Thêm một lý do để ngon giấc về đêm
-
0:01 - 0:02Ngủ.
-
0:02 - 0:05Là thứ ta bỏ ra
một phần ba cuộc đời để làm -
0:05 - 0:09nhưng liệu ta có thực sự
hiểu được ý nghĩ của nó? -
0:09 - 0:11Hai ngàn năm trước, Galen
-
0:11 - 0:13một trong các nhà nghiên cứu
y học hàng đầu -
0:13 - 0:14của thế giới cổ đại,
-
0:14 - 0:16đã giả dụ rằng khi thức
-
0:16 - 0:20nguồn sức mạnh não, chất dịch của nó,
-
0:20 - 0:22sẽ chảy tới mọi cơ quan trong cơ thể,
-
0:22 - 0:26làm chúng hoạt động
trong khi bộ não khô dần đi -
0:26 - 0:28và ông ấy nghĩ rằng khi đi ngủ
-
0:28 - 0:32toàn bộ chất dịch này
sẽ quay trở lại, -
0:32 - 0:34làm đầy lại bộ não
-
0:34 - 0:36và làm mới lại suy nghĩ.
-
0:36 - 0:39Nghe có vẻ vô lý với chúng ta.
-
0:39 - 0:41Tuy vậy, Galen chỉ đang cố gắng giải thích
-
0:41 - 0:43điều gì đó về giấc ngủ
-
0:43 - 0:45thứ mà ta làm hàng ngày.
-
0:45 - 0:47Chúng ta biết
từ kinh nghiệm của chính mình -
0:47 - 0:50rằng khi đi ngủ, bạn thoải mái đầu óc
-
0:50 - 0:52và khi mất ngủ
-
0:52 - 0:54nó khiến đầu óc bạn mụ mẫm.
-
0:54 - 0:59Giờ thì, dù biết về giấc ngủ
nhiều hơn thời của Galen, -
0:59 - 1:01chúng ta vẫn chưa thực sự hiểu
tại sao giấc ngủ -
1:01 - 1:06lại có công dụng phục hồi thần kì
cho trí não. -
1:06 - 1:10Vậy nên, hôm nay tôi muốn chia sẻ
về vài nghiên cứu gần đây -
1:10 - 1:12mà có lẽ sẽ làm sáng tỏ câu hỏi này.
-
1:12 - 1:16Chúng ta biết rằng
giấc ngủ có thể thực sự -
1:16 - 1:18là một giải pháp lập trình tinh tế
-
1:18 - 1:21cho những nhu cầu cơ bản của não bộ,
-
1:21 - 1:23một cách đặc trưng để bộ não
-
1:23 - 1:26đáp ứng các đòi hỏi cao và khác biệt nhỏ
-
1:26 - 1:30khiến nó khác với
tất cả mọi cơ quan còn lại. -
1:30 - 1:33Vậy hầu như mọi hoạt động sinh lý ta có
-
1:33 - 1:36có thể coi như một loạt các vấn đề
-
1:36 - 1:38và các giải pháp tương ứng.
-
1:38 - 1:41Và vấn đề đầu tiên mọi cơ quan phải xử lý
-
1:41 - 1:44là sự cung cấp dưỡng chất liên tục
-
1:44 - 1:46để nuôi dưỡng các tế bào trong cơ thể.
-
1:46 - 1:48Trong não, đó là phần đặc biệt quan trọng;
-
1:48 - 1:50hoạt động xung điện mãnh liệt sử dụng
-
1:50 - 1:53tới một phần tư năng lượng toàn bộ cơ thể
-
1:53 - 1:55mặc dù bộ não chỉ chiếm
-
1:55 - 1:58khoảng hai phần trăm khối lượng cơ thể.
-
1:58 - 2:00Do vậy, hệ thống tuần hoàn đó
-
2:00 - 2:02giải quyết vấn đế đề phân phối dinh dưỡng
-
2:02 - 2:05bằng cách gửi
các mạch máu cung cấp dinh dưỡng -
2:05 - 2:08và oxy tới mọi xó xỉnh của cơ thể.
-
2:08 - 2:11Các bạn có thể thấy điều đó
qua video sau. -
2:11 - 2:13Đây, chúng ta xem các mạch máu
-
2:13 - 2:16trong não của một con chuột sống.
