Σκοτ Φρέιζερ: Γιατί οι αυτόπτες μάρτυρες κάνουν λάθος

Ο Σκοτ Φρέιζερ μελετά το πώς οι άνθρωποι θυμούνται εγκλήματα και πώς φέρονται ως μάρτυρές τους. Σ' αυτή τη δυνατή ομιλία, η οποία επικεντρώνεται σε έναν πυροβολισμό που έγινε κατά τη δύση του ήλιου, υπονοεί ότι ακόμη και αυτόπτες μάρτυρες που βρέθηκαν πολύ κοντά στη σκηνή του εγκλήματος μπορούν να κατασκευάσουν «μνήμες» τις οποίες δεν θα μπορούσαν να έχουν δει. Γιατί; Γιατί ο εγκέφαλος είναι σαν την ηλεκτρική σκούπα.

Ο φόνος έγινε πριν περίπου 21 χρόνια,

στις 18 Ιανουαρίου του 1991,

σε ένα μικρό

κοινόβιο

στην πόλη Λίνγουντ της Καλιφόρνια, λίγα μόλις χιλιόμετρα

νοτιοανατολικά του Λος Άντζελες.

Ένας πατέρας βγήκε από αυτό το σπίτι

για να πει στον έφηβο γιο του και στους πέντε φίλους του

ότι ήταν ώρα να σταματήσουν να χαζολογάνε

στο γρασίδι και στο πεζοδρόμιο,

να πάνε σπίτι, να τελειώσουν τα μαθήματα για το σχολείο

και να ετοιμαστούν για ύπνο.

Καθώς ο πατέρας έδινε αυτές τις οδηγίες,

ένα αυτοκίνητο περνούσε από εκεί, αργά,

και μόλις πέρασε τον πατέρα και τους έφηβους

ένα χέρι βγήκε από το παράθυρο του συνοδηγού,

και -- «Μπαμ, μπαμ»! -- σκοτώνει τον πατέρα.

Το αυτοκίνητο επιτάχυνε κι έφυγε.

Η αστυνομία,

οι αξιωματικοί που έκαναν την ανάκριση, ήταν εντυπωσιακά αποτελεσματικοί.

Έλαβαν υπόψη όλους τους συνήθεις υπόπτους,

και μέσα σε λιγότερο από 24 ώρες, είχαν επιλέξει τον ένοχο:

τον Φρανσίσκο Καρίγιο, ένα 17χρονο παιδί

που έμενε περίπου δυο ή τρία τετράγωνα

από εκεί που έγινε ο πυροβολισμός.

Βρήκαν φωτογραφίες του. Ετοίμασαν μια σειρά φωτογραφιών,

και την επόμενη του πυροβολισμού,

την έδειξαν σε ένα από τους νεαρούς, και εκείνος είπε,

«Αυτή είναι η φωτογραφία.

Αυτός είναι που είδα να πυροβολεί τον πατέρα».

Αυτό αρκούσε να ακούσει ο προανακριτής

για να παραπέμψει τον κ. Καρίγιο σε δίκη

με την κατηγορία της δολοφονίας από πρόθεση.

Στην έρευνα που ακολούθησε πριν από τη δίκη,

έδειξαν σε καθένα από τους υπόλοιπους πέντε νεαρούς

φωτογραφίες, την ίδια σειρά φωτογραφιών.

Η φωτογραφία που μπορούμε να προσδιορίσουμε ήταν πιθανώς

αυτή που τους έδειξαν στη σειρά των φωτογραφιών

και είναι στην κάτω αριστερή γωνία αυτών των φωτογραφιών της αστυνομίας.

Ο λόγος που δεν είμαστε εντελώς σίγουροι είναι λόγω

της φύσης των αποδεικτικών στοιχείων

στο δικαστικό μας σύστημα,

αλλά αυτό είναι μια διαφορετική συζήτηση για επόμενο TEDx.
(Γέλια)

Έτσι λοιπόν στη δίκη,

και οι έξι έφηβοι κατέθεσαν,

και υπέδειξαν τις αναγνωρίσεις που είχαν κάνει

στη σειρά των φωτογραφιών.

Καταδικάστηκε. Του επιβλήθηκε η ποινή της ισόβιας φυλάκισης,

και μεταφέρθηκε στις φυλακές Φόλσομ.

