De genezende kracht van lezen

Lezen en schrijven kunnen daden van moed vormen die ons dichter bij anderen en onszelf brengen. Schrijfster Michelle Kuo vertelt hoe het aanleren van leesvaardigheid aan haar studenten in de Mississippi Delta de overbruggende kracht van het geschreven woord onthulde... evenals de beperkingen van die kracht.

Ik wil vandaag praten over hoe lezen
onze levens kan veranderen

en over de limieten van die verandering.

Ik wil vertellen over hoe lezen
ons een deelbare wereld kan geven

van krachtige menselijke verbinding.

Maar ook over hoe die verbinding
altijd maar deels bestaat,

en lezen uiteindelijk een eenzame,
idiosyncratische onderneming is.

De schrijver die mijn leven veranderde,

was de grote Afro-Amerikaanse
romanschrijver James Baldwin.

Toen ik opgroeide
in West-Michigan in de jaren 80

waren niet veel Aziatisch-Amerikaanse
auteurs bezig met sociale verandering.

Ik denk dat ik me richtte op James Baldwin

om die leegte te vullen,
om me raciaal bewust te voelen.

Maar misschien omdat ik wist
dat ik zelf niet Afro-Amerikaans was,

voelde ik me ook getart
en aangeklaagd door zijn woorden.

Zeker door de volgende woorden:

"Liberalen ... lopen over
van de juiste principes,

maar missen echte overtuigingen.

Als het menens wordt
en je van hen verwacht dat ze handelen,

zijn ze er plots niet."

Ze zijn er plots niet.

Ik nam die woorden heel letterlijk.

Waar moest ik mezelf positioneren?

Ik ging naar de Mississipi Delta,

een van de armste gebieden
in de Verenigde Staten.

Deze plek is gevormd
door een krachtige geschiedenis.

In de jaren 60 riskeerden Afro-Amerikanen
hun levens in de strijd voor educatie,

voor het recht om te stemmen.

Ik wou bijdragen aan die evolutie

en jongeren helpen om af te studeren
en naar de universiteit te gaan.

Toen ik aan de Mississipi Delta aankwam,

was het nog steeds een plek van armoede,

van segregatie,

die nog steeds echt nood had
aan verandering.

De school waar ik geplaatst werd,

had geen bibliotheek,
geen studiebegeleider,

maar wel een politieagent.

De helft van de leerkrachten
waren invalleraren

en als studenten slaags raakten,

stuurde de school hen
naar de lokale gevangenis.

Op deze school leerde ik Patrick kennen.

Hij was 15 en twee keer blijven zitten,
hij zat in de tweede klas.

Hij was stil en in zichzelf gekeerd,

alsof hij altijd diep nadacht.

Hij haatte het om anderen te zien vechten.

Ik zag hem ooit eens tussen twee meisjes
in gaan staan toen ze vochten,

waardoor hij op de grond geworpen werd.

Patrick had slechts één probleem.

Hij kwam niet naar school.

Hij zei dat school soms
te deprimerend was,

omdat men altijd vocht
en de leerkrachten vertrokken.

Bovendien had zijn moeder twee banen
en was ze te moe om hem te doen gaan.

Dus maakte ik het mijn taak
hem naar school te doen komen.

Omdat ik gek was en 22
en vurig optimistisch,

was mijn strategie opdagen voor zijn huis
met de vraag: "Hey, kom je naar school?"

Die strategie werkte gek genoeg.

Hij begon elke dag naar school te komen.

Hij bloeide open in mijn les.

Hij schreef poëzie, hij las boeken.

Hij kwam elke dag naar school.

In dezelfde periode

waarin ik begrepen had
hoe tot Patrick door te dringen,

mocht ik rechten gaan studeren
aan Harvard.

Opnieuw moest ik me de vraag stellen:
waar positioneer ik mezelf?

Waar plaats ik mijn lichaam?

Ik kwam tot de conclusie

dat de Mississipi Delta een plek is
waar mensen die geld hebben,

mensen die kansen hebben --

die mensen vertrekken.

De mensen die achterblijven,
hebben de kans niet om te vertrekken.

Ik wou niet iemand zijn die vertrok.

Ik wou iemand zijn die bleef.

Tegelijkertijd was ik eenzaam en moe.