-
2:16 - 2:18Các mao mạch tạo nên
một hệ thống phức tạp -
2:18 - 2:21phủ toàn bộ diện tích não bộ.
-
2:21 - 2:25Chúng bắt đầu từ vỏ não,
rồi tự đâm vào các nhóm tế bào, -
2:25 - 2:28và khi tỏa ra, chúng cung cấp dinh dưỡng
-
2:28 - 2:33và oxy tới từng tế bào não.
-
2:33 - 2:38Khi mọi tế bào cần
dinh dưỡng để hoạt động, -
2:38 - 2:41chúng cũng tạo ra chất thải
như sản phẩm phụ, -
2:41 - 2:45và việc dọn dẹp chất thải đó
là vấn đề cơ bản thứ hai -
2:45 - 2:48mà mọi cơ quan phải xử lý.
-
2:48 - 2:50Giản đồ này thể hiện hệ mạch bạch huyết
-
2:50 - 2:53dần dần phát triển để đáp ứng nhu cầu.
-
2:53 - 2:56Đó là hệ thống mạch song song thứ hai
-
2:56 - 2:58phát triển khắp cơ thể.
-
2:58 - 3:00Nó mang protein và chất thải khác
-
3:00 - 3:02qua các khoảng trống giữa các tế bào,
-
3:02 - 3:05thu nhặt rồi bơm chúng vào máu
-
3:05 - 3:07để thải đi.
-
3:07 - 3:08Nhưng nếu xem thật kĩ giản đồ này,
-
3:08 - 3:12bạn sẽ thấy một vài điều không hợp lý.
-
3:12 - 3:15Nếu chúng ta phóng to đầu chàng trai,
-
3:15 - 3:18một trong những thứ, bạn sẽ thấy ở đó
-
3:18 - 3:21là chẳng có mạch bạch huyết nào ở não cả.
-
3:21 - 3:24Nhưng nó không có nghĩa gì nhiều,
phải không? -
3:24 - 3:28ý tôi là, não là một cơ quan
hoạt động cô đặc -
3:28 - 3:33tạo ra lượng lớn chất thải
cần được làm sạch hiệu quả. -
3:33 - 3:36Vì vậy, nó thiếu các mạch bạch huyết,
nghĩa là -
3:36 - 3:40phương pháp mà phần còn lại cơ thể
sử dụng để làm sạch chất thải -
3:40 - 3:42không áp dụng cho não bộ.
-
3:42 - 3:45Vậy não làm thế nào để giải quyết
-
3:45 - 3:47vấn đề làm sạch chất thải của mình?
-
3:47 - 3:50Ồ, đó có vẻ như một câu hỏi đơn giản
-
3:50 - 3:53khi mới tham gia vào câu chuyện
-
3:53 - 3:55cái mà ta tìm thấy
-
3:55 - 3:58cũng như cái mà ta để trong não,
-
3:58 - 4:01dưới tất cả các nơ ron và mao mạch,
-
4:01 - 4:03đó là cách giải quyết của bộ não,
-
4:03 - 4:05đối với vấn đề dọn sạch chất thải,
-
4:05 - 4:07thật không thể ngờ.
-
4:07 - 4:10thật khác lạ,
-
4:10 - 4:13nhưng cũng thật là đẹp.
-
4:13 - 4:15Tôi sẽ nói bạn biết
phát hiện của chúng tôi. -
4:15 - 4:17Vì bộ não có một cái bể lớn
-
4:17 - 4:20chứa đầy dịch sạch gọi là tủy não.
-
4:20 - 4:22Chúng tôi gọi chúng là CSF.
-
4:22 - 4:26CSF lấp đầy
các khoảng trống xung quanh não -
4:26 - 4:28và chất thải từ trong não
-
4:28 - 4:30theo các hướng ra, nhập vào CSF
-
4:30 - 4:33bị thải ra, cùng chất bẩn, vào máu.
-
4:33 - 4:37Nghe giống hệ bạch huyết,
đúng không? -
4:37 - 4:41Nhưng thú vị là chất dịch và chất thải
từ trong não bộ, -
4:41 - 4:46sẽ không thấm một cách tùy tiện
tới bể CSF. -
4:46 - 4:50Thay vào đó,
sẽ có một hệ thống bơm -
4:50 - 4:54chuyên tổ chức và hiện thực quá trình này.
