داپیره سه‌رسوڕهێنه‌ره‌كانی كۆمه‌ڵه‌ی نه‌هه‌نگه ڕه‌شه‌كان - دارین کرۆفت
-
0:10 - 0:13دوور له كه‌ناری ده‌ریا سه‌خته‌كه
له باكووری خۆرئاوای زه‌ریای هێمن، -
0:13 - 0:17كۆمه‌ڵێك له نه‌هه‌نگه ڕه‌شه‌كان
له ئاوی سارد دا دەژین. -
0:17 - 0:20هه‌ر خێزانێك ده‌توانێت لێره بژیت
-
0:20 - 0:22سوپاسێكی تایبه‌ت بۆ ئه‌ندامێكیان،
-
0:22 - 0:24ئه‌و شاره‌زاترین ڕاوكه‌ره:
-
0:24 - 0:25داپیره‌كه.
-
0:25 - 0:28ئه‌و شاژنانە ده‌توانن بۆ ماوه‌ی
هه‌شتا ساڵ یان زیاتر بژین، -
0:28 - 0:32له‌كاتێكدا زۆربه‌ی نێرینه‌كان
له ته‌مه‌نی سی ساڵیدا ده‌مرن. -
0:32 - 0:35سەرڕای ئەوەی نه‌هه‌نگه ڕه‌شه‌كان
له هه‌موو ئۆقیانووسێك ده‌ژین، -
0:35 - 0:38بەڵام تا ئەم دوایانەش هەر زۆر کەم دەزانین
دەربارەیان. -
0:38 - 0:41ورده‌كاریه‌كانی ژیانیان بە زانایان
ئاشکرا نە دەکرا -
0:41 - 0:44تا ئه‌وكاته‌ی ڕێكخراوێك به‌ناوی
سه‌نته‌ری توێژینه‌وه‌ی نه‌هه‌نگه‌كان -
0:44 - 0:47ده‌ستی به توێژینەوە دەربارەی
گروپێکیان کرد -
0:47 - 0:51له نزیك ویلایەتی واشینتۆن
و بریتیش كۆڵۆمبیا له ساڵی ١٩٧٦. -
0:51 - 0:53سوپاس بۆ كاركردنی به‌رده‌وامیان،
-
0:53 - 0:55ئێمه زۆر له‌باره‌ی
ئه‌و نه‌هه‌نگانه فێربووین، -
0:55 - 0:58ناسراون به نێشته‌جێبوویانی باشووری.
-
0:58 - 0:59تا زیاتر بزانین دەربارەیان،
-
0:59 - 1:04گرنگی زیاتری ڕۆڵی شاژنەکانمان
دەردەکەوێت. -
1:04 - 1:07هه‌ر داپیره‌یه‌ك ژیانی وه‌ك
بێچووێک ده‌ست پێ ده‌كات -
1:07 - 1:11له كۆمه‌ڵه‌ی خێزانی دایكی له دایكبووه،
یان له ڕه‌چه‌ڵه‌كی دایكییه‌تی. -
1:11 - 1:13خێزانه‌كه هەموو کارێک بە هەرەوەزی دەکەن،
-
1:13 - 1:18ڕاوكردن، یاریكردن، ته‌نانه‌ت گفتوگۆش بەهۆی
کۆمەڵێک ئاماژەی تایبەتی خۆیان دەکەن. -
1:18 - 1:24منداڵەکانیان تەوای ژیانیان لەگەڵ خێزانی
دایکیان بەسەر دەبەن. -
1:24 - 1:28بەڵام نەک ئەوەی کە نەهەنگێکی گەنج تەنها
له‌گه‌ڵ خزمه‌كانی خۆی په‌یوه‌ندی ده‌بێت. -
1:28 - 1:30جگه له په‌یوه‌ندیكردنی تایبه‌تی خۆیان،
-
1:30 - 1:34شاژنەکەیان بە زمانێکی هاوبەش لەگەڵ
خێزانەکانی دەوروبەرەکەیان قسە دەکات، -
1:34 - 1:36و ئاساییانە تێکەڵ بە یەک دەبن.