Ik overtuigde mezelf ervan
dat ik meer zou kunnen veranderen,

op een grotere schaal,
met een prestigieus rechtendiploma.

Dus vertrok ik.

Drie jaar later,

toen ik op het punt stond
om af te studeren,

belde een vriend me op

om me te vertellen dat Patrick
iemand gedood had in een gevecht.

Ik was er kapot van.

Een deel van me geloofde het niet,

maar een ander deel wist dat het waar was.

Ik nam het vliegtuig om Patrick te zien.

Ik bezocht hem in de gevangenis.

Hij vertelde me dat het waar was,

dat hij iemand gedood had.

Meer wou hij er niet over zeggen.

Ik vroeg hem wat er gebeurd was op school

en hij zei dat hij gestopt was
in het jaar nadat ik vertrokken was.

Toen wou hij me iets anders vertellen.

Hij keek naar beneden en zei
dat hij vader was van een meisje,

dat nog maar pas geboren was.

Hij had het gevoel
dat hij haar gefaald had.

Dat was het; ons gesprek
was haastig en stuntelig.

Toen ik de gevangenis verliet,
zei een stem binnenin mij:

"Kom terug.

Als je nu niet terugkomt,
dan kom je nooit meer terug."

Dus studeerde ik af en ging ik terug.

Ik ging terug om Patrick te zien,

om te kijken of ik hem
kon helpen met zijn rechtszaak.

Toen ik hem die tweede keer zag,
dacht ik dat ik een geweldig idee had.

Ik zei: "Patrick, waarom schrijf je
geen brief naar je dochter,

zodat je aan haar kunt blijven denken?"

Ik gaf hem een pen en een blad papier

en hij begon te schrijven.

Maar toen ik het blad papier zag
dat hij me teruggaf,

was ik geschokt.

Ik herkende zijn handschrift niet
en hij had domme spelfouten gemaakt.

Als leerkracht wist ik

dat een student enorm kon verbeteren

in een heel korte periode,

maar ik had nooit gedacht dat een student
enorm achteruit kon gaan.

Nog meer pijn deed het me,

om te lezen wat hij
aan zijn dochter geschreven had.

Hij had geschreven:

"Sorry voor mijn fouten.
Het spijt me dat ik er niet voor je ben."

Dit was alles wat hij haar
meende te kunnen zeggen.

Ik vroeg mezelf af hoe ik hem ervan
kon overtuigen dat hij meer te zeggen had,

dat hij kanten heeft waarvoor
hij zich niet hoeft te excuseren.

Ik wou dat hij voelde

dat hij heel wat meer
met zijn dochter te delen had.

Elke dag gedurende de zeven maanden daarop

bezocht ik hem en nam ik boeken mee.

Mijn draagtas werd een kleine bibliotheek.

Ik bracht boeken van James Baldwin mee,

van Walt Whitman en C.S. Lewis.

Ik bracht gidsen mee over bomen en vogels

en het boek dat zijn favoriet zou worden:
het woordenboek.

Op sommige dagen

zaten we uren in stilte,
terwijl we allebei lazen.

Op andere dagen

lazen we samen poëzie.

We begonnen met het lezen
van haiku's, honderden haiku's,

bedrieglijk eenvoudige meesterwerken.

Dan vroeg ik hem om me
zijn favoriete haiku's te tonen.

Sommige daarvan zijn best grappig.

Deze, bijvoorbeeld, van Issa:

"Geen zorgen, spinnen.
Ik houd het huis slordig schoon."

Of deze: "De halve dag geslapen,
niemand heeft me gestraft!"

Deze prachtige haiku gaat dan weer
over de eerste dag van sneeuwval:

"Herten die de eerste vorst
van elkanders vacht likken."

Er is iets mysterieus en prachtigs,

alleen al aan hoe een gedicht eruitziet.

De spaties zijn even belangrijk
als de woorden zelf.

We lazen een gedicht van W.S. Merwin,

dat hij geschreven had toen hij
zijn vrouw in de tuin had zien werken

en besefte dat ze de rest van hun leven
samen zouden doorbrengen.

"Laat me me inbeelden dat we terugkomen

wanneer we dat willen
en dat het lente zal zijn.

We zullen niet ouder zijn
dan we ooit waren.

