Makine zekâsı çağında sanat

Bir makinenin zihni nasıl görünür? "Blade Runner"daki fütürist Los Angeles mimari vizyonundan ilham alan medya sanatçısı Refik Anadol, stüdyosunun mimarlar, veri bilimciler, sinir bilimciler, müzisyenler ve daha fazlasıyla yaptığı işbirliğinde sanatı yapay zeka ile harmanlıyor. Teknolojinin ve yaratıcılığın geleceğini yeniden düşünmenizi sağlayabilecek başka dünyadan kurulumlara tanık olun.

Merhaba ben Refik. Medya sanatçısıyım.

Verileri bir pigment olarak kullanıyorum

ve yapay zeka destekli
bir düşünme fırçasıyla boyuyorum.

Mimari alanları tuval olarak kullanarak

binaların hayal kurması
ve halüsinasyon görmesi için

makinelerle iş birliği yapıyorum.

Tüm bunlar ne anlama geliyor,
merak ediyor olabilirsiniz.

Bu yüzden lütfen sizi işime
ve dünyama götürmeme izin verin.

İstanbul'da büyüyen bir çocukken,
sekiz yaşındayken

hayal gücünün gücüne şahit oldum.

Bir gün annem eve bilim kurgu filmi
"Blade Runner"ın video kasetini getirdi.

Daha önce hiç görmediğim bir yer olan

Los Angeles'ın geleceğinin
çarpıcı mimari vizyonuna

hayran kaldığımı açıkça hatırlıyorum.

Bu vizyon, hayallerimin
bir tür temelini oluşturdu.

2012'de Tasarım Medya Sanatları
yüksek lisans programı için

Los Angeles'a geldiğimde
bir araba kiraladım

ve yakın geleceğin o harika dünyasını
görmek için şehir merkezine gittim.

Kafamda tekrar tekrar oynamaya
devam eden bir sözü hatırlıyorum:

android Rachael'in anılarının aslında
ona ait olmadığını fark ettiği

ve Deckard'ın onların başka birinin
anıları olduğunu söylediği sahne.

O andan itibaren

ilham kaynaklarımdan biri de bu soru oldu.

Bir makine başkasının
anılarıyla ne yapabilir?

Ya da başka bir deyişle

21. yüzyılda yapay zekâ olmak
ne anlama geliyor?

Herhangi bir android veya YZ makinesi,

yalnızca onunla iş birliği yaptığımız
sürece akıllıdır.

İnsan zekasının üretmeyi amaçladığı,

ancak bunu yapma kapasitesi olmayan
şeyleri inşa edebilir.

Örneğin faaliyetlerinizi
ve sosyal ağlarınızı düşünün.

Onlarla etkileşime girdikçe
daha akıllı hâle geliyorlar.

Makineler anıları öğrenebilir
veya işleyebilirse

onlar da rüya görebilir mi?

Halüsinasyon görebilirler mi?

İstemeden hatırlıyorlayabilir mi

veya birden fazla insanın hayalleri
arasında bağlantılar kurabilirler mi?

21. yüzyılda yapay zekâ olmak,
hiçbir şeyi unutmamak anlamına mı geliyor?

Eğer öyleyse

yüzyıllardır medyada
tarihi yakalama çabamızda

deneyimlediğimiz en devrimci şey değil mi?

Diğer bir deyişle

Ridley Scott'ın "Blade Runner"ından
bu yana ne kadar ilerledik?

2014 yılında stüdyomu kurdum

ve mimarları,

bilgisayar ve veri bilimcilerini,
sinir bilimcileri,

müzisyenleri ve hatta hikayecileri

hayallerimi gerçekleştirmede
bana katılmaya davet ettim.

Veriler pigment olabilir mi?

Bu, medya sanatlarını
mimariye yerleştirme,

sanal ve fiziksel dünyalarla
çarpışma yolculuğumuza başlarken

sorduğumuz ilk soruydu.

Böylece verinin şiirselliği diyebileceğim
şeyi hayal etmeye başladık.

İlk projelerimizden biri olan
"Sanal Tasvirler,"

San Francisco şehri tarafından istenilen
halka açık bir veri heykel parçasıydı.

Çalışma, şehrin kendisinin akışkan
bir bağlantı ağını tasvir ederek

izleyiciyi, yaşayan bir kentsel mekanda

muhteşem bir estetik deneyimin
parçası olmaya davet ediyor.