-
1:36 - 1:39هه‌ر كه مێینه‌یه‌ك گه‌یشته
ته‌مه‌نی په‌نجا ساڵی یان زیاتر، -
1:39 - 1:44ئه‌م دیدەنییانە ده‌بن به ده‌رفه‌ت تاوه‌كو
له‌گه‌ڵ نێرینه‌كانی تر زاوزێ بكهن. -
1:44 - 1:46په‌یوه‌ندییه‌كان ته‌نها زاوزێكردن نییه -
-
1:46 - 1:49خۆی و بێچووه‌كانی
له‌گه‌ڵ خێزانه‌كه‌ی خۆی ده‌مێننه‌وه، -
1:49 - 1:52و نێرینه‌كهش ده‌گه‌ڕێته‌وه
بۆ لای دایكی خۆی. -
1:52 - 1:54تا به‌نزیكه‌یی ته‌مه‌نی چل ساڵی،
-
1:54 - 1:58مێینەکە هه‌موو ٦ ساڵ جارێك
بێچوو ده‌خاته‌وه. -
1:58 - 2:00تا ده‌گاته ئه‌و ته‌مه‌نه‌ی
ناتوانێت وەچە بخاته‌وه - -
2:00 - 2:04كه به زۆری له شانشینی ئاژه‌ڵاكان
نه‌بیستراوه. -
2:04 - 2:07له‌ڕاستیدا، مرۆڤه‌كان، نه‌هه‌نگه
ڕه‌شه‌كان و چه‌ند جۆرێكی تری نه‌هه‌نگ -
2:07 - 2:11تاكه جۆرن كه مێینه‌كانیان به‌رده‌وامن
له ژیانكردن بۆ ماوه‌ی ساڵانێك -
2:11 - 2:14پاش ئه‌وه‌ی كه ده‌وه‌ستن
له وه‌چه خستنه‌وه. -
2:14 - 2:15دوای وه‌ستانی وه‌چه خستنه‌وه،
-
2:15 - 2:18داپیرەکان پێشڕەوی دەکەن
لە ڕاوکردنی ماسی سەلەموندا، -
2:18 - 2:21کە خواردنی سەرەکی باشورییەکانە.
-
2:21 - 2:24زۆربه‌ی زستانه‌کە دوور له كه‌نار
بۆ خواردن ده‌گه‌ڕێن -
2:24 - 2:26ماسی سه‌له‌مون له‌گه‌ڵ
ماسیه‌كانی تر كۆده‌كه‌نه‌وه. -
2:26 - 2:30بەڵام کاتێک سەری ماسی سەلەمونەکە ڕووی
لە بەندەرەکەیە بە کۆمەڵە هێلکە دەکەن، -
2:30 - 2:33نه‌هه‌نگه ڕه‌شه‌كان به‌دوای ده‌كه‌ون.
-
2:33 - 2:35شاژنه‌كه نیشانی نه‌هه‌نگه
گه‌نجه‌كانی ده‌دات -
2:35 - 2:38له‌كوێ به‌پیترین
خاكی ماسی گرتن بدۆزنه‌وه. -
2:38 - 2:43هەروەها شاژنەکە بە ڕێژەی %٩٠ی ئەو ماسییە
سەلەمونانەی دەیانگرێت هاوبەشیان پێ دەکات. -
2:43 - 2:44لەگەڵ تێپەڕ بوونی هەر ساڵێک،
-
2:44 - 2:47به‌شداریكردنه‌كه‌ی گرینگتر ده‌بێت:
-
2:47 - 2:52ڕاوەماسی زۆر و تێکدانی شوێنەکەکان
ژمارەی ماسی سەلەمونی کەم کردۆتەوە، -
2:52 - 2:56بەمەش نەهەنگەکان توشی
مەترسی برسی بوون دەبن. -
2:56 - 2:58شاره‌زایی ئه‌و داپیرانه
-
2:58 - 3:02مانای جیاوازی نێوان ژیان و مردن
بۆ خێزانه‌كانیان ده‌گه‌یه‌نێت- -
3:02 - 3:04بەڵام بۆچی ده‌وه‌ستن
له بێچووه خستنه‌وه؟ -
3:04 - 3:09هەمیشە بۆ مێینەیەک وەچە خستنەوە بە سوودە،
-
3:09 - 3:13ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر گرینگی بدات
به بوونی منداڵه‌كانی و نه‌وه‌كانی. -
3:13 - 3:17دوو بارودۆخی ناوه‌زه ئه‌م هاوسه‌نگییه
ده‌گۆڕێت بۆ نه‌هه‌نگه ڕه‌شه‌كان -
3:17 - 3:20ئەو دۆخەی کە کوڕەکان و کچەکان
-
3:20 - 3:24خێزانەکانیان بە تەواوی بە جێ دەهێڵن
زۆر دەگمەنە- -
3:24 - 3:26به‌نزیكه‌یی له هه‌موو جۆره ئاژه‌ڵه‌كان،
-
3:26 - 3:29یەک یان هەردوو ڕەگەزەکە بڵاو دەبنەوە.
-
3:29 - 3:32ئەمە واتا کاتێک نەهەنگێکی ڕەش بە تەمەندا
دەچێت، -
3:32 - 3:34ڕێژه‌یه‌كی زۆره له خێزانه‌كه‌ی
-
3:34 - 3:37بە منداڵەکانی و نەوەکانیشییەوە،
-
3:37 - 3:39له‌كاتێكدا زۆربه‌ی خزمه دووره‌كان ده‌مرن.
-
3:39 - 3:44چونكه مێینه پیره‌كان زیاتر نزیكن
لە کۆمەڵەکە لە چاو مێینە گەنجەکان، -
3:44 - 3:48ئه‌وان هه‌وڵی باشترینی خۆیان ده‌ده‌ن
تاوه‌كو وه‌به‌رهێنان بكهن، -
3:48 - 3:51لە کاتێکدا مێینە گەنجەکان دەبێت
کار لەسەر وەچە خستنەوە بکەن. -
3:51 - 3:53لە ژینگەی نەهەنگە ڕەشەکاندا،
-
3:53 - 3:56هه‌ر بێچوویه‌كی نوێ
ده‌مێكی تره بۆ ئه‌وه‌ی به‌خێوبكرێت -
3:56 - 3:58لەسەر خواردنێکی سنوردار و هاوبەش.
