İnternet dünyasında derine inmek | Zeynep Tufekci | TEDxUNC

Teknososyolog ve Kuzey Karolina Üniversitesi Bilişim ve Bilgi Fakültesinde Doçent olan Zeynep Tüfekçi ''İnternet Dünyasında Derine İnmek'' üzerine konuşuyor. Ugandalı savaş suçlusu Joseph Kony'nin yakalanması için çağrı yapan, internette hızla yayılmış KONY 2012 videosunu örnek gösteriyor. Hikayenin gerçek olmak için çok basit olduğu ve Kony'nin mesajıyla çelişen sayısız yanıt olduğunu anlatıyor. Tüfekçi, TED konuşmaları gibi bu konuşmaları ''arkaya yaslanmadan'' öne eğilerek aktif katılım ve anlayışla izlememiz için çağrı yapıyor.

Bu konuşma yerel bir topluluk tarafından TED konferans formatı kullanılarak fakat bağımız bir şekilde düzenlenmiş bir TEDx organizasyonunda gerçekleşmiştir. Daha fazla bilgi için http://ted.com/tedx

Herkese merhaba.

Adım gerçekten de Zeynep Tüfekçi,

doğru yazılmış, bunun
için çok minnettarım.

Her 100 vakanın birinde başıma geliyor.

(Kahkaha)

Aslen Türküm ve bu konuşmalar
hakkında konuşmak istiyorum.

Fikirlerin bu dünyada hayata geçişi
hakkında konuşmak istiyorum.

Daha derine inmek için

konuların nasıl tartışıldığı,
nasıl sorgulandığı

ve sahip olduğumuz bu bilgilerin
nasıl kullanılacağı hakkında

konuşmak istiyorum.

Kony 2012 ile söze başlamak istiyorum.

Sizi göremiyorum, eğer bu bir sınıf olsa,
hemen sorardım:

''Kaçınızın bundan haberi var?''

Herkes elini kaldırırdı, çünkü neredeyse
herkesin haberi var olurdu.

Bu olay 2 yıl önce bir video paylaşılınca,

şu an 100 milyon kez
izlendiğini görüyorsunuz,

bu oranın çoğu ilk birkaç hafta
içinde gerçekleşti.

Video Josep Kony hakkındaydı,

Uganda'da yaşayan

resmi bir savaş suçlusu,

bu 30 dakikalık etkileyici, ilginç video

çok kesin ve sert çizgilerle

bize bir iyi ve kötü hikayesi anlatıyordu.

Öyle ki pek çoğumuz izledik bunu,

insanlar etkilendi,

ünlüler konu hakkında tvit attılar,

internette hızla yayıldı.

Bariz ve basit bir hikaye
gibi görünüyordu.

Hakkında konuşan bu insanlar
tarafından yayılıyordu.

Bu tabloya bakınca,

on milyonlarca insanın Joseph Kony
ve ''Let's Stop it'' sloganı hakkında

konuştuğunu görürsünüz,

tüm bu kaynaklar bu soruna aktarılmalı.

Hikayeyi dinlediğimiz insan Jason Russell.

Bu Gavin.

Hikayeyi oğluna anlatıyor.

Bunu tanımlamak bizim için çok kolay:

Jason sıradan bir insana benziyor,

oğlu da çok sevimli.

Bu filmde iyi adamların
kim olduğunu merak ediyorsanız,

--çünkü film gibi--

muhtemel adaylarımız.

Kötü adamlar kim peki? Buyurun.

Joseph Kony, eğer ana fikri kaçırdıysanız,

Hitler var biliyorsunuz.

Tarihteki en kötü adam kendisi;

videonun algısı bu muhtemelen.

Şimdi, bu olanlar gerçek:

Joseph Kony resmi bir savaş suçlusu.

Bu ciddi bir sorun.

Gerçek sorunu veya sivil savaş sonrası

Uganda'da yaşanan asıl sorunları

küçültecek hiçbir şey yok.

Yani ortada çok fazla sorun var

fakat hikaye bize o kadar koyu,

kalbimizi söküp alan
bir edayla anlatıldı ki

fazla basitti.

Tamamen doğru bile değildi.

Çok basite indirgendi
ve sindirebileceğimiz bir şekle sokuldu.

YouTube'u açıp

konuyu aramaya başlarsanız,

Twitter veya başka bir
sosyal medya hesabı olsun,

Rosebell Kagumire'a rastlarsınız,

kendisi Ugandalı blogger ve gazeteci.

Dünya gerçekten harika bir yer,

çünkü tüm yaptığı şey dizüstünü açıp

kamerasını kullanmaktı,

kaliteli yapım yok burada.

Orijinal ''Stop Kony'' videosu,

30 dakikalık harika bir
yapım ve anlatıydı;

burada ise yanlış ışıklandırma,
şu arka plana bir bakın,

çalışma masasında ve sadece konuşuyor.

