Return to Video

İyi bir gece uykusu çekmek için bir neden daha

  • 0:01 - 0:02
    Uyku.
  • 0:02 - 0:05
    Hayatımızın üçte birini
    bununla harcıyoruz.
  • 0:05 - 0:09
    Peki bunun ne demek olduğunu
    gerçekten anlayan var mı?
  • 0:09 - 0:11
    İki bin yıl önce, Galen,
  • 0:11 - 0:13
    kendisi eski çağda yaşamış
    en önemli
  • 0:13 - 0:14
    tıbbi araştırmacılardan
    birisidir,
  • 0:14 - 0:16
    uyanık haldeyken
  • 0:16 - 0:20
    beynimizin hareket gücünün, özsuyunun,
  • 0:20 - 0:22
    vücudumuzun diğer
    bölümlerine doğru iletildiğini,
  • 0:22 - 0:26
    onlara hayat verdiğini, ancak
    beyni kuruttuğunu ileri sürdü,
  • 0:26 - 0:28
    ve uyuduğumuz zaman
  • 0:28 - 0:30
    bedenin kalanını dolduran nemin
  • 0:30 - 0:32
    geri geldiğini,
  • 0:32 - 0:34
    beyni sulandırdığını
  • 0:34 - 0:36
    ve zihni tazelediğini düşündü.
  • 0:36 - 0:39
    Günümüzde bu bize tamamiyle saçma geliyor,
  • 0:39 - 0:41
    ancak Galen uyku hakkında
  • 0:41 - 0:43
    her gün yaptığımız bir şeyi
  • 0:43 - 0:45
    basitçe açıklamaya çalışıyordu.
  • 0:45 - 0:47
    Hepimiz kendi deneyimlerimize
    dayanarak biliyoruz ki,
  • 0:47 - 0:50
    uyuduğumuz zaman zihnimiz temizlenir
  • 0:50 - 0:51
    ve uyumadığımız zaman ise
  • 0:51 - 0:54
    zihnimiz bulanık kalır.
  • 0:54 - 0:57
    Şu anda uyku ile ilgili, Galen döneminden
  • 0:57 - 0:59
    çok daha fazlasını bilmemize rağmen
  • 0:59 - 1:01
    tüm yaptığımız faaliyetler
    içerisinde neden sadece uykunun
  • 1:01 - 1:04
    zihin için bu derece muhteşem
    güçlendirici bir özelliğe
  • 1:04 - 1:07
    sahip olduğunu anlamadık.
  • 1:07 - 1:08
    Bu nedenle bugün size
  • 1:08 - 1:10
    bu soruya ışık tutabilecek
  • 1:10 - 1:12
    son araştırmalardan bahsetmek istiyorum.
  • 1:12 - 1:16
    Uykunun beynin bazı temel ihtiyaçlarını
  • 1:16 - 1:18
    karşılayabileceği türden
  • 1:18 - 1:21
    kolay etkili bir yol,
  • 1:21 - 1:22
    beynin tüm taleplerini yerine getiren
  • 1:22 - 1:25
    ve onu kıl payıyla da olsa
  • 1:25 - 1:30
    diğer tüm organlardan
    ayrılmasını sağlayan eşsiz bir yöntemdir.
  • 1:30 - 1:33
    Yani gözlemlediğimiz kadarıyla
    tüm bu biyolojik süreç,
  • 1:33 - 1:36
    bir problemler dizisi
    ve de bu problemlerin
  • 1:36 - 1:38
    çözümleri olarak düşünülebilir,
  • 1:38 - 1:41
    ve her organın
    halletmesi gereken ilk sorun
  • 1:41 - 1:44
    tüm vücut hücrelerini çalıştırmak için
    gerekli olan
  • 1:44 - 1:46
    besin takviyesinin sürekli
    bir şekilde sağlanmasıdır.
