Người bà tuyệt diệu của gia đình cá voi sát thủ - Darren Croft

Xem toàn bộ bài học tại: https://ed.ted.com/lessons/the-amazing-grandmothers-of-the-killer-whale-pod-darren-croft

Những đàn cá voi sát thủ sống ở khắp các đại dương trên Trái đât. Mỗi
gia đình sống sót được phần lớn là nhờ một thành viên, được coi là thợ săn giàu kinh nghiệm nhất: cá voi Bà.
Những vị nữ thủ lĩnh này có thể sống tới hơn 80 năm và sự tinh
khôn của chúng là chìa khóa cho khả năng sống còn của cả đàn. Darren Croft mô tả chi tiết đời sống của cá voi sát thủ và những hiểm nguy mà chúng phải đối mặt để sống sót.

Bài giảng bời Darren Croft, đạo diễn bởi Boniato Studio

Ngoài khơi bờ biển lởm chởm đá
của Tây Bắc Thái Bình Dương,

là những đàn cá voi sát thủ
sống dưới vùng nước lạnh giá.

Mỗi gia đình sống sót được ở đây

phần lớn là nhờ một thành viên,

được coi là thợ săn
giàu kinh nghiệm nhất:

Cá voi Bà.

Những vị nữ thủ lĩnh này
có thể sống đến hơn tám mươi năm,

trong khi hầu hết những con đực
chết dần vào tuổi ba mươi.

Dù chúng sống ở khắp các đại dương,

cho tới nay,
ta vẫn biết rất ít về cá voi sát thủ.

Chi tiết về đời sống của chúng
khuất tầm mắt các nhà khoa học

cho tới khi một tổ chức mang tên
Trung tâm Nghiên cứu Cá voi

bắt đầu nghiên cứu
một quần thể đơn lẻ

gần tiểu bang Washington
và British Columbia năm 1976.

Nhờ công trình nghiên cứu của họ,

ta biết thêm được rất nhiều điều
về những chú cá voi,

còn được biết đến như
Những Cư dân miền Nam.

Càng nghiên cứu, ta càng thấy rõ

vai trò trọng yếu
của cá thể lớn tuổi trong quần thể.

Mỗi cá voi Bà
khi còn là con non

đều được sinh ra
trong gia đình theo chế độ mẫu hệ.

Cả gia đình làm mọi thứ cùng nhau,

săn mồi và chơi đùa, thậm chí,
giao tiếp bằng các tiếng kêu riêng.

Cả cá voi con đực và cái đều dành
toàn bộ cuộc đời với gia đình bên mẹ.

Nhưng không có nghĩa là
chúng chỉ tương tác với những con họ hàng.

Bên cạnh những tiếng kêu đặc trưng,

dòng họ bên mẹ của chúng cũng chia sẻ
phương ngữ với các gia đình lân cận,

và giao tiếp rất thường xuyên.

Khi một con giống cái sống tới khoảng
tuổi mười lăm hoặc hơn,

những cuộc gặp như thế trở thành cơ hội
để kết đôi với con đực từ đàn khác.

Những mối quan hệ liên gia đình này
thường chỉ để giao phối--

rồi con cái và con non
sẽ trở về với gia đình của mình,

trong khi con đực quay lại
bên mẹ của nó.

Khi xấp xỉ bốn mươi,

trung bình mỗi sáu năm,
cá voi cái lại sinh con một lần.

Sau đó, nó trải qua
thời kỳ mãn kinh -

điều ta hầu như chưa hề thấy
trong thế giới động vật.

Trên thực tế, con người, cá voi sát thủ
và một vài loài cá voi khác

là những loài duy nhất tiếp tục sống

sau khi ngừng sinh sản.

Sau thời kỳ mãn kinh,
cá voi Bà dẫn gia đình đi săn cá hồi,

nguồn thức ăn chính của
những Cư dân miền Nam này.

Hầu hết mùa đông
chúng sẽ săn bắt xa bờ,

thường là cá hồi với vài loài cá khác.

Nhưng khi cá hồi bơi vào bờ để đẻ trứng,

cá voi sát thủ sẽ đi theo.

Nữ thủ lĩnh sẽ chỉ
cho các cá voi trẻ hơn

nơi có nguồn cá dồi dào nhất.

Bà cũng chia sẻ
tới 90% lượng cá hồi bắt được.

Mỗi năm qua đi, đóng góp của cá voi Bà
càng trở nên quan trọng:

việc săn bắt quá mức, hủy hoại
môi trường sống làm lượng cá hồi sụt giảm,

đẩy cá voi vào nguy cơ chết đói.

Sự tinh khôn của cá voi Bà

là mấu chốt
đảm bảo sự sống còn của cả gia đình,

nhưng tại sao chúng lại ngừng sinh sản?

Đối với giống cái,
duy trì việc sinh sản luôn là một lợi thế,

ngay cả khi cần chăm sóc
cho con, cháu của mình.

Vài hoàn cảnh nhất định đã thay đổi
sự cân bằng này ở cá voi sát thủ.

Thực tế, khả năng
cá voi con đực hay cái

rời khỏi gia đình gốc
là cực kỳ thấp --

trong khi ở hầu hết tất cả
các loài động vật khác,

một hay cả hai giới
đều sẽ rời khỏi gia đình.

Điều này có nghĩa là
khi một con cá voi sát thủ cái già đi,

tỷ lệ các thành viên
họ hàng gần với nó

(gồm con và cháu) sẽ tăng lên

trong khi họ hàng xa hơn sẽ chết dần.

Vì những con cái già thường gần gũi
với đàn hơn so với những con trẻ,

chúng đóng góp nhiều hơn cho gia đình,

trong khi những con trẻ
tập trung sinh sản.

Ở môi trường của cá voi sát thủ,

mỗi con non sinh ra
đều là một cái miệng cần cho ăn

và vì nguồn thức ăn có hạn,
nên chúng phải chia sẻ.

Một con cái già có thể duy trì nòi giống
mà không đặt gánh nặng lên gia đình

bằng cách hỗ trở
con trai trưởng thành,

làm cha của nhiều đứa con
mà gia đình khác sẽ nuôi.

Điều này giải thích lý do
giống cái tiến hóa

để ngừng sinh sản
trong toàn bộ quãng trung niên.

Ngay cả khi có sự cống hiến của cá voi Bà,

loài cá voi sát thủ - Cư dân miền Nam
vẫn bị đe dọa nghiêm trọng,

lý do chính
là vì sự suy giảm lượng cá hồi.

Việc tăng cường đầu tư
khôi phục quần thể cá hồi

là hết sức cần kíp
để cứu cá voi sát thủ khỏi tuyệt chủng.

Về lâu dài, ta cần nhiều nghiên cứu
như của Trung tâm Nghiên cứu cá voi.

Những gì ta học được từ
những Cư dân miền Nam

có thể sẽ không đúng
với các quần thể khác.

Bằng cách nghiên cứu kỹ lưỡng
các cư dân khác,

ta có thể hiểu thêm
về sự thích nghi đáng kinh ngạc,

và dự đoán những nguy cơ
gây thương tổn từ con người

trước khi sự sống của loài này
bị đe dọa.