Ancak onu dinlerseniz,

- ve Twitter'da onu
takip etmenizi öneriyorum,

harika biri -

Savaşa dair karışık bir hikaye anlatıyor,

kaynakların ve kaynak
yetersizliğinin sebep olduğu,

insanların ötekileştirilmesi,

Kony olayının üstünden 6.7 yıl geçtiği,

Uganda'da asıl sorunun şu an bu olmadığı,

bu adam yakalanacak olsa dahi,

Uganda'da hiçkimsenin sırf bu adamı

yakalamak için
kaynaklarını kullanmayacağı,

savaş sonrası hayata geçişin karmaşası,

barışın nasıl sağlanacağı ve nasıl -
burada duruyorum.

Burada konu şu, Kony videosunu izleyen
100 milyondan insandan biriyseniz

hikayenin sandığınız kadar basit
olmadığını fark ediyorsunuz.

Rosebell'i izleyen 600,000 insandan
biriyseniz eğer,

o halde derine iniyorsunuz,
ve bir adım ileri gidebilirsiniz.

Bu benim için gerçekten ilginç bir andı

çünkü, bakın, Türkiye'de büyüdüm.

İngilizce bilmeden büyüdüm.

Bu yoktu zamanımda, Türkçe Wikipedia.

Biraz Türkçe öğrenirsiniz diye düşündüm.

Çok iyi bir şey, çok faydalı.

Bir hayli karışık bir dil aslında,
İngilizceye hiç benzemiyor.

Yine de 'Vikipedi'.

İşt Türkçe bir kelime öğrendiniz.

(Kahkaha)

Bizim zamanımızda bu yoktu.

Hoca bize Wikipedia'yı
kullanmamızı söyler mi?

Evet söyler, ''alıntı yapmayın ama.''

Başlamak için harika bir yer.

Sözüme güvenebilirsiniz.

Hepimiz bunu yaşamadık mı?

Wikidrift; bir konuyu okumaya

başlıyorsunuz, 3 saat sonra kendinizi

salyangozların sindirim
sistemini okurken buluyorsunuz.

(Kahkaha)

Bayılıyorum buna.

Ama bende yoktu.

Wikipedia yoktu ama bu vardı.

Bu benim 92 yaşındaki büyükannem.

3D yazıcılar icat edilse
ve büyükanne yazdırabilseler,

muhtemelen yazdırdıkları buna benzer.

O bir prototip büyükanne.

(Kahkaha)

Mükemmel biri.

Türkiye'de, kızların okula gitmediği

koşullar altında yetişmişti.

Okuldan alındığında 12 yaşındaydı,

''Bu kadarı yeterli'' denildi kendisine,

''Evlenme zamanın geldi artık.''

Bir mucize oldu:
bir öğretmen olaya el attı,

''Kızlar için bir burs sınavı var,

Türkiye'nin en iyi okullarında
okuyabilirler.'' dedi.

Bu öğretmen, aileden gizli bir şekilde,

sınava kaydetti ve büyükannem kazandı.

Sonra çok tartışma çıktı

ama taşlar yerine oturdu
ve mucize gerçekleşti,

büyükannem İstanbul'a,
o yeni ve büyük şehre,

elit bir yatılı okulda okumak üzere
izin almayı başardı.

Elinde tuttuğu bu şey
mezuniyetinin 75. yılı şerefine

ona verdikleri bir kupa.

Önce liseden, sonra
üniversiten mezun oldu,

ailesi bir yana, şehrinde bunu
başaran ilk kişiydi belki de.

Bir öğretmen oldu.

Okula gitmeyi isteyerek büyüdüğü
ve sonra okuldan alındığı

ve mucize eseri gitmeyi başardığı için

kitap ve eğitimin sunduğu
fırsata çok değer verdi.

Çalıştığı ve benim de
ilkokul öğrencisi olarak

gittiğim okula ne zaman biri gelse,

ne zaman biri ansiklopedi satmaya gelse,

Ne olduklarını biliyor musunuz? Hayır.

(Kahkaha)

Kitap benzeri şeyler?

Kapı kapı dolaşıp
onları satan insanlar vardı.

Türkiye'de de vardı bu satıcılar.

Hepsinin rehberlerinde
benim numaram olurdu,

O zamanlar dijital değildi rehberler.

''Alıcı Zeynep, enayi büyükanne''

yani onları büyükanneme
götürdüğüm zaman, ne satıyorlarsa alırdı.

Okumayı çok severdim,
ansiklopedileri de öyle.

O satıcılar ne zaman gelse,

''Bu okulda bir Zeynep varmış'' dese,

Aradan sıyrılırdım ve ''bizi
büyükannene götür.'' derlerdi,

büyükannem de alabileceğim
her şeyi alırdı:

tüm Türkçe çocuk ansiklopedisine sahiptim.