Λοιπόν, πού είναι το λάθος;

Ξεκάθαρα πράγματα, δίκαιη δίκη, πλήρης έρευνα.

Α, ναί, δε βρέθηκε ποτέ κανένα όπλο.

Κανένα όχημα δεν ταυτοποιήθηκε ποτέ

ως εκείνο από το οποίο ο εκτελεστής έβγαλε το χέρι του,

και ποτέ κανείς δεν κατηγορήθηκε ότι ήταν ο οδηγός

του αυτοκινήτου του εκτελεστή.

Το άλλοθι του κ. Καρίγιο;

Ποιος από τους γονείς που βρίσκονται μέσα σε αυτή την αίθουσα δε θα έλεγε ψέματα

που θα αφορούσαν τα σχετικά με τον γιο ή την κόρη τους

στην έρευνα μιας δολοφονίας;

Μπήκε φυλακή,

επιμένοντας ανυποχώρητα στην αθωότητά του,

στην οποία επιμένει για 21 χρόνια.

Ποιο είναι λοιπόν το πρόβλημα;

Τα προβλήματα, λοιπόν, σε αυτού του είδους τις υποθέσεις

προέρχονται κυρίως από τις επιστημονικές έρευνες δεκαετιών

και αφορούν την ανθρώπινη μνήμη.

Πρώτ' απ΄ όλα, διαθέτουμε όλες τις στατιστικές αναλύσεις

από τον οργανισμό "Υπόθεση Αθωότητας"

απ' όπου γνωρίζουμε ότι σήμερα έχουμε

250.280 αποδεδειγμένες υποθέσεις όπου άνθρωποι έχουν

άδικα καταδικαστεί και στη συνέχεια απαλλαχθεί,

κάποιοι από την θανατική καταδίκη, βασισμένες στις μεταγενέστερες αναλύσεις DNA,

και ξέρετε ότι πάνω από τρία τέταρτα όλων αυτών των υποθέσεων

της αθώωσης περιελάμβαναν καταθέσεις μόνο αυτόπτων μαρτύρων

που τους αναγνώρισαν και οι οποίες τους καταδίκασαν κατά τη διάρκεια της δίκης.

Γνωρίζουμε ότι η αναγνώριση από αυτόπτες μάρτυρες μπορεί να είναι λανθασμένη.

Το επόμενο γεγονός οφείλεται σε ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό

της ανθρώπινης μνήμης το οποίο σχετίζεται με διάφορες λειτουργίες του εγκεφάλου

αλλά μπορώ να συνοψίσω ορισμένες με συντομία εδώ

σε μία απλή φράση:

Ο εγκέφαλος είναι σαν μια ηλεκτρική σκούπα.

Ακόμα και κάτω από τις ιδανικές συνθήκες παρατήρησης,

τις απολύτως τέλειες,

εντοπίζουμε, κωδικοποιούμε και αποθηκεύουμε στον εγκέφαλό μας

στιγμιότυπα ολόκληρου του γεγονότος που εκτυλίσσεται μπροστά μας,

και αυτά αποθηκεύονται σε διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου.

Έτσι τώρα, όταν είναι σημαντικό για εμάς να μπορέσουμε να ανακαλέσουμε

τι ήταν αυτό το όποιο βιώσαμε,

έχουμε μια ατελή, έχουμε μια μερική αποθήκευση,

και τι συμβαίνει;

Ασυνείδητα, χωρίς καμία ανάγκη για κανενός είδους

υποκινούμενης διαδικασίας, ο εγκέφαλος συγκεντρώνει πληροφορίες

οι οποίες δεν υπήρχαν εκεί,

δεν ήταν αρχικά αποθηκευμένες,

εξαιτίας παρεμβάσεων, εξαιτίας εικασιών,

από πηγές πληροφόρησης που έφτασαν σ' εσένα

ως παρατηρητή, μετά την παρατήρηση.

Αλλά αυτό συμβαίνει ασυναίσθητα κι έτσι

δεν καταλαβαίνεις, δεν έχεις καν επίγνωση ότι συμβαίνει.

Αυτό ονομάζεται αναδομημένες μνήμες.

Συμβαίνει σε όλους μας σε όλες τις πτυχές της ζωής μας, διαρκώς.