  • 1:46 - 1:48
    Özellikle bu süreç beyin için
    daha önemlidir;
  • 1:48 - 1:50
    beyindeki aşırı elektriksel
    faaliyet sonucu
  • 1:50 - 1:53
    vücudun tüm enerji kaynağının
    dörtte biri kullanılır.
  • 1:53 - 1:55
    Beynin, vücut kütlesinin
  • 1:55 - 1:58
    sadece yüzde ikisine
    tekabül etmesine rağmen.
  • 1:58 - 2:00
    Bu nedenle dolaşım sistemi
  • 2:00 - 2:02
    vücudun her bir köşesine oksijen ve besin
  • 2:02 - 2:05
    aktarımını sağlamak için kan damarları yardımıyla
  • 2:05 - 2:08
    besin dolaşımı problemini çözmektedir.
  • 2:08 - 2:11
    Bu olayı bu videoda
    bizzat görebilirsiniz.
  • 2:11 - 2:13
    Burada, canlı bir
  • 2:13 - 2:16
    farenin beynindeki kan
    damarlarını görüntülüyoruz.
  • 2:16 - 2:18
    Kan damarları tüm
    beyin hacmini dolduran
  • 2:18 - 2:20
    karmaşık bir ağ oluşturur.
  • 2:20 - 2:22
    Bu ağlar beynin yüzeyinde başlar,
  • 2:22 - 2:25
    ve sonra beyin dokusunun
    derinliklerine inerler
  • 2:25 - 2:28
    ve de iyice yayılarak, besin ve oksijeni
  • 2:28 - 2:33
    beyindeki her hücreye ulaştırırlar.
  • 2:33 - 2:36
    Ayrıca, nasıl ki her bir hücre faaliyete
    geçmek için
  • 2:36 - 2:38
    besine ihtiyaç duymaktadırlar,
  • 2:38 - 2:41
    aynı zamanda bu hücreler yan ürün olarak
    atık üretmektedirler
  • 2:41 - 2:43
    ve bu atığın dışarı atılması
  • 2:43 - 2:45
    her organın çözmesi gereken
  • 2:45 - 2:48
    ikinci temel problemdir.
  • 2:48 - 2:50
    Bu diyagram, bu ihtiyacı karşılamak
    üzere zaman içinde gelişen,
  • 2:50 - 2:53
    vücudun lenf sistemini gösterir.
  • 2:53 - 2:56
    Bu vücudun her yanına uzanan
  • 2:56 - 2:58
    ikinci bir damar ağıdır.
  • 2:58 - 3:00
    Proteinleri ve diğer atıkları
  • 3:00 - 3:02
    hücreler arasındaki boşluklardan alır,
  • 3:02 - 3:04
    onları toplar ve imha edilmek üzere
  • 3:04 - 3:07
    onları kana gönderir.
  • 3:07 - 3:08
    Fakat bu diyagrama çok yakın bakarsanız,
  • 3:08 - 3:10
    pek de mantıklı olmayan
  • 3:10 - 3:12
    bir şey göreceksiniz.
  • 3:12 - 3:15
    Eğer bu adamın kafasına yaklaşacak olursak,
  • 3:15 - 3:17
    orada göreceklerinizden birisi de
  • 3:17 - 3:21
    beyinde hiç lenf damarının olmadığıdır.
  • 3:21 - 3:24
    Ama bu hiç mantıklı değil, değil mi?
  • 3:24 - 3:28
    Yani beyin, aşırı derecede aktif
    bir organ olması nedeniyle
  • 3:28 - 3:30
    etkili bir şekilde temizlenmesi gereken
  • 3:30 - 3:33
    büyük miktarda atık üretir.
  • 3:33 - 3:36
    Ve lenf damarlarının olmaması
  • 3:36 - 3:37
    vücudun geri kalanının atıkları
    temizlerken
  • 3:37 - 3:39
    kullandığı yöntemin, beyinde
  • 3:39 - 3:42
    işe yaramayacağı anlamına geliyor.
  • 3:42 - 3:45
    Peki o zaman, beyin atık temizleme
  • 3:45 - 3:46
    problemini nasıl çözüyor?