(Kahkaha)

Harikaydı.

Sürekli okurdum.

Kitap okursunuz ya?
Çizgi roman veya benzeri?

İşte onları okur gibi okurdum.

''Bugün P harfini okuyacağım.'' derdim

ve P harfini okurdum.

Bazı ansiklopediler konusal olurdu,

''Bugün ulaşımı okuyacağım.'' derdim.

Cilt cilt okurdum.
Her birinde neler yazdığını bilirdim.

Türkçe olduklarını unutmayın,
yani limitli bir koleksiyondu bu.

Dolayısıyla kafamda sorular
oluşurdu; limite ulaşırdım.

Cevaplarını ansiklopedilerimde bulamazdım.

Bir türlü cevaplara ulaşamazdım.

Artık bu dünyada yaşamıyorsunuz.

Gittikçe daha derine inebilirsiniz.

Arayıp sorup sorgulayabilirsiniz,

ben de artık bu dünyada yaşamıyorum.

Her gün telefonumu çıkarıp şöyle diyorum:

''Her bilgiye ulaşabilirim.''

Topluma açık bir kayıt varsa,
muhtemelen onu bulurum.

İnsanlara, uzmanlara sorabilirim.

Kafamı kurcalayan bir sorum olursa,

ilgili birine ulaşır, e-posta gönderirim.

Bu müthiş bir şey.

Söylemek istediğim,

böyle bir konuşma dinlerseniz,

Bill Gates'inki gibi

çok başarılı bir TED konuşması mesela.

Konuşmasını dinleyince,

bundan çıkarılacak sonuç,

konuşmasında söylediği sözler değil,

onu başarılı kılan dünyaya bakmak,

bunun ne kadarı kendisiydi,

temelde ne vardı,
sahip olduğu fırsatlar nelerdi,

onu engelleyen hususlar var mıydı?

Bill Gates çok fırsat edinmişti mesela,

ailesi varlıklıydı,

üniversitelerde bile
bilgisayarın olmadığı dönemde

bilgisayarları olan özel
bir okula gitmişti,

genç yaşta programcı oldu,

genç yaşta programlama
ve mesleki işler yapıyordu,

bu da ona yazılımın
ticarileşmesiyle birlikte

bir ilk olma fırsatını tanıdı;

karışık bir hikaye.

Ana fikrim tek bir şey değil.

Ana fikrim şu ki bu konuşmalara
bir soru işaretiyle bakın.

Arkanıza yaslanarak bir şeyler başarabilen

biri olabilecek bir dünyada değiliz artık.

Yazılım sektöründe, küçük aygıtları
tasarlayanların bir lafı vardır:

öne eğilme aygıtları
ve arkaya yaslanma aygıtları.

Arkaya yaslanma aygıtları,

pek katılım göstermeden, arkanıza
yaslanarak çalışmanıza izin veren,

öne eğilme aygıtları ise

katkıda bulunduğunuz ve sizi
meşgul kılan aygıtlardır.

Bu konuşmalar, ne kadar harika olsalar da

onlara soru işaretiyle yaklaşmazsanız,

arkaya yaslan konuşmaları gibi olurlar.

''Vay be, ne hikaye ama'' dersiniz

çünkü 12-15 dakikada basitleştirilmiştir.

Bir şeyi basitleştirelim.

Yeni bir şey duyduğunuzda,
telefonunuzu çıkarın.

Neslin tükenmesini
açıklayan bir alternatif var mı?

Bu hikayenin devamı var mı?

CIA başka ne yapabilirdi?

NSA neler yapıyor?

Güvenlik ve gözlem arasındaki
denge en iyi nasıl sağlanır?

Başka hangi soruları sorabiliriz?

Çok güzel sorular.

Dinlemekle yetinmeyin
çünkü her zaman karışıktır.

(Kahkaha)

Her zaman karışıktır.

Cevaplanacak her soru,
çözülecek her sorun,

insan faktörü, sosyal ve siyasi faktörler

sebebiyle karışık bir hale gelecektir.

100 milyon kez izlenen videoyla yetinmeyip

sonra 600.000 kez izlenen
Rosebell'i izleyen insanlar,

sonrasında okuyacaklar,

bunların kimisi belki de aktivist olacak,

kimisi belki de politikacı olacak,

belki de seçimlerde aday olacak,

seçimlere katılan o kimseler belki sonra
bir organizasyonu yönetecek, kim bilir?

Uzaktan izleyerek
bu halihazır konuşmaların

sizin için gerekeni yapacağı
bir dünyada değiliz.

Çözmek istediğiniz bir sorun varsa,

bu dünyaya bir işaret
bırakmak istiyorsanız,

bir nokta ile değil,

her zaman bir soru işaretiyle yaklaşın.

Yalnız benim sözümle de kalmayın.
Derine inin, daha derine inin.

Teşekkür ederim.

(Alkış)