Αυτά τα δύο δεδομένα, μεταξύ άλλων,

η ανακατασκευασμένη μνήμη, και το επισφαλές των αυτοπτών μαρτύρων -

ήταν μέρος της ηθικής αυτουργίας για

μια ομάδα δικηγόρων με επικεφαλής

μια καταπληκτική δικηγόρο που ονομάζεται Έλεν Έγκερς

να συγκεντρώσουν την εμπειρία και τα ταλέντα τους

και να αιτηθούν στο Aνώτατο Δικαστήριο

την επαναληπτική δίκη του Φρανσίσκο Καρίγιο.

Προσέλαβαν εμένα, ως ιατροδικαστικό νευροφυσιολόγο,

επειδή είχα εξειδίκευση

στη μνήμη της αναγνώριση από αυτόπτες μάρτυρες,

η οποία προφανώς έχει νόημα στη συγκεκριμένη περίπτωση.

Αλλά κι επειδή έχω εξειδικευτεί και έχω καταθέσει

σχετικά με τη φύση της ανθρώπινης νυχτερινής όρασης.

Τι σχέση έχει αυτό τώρα;

Όταν διαβάσετε τη δικογραφία

της υπόθεσης του Καρίγιο,

ένα από τα πράγματα που ξαφνικά συνειδητοποιείτε είναι ότι

οι αξιωματικοί που έκαναν την έρευνα είπαν ότι ο φωτισμός ήταν καλός

στη σκηνή του εγκλήματος, στον πυροβολισμό.

Όλοι οι έφηβοι κατέθεσαν κατά τη διάρκεια της δίκης

ότι μπορούσαν να δουν πολύ καλά.

Αλλά αυτό έγινε στα μέσα Ιανουαρίου,

στο Βόρειο Ημισφαίριο, στις 7 μ.μ. το βράδυ.

Έτσι όταν έκανα τους υπολογισμούς σχετικά

με τα δεδομένα της σελήνης και τα δεδομένα του ηλίου

σε αυτό το σημείο της Γης την ώρα του συμβάντος

του πυροβολισμού,

είχε ήδη δύσει ο ήλιος

και εκείνη τη νύχτα δεν υπήρχε φεγγάρι.

Συνεπώς όλο το φως στην περιοχή αυτή από τον ήλιο και το φεγγάρι

είναι αυτό που βλέπετε εδώ ακριβώς στην οθόνη.

Το μόνο φως στην περιοχή έπρεπε να προέρχεται

από τεχνητές πηγές,

και ήταν τότε που βγήκα έξω για να κάνω την αναπαράσταση

της σκηνής με φωτομετρητές, με διάφορους μετρητές

φωτός και διάφορους άλλους μετρητές

αντίληψης χρώματος, μαζί με ειδικές κάμερες

και φιλμ υψηλής ταχύτητας.

Πάρτε όλες τις μετρήσεις κα καταγράψτε τις.

Μετά βγάλτε φωτογραφίες και το αποτέλεσμα είναι να έχετε

το πώς έμοιαζε το σκηνικό την ώρα του πυροβολισμού

από το σημείο όπου βρίσκονταν οι έφηβοι

κοιτώντας το αυτοκίνητο να περνάει και να πυροβολεί.

Αυτό βλέπει ακριβώς απέναντι από το δρόμο

από όπου στέκονταν.

Θυμηθείτε, η αναφορά των αξιωματικών που έκαναν την έρευνα έλεγε

ότι ο φωτισμός ήταν καλός.

Οι έφηβοι είπαν ότι μπορούσαν να δουν πολύ καλά.

Αυτό βλέπει ανατολικά,

εκεί όπου το αυτοκίνητο που πυροβόλησε επιτάχυνε κι έφυγε,

και αυτός είναι ο φωτισμός ακριβώς πίσω από τον πατέρα

και τους έφηβους.

Όπως βλέπετε είναι το λιγότερο φτωχός.

Κανείς δεν μπορεί να πει ότι έχει καλό και σωστό φωτισμό,

και στην πραγματικότητα όσο ωραίες και να είναι αυτές οι φωτογραφίες,

και ο λόγος που τις τραβήξαμε είναι επειδή ήξερα ότι θα έπρεπε να πάω να καταθέσω στο δικαστήριο,

και μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις

όταν προσπαθείς να επικοινωνήσεις με νούμερα,

με αφηρημένα σκεπτικά όπως το λουξ, ο διεθνής όρος μέτρησης

του φωτός, με τις μετρήσεις της μεθόδου Ισιχάρα σχετικά με τη χρωματική αντίληψη.