-
4:54 - 4:56Các bạn có thể xem trong các video sau.
-
4:56 - 4:59Đây, chúng ta lại xem não
-
4:59 - 5:00của một con chuột sống
-
5:00 - 5:02Khung ảnh ở phía bên trái thể hiện
-
5:02 - 5:04điều đang diễn ra trong bề mặt vỏ não,
-
5:04 - 5:06và khung hình bên phái chỉ ra
-
5:06 - 5:08điều đang diễn ra dưới bề mặt vỏ não
-
5:08 - 5:10trong các mao mạch.
-
5:10 - 5:12Chúng tôi đánh dấu các mao mạch màu đỏ,
-
5:12 - 5:16và hệ thống CSF xung quanh não
màu xanh. -
5:16 - 5:18Nào, giờ cái khiến ta ngạc nhiên
-
5:18 - 5:21là chất dịch ở ngoài bộ não,
-
5:21 - 5:24không nằm hoài ở ngoài.
-
5:24 - 5:27Thay vào đó, CSF được bơm ngược vào trong
-
5:27 - 5:29qua bộ não
-
5:29 - 5:32đi liền bên ngoài các mao mạch ngoài,
-
5:32 - 5:34và chảy vào trong não bộ
-
5:34 - 5:36đi bên ngoài xung quanh các mạch,
-
5:36 - 5:39giúp làm sạch
-
5:39 - 5:44rửa sạch các chất thải
từ khoảng trống giữa các tế bào não. -
5:44 - 5:46Nếu bạn nghĩ về nó,
-
5:46 - 5:49sử dụng phía ngoài
của các mao mạch như vậy -
5:49 - 5:52thực sự là một cách giải quyết
rất sáng tạo, thông minh -
5:52 - 5:55bởi vì bộ não bị đóng chặt
-
5:55 - 5:57trong một hộp sọ rắn chắc
-
5:57 - 5:59và chứa đầy tế bào,
-
5:59 - 6:02vậy nên không có thêm
nhiều khoảng trống -
6:02 - 6:05cho một hệ thống mạch thứ hai
như mạch bạch huyết. -
6:05 - 6:08Mao mạch,
chúng sẽ mở rộng từ bề mặt não -
6:08 - 6:11cho tới mọi tế bào đơn nhất trong não
-
6:11 - 6:13điều đó có nghĩa là những chất dịch
-
6:13 - 6:15chuyển hóa ở phía ngoài các mạch
-
6:15 - 6:19có thể dễ dàng tiếp cận vùng não bộ,
-
6:19 - 6:21vậy nên, đó thực sự là một cách hay
-
6:21 - 6:25để tái sử dụng hệ mao mạch, mạch máu,
-
6:25 - 6:28chiếm lấy và thay thế chức năng
-
6:28 - 6:31ở hệ thống mạch thứ hai, hệ bạch huyết,
-
6:31 - 6:34giúp bạn không cần thêm nó nữa.
-
6:34 - 6:36Tuyệt vời là không một cơ quan nào khác
-
6:36 - 6:38có thể sử dụng cách đó
-
6:38 - 6:41để làm sạch chất thải từ giữa các tế bào.
-
6:41 - 6:46Đây là một cách giải quyết
hoàn toàn dành riêng cho bộ não. -
6:46 - 6:49Tuy nhiên, khám phá gây bất ngờ nhất
-
6:49 - 6:53trong tất cả những điều
mà tôi vừa nói với các bạn, -
6:53 - 6:56với tất cả các chất dịch
chảy trong não bộ, -
6:56 - 7:01điều đó chỉ xảy ra khi bộ não đang ngủ.
-
7:01 - 7:02Đây, video bên trái
-
7:02 - 7:04chỉ ra bao nhiêu CSF chuyển dịch
-
7:04 - 7:08qua não một con chuột sống khi nó thức.
-
7:08 - 7:10Gần như chẳng có gì.