  • 3:46 - 3:50
    Görünüşte sıradan olan bu soru,
  • 3:50 - 3:53
    ekibimizin ilk işe koyulduğu nokta
    olmuştur,
  • 3:53 - 3:55
    Sinirler ve kan damarları arasından
  • 3:55 - 3:58
    beynin derinlerine indikçe,
  • 3:58 - 4:01
    bulduğumuz şey
  • 4:01 - 4:03
    beynin bu atık temizleme problemine
  • 4:03 - 4:05
    bulduğu çözüm oldu.
  • 4:05 - 4:07
    Bu gerçekten umulmadık bir şeydi.
  • 4:07 - 4:10
    Dahiyane idi,
  • 4:10 - 4:13
    fakat çok da güzeldi.
  • 4:13 - 4:15
    Ne bulduğumuzu size anlatayım.
  • 4:15 - 4:17
    Beynin içerisinde
    beyin omurilik sıvısı diye bilinen
  • 4:17 - 4:21
    temiz, berrak bir sıvıdan
    oluşan geniş bir havuz var.
  • 4:21 - 4:22
    Biz buna BOS diyoruz.
  • 4:22 - 4:26
    BOS beyni çevreleyen boşluğu doldurur
  • 4:26 - 4:28
    ve beynin içindeki atıklar
  • 4:28 - 4:30
    BOS'a doğru ilerler,
  • 4:30 - 4:33
    BOS diye adlandırılan bu sıvı da
    atıklarla birlikte kana karışır.
  • 4:33 - 4:34
    Bu yöntem, lenf sistemine
  • 4:34 - 4:37
    oldukça benziyor, değil mi?
  • 4:37 - 4:40
    Fakat ilginç olan, beynin içinden gelen
  • 4:40 - 4:41
    sıvı ve atıklar,
  • 4:41 - 4:44
    gelişigüzel bir şekilde BOS'a doğru
  • 4:44 - 4:46
    yol almamaktadır.
  • 4:46 - 4:50
    Onun yerine, bu süreci düzenleyen
    ve kolaylaştıran
  • 4:50 - 4:54
    özelleşmiş bir tesisat ağı bulunuyor.
  • 4:54 - 4:56
    Bunu videolarda görebilirsiniz.
  • 4:56 - 4:59
    Burada, canlı bir farenin beynini
  • 4:59 - 5:00
    görüntülüyoruz.
  • 5:00 - 5:02
    Solunuzdaki kare
  • 5:02 - 5:04
    beynin yüzeyinde olanları gösteriyor.
  • 5:04 - 5:06
    Ve sağınızdaki kare ise
  • 5:06 - 5:08
    beyin yüzeyinin altındaki dokularda
  • 5:08 - 5:10
    neler olduğunu gösteriyor.
  • 5:10 - 5:12
    Kan damarlarını kırmızı ile işaretledik
  • 5:12 - 5:14
    ve beyni çevreleyen BOSu ise
  • 5:14 - 5:16
    yeşil renkte.
  • 5:16 - 5:18
    Şimdi, bizi şaşırtan şey ise
  • 5:18 - 5:21
    beynin dışındaki sıvının
  • 5:21 - 5:24
    dışarıda kalmaması idi.
  • 5:24 - 5:27
    Bunun yerine, BOS
  • 5:27 - 5:29
    kan damarlarının
    dış yüzeyleri aracılığıyla
  • 5:29 - 5:32
    beynin içine geri pompalandı,
  • 5:32 - 5:34
    ayrıca bu damarların dış yüzeyleri vasıtasıyla
  • 5:34 - 5:36
    beyne geri pompalanırken,
  • 5:36 - 5:39
    aslında beyin hücreleri arasındaki
  • 5:39 - 5:41
    boşluklardan gelen atıkların
  • 5:41 - 5:44
    temizlenmesine yardımcı oluyordu.
