Unha razón máis para durmir ben toda a noite

O cerebro emprega un cuarto da enerxía total do organismo, pero supón só un dous por cento da masa corporal. Como recibe, e máis importante, como se desfai este órgano único dos nutrientes vitais? Novas investigacións suxiren que ten que ver co sono.

Durmir.

Algo ao que lle dedicamos preto
dun terzo da nosa vida

mais algún de nós
realmente sabe de que se trata?

Hai dous mil anos, Galeno,

un dos investigadores médicos
máis destacados da Antigüidade

postulou que mentres estamos espertos,

a forza motriz do cerebro, o seu zume,

fluía cara a todas
as outras partes do corpo

animándoas pero deixando o cerebro seco.

Pensaba que cando durmimos

toda esta humidade
que enchía o resto do corpo

volvía rapidamente
para hidratar o cerebro

e refrescar a mente.

Isto hoxe soa totalmente ridículo,

mais Galeno só trataba de explicar
unha cousa sobre o sono

coa que lidamos a diario.

Todos sabemos, pola nosa experiencia,
que durmir aclara a mente

e non durmir deixa a cabeza turbia.

Pese a que hoxe sabemos
moitísimo máis sobre o sono

que cando vivía Galeno,

aínda non comprendemos por que o sono,
de todas as nosas actividades

ten esta incríbel función reparadora
para a mente.

Así que hoxe quero falar
sobre investigacións recentes

que poden botar luz sobre esta cuestión.

Atopamos que o sono pode ser en realidade

unha especie de solución
elegante de deseño

para algunhas das necesidades
máis básicas do cerebro,

un xeito único en que o cerebro

resolve as amplas esixencias
e as estreitas marxes

que o fan distinto
do resto de órganos do corpo.

Case toda a bioloxía que observamos

pode pensarse como unha serie de problemas

e as súas solucións correspondentes.

O primeiro problema
que todo órgano ten que resolver

é o do continuo fornecemento de nutrientes
para alimentar todas as células do corpo.

No cerebro é especialmente crítico;

a súa intensa actividade eléctrica emprega

un cuarto de todo o abastecemento
de enerxía do corpo,

a pesar de que o cerebro constitúe
só arredor dun 2% da masa total do corpo.

O sistema circulatorio soluciona
o problema de reparto de nutrientes

usando vasos sanguíneos,
que levan nutrientes e osíxeno

a cada recanto do noso corpo.

Podémolo ver neste vídeo.

Estamos a ver os vasos sanguíneos
do cerebro dun rato vivo.

Os vasos sanguíneos forman
unha complexa rede

que enche todo o volume do cerebro.

Comezan na súa superficie
e despois penetran no tecido.

A medida que se espallan, levan nutrientes

e osíxeno a todas e cada unha
das células do cerebro.

Dado que todas as células precisan
nutrientes para funcionar,

cada célula tamén produce refugallos
como subproduto

e a limpeza deses refugallos
é o segundo problema básico

que ten que resolver cada órgano.

Este diagrama amosa o sistema linfático,

que evolucionou
para satisfacer esta necesidade.

É unha segunda rede paralela de vasos
que se estende ao longo do corpo.

Recolle as proteínas e outros residuos
dos espazos intercelulares

para despois vertelos no sangue
e que poidan ser eliminados.

Se mirades ben este diagrama
veredes algo

que non ten moito sentido.

Se ampliamos a cabeza deste individuo

unha das cousas que se ven
é que non hai vasos linfáticos no cerebro.

Mais isto non ten moito sentido, non si?

Quero dicir, o cerebro é un órgano
cunha intensa actividade

que produce unha cantidade
igualmente grande de residuos

que hai que limpar eficazmente.

E aínda así non ten vasos linfáticos,
o que significa

que a solución que adopta
o resto do corpo

para limpar os residuos
non funciona no cerebro.

Entón como soluciona o cerebro
o problema da limpeza dos seus residuos?

Esta cuestión, aparentemente trivial,

é a que motivou ao noso grupo
a entrar nesta historia.

E o que atopamos ao entrarmos no cerebro,

entre as neuronas e os vasos sanguíneos,
foi que a solución do cerebro

para o problema da limpeza de residuos
era totalmente inesperada.

Era enxeñosa pero tamén fermosa.

Vouvos contar o que atopamos.

O cerebro ten unha bolsa grande

de fluído limpo e claro,
chamado líquido cefalorraquídeo,

que abreviamos como LCR.

O LCR enche o espazo que rodea o cerebro,

de modo que os residuos
do interior do cerebro

saen cara ao LCR,

que é vertido no sangue
xunto cos residuos.

Isto semella moi parecido
ao sistema linfático, verdade?

Pero o máis interesante é
que o líquido mais os residuos

do interior do cerebro
non chegan así como así

ata as bolsas do LCR.

Ao contrario, hai
unha rede especializada de condutos

que organiza e facilita este proceso.

Podédelo ver nestes vídeos.

Aquí estamos vendo outra vez
o cerebro de ratos vivos.

A imaxe da esquerda amosa
o que sucede na superficie do cerebro,

mentres que a da dereita amosa
o que ocorre dentro do cerebro,

no interior do propio tecido.

Marcamos os vasos sanguíneos en vermello

e o LCR que rodea o cerebro
vai aparecer en verde.

O que nos sorprendeu
foi que o líquido do exterior do cerebro

non se mantiña no exterior,
senón que era bombeado

outra vez cara ao interior do cerebro
polo exterior dos vasos sanguíneos

e a medida que se filtraba no cerebro
polo exterior dos vasos

estaba axudando a desfacerse,
a limpar os residuos

dos espazos intercelulares do cerebro.