-
7:10 - 7:11Cùng một loài vật đó,
-
7:11 - 7:15nếu đợi tới lúc nó ngủ,
-
7:15 - 7:17cái mà chúng ta thấy đó là CSF
-
7:17 - 7:20đang vội chảy qua vỏ não,
-
7:20 - 7:22cùng lúc đó, chúng tôi khám phá ra
-
7:22 - 7:25rằng khi bộ não đi ngủ,
-
7:25 - 7:27các tế bào não tự thu hẹp lại,
-
7:27 - 7:29mở thêm khoảng trống,
-
7:29 - 7:31cho phép chất dịch chảy qua
-
7:31 - 7:34và chất thải được làm sạch.
-
7:34 - 7:37Vậy có vẻ như Galen đã phần nào
-
7:37 - 7:39đúng khi viết về
-
7:39 - 7:42dòng dịch chảy mạnh trong não bộ
-
7:42 - 7:43khi ta đi ngủ.
-
7:43 - 7:47Nghiên cứu của chúng tôi, 2000 năm sau,
-
7:47 - 7:49gợi ý rằng
-
7:49 - 7:51khi bộ não thức
-
7:51 - 7:53và ở lúc bận rộn nhất,
-
7:53 - 7:55nó trì hoãn việc tẩy sạch chất thải
-
7:55 - 7:58từ khoảng giữa các tế bào,
-
7:58 - 8:00khi não đi ngủ
-
8:00 - 8:03và không phải bận rộn nữa,
-
8:03 - 8:05nó chuyển sang chế độ làm sạch
-
8:05 - 8:09để loại bỏ chất thải
giữa các tế bào, -
8:09 - 8:11được tích tụ trong suốt cả ngày.
-
8:11 - 8:13Nó thực sự giống như kiểu bạn hay tôi
-
8:13 - 8:16chất chồng cả đống việc nhà
trong tuần làm việc -
8:16 - 8:18khi ta không có thời gian để xử lý,
-
8:18 - 8:24rồi chờ đến ngày cuối tuần
để dọn dẹp. -
8:24 - 8:27Tôi vừa mới nói rất nhiều về
việc làm sạch chất thải, -
8:27 - 8:32nhưng vẫn chưa đi vào chi tiết
các loại chất thải mà bộ não cần làm sạch -
8:32 - 8:35khi ta ngủ
để giữa gìn sức khỏe. -
8:35 - 8:39Sản phầm thải mà các nghiên cứu
gần đây quan tâm nhất là amyloid-beta -
8:39 - 8:42một loại protein
được não tiết ra liên tục. -
8:42 - 8:44Não tôi đang tạo ra amyloid-beta
-
8:44 - 8:46và não của các bạn cũng vậy.
-
8:46 - 8:48Nhưng ở bệnh nhân Alzheimer,
-
8:48 - 8:51amyloid-beta tăng nhiều và tập trung
-
8:51 - 8:53ở các khoảng trống giữa các tế bào não,
-
8:53 - 8:56thay vì được làm sạch
chúng bị giữa lại, -
8:56 - 8:58và việc gia tăng amyloid-beta
-
8:58 - 9:00được xem như một bước quan trọng
-
9:00 - 9:03của sự phát triển
một căn bệnh khủng khiếp. -
9:03 - 9:06Chúng tôi tính tốc độ amyloid được dọn
-
9:06 - 9:08từ não khi nó còn thức
-
9:08 - 9:09so với khi đang ngủ,
-
9:09 - 9:11và nhận ra rằng,
-
9:11 - 9:13việc dọn sạch amyloid-beta
-
9:13 - 9:18nhanh hơn rất nhiểu khi não ngủ.