Aynı zamanda, burada temsil edilen

Twitter paylaşımları gibi günlük
hayatımızdaki görünmez verilerin

nasıl görünür hâle getirilebileceğini

ve kolektif olarak deneyimlenebilecek

duyusal bilgiye
dönüştürülebileceğini hatırlatır.

Aslında veriler ancak deneyimlendiğinde
bilgi haline gelebilir

ve bilgi ve deneyimin ne olduğu
pek çok farklı biçim alabilir.

Bu tür bağlantıları makine zekâsının

geniş potansiyeli aracılığıyla keşfederken

itina gösterdiğimiz bir bağlantı da
insan duyuları ile

makinelerin doğayı simüle etme kapasitesi
arasındaki bağlantı.

Bu araştırmalar rüzgâr verisi tablolar
üzerinde çalışırken başladı.

Rüzgar sensörlerinden topladığımız

gizli veri setlerine dayalı
görselleştirilmiş şiir şeklini aldılar.

Daha sonra rüzgar hızını, fırtınayı

ve yönü ruhani bir veri pigmentine
dönüştürmek için

üretken algoritmalar kullandık.

Sonuç, meditatif ancak
spekülatif bir deneyimdi.

"İstanbul Boğazı" adlı
bu kinetik veri heykeli,

doğal olayları yeniden
hayal etme kapasitemizi

sorgulamaya benzer bir girişimdi.

Marmara Denizi'nin yüksek frekanslı
radar koleksiyonlarını kullanarak

deniz yüzeyi verilerini topladık

ve dinamik hareketi
makine zekâsı ile projelendirdik.

Sakin ama sürekli değişen

sentetik deniz manzarasına
dalma hissi yaratıyoruz.

Beyinle görmeye genellikle
hayal gücü denir

ve benim için mimariyi hayal etmek,

cam, metal veya betonun ötesinde,

daha ileri gitme olasılıkları
ve yapılı çevrelerde

algımızı artırmanın yollarını denemek.

Yapay zekâ araştırmaları
her geçen gün artıyor

ve bizi kendimizden daha büyük
ve daha bilgili bir sisteme

bağlılık hissi ile baş başa bırakıyor.

2017 yılında, İstanbul'da açık kaynaklı
bir kültürel belge kitaplığı keşfettik

ve dünyadaki ilk yapay zekâ odaklı
kamu kurulumlarından biri olan

ve 270 yıla yayılan yaklaşık
1,7 milyon belgeyi araştıran

bir yapay zekâ olan "Arşiv Rüyası"
üzerinde çalışmaya başladık.

Bu süreçteki ilham kaynağımız

Arjantinli yazar Jorge Luis Borges'in
"Babil Kütüphanesi" adlı kısa öyküsüydü.

Hikâyede yazar, belirli bir format
ve karakter setine sahip

tüm olası 410 sayfalık kitapları içeren
kütüphane biçiminde bir evren tasarlar.

Bu ilham verici görüntü sayesinde,

makine zekâsı çağında geniş bilgi
arşivlerini fiziksel olarak keşfetmenin

bir yolunu hayal ediyoruz.

Sonuçta ortaya çıkan çalışma,
görebileceğiniz gibi,

kullanıcı odaklı, sürükleyici bir alandı.

"Arşiv Rüyası," makine zekâsı çağında
kütüphane deneyimini derinden değiştirdi.

"Makine Halüsinasyonu," New York City'nin

halka açık fotoğraf arşivlerinde yaşanan
zaman ve mekanın keşfi.

Türünün tek örneği olan
bu sürükleyici proje için

makine öğreniöli algoritmalar kullanarak

şehrin 100 milyonun üzerinde
fotoğrafını bulup işledik.

Yeni görüntüleri tahmin etmek
veya hayal etmek için

yapay zekâyı kullanan yenilikçi
bir anlatım sistemi tasarladık,

böylece izleyicinin geçmiş
ve gelecek New York'un

rüya gibi bir füzyonuna
adım atmasını sağladık.

Projelerimiz bilgiyi hatırlama

ve aktarmada daha derinlere inerken

anıların nasıl statik derlemeler değil,
geçmiş olayların

sürekli değişen yorumları olduğu
hakkında daha çok düşündük.