Όταν τα παρουσιάζεις σε ανθρώπους που δεν είναι σωστά κατατοπισμένοι

σ' αυτούς τους επιστημονικούς τομείς, γίνονται

σαν τις σαύρες στον ήλιο του μεσημεριού. Είναι σαν να

μιλάμε για την απότομη αλλαγή της οπτικής γωνίας.

Τα μάτια τους απλά έκλειναν.

Ένας καλός ιατροδικαστής πρέπει να είναι ένας καλός εκπαιδευτής,

να είναι επικοινωνιακός και αυτός είναι ένας από τους λόγους

που βγάζουμε φωτογραφίες, όχι μόνο για να δείξουμε

πού είναι οι πηγές φωτός, αλλά και αυτό που ονομάζουμε κηλίδα,

η κατανομή, αλλά και για να είναι πιο εύκολο

για αυτόν που προσπαθεί να καταλάβει τις συνθήκες του συμβάντος.

Αυτές είναι επομένως ορισμένες από τις φωτογραφίες που, στην πραγματικότητα,

χρησιμοποίησα όταν κατέθεσα

αλλά το πιο σημαντικό για μένα ως επιστήμονα ήταν ότι ήταν

εκείνες οι μετρήσεις, οι φωτομετρικές μετρήσεις

τις οποίες μπορώ στη συνέχεια να μετατρέψω σε πραγματικές προβλέψεις

της οπτικής ικανότητας του ανθρώπινου ματιού

κάτω από εκείνες τις συνθήκες

και από τις μετρήσεις μου τις οποίες κατέγραψα στη σκηνή

κάτω από τις ίδιες συνθήκες φωτός ήλιου και σελήνης

την ίδια στιγμή, και ούτω καθεξής,

θα μπορούσα να προβλέψω

ότι δεν θα υπήρχε αξιόπιστη χρωματική αντίληψη,

η οποία είναι πολύ σημαντική για την αναγνώριση προσώπων,

και ότι θα υπήρχε μόνο όραση στο σκοτάδι,

το οποίο σημαίνει ότι θα υπήρχε πολύ μικρή ανάλυση,

αυτό που ονομάζουμε οριακή διαπίστωση,

και που επιπλέον, επειδή τα μάτια θα είχαν

διασταλεί τελείως με αυτό το φως, το βάθος του πεδίου,

η απόσταση στην οποία μπορείς να εστιάσεις και να δεις λεπτομέρειες,

θα ήταν σε απόσταση μικρότερη από 45 εκατοστά.

Αυτά τα κατέθεσα στο δικαστήριο,

και ενώ ο δικαστής ήταν πολύ προσηλωμένος,

ήταν μια πολύ, πολύ μεγάλη ακρόαση

για αυτή την αίτηση για επαναληπτική δίκη και συνεπώς,

παρατήρησα με την άκρη του ματιού μου

ότι σκέφτηκα ότι μπορεί να ήταν ο δικαστής αυτός ο οποίος επρόκειτο να χρειαστεί

λίγο παραπάνω σπρώξιμο

εκτός από μερικά νούμερα.

Εκεί ήταν που έγινα λίγο πιο ριψοκίνδυνος,

γύρισα

και ρώτησα το δικαστή,

του είπα, «Αξιότιμε, νομίζω ότι θα έπρεπε να πάτε έξω

και να ρίξετε ο ίδιος μια ματιά στη σκηνή».

Βέβαια μπορεί ο τόνος που χρησιμοποίησα να ήταν περισσότερο πρόκληση

παρά αίτηση - (Γέλια) -

αλλά τελοσπάντων, είναι προς τιμή αυτού του ανθρώπου που είχε το θάρρος

και είπε «Ναι, θα πάω».

Ένα σοκ στην Αμερικάνικη νομολογία.

Έτσι στην πραγματικότητα, βρήκαμε τις ίδιες ακριβώς συνθήκες,

κατασκευάσαμε το όλο πράγμα ξανά,

ήρθε έξω με μια ολόκληρη ταξιαρχία αξιωματικών του σερίφη

που θα τον προστάτευαν σ' αυτή την κοινότητα. (Γέλια)

Του είπαμε να σταθεί ελαφρώς επάνω στο δρόμο,

πιο κοντά στο όχημα του υπόπτου, στο όχημα που πυροβόλησε,

απ' ό,τι ήταν οι έφηβοι

κι έτσι στάθηκε λίγα μέτρα από τη στροφή

προς τη μέση του δρόμου.