-
3:58 - 4:03مێینەیەکی پیر دەتوانێت جینەکانی زیاتر بکات
بەبێ ئەوەی ببێتە بارگرانی بۆ خێزانەکانی -
4:03 - 4:05به پشتگیریكردنی كوڕه گه‌نجه‌كانی خۆی،
-
4:05 - 4:08كه باوكی بێچووی خێزانه‌كانی تر ده‌بێت
و گه‌وره‌یان ده‌كات. -
4:08 - 4:10ئەمە دەکرێت هۆکار بێت بۆ مێینەکان کە
-
4:10 - 4:14به‌ته‌واوی بوه‌ستن له وه‌چه‌خستنه‌وه
له ناوەڕاستی تەمەنیاندا. -
4:14 - 4:17ته‌نانه‌ت به به‌شداریكردنی داپیره‌كانیش،
-
4:17 - 4:20نه‌هه‌نگه ڕه‌شه‌كانی نێشته‌جێبووی باشوور
به‌ته‌واوی لە مەترسی دان، -
4:20 - 4:23کە هۆکاری سەرەکی کەم بوونی ماسی سەلەمونە.
-
4:23 - 4:27ئێمە پێویستە بە خێرایی کاربکەین
بۆ گەڕاندنەوەی ماسی سەلەمون -
4:27 - 4:28بۆ ئەوەی نەهەنگەکان لە
لەناوچوون ڕزگار بکەین. -
4:28 - 4:33بۆ داهاتوو، پێویستمان بە سەنتەری
توێژینەوەی تر دەبێت بۆ نەهەنگەکان، -
4:33 - 4:35ئەوەی کە دەرباری باشوورییەکان فێربووین
-
4:35 - 4:37ڕه‌نگه ڕاست نه‌بێت بۆ كۆمه‌ڵه‌كانی تر.
-
4:37 - 4:40بە لە نزیکەوە توێژینەوە
کردن لە کۆمەڵەکانی تر، -
4:40 - 4:43ڕه‌نگه بابه‌تی زیاتری سه‌یر ده‌ربخه‌ین،
-
4:42 - 4:46هەروەها کێشەکانیان بدۆزینەوە کە
هۆکارەکەی مرۆڤە -
4:46 - 4:49پێش ئەوەی مانەوەیان لە ژیاندا بکەوێتە
مەترسییەوە.
- Title:
- داپیره سه‌رسوڕهێنه‌ره‌كانی كۆمه‌ڵه‌ی نه‌هه‌نگه ڕه‌شه‌كان - دارین کرۆفت
- Speaker:
- داڕین کرۆفت
- Description:
-
more » « less
لەم بەستەرەوە، بینەری تەواوی ڤیدیۆکە بە:
https://ed.ted.com/lessons/the-amazing-grandmothers-of-the-killer-whale-pod-darren-croftكۆمه‌ڵێك له نه‌هه‌نگه ڕه‌شه‌كان له هه‌موو جۆره ئۆقیانوسێك نێشته‌جێن له سه‌ر زه‌ویدا. هه‌ر خێزانێك ده‌توانێت لێره ڕزگاری یببێت، سوپاسێكی تایبه‌ت بۆ یه‌كێك له ئه‌ندامه‌كانیان. ئه‌و شاره‌زاترین ڕاوكه‌ره: داپیره‌كه. ئه‌و شاژنانه ده‌توانن بۆ ماوه‌ی هه‌شتا ساڵ یان زیاتر بژین، شاره‌زایی ئه‌و داپیرانه مانای جیاوازی نێوان ژیان و مردن بۆ خێزانه‌كانیان دەگەیەنێت. دارێن كرۆفت ورده‌كاری له‌باره‌ی ژیانی نه‌هه‌نگه ڕه‌شه‌كان و مه‌ترسی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی مانه‌وه‌یان باس دەکات.
وانه‌كه له‌لایه‌ن دارێن كرۆفت, ده‌رهێنراوه له‌لایه‌ن ستۆدیۆی بۆنیاتۆ.
- Video Language:
- English
- Team:
closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 04:49
|
Daban Q Jaff approved Kurdish (Central) subtitles for Inside the killer whale matriarchy | |
|
Aga Ismael accepted Kurdish (Central) subtitles for Inside the killer whale matriarchy | |
|
|
Aga Ismael edited Kurdish (Central) subtitles for Inside the killer whale matriarchy | |
|
|
Aga Ismael edited Kurdish (Central) subtitles for Inside the killer whale matriarchy | |
|
Ayan Organization edited Kurdish (Central) subtitles for Inside the killer whale matriarchy | |
|
|
Ayan Organization edited Kurdish (Central) subtitles for Inside the killer whale matriarchy | |
|
|
Ayan Organization edited Kurdish (Central) subtitles for Inside the killer whale matriarchy | |
|
|
Ayan Organization edited Kurdish (Central) subtitles for Inside the killer whale matriarchy |