  • 5:44 - 5:46
    Eğer düşünecek olursak,
  • 5:46 - 5:50
    kan damarlarının dış yüzeylerinin
    bu şekilde kullanılması
  • 5:50 - 5:52
    gerçekten çok akıllıca
    tasarlanmış bir yöntemdir,
  • 5:52 - 5:55
    çünkü beyin sert bir kafatası ile
  • 5:55 - 5:57
    kuşatılmıştır
  • 5:57 - 5:59
    ve hücrelerle doludur.
  • 5:59 - 6:02
    Yani, içinde lenf sistemi gibi
  • 6:02 - 6:05
    ikinci bir damar kümesi için
    ekstra bir boşluk yoktur.
  • 6:05 - 6:06
    Buna rağmen, kan damarları
  • 6:06 - 6:08
    beyin yüzeyinden aşağıya doğru
  • 6:08 - 6:11
    inip beynin her bir hücresine uzanmaktadır.
  • 6:11 - 6:12
    Bu da demektir ki sıvı
  • 6:12 - 6:15
    bu damarların dış yüzeyleri
    boyunca yol alırken
  • 6:15 - 6:19
    beynin tamamına
    kolayca erişebilir.
  • 6:19 - 6:21
    Yani bir grup damar ağını,
  • 6:21 - 6:25
    kan damarlarını, ikinci bir
    damar ağının, lenf sisteminin,
  • 6:25 - 6:28
    yerini alarak ona ihtiyaç
    duymayacak şekilde
  • 6:28 - 6:31
    amaca uygun
    hale getirmesi
  • 6:31 - 6:34
    çok akıllıca bir yol.
  • 6:34 - 6:36
    Ve hayret verici olan şeyse,
  • 6:36 - 6:38
    bu gibi bir yöntemle
  • 6:38 - 6:41
    hücreleri arasındaki atıkları temizleyen
    başka hiçbir organ yok.
  • 6:41 - 6:46
    Bu tamamen beyne has bir yöntemdir.
  • 6:46 - 6:49
    Fakat bunlar arasında bulduğumuz
  • 6:49 - 6:51
    en şaşırtıcı şey,
  • 6:51 - 6:53
    az önce de size anlattığım gibi
  • 6:53 - 6:56
    tüm bu sıvının beyne pompalanmasının
  • 6:56 - 7:01
    sadece uyuyan beyinde gerçekleşmesidir.
  • 7:01 - 7:02
    İşte, soldaki video
  • 7:02 - 7:04
    uyanık bir farenin beyninde
  • 7:04 - 7:08
    ne kadar BOS'un hareket ettiğini gösteriyor.
  • 7:08 - 7:10
    Neredeyse hiç.
  • 7:10 - 7:11
    Lakin aynı hayvanda,
  • 7:11 - 7:15
    uyuması için biraz daha
    beklediğimizde
  • 7:15 - 7:17
    gördüğümüz şey BOS'un
  • 7:17 - 7:20
    beyne hücum etmesidir.
  • 7:20 - 7:22
    Ve aynı zamanda
  • 7:22 - 7:25
    beyin uykuya daldığında
  • 7:25 - 7:27
    beyin hücrelerinin ufaldığını,
  • 7:27 - 7:29
    aralarındaki boşlukların açılarak
  • 7:29 - 7:31
    sıvının akmasını ve atıkların
  • 7:31 - 7:34
    temizlenmesini sağladığını keşfettik.
  • 7:34 - 7:37
    Yani görünüşe göre Galen aslında
  • 7:37 - 7:39
    uyku halindeyken beyne
  • 7:39 - 7:42
    sıvının hücum ettiğini yazarken
  • 7:42 - 7:43
    doğru bir iz üzerindeymiş.
  • 7:43 - 7:47
    Kendi araştırmamız
    - ki bu 2.000 yıl sonrasıdır -
  • 7:47 - 7:49
    şunun olduğunu öne sürüyor;
  • 7:49 - 7:51
    beynimiz uyanık
  • 7:51 - 7:53
    ve en meşgul halindeyken
  • 7:53 - 7:55
    hücreleri arasındaki
  • 7:55 - 7:58
    atıkları temizlemeyi erteler.
