

of exploratie, zoals het
eufemistisch werd uitgedrukt.

In 1845 riep een artikel
in The Democratic Review

Amerikanen op om meer land
op dit continent te bezetten,

zeggende dat dit de vervulling
van onze lotsbestemming zou zijn,

een lotsbestemming ons toegezegd
door de voorzienigheid

voor de vrije ontwikkeling
van onze aangroeiende miljoenen.

Hoeveel oorspronkelijke Amerikanen
verloren leven en eigendom

bij hun confrontaties
met de ijverige Europese kolonisten.

Genoeg opdat het US Congress
zich verontschuldigde

ten overstaan van
de oorspronkelijke volkeren

voor "de jaren van officieel geplunder,

slecht opgevat beleid,
het verbreken van overeenkomsten,

geweld, mishandeling en verwaarlozing

de Amerikaanse indianen aangedaan
door burgers van de VS."

Maar dat gebeurde niet voor mei 2010,
nadat de schade was aangericht.

De Chef van de Cherokee Natie, Chad Smith,

sprak op de ceremonie

van de verontschuldiging door het congres.

Hij zei dat verontschuldigingen
voor gruwelijkheden moeilijk zijn,

het verleden kan
niet meer veranderd worden,

maar we kunnen ervan leren.

De echte vraag, zei Chad, is:

"Wat gaat er na vandaag gebeuren?"

Wat kan deze studie van mythen
en religie ons vandaag vertellen?

Dat onze heilige verhalen bronnen
van inspiratie en troost kunnen zijn,

zelfs als ze niet
empirisch verifieerbaar zijn,

maar dat we er moeten op letten
hoe onze verhalen worden gebruikt.

Zijn we verantwoordelijk
voor hoe anderen onze geloven gebruiken?

En hoe weten we zelfs of onze verhalen,
sommige van onze verhalen,

anderen negatief beïnvloeden?

Dat zijn de vragen die opkomen
bij de studie van mythe en religie.

En ik heb de durf te hopen

dat het stellen van die vragen

kan veranderen
hoe we naar geloof kijken.

Zoals president Obama vorige week zei

toen hij het Yad Vashem
Holocaust Museum in Jeruzalem bezocht:

"We zien de barbaarsheid zich ontvouwen

als we anderen zien
als minder dan wijzelf."

"We hebben de keuze om weg te kijken
van wat anderen overkomt," zei hij,

"maar wetende wat er kan
gebeuren als we dat doen,

is het onze plicht om te handelen."

"Voor ons in deze tijd", zei de president,

"betekent dat het opkomen

tegen onverdraagzaamheid
en haat in al hun vormen."

De moed om dat te doen, geloof ik,

kan ook gevonden worden
in onze heilige verhalen.

Dank.

(Applaus)