Het versleten verdriet zal verlicht zijn
zoals de vroege wolk

waarin de ochtend
langzaam tot zichzelf komt."

Ik vroeg Patrick naar zijn favoriete regel
en hij reciteerde deze:

"We zullen niet ouder zijn
dan we ooit waren."

Hij zei dat het hem deed denken
aan een plek waar de tijd stilstaat,

waar de tijd geen belang meer heeft.

Ik vroeg hem of hij zo'n plek had,
waar de tijd eeuwig duurt.

Hij zei: "Bij mijn moeder."

Wanneer je een gedicht leest
in het gezelschap van iemand anders,

verandert de betekenis van dat gedicht.

Het wordt iets persoonlijks,
voor die persoon en voor jou.

Daarna lazen we boeken, zo veel boeken.

We lazen de autobiografie
van Frederick Douglass,

een Amerikaanse slaaf die zichzelf
heeft leren lezen en schrijven

en die uit zijn ketenen ontsnapte
dankzij zijn geletterdheid.

Toen ik opgroeide, zag ik hem als een held

en voor mij was dit verhaal
er een van aanmoediging en hoop,

maar Patrick kreeg er
een paniekerig gevoel door.

Hij fixeerde zich op een verhaal waarin
Douglass vertelde hoe, met Kerstmis,

bazen hun slaven gin gaven

om hen te bewijzen
dat ze geen vrijheid aankonden,

omdat de slaven dan
over de velden heen strompelden.

Patrick betrok dit op zichzelf.

Hij zei dat sommige mensen
in de gevangenis, net zoals slaven,

niet over hun toestand willen nadenken,

omdat het te pijnlijk is.

Te pijnlijk om aan het verleden te denken,

te pijnlijk om te denken
aan hoe ver we te gaan hebben.

Zijn favoriete regel was de volgende:

"Eender wat, maakte niet uit wat,
om te stoppen met denken!

Het was het eeuwige denken
aan mijn toestand dat me kwelde."

Patrick vond Douglass moedig
omdat hij schreef en bleef nadenken.

Hij wist echter niet hoeveel hij
voor mij op Douglass leek,

zoals hij bleef lezen,
ook al deed het hem panikeren.

Hij had het boek eerder uit dan ik,

lezend op een betonnen trap zonder licht.

Daarna lazen we
een van mijn favoriete boeken:

Gilead van Marilynne Robinson,

dat geschreven is als een lange brief
van een vader aan zijn zoon.

Hij hield van deze regel:

"Ik schrijf dit deels om je te zeggen

dat als je je ooit afvraagt
wat je in je leven bereikt hebt ...

je een godsgeschenk voor me geweest bent,

een mirakel, nog meer dan een mirakel."

Iets in die woorden, de liefde,
het verlangen, de stem erin,

maakte dat Patrick weer wou schrijven.

Hij vulde schrift na schrift

met brieven aan zijn dochter.

In die mooie, gedetailleerde brieven

beeldde hij zichzelf en zijn dochter in,
al kanoënd op de Mississipi.

Hij beeldde zich in
hoe ze een bergrivier vonden

met prachtig helder water.

Wanneer ik Patrick zag schrijven,

vroeg ik aan mezelf

en nu ook aan jullie allen:

wie van jullie heeft een brief geschreven
aan iemand die je hebt teleurgesteld?

Het is nu eenmaal veel gemakkelijker
om niet aan die mensen te denken.

Maar Patrick confronteerde zichzelf
elke dag met zijn dochter

en hield zichzelf verantwoordelijk
ten opzichte van haar,

met elk woord dat hij schreef
met intense concentratie.

In mijn eigen leven

wou ik me ook zo blootstellen.

Je zo blootstellen,
onthult de kracht van je hart.

Laat me even een stap terugzetten
en een onaangename vraag stellen.

Wie ben ik om het verhaal
van Patrick te vertellen?

Patrick is degene
die geleefd heeft met deze pijn.

Ik heb geen dag in mijn leven
honger geleden.

Ik heb hier veel over nagedacht,

maar dit verhaal
gaat niet alleen over Patrick.

Het gaat over ons,
over de ongelijkheid tussen ons.

De wereld van overvloed

waarvan Patrick en zijn ouders
en zijn grootouders

afgesloten zijn.