  • 7:58 - 8:00
    Sonra uyuduğunda
  • 8:00 - 8:03
    ve o kadar meşgul olmadığında
  • 8:03 - 8:05
    hücreleri arasındaki boşluklarda
  • 8:05 - 8:07
    gün boyunca biriken
  • 8:07 - 8:08
    atıkları temizlemek için
  • 8:08 - 8:11
    bir çeşit temizleme moduna geçer.
  • 8:11 - 8:13
    Bu aslında biraz siz veya ben gibi.
  • 8:13 - 8:16
    Haftaiçi zamanımız olmadığında
  • 8:16 - 8:18
    ufak tefek ev işlerini savsaklarız
  • 8:18 - 8:21
    ve sonra hafta sonu gelince
    yapmamız gereken
  • 8:21 - 8:24
    tüm temizlik işleri ile
    boğuşmak zorunda kalırız.
  • 8:24 - 8:27
    Atık temizlemesi hakkında çok konuştum
  • 8:27 - 8:28
    ama sağlıklı kalmak için
  • 8:28 - 8:30
    uyku boyunca beyinden
  • 8:30 - 8:32
    temizlenmesi gereken atık çeşitleri
  • 8:32 - 8:35
    konusunda çok ayrıntı vermedim.
  • 8:35 - 8:36
    Son çalışmaların daha
    çok odaklandığı atık ürün
  • 8:36 - 8:39
    beyinde sürekli üretilen
  • 8:39 - 8:42
    bir protein olan amyloid-beta.
  • 8:42 - 8:44
    Şu anda beynim amyloid-beta üretiyor,
  • 8:44 - 8:46
    sizinki de öyle.
  • 8:46 - 8:48
    Fakat Alzheimer hastalarında
  • 8:48 - 8:51
    amyloid-beta birikir ve beyin hücreleri
  • 8:51 - 8:53
    arasındaki boşluklarda kümeleşir,
  • 8:53 - 8:56
    ve normalde olması beklenen
    temizlenme işlemi gerçekleşmez.
  • 8:56 - 8:58
    İşte bu amyloid-beta birikiminin,
  • 8:58 - 9:00
    bu korkunç hastalığın gelişmesindeki
  • 9:00 - 9:03
    önemli nedenlerden
    biri olduğu düşünülüyor.
  • 9:03 - 9:06
    Bu yüzden uyku ve uyanıklık sırasında
  • 9:06 - 9:08
    amyloid-beta'nın ne kadar hızlı
  • 9:08 - 9:09
    temizlendiğini karşılaştırdık.
  • 9:09 - 9:11
    Ve sonuç olarak
  • 9:11 - 9:13
    amyloid-beta'nın uyku sırasında
  • 9:13 - 9:18
    çok daha hızlı temizlendiğini bulduk.
  • 9:18 - 9:19
    Yani, o zaman uyku,
  • 9:19 - 9:21
    atık temizleme problemine dair
  • 9:21 - 9:23
    beynin kullandığı bir çözüm ise,
  • 9:23 - 9:26
    o zaman bu, bizim amyloid-beta, uyku
  • 9:26 - 9:28
    ve Alzheimer arasındaki ilişki hakkındaki
  • 9:28 - 9:31
    düşüncelerimizi önemli
    ölçüde değiştirecektir.
  • 9:31 - 9:33
    Son yapılan klinik çalışmalar,
  • 9:33 - 9:35
    Alzheimer hastalığına henüz
  • 9:35 - 9:38
    yakalanmamış olan hastalar arasında
  • 9:38 - 9:41
    kötüye giden uyku kalitesi
    ve uyku süresinin
  • 9:41 - 9:43
    beyinde çok miktarda amyloid-beta
  • 9:43 - 9:46
    birikmesiyle ilişkili olduğunu gösteriyor.