Είχαμε ένα αυτοκίνητο που περνούσε,

ακριβώς ίδιο με το αυτοκίνητο που περιέγραψαν οι έφηβοι.

Είχε έναν οδηγό κι έναν συνοδηγό,

και μόλις το αυτοκίνητο πέρασε δίπλα από τον δικαστή,

ο συνοδηγός έβγαλε το χέρι του,

σημάδεψε τον δικαστή καθώς το αυτοκίνητο συνέχιζε να προχωράει,

όπως ακριβώς είχαν περιγράψει οι έφηβοι.

Δεν χρησιμοποίησε πραγματικό όπλο με το χέρι του,

είχε όμως ένα μαύρο αντικείμενο στο χέρι του πού ήταν παρόμοιο

με το όπλο που είχε περιγραφεί.

Σημάδεψε κι αυτό ήταν αυτό που είδε κι ο δικαστής.

Αυτό είναι το αυτοκίνητο, 9 μέτρα μακριά από το δικαστή.

Υπάρχει ένα χέρι που βγαίνει έξω από τη μεριά του επιβάτη

και σημαδεύει πίσω σ' εσένα.

Είναι σε απόσταση 9 μέτρων.

Μερικοί από τους έφηβους είπαν ότι στην πραγματικότητα το αυτοκίνητο

ήταν 4,5 μέτρα μακριά όταν πυροβόλησε.

Εντάξει. Εδώ είναι 4,5 μέτρα.

Σ' αυτό το σημείο άρχισα να ανησυχώ λίγο.

Αυτός ο δικαστής δεν είναι κάποιος που θα θελες να παίξεις πόκερ μαζί του.

Ήταν εντελώς στωικός. Δεν μπορούσα να διακρίνω ούτε μία κίνηση του φρυδιού του.

Δεν μπορούσα να δω την παραμικρή κάμψη του κεφαλιού του.

Δεν είχα καμία αίσθηση για το πώς θα αντιδρούσε σ' αυτό,

και αφού είδε αυτή την αναπαράσταση,

γυρίζει σ' εμένα και λέει,

"Υπάρχει κάτι άλλο το οποίο θέλετε να δω;"

Είπα, "Αξιότιμε", και δεν ξέρω αν βρήκα το θάρρος

λόγω των επιστημονικών μετρήσεων που είχα

στην τσέπη μου και που ήξερα ότι ήταν ακριβείς,

ή αν ήταν απλή βλακεία

κάτι το οποίο σκέφτηκαν οι συνήγοροι υπεράσπισης -
(Γέλια)

όταν με άκουσαν να λέω

"Ναι, Αξιότιμε, θα ήθελα να σταθείτε εδώ ακριβώς

και θέλω το αυτοκίνητο να κάνει πάλι το γύρο του τετραγώνου

και θέλω να έρθει και να σταματήσει

ακριβώς μπροστά σας, 1 με 1,5 μέτρα μακριά σας,

και θέλω ο επιβάτης να βγάλει το χέρι του

με ένα μαύρο αντικείμενο και να στοχεύσει ακριβώς εσάς

και μπορείτε να το κοιτάζετε όση ώρα θέλετε".

Και να τι είδε. (Γέλια)

Θα παρατηρήσατε κάτι το οποίο ήταν και στην αναφορά μου,

όλο το κυρίαρχο φως έρχεται από τη βόρεια πλευρά,

πράγμα που σημαίνει ότι το πρόσωπο αυτού που πυροβόλησε

θα ήταν σκοτεινό στη φωτογραφία. Θα είχε το φωτισμό πίσω του.

Επιπλέον, η οροφή του αυτοκινήτου

προκαλεί αυτό που λέμε ένα σύννεφο σκιας μέσα στο αυτοκίνητο

το οποίο το κάνει πιο σκοτεινό,

Αυτό είναι 1 με 1,5 μέτρο μακριά.

Γιατί πήρα το ρίσκο;

Ήξερα ότι το βάθος του πεδίου ήταν 45 εκατοστά ή και λιγότερο.

1 με 1,5 μέτρο θα μπορούσε και να ήταν

τόσο μακριά όσο ένα γήπεδο ποδοσφαίρου.

