-
Title:
Лепшы спосаб гаварыць пра каханне
-
Description:
Мы "падаем" у каханне. Нас збівае з ног, нас расціскае, мы страчваем прытомнасць. Мы згараем ад запалу. Каханне робіць нас вар'ятамі і робіць нас хворымі. Нашы сэрцы баляць, а затым разбіваюцца. Такая размова пра каханне фармуе тое, як мы яго перажываем, кажа пісьменніца Мэндзі Лен Катрон. У гэтай размове для тых, хто калі-небудзь адчуваў сябе звар'яцелым ад кахання, Катрон падкрэслівае іншую метафару для кахання, якая можа дапамагчы нам знайсці больш радасці і менш пакут у ім.
-
Speaker:
Мэндзі Лен Катрон
-
Cёння я хачу пагаварыць аб тым,
як мы размаўляем пра каханне.
-
Дакладней кажучы,
-
я хачу пагаварыць аб тым, што ня так
ў тым, як мы гаворым аб каханні.
-
Верагодна, большасць з нас
некалькі разоў закохвалася
¶
-
на працягу нашага жыцця.
-
У ангельскай мове
гэта метафара, "падзенне" [falling],
-
насамрэч ўжываецца найчасцей,
калі мы гаворым пра гэты вопыт.
-
Я не ведаю наконт вас,
-
але калі я ўяўляю гэту метафару,
-
то бачу сцэну з мультфільма --
-
як быццам вось чалавек,
-
ён ідзе па ходніку,
-
не заўважаючы, ён даходзіць
да адчыненага люку
-
і імкліва падае ў каналізацыю.
-
І я ўяўляю гэта менавіта так, бо ўпасці
-- гэта не ўскочыць.
-
Падзенне -- раптоўнае
-
і некантралюемае.
-
Гэта штосьці, што адбываецца з намі
без нашага дазволу.
-
У асноўным мы так гаворым
пра пачатак новых адносін.
-
Я пісьменніца і таксама настаўніца
ангельскай мовы, што значыць,
¶
-
разважаючы пра словы,
я зарабляю на жыццё.
-
Можна сказаць,
-
што мне плацяць за аргументацыю таго,
што наша мова важная,
-
і мне хацелася б падкрэсліць,
што шмат метафар, якія мы ўжываем,
-
каб гаварыць аб каханні --
-
мабыць нават большая частка з іх --
-
маюць праблему.
-
Такім чынам, у каханне, мы падаем.
¶
-
Нас збіваюць.
-
Нас расціскаюць.
-
Мы падаем у прытомнасць.
-
Мы згараем ад запалу.
-
Каханне робіць нас вар'ятамі,
-
і яно робіць нас хворымі.
-
Нашы сэрцы баляць
-
і затым разбіваюцца.
-
Такім чынам, нашы метафары
прыраўноўваюць закаханасць ў кагосьці
-
да надзвычанага гвалту
ці хваробы.
-
-
-
І яны пазіцыянуюць нас як ахвяр
-
непрадбачных і непазбежных абставін.
-
Маё любімае з іх гэта "smitten",
-
што з'яуляецца мінулай
формай слова "smite".
-
І калі вы паглядзіце значэнне
гэтага слова ў слоўніку --
-
-
вы ўбачыце, што яно азначае
і "жудаснае няшчасце",
¶
-
і "быць моцна закаханым".
-
Як правіла, я асацыюю слова "smite"
з вельмі асаблівым кантэкстам,
-
са Старым Запаветам.
-
Толькі ў адной Кнізе Выхаду
ёсць 16 спасыланняў на слова "паражэнне",
-
якое ў Бібліі выкарыстоўваецца для
помсты раззлаванага Бога.
-
-
Мы ўжываем тое ж слова,
каб гаварыць пра каханне,
¶
-
якім тлумачым нашэсце саранчы.
-
-
-
Дык як гэта так здарылася?
¶
-
Як мы дайшлі да асацыяцыі кахання
з вялікім болем і пакутай?
-
І чаму мы гаворым пра гэты
нібыта добры вопыт,
-
як быццам мы ахвяры?
-
Гэта цяжкія пытанні,
-
але у мяне ёсць некалькі тэорый.
-
І каб высветліць гэта,
-
я хачу сфакусавацца на адной
канкрэтнай метафары,
-
якая ўвасабляе каханне як вар'яцтва.