  • 9:46 - 9:48
    Fakat bu çalışmalar,
  • 9:48 - 9:50
    uyku yetersizliğinin veya
    kalitesiz uykunun,
  • 9:50 - 9:52
    Alzheimer hastalığına
  • 9:52 - 9:54
    neden olduğunu kanıtlamasa da,
  • 9:54 - 9:57
    beynin amyloid-beta gibi
  • 9:57 - 9:59
    atıklardan arınıp
  • 9:59 - 10:02
    hanesini temiz tutmayı
    başaramaması durumu,
  • 10:02 - 10:03
    Alzheimer gibi sorunların
    oluşumuna
  • 10:03 - 10:07
    yol açabileceğini göstermektedirler.
  • 10:07 - 10:09
    Öyleyse bu araştırmanın bizlere
    söylemek istediği,
  • 10:09 - 10:11
    uyku hakkında
  • 10:11 - 10:13
    hepinizin bildiği
  • 10:13 - 10:15
    ve Galen'in de anladığı bir şey,
  • 10:15 - 10:18
    uykunun zihni tazelediği ve temizlediği,
  • 10:18 - 10:20
    ve bu düşüncenin uykunun
    gerçekte ne olduğunun
  • 10:20 - 10:22
    önemli bir parçasını
    teşkil etmesi mümkündür.
  • 10:22 - 10:24
    Siz ve ben, uyuruz,
  • 10:24 - 10:26
    her gece,
  • 10:26 - 10:29
    ama beyinlerimiz hiç dinlenmez.
  • 10:29 - 10:30
    Vücudumuz sabitken
  • 10:30 - 10:33
    ve zihnimiz rüyada bir yerlerde geziniyorken,
  • 10:33 - 10:35
    beynin zarif mekanizması
  • 10:35 - 10:37
    yoğun bir şekilde çalışarak
  • 10:37 - 10:39
    bu inanılmaz derecedeki karmaşık makineyi
  • 10:39 - 10:42
    temizliyor ve bakımını yapıyor.
  • 10:42 - 10:43
    Ev işlerimiz gibi,
  • 10:43 - 10:46
    kirli ve nankör bir iş,
  • 10:46 - 10:48
    ama çok da önemli.
  • 10:48 - 10:51
    Evinizde, mutfağınızı bir aylığına
    temizlemeyi
  • 10:51 - 10:52
    bırakırsanız
  • 10:52 - 10:55
    eviniz hızlı bir şekilde, tamamiyle
  • 10:55 - 10:57
    yaşanmaz bir hale gelecektir.
  • 10:57 - 10:59
    Fakat beyinde, geç kalmanın sonuçları
  • 10:59 - 11:02
    kirli tezgahların vereceği utançtan
  • 11:02 - 11:04
    çok daha büyük olabilir.
  • 11:04 - 11:07
    Çünkü konu beynin temizlenmesi olunca,
  • 11:07 - 11:09
    zihnin ve bedenin
  • 11:09 - 11:12
    işlevi ve sağlığı söz konusu.
  • 11:12 - 11:14
    Ki bu yüzden, bugün beynin
  • 11:14 - 11:19
    bu çok temel olan
    temizlik fonksiyonlarını anlamak
  • 11:19 - 11:22
    yarının zihinsel hastalıklarının
    önlenmesinde
  • 11:22 - 11:25
    ve tedavisinde çok kritik olabilir.
  • 11:25 - 11:27
    Teşekkür ederim.
  • 11:27 - 11:29
    (Alkış)
Title:
İyi bir gece uykusu çekmek için bir neden daha
Speaker:
Jeff Iliff
Description:

Beyin vücuttaki enerji kaynağının dörtte birini kullanır, lakin bu vücut kütlesinin yüzde ikisine tekabül eder. Peki bu eşsiz organ hayati besinleri nasıl alır, belki de daha da önemlisi, bunlardan nasıl kurtulur? Yapılan yeni araştırmalar bunun uyku ile alakalı olduğunu söylüyor.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
11:41

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.