In dit verhaal vertegenwoordig ik
die wereld van overvloed.

In het vertellen van dit verhaal
wou ik mezelf niet verbergen,

noch de macht die ik wel degelijk bezit.

Met het vertellen van dit verhaal
wou ik die macht blootleggen,

om vervolgens te vragen:

hoe verminderen we de afstand tussen ons?

Lezen is één manier
om die afstand te overbruggen.

Het geeft ons een stil universum
dat we samen kunnen delen,

dat we allen in gelijke mate kunnen delen.

Je vraagt je nu waarschijnlijk af
wat er met Patrick gebeurd is.

Heeft lezen zijn leven gered?

Ja en neen.

Toen Patrick de gevangenis verliet,
was zijn dagelijks leven ondraaglijk.

Werkgevers wezen hem af
omwille van zijn strafblad.

Zijn beste vriendin, zijn moeder,
stierf op 43-jarige leeftijd

door een hartziekte en diabetes.

Hij is dakloos geweest
en heeft honger geleden.

Mensen zeggen vele dingen over lezen
die mij overdreven lijken.

Geletterd zijn weerhield hem er niet van
om gediscrimineerd te worden.

Het heeft niet voorkomen
dat zijn moeder stierf.

Dus hoe kan lezen helpen?

Ik heb een aantal antwoorden
om vandaag mee te eindigen.

Lezen verrijkte zijn innerlijke leven

met mysterie, met verbeeldingskracht,

met schoonheid.

Lezen gaf hem beelden
die hem vreugde boden:

berg, oceaan, hert, vorst.

Woorden die smaken naar
een vrije, natuurlijke wereld.

Lezen gaf hem een taal
om uit te drukken wat hij verloren had.

Hoe prachtig zijn deze regels
van de dichter Derek Walcott?

Patrick leerde dit gedicht van buiten:

"Dagen die ik vasthield,

dagen die ik verloren ben,

dagen die ontgroeien, zoals dochters,

aan mijn herbergende armen."

Lezen leerde hem zijn eigen moed kennen.

Herinner je dat hij de boeken
van Frederick Douglass bleef lezen,

ook al was het pijnlijk.

Hij bleef bewust, ook al deed het pijn.

Lezen is een vorm van denken.

Daarom is het moeilijk om te lezen,
omdat we moeten denken.

Patrick koos ervoor om te denken,
eerder dan om niet te denken.

Tot slot gaf lezen hem een taal
om tegen zijn dochter te spreken.

Lezen inspireerde hem om te schrijven.

De link tussen lezen
en schrijven is zo krachtig.

Wanneer we beginnen met lezen,
beginnen we woorden te vinden.

Hij vond de woorden om zich
hen beiden samen in te beelden.

Hij vond de woorden

om haar te zeggen
hoeveel hij van haar hield.

Lezen veranderde ook de relatie
die we met elkaar hadden.

Het gaf ons de gelegenheid tot intimiteit,

om verder te kijken
dan onze eigen gezichtspunten.

Bovendien veranderde lezen
onze ongelijke relatie

in een van tijdelijke gelijkheid.

Als je iemand leert kennen als lezer,

leer je hem voor de eerste keer kennen,

opnieuw.

Je kan niet weten
wat zijn favoriete regel zal zijn,

wat voor herinneringen
en persoonlijk verdriet hij heeft.

Je wordt geconfronteerd met de ultieme
privacy van zijn innerlijke leven.

Vervolgens vraag je je af:
waaruit bestaat mijn innerlijke leven?

Wat daarvan is de moeite waard
om te delen met iemand anders?

Ik wil afsluiten ...

met enkele van mijn favoriete zinnen uit
de brieven van Patrick aan zijn dochter.

"De rivier is obscuur op sommige plekken,

maar licht schijnt
doorheen de spleten van de bomen ...

Aan sommige takken
hangen volop moerbeien.

Je strekt je arm uit
om enkele te plukken."

Of deze schattige brief,
waarin hij schrijft:

"Sluit je ogen en luister
naar de klanken van de woorden.

Ik ken dit gedicht van buiten

en ik zou het fijn vinden
als jij het ook kent."

Enorm bedankt, iedereen.

(Applaus)