-
Калі я ўпершыню пачала вывучаць
рамантычнае каханне,
¶
-
я сустракала гэтыя
метафары пра вар'яцтва паўсюль.
-
У гісторыі Заходняй культуры
багата моваў,
-
якія прыраўноўваюць каханне
да псіхічнай хваробы.
-
Вось некалькі прыкладаў.
-
Уільям Шэкспір:
-
"Каханне -- гэта ўсяго толькі вар'яцтва "
-
з "Як вам гэта спадабаецца".
-
Фрыдрых Ніцшэ:
-
"У каханні заўсёды ёсць трошкі вар'яцтва".
-
"Паглядзі на мяне, паглядзі,
настолькі звар'яцела ад кахання" --
-
-
цытата вялікага філосафа Бейонсе Ноулз.
¶
-
-
Упершыню я закахалася ў 20 год,
¶
-
і гэта былі дастаткова
неспакойныя адносіны з самага пачатку.
-
Гэта былі адносіны на адлегласці
першыя некалькі год,
-
таму для мяне гэта значыла
вельмі высокія ўзлёты і нізкія падзенні.
-
Асабліва я памятаю адзін момант.
-
Я сядзела на ложку ў хостэле
ў Паўднёвай Амерыцы,
-
і я назірала, як мой каханы
выходзіць за дзверы.
-
Было позна,
-
была амаль поўнач,
-
мы пасварыліся за вячэрай,
-
і калі мы вярнуліся ў наш пакой,
-
ён пакідаў свае рэчы ў торбу
і выляцеў прэч.
-
Хоць я ўжо не памятаю нагоды
гэтай спрэчкі,
-
я вельмі выразна памятаю,
як назірала яго сыход.
-
Мне было 22, гэта была мая першая
вандроўка ў краіну, што развіваецца
¶
-
і я была зусім адна.
-
Заставаўся тыдзень да майго адлёту дадому,
-
я ведала імя горада, ў якім знаходзілася,
-
і імя горада, ў які мне патрэбна
было трапіць, каб выляцець,
-
але я не мела паняцця,
як арыентавацца навокал.
-
У мяне не было кішэннага даведніка
і вельмі мала грошай,
-
і я не ведала гішпанскай.
-
Хтосьці больш смелы за мяне
¶
-
мог расцаніць гэта як момант магчымасці,
-
але я застыла.
-
Я проста сядзела там,
-
а потым расплакалася.
-
Але нягледзячы на маю паніку,
-
нейкі маленькі голас ў маёй
галаве падумаў:
-
"Ваў. Гэта было драматычна.
-
Я сапраўды кахаю належным чынам".
-
-
Бо некаторая частка мяне жадала
адчуваць сябе смутнай у каханні.
¶
-
Цяпер гэта гучыць для мяне так дзіўна,
але ў 22 гады,
-
я імкнулася мець драматычныя вопыты.
-
У той момант я была безразважнай,
раззлаванай ды спустошанай,
-
і гэта дастаткова дзіўна,
-
але я думала, што гэта неяк
пацвярджае мае пачуцці да
-
хлопца, які толькі што мяне пакінуў.
-
Я думаю, на пэўным узроўні я жадала
быць трошкі звар'яцелай,
¶
-
бо я думала,
менавіта так каханне і працуе.
-
Гэта сапраўды не павінна быць дзіўным,
-
прыймаючы да ўвагі, што на Вікіпедыі
-
існуе 8 фільмаў,
-
14 песен,
-
два альбомы і адзін раман
з назвай "Вар'яцкае каханне".
-
Праз паўтары гадзіны
ён вярнуўся ў наш пакой.
¶
-
Мы памірыліся.
-
Мы правялі яшчэ адзін
збольшага шчаслівы тыдзень,
-
вандруючы разам.
-
Потым, калі я вярнулася дадому,
-
я падумала: "Гэта было так жахліва
і так выдатна.
-
Гэта і ёсць сапраўдны раман".
-
Я чакала, што маё першае каханне будзе
падобна да вар'яцтва,
-
і вядома, маё чаканне выдатна
спраўдзілася.
-
Але кахаць кагосьці такім чынам --
-
як быццам мой дабрабыт цалкам залежаў
ад узаемнасці кахання --
-
не было вельмі добра для мяне
-
ці для яго.
-
Але я мяркую, што гэты тып кахання
не вельмі незвычайны.
¶
-
Большасць з нас адчувае сябе трохі
звар'яцелымі на ранняй стадыі закахання.