Αυτό είδε.

Πήγε πίσω, υπήρχαν μερικές μέρες για τις ενδείξεις

που ακούστηκαν. Στο τέλος,

έβγαλε την απόφαση ότι θα ικανοποιούσε

το αίτημα για επαναληπτική δίκη.

Και επιπλέον, άφησε ελεύθερο τον κ. Καρίγιο

ώστε να βοηθήσει στο να μπορέσει να προετοιμάσει την υπεράσπισή του

στην περίπτωση που του ξαναασκούταν ποινική δίωξη.

Το οποίο αποφάσισαν να μην κάνουν.

Είναι τώρα ελεύθερος. (Χειροκροτήματα)

(Χειροκροτήματα)

Εδώ αγκαλιάζει τη μητέρα των πεθερικών του.

Το κορίτσι του ήταν έγκυος όταν παραπέμφθηκε σε δίκη,

Γέννησε αγοράκι.

Μαζί με το γιο του είναι στο Πανεπιστήμιο Λονγκ Μπιτς της Καλιφόρνια

όπου παρακολουθούν μαθήματα. (Χειροκροτήματα)

Τι κάνει αυτό το παράδειγμα,

τι είναι σημαντικό να σκεφτούμε για τους εαυτούς μας;

Πρώτ' απ΄ όλα υπάρχει μια μακρά ιστορία αντιπάθειας

μεταξύ επιστήμης και νόμου

στην Αμερικάνικη νομολογία.

Θα μπορούσα να σας διηγηθώ πολλές τρομακτικές ιστορίες άγνοιας

από τις δεκαετίας της εμπειρίας μου ως ειδικού ιατροδικαστή

όπου απλά προσπάθησα να βάλω την επιστήμη μέσα στην αίθουσα του δικαστηρίου.

Ο αντίδικος πάντα την πολεμάει και αντιτίθεται σ' αυτήν.

Μια πρόταση είναι όλοι μας να

συντονιστούμε πιο πολύ με την ανάγκη, μέσα από τακτική,

μέσα από διαδικασίες,

να μπει πιο πολύ επιστήμη στην αίθουσα του δικαστηρίου,

και νομίζω πως ένα μεγάλο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση

είναι περισσότερες απαιτήσεις,

με όλο το σεβασμό στις νομικές σχολές,

της επιστήμης, της τεχνολογίας, της μηχανικής, των μαθηματικών

για όλους αυτούς τους νομικούς,

γιατί αυτοί γίνονται οι δικαστές.

Σκεφτείτε τον τρόπο που διαλέγουμε τους δικαστές μας σ' αυτή τη χώρα.

Είναι πολύ διαφορετικός από των υπολοίπων χωρών.

Το άλλο που θέλω να προτείνω,

η σύνεση που πρέπει όλοι μας να έχουμε,

πρέπει να θυμίζω διαρκώς στον εαυτό μου,

για το πόσο σωστές είναι οι μνήμες

που ξέρουμε ότι είναι αληθινές, που τις πιστεύουμε;

Υπάρχουν δεκαετίες έρευνας,

παραδείγματα και παραδείγματα υποθέσεων σαν αυτή,

όπου τα άτομα

πραγματικά, πραγματικά πιστεύουν. Κανείς από εκείνους του έφηβους

που τον αναγνώρισαν

δεν σκέφτηκε ότι έδειχνε το λάθος άνθρωπο.

Κανείς από αυτούς δεν σκέφτηκε ότι δεν μπορούσε να δει το πρόσωπο του ανθρώπου.

Πρέπει ολοι να είμαστε πολύ προσκεκτικοί.

Όλες μας οι μνήμες είναι αναδομημένες μνήμες.

Είναι το προϊόν αυτού που αρχικά βιώσαμε

και όλων αυτών που έγιναν μετά απ΄ αυτό.

Είναι δυναμικές.

Είναι εύπλαστες. Είναι ευμετάβλητες

και το αποτέλεσμα, πρέπει όλοι να θυμόμαστε να είμαστε προσεκτικοί,

ότι η ακρίβεια της μνήμης μας

δεν μετράται από το πόσο ζωντανή είναι

ούτε από το πόσο σίγουροι είστε ότι είναι σωστή.

Σας ευχαριστώ. (Χειροκροτήματα)