Makinelerin bilinç dışı
ve bilinçaltı olayları

nasıl simüle edebileceğine kafa yorduk.

rüya görme, hatırlama,
halüsinasyon görme gibi.

Böylece hatırlama anını
görselleştirmek için

"Eriyen Anılar"ı yaptık.

İlham, trajik bir olaydan ileri gelmişti,

amcama Alzheimer's teşhisi
konduğunu öğrenmiştim.

O zaman tek düşünebildiğim,

hâlâ yapabiliyorken nasıl
ve neyi hatırladığımızı kutlamanın

bir yolunu bulmaktı.

Anıların kaybolduğunu değil,

eridiğini ya da şekil değiştirdiğini
düşünmeye başladım.

Makine zekâsı yardımıyla

California Üniversitesi'ndeki
Neuroscape Laboratuvarı'ndaki

bilim insanlarıyla birlikte çalıştık

ve bize beyin sinyallerini anı oluştukça
nasıl anlayacağımızı gösterdiler.

Kendi amcamın, anıları işleme yeteneğini
kaybetmesine rağmen,

EEG verilerinden oluşan sanat eseri

hatırlamanın önemliliğini ortaya koydu

ve amcamın kaybettiklerine
bir övgü olarak kaldı.

çağdaş Los Angeles hakkında
neredeyse hiçbir şey

çocukluk beklentilerimi karşılamadı.

Harika bir bina hariç:

Frank Gehry tarafından tasarlanan
Walt Disney Konser Salonu,

hayatımın kahramanlarımdan biri.

2018 yılında LA Filarmoni'den
bir telefon aldım,

ünlü senfoninin yüzüncü yıl dönümü
kutlaması için kurulum arıyorlardı.

Bunun için şunları sormaya karar verdik,

"Bir bina öğrenebilir mi?
Hayal edebilir mi?"

Bu soruyu yanıtlamak için

LA Phil ve WDCH arşivlerinde kayıtlı olan
her şeyi toplamaya karar verdik.

Kesin olarak, 77 terabayt dijital olarak
arşivlenmiş bellek.

Makine zekasını kullanarak

100 yıl öncesine dayanan tüm arşiv,

binanın dış görünümünde
yansımalar haline geldi,

Los Angeles'ın kalbinde
bu fütürist kamu deneyimini

gerçekleştirmek için 42 projektör gerekti

ve "Blade Runner"ın Los Angeles'ina
bir adım daha yaklaştık.

Bir bina hayal edebiliyorsa

bu bina ederdi.

Sizi bir makinenin zihninde
son bir yolculuğa davet ediyorum.

Şu anda, son 30 yılda küratörlüğü yapılan

her TED Konuşmasının veri evrenine
tamamen dalmış durumdayız.

Bu, bu veri setinin TED sahnesinden
7.705 konuşma içerdiği anlamına gelir.

Bu konuşmalar 7,4 milyon saniyeye çevrildi

ve her saniye burada
bu veri evreninde temsil ediliyor.

Burada gördüğünüz her görüntü,

bu konuşmalardan
eşsiz anları temsil ediyor.

Makine zekası kullanarak

487 bin cümleyi
330 benzersiz konu kümesine çevirdik;

doğa, küresel emisyonlar,

yok olma, ırk sorunları, hesaplama,

güven, duygular, su ve mülteciler gibi.

Bu kümeler daha sonra
bir algoritmayla birbirine bağlanıyor

ve 113 milyon parça oluşturuyor,

bu da beraberinde
yeni kavramsal ilişkiler ortaya çıkarıyor.

Sahnede sorulmuş olan tüm soruları
hatırlayabilmek harika olmaz mıydı?

Burada,

sayısız büyük düşünürün
ve bir makinenin zihnindeyim,

öğrenmeye, hatırlamaya, sorgulamaya

ve hayal etmeye atfedilen

çeşitli duygularla

aynı anda etkileşime giriyor,

zihnin gücünü genişletiyorum.

Benim için tam burada olmak

aslında 21. yüzyılda
yapay zekâ olmanın anlamı.

Sadece hayal edebileceğimiz şeyi öğrenmek

ve hatırlamak için bu zihni eğitmek

bizim, insanların elinde.

Teşekkür ederim.