-
9:18 - 9:21Do đó ngủ,
là một phần giải pháp của bộ não -
9:21 - 9:23để giải quyết vấn đề chất thải,
-
9:23 - 9:26và điều này có thể làm thay đổi
cách ta nghĩ -
9:26 - 9:31về mối quan hệ giữa ngủ,
amyloid-beta, và chứng Alzheimer. -
9:31 - 9:35Một loạt các nghiên cứu lâm sàng gần đây
chỉ ra rằng -
9:35 - 9:38ở các bệnh nhân
chưa phát triển Alzheimer, -
9:38 - 9:41giấc ngủ kém chất và thời lượng
-
9:41 - 9:46có liên quan với lượng gia tăng
Amyloid-beta ở não, -
9:46 - 9:49và mặc dù
nghiên cứu không chứng minh -
9:49 - 9:52việc thiếu ngủ và ngủ kém lượng
-
9:52 - 9:54gây nên chứng Alzheimer,
-
9:54 - 9:57chúng lại đề cập đến sự thất bại của não
-
9:57 - 9:59trong việc dọn sạch nhà
-
9:59 - 10:02thông qua việc dọn sạch Amyloid-beta
-
10:02 - 10:07có thể góp phần làm cho
Alzheimer phát triển. -
10:07 - 10:09Nghiên cứu mới này nói với ta
-
10:09 - 10:12rằng thứ duy nhất mà các bạn
đã biết về giấc ngủ, -
10:12 - 10:15thậm chí, cả Galen cũng hiểu về giấc ngủ,
-
10:15 - 10:18liên quan tới việc làm tươi mới đầu óc.
-
10:18 - 10:22có thể là một phần lớn
ý nghĩa của việc ngủ. -
10:22 - 10:25Thấy đó, bạn và tôi, chúng ta
đi ngủ hằng đêm -
10:25 - 10:29nhưng bộ não chúng ta,
thì không bao giờ nghỉ. -
10:29 - 10:30Trong khi cơ thể và đầu óc
-
10:30 - 10:33còn đang đi dạo đâu đó
trong giấc mơ, -
10:33 - 10:37hệ vận động của não bộ
vẫn đang thầm lặng -
10:37 - 10:42làm sạch và duy trì
một cỗ máy hết sức phức tạp. -
10:42 - 10:46Giống như việc nhà,
một công việc chẳng thú vị và thoải mái, -
10:46 - 10:48nhưng lại hết sức quan trọng.
-
10:48 - 10:52Nếu bạn dừng dọn dẹp bếp núc
trong một tháng, -
10:52 - 10:56nhà bạn sẽ trở nên không thể ở được
nhanh thôi. -
10:56 - 11:02Nhưng ở trong não bộ, kết quả
sau đó có thể tệ hại hơn -
11:02 - 11:04là sự xấu hổ của tình trạng bẩn thỉu,
-
11:04 - 11:08bởi làm sạch bộ não
là một chức năng tốt cho sức khỏe -
11:08 - 11:12và nhiệm vụ của trí óc và cơ thể
đang trong tình trạng xấu -
11:12 - 11:14đó là lí do tại sao việc hiểu
-
11:14 - 11:19công việc dọn dẹp cơ bản
của bộ não hôm nay -
11:19 - 11:22có thể trở nên tối quan trọng
trong việc ngăn ngừa và chữa trị -
11:22 - 11:25những căn bệnh về trí óc ngày mai.
-
11:25 - 11:27Xin cám ơn.
-
11:27 - 11:29( Vỗ tay)
- Title:
- Thêm một lý do để ngon giấc về đêm
- Speaker:
- Jeff IIiff
- Description:
-
Bộ não sử dụng một phần tư năng lượng cơ thể, nhưng chỉ chiếm khoảng hai phần trăm của khối lượng cơ thể. Làm thế nào mà cơ quan độc nhất này nhận và, quan trọng hơn nữa, là thu nạp chất dinh dưỡng cần để duy trì hoạt động? Nghiên cứu mới chỉ ra rằng liên quan đến giấc ngủ.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 11:41
Nhu PHAM edited Vietnamese subtitles for One more reason to get a good night's sleep | ||
Nhu PHAM edited Vietnamese subtitles for One more reason to get a good night's sleep | ||
Nhu PHAM edited Vietnamese subtitles for One more reason to get a good night's sleep | ||
Nhu PHAM approved Vietnamese subtitles for One more reason to get a good night's sleep | ||
Vy Nguyen edited Vietnamese subtitles for One more reason to get a good night's sleep | ||
Vy Nguyen edited Vietnamese subtitles for One more reason to get a good night's sleep | ||
Vy Nguyen accepted Vietnamese subtitles for One more reason to get a good night's sleep | ||
Nhu PHAM edited Vietnamese subtitles for One more reason to get a good night's sleep |