Se vos parades a pensalo,

empregar así o exterior
dos vasos sanguíneos

é unha solución de deseño moi intelixente,

dado que o cerebro está encerrado
nun cranio ríxido

e está repleto de células,
non hai espazo dentro del

para un segundo conxunto de vasos
coma o sistema linfático.

Mais os vasos sanguíneos
si se estenden desde a superficie

ata o interior para chegar
a todas as células do cerebro,

o que significa que o líquido
que circula polo exterior destes vasos

pode chegar facilmente
a todo o volume do cerebro,

polo que é unha maneira moi intelixente

de facer que un conxunto de vasos,
os vasos sanguíneos,

asuma e substitúa a función

dun segundo conxunto de vasos,
os vasos linfáticos,

e evite así que sexan necesarios.

E o máis impresionante é
que ningún outro órgano

adopta esta solución para desfacerse
dos residuos intercelulares.

É unha solución
completamente única do cerebro.

Pero o descubrimento máis sorprendente
foi que todo isto,

todo o que vos acabo de contar,
o deste líquido que percorre o cerebro

só ocorre no cerebro durmido.

Aquí, o vídeo da esquerda
amosa canto LCR se está a mover

polo cerebro dun rato vivo
que está esperto.

Practicamente nada.

Mais no mesmo animal,
se agardamos un pouco a que adormeza,

vemos o LCR circular polo cerebro,

e descubrimos que no mesmo momento
en que o cerebro comeza a durmir,

as neuronas semellan encoller,
abrindo espazos entre elas

e permitindo que o líquido penetre
e limpe os residuos.

Entón parece que Galeno,
en realidade, estaba no certo

cando escribía sobre un fluído
que percorría o cerebro

cando comezabamos a durmir.

A nosa investigación, 2000 anos despois,
suxire que o que sucede

é que cando o cerebro está esperto
e na súa máxima actividade,

adía a limpeza dos residuos
dos espazos intercelulares

e despois, cando durme
e non precisa estar tan activo

entra nunha especie de modo de limpeza

para desfacerse dos residuos
dos espazos intercelulares,

residuos que foron acumulándose
durante o día.

Polo que en realidade é un pouco coma nós,

cando atrasamos as tarefas da casa
durante a semana,

cando non temos tempo de facelas,

e despois poñémonos ao día
e facemos toda a limpeza

cando chega a fin de semana.

Ata agora falei moito
sobre a limpeza de residuos,

mais non fun moi específico
sobre os tipos de residuos

que o cerebro ten que eliminar
durante o sono para manterse saudábel.

O residuo en que se centraron
os estudos máis recentes

é a beta-amiloide,

unha proteína que se fabrica no cerebro
todo o tempo.

Agora mesmo o meu cerebro
está a producir beta-amiloide

e tamén os vosos.

Pero en pacientes con alzhéimer,
a beta-amiloide acumúlase

e concéntrase nos espazos entre neuronas
no canto de ser limpada como debería.

E esta acumulación de beta-amiloide
cremos que é un dos pasos chave

no desenvolvemento
desta terrible enfermidade.

Medimos a velocidade
con que a beta-amiloide

é eliminada do cerebro cando está esperto
e cando está a durmir,

e achamos que, efectivamente,
a limpeza da beta-amiloide

é moito máis rápida no cerebro
que está a durmir.

Polo tanto, se o sono é parte da solución
que ten o cerebro

para o problema da limpeza de residuos,

entón pode mudar drasticamente
a forma de pensarmos a relación

entre o sono, a beta-amiloide
e a enfermidade de alzhéimer.

Algúns estudos clínicos recentes suxiren

que entre pacientes
que aínda non desenvolveron alzhéimer,

o empeoramento da calidade
e da duración do sono

están asociadas a unha maior cantidade
de beta-amiloide no cerebro.

Porén, cómpre sinalar que estes estudos
non demostran que a falta de sono

ou o sono escaso
provoquen a enfermidade de alzhéimer,

pero si suxiren
que a dificultade do cerebro

para manter a súa casa limpa
eliminando residuos coma a beta-amiloide

pode contribuír ao desenvolvemento
de doenzas como o alzhéimer.

Entón, o que esta nova investigación di

é que o que todos vós xa sabiades
sobre o sono,

o que incluso Galeno xa sabía,
que refresca e despexa a mente,

pode ser unha parte importante
da función do sono.

Mirade, vós e mais eu
durmimos todas as noites

mais os nosos cerebros nunca descansan.

Mentres o noso corpo está parado
e a nosa mente vaga por aí en soños,

a elegante maquinaria do cerebro
está en silencio traballando duro

limpando e mantendo esta máquina
incribelmente complexa.

Igual que as tarefas de casa,
é un labor sucio e ingrato

pero tamén importante.

Na casa, se estamos sen limpar a cociña

durante un mes

o fogar convértese rapidamente
nun lugar no que é imposíbel vivir.

Pero no cerebro, as consecuencias
de atrasarse na limpeza

poden ser moito máis graves
que a vergoña de ter os mesados sucios,

porque cando se trata de limpar o cerebro,

son a saúde e a función da mente
e do corpo as que están en xogo;

e por iso comprender hoxe

estas funcións básicas
de mantemento do cerebro

pode ser crucial para previr e tratar
doenzas da mente o día de mañá.

Grazas.

(Aplauso)