-
На самой справе, ёсць даследаванне,
якое сцвярджае, што гэта нармальна,
-
таму што, нейрахімія даказвае,
-
закаханне і псіхічны разлад
не так лёгка адрозніць.
-
Гэта сапраўды так.
-
Гэтае даследаванне 1999 года
выкарыстоўвае аналізы крыві,
¶
-
каб пацвердзіць, што ўзровень
сератаніна пры закаханасці
-
вельмі падобны да ўзроўня сератаніна
-
ў людзей з дыягназам
"абсесіўна-кампульсіўны разлад".
-
-
Так, і ўзровень сератаніна
¶
-
таксама звязаны з сіндромам
сезоннага афектыўнага разладу
-
і дэпрэсіяй.
-
Такім чынам, ёсць некалькі доказаў,
-
што каханне цесна звязана са зменамі
нашага настрою і паводзін.
-
І іншыя даследаванні пацвярджаюць,
-
што большасць адносінаў
пачынаюцца такім чынам.
-
Даследчыкі сцвярджаюць, што нізкі
ўзровень сератаніна
¶
-
ўзаемазвязаны з апантаным мысленнем
пра аб'ект кахання,
-
што нагадвае пачуццё, як быццам
хтосьці пасяліўся ў тваёй галаве.
-
І большасць з нас адчувае сябе так,
калі ўпершыню закохваецца.
-
Але ёсць і добря навіны --
гэта не заўсёды цягнецца доўга,
-
звычайна ад некалькіх месяцаў
да некалькіх гадоў.
-
Калі я вярнулася са свайго падарожжа
ў Паўднёвую Амерыку,
¶
-
я правяла шмат часу адна ў маім пакоі,
-
правяраючы маю паштовую скрыню,
-
у роспачы жадаючы атрымаць
навіны ад майго каханага.
¶
-
Я вырашыла, што калі мае сябры
не могуць зразумець маё пакутлівае гора,
-
мне непатрэбна іх сяброўства.
-
Таму я перастала сустракацца
з большасцю з іх.
-
І гэта быў, напэўна,
самы нешчаслівы год ў маім жыцці.
-
Але я думаю, я адчувала,
што быць няшчаснай -- гэта мая праца,
-
бо калі б я была няшчаснай,
-
тады я б змагла даказаць,
як моцна я яго кахала.
-
І калі я змагла б даказаць гэта,
-
тады мы б у рэшце рэшт засталіся разам.
-
Гэта і ёсць сапраўднае вар'яцтва,
¶
-
бо не існуе ўніверсальнага правіла,
-
якое сцвярджае, што вялікая пакута
вядзе да вялікай узнагароды.
-
Але мы гаворым пра каханне,
як быццам бы гэта праўда.
-
Наш вопыт кахання і біялагічны,
і культурны.
¶
-
Наша біялогія кажа,
што каханне -- гэта добра,
-
актывізуючы кругазварот узнагародаў
у нашым мазгу,
-
і яна гаворыць, што каханне балючае,
калі, пасля спрэчкі ці раставання,
-
нейрахімічная ўзнагарода адымаецца.
-
Насамрэч -- напэўна, вы чулі аб гэтым --
-
кажучы аб нейрахіміі,
-
перажываць растанне
падобна да ўстрымання ад какаіна,
-
што я знаходжу суцяшальным.
-
-
Тады наша культура выкарыстоўвае мову,
¶
-
каб фармуляваць і адпавядаць
гэтым ідэям пра каханне.
-
У гэтым выпадку мы гаворым аб
метафарах болю,
-
залежнасці і вар'яцтва.
-
Гэта даволі цікавы бумеранг
зваротнай сувязі.
-
Каханне магутнае і часам балючае,
-
і мы паказваем гэта
праз нашыя словы і гісторыі.
-
Але затым нашыя
словы і гісторыі падрыхтоўваюць нас
-
да чакання моцнага і балючага кахання.
-
Цікава, што гэта ўсё адбываецца
¶
-
ў культуры, якая шануе
пажыццёвую манагамію.
-
Быццам мы жадаем адначасова
-
і вар'яцкага кахання,
-
і мы хочам, каб яно доўжылася ўсё жыццё.
-
Гэта гучыць жудасна.
-
-
-
нам патрэбна ці змяніць нашу культуру,
ці змяніць нашыя чаканні.
-
Уявіце, што мы ўсе былі б
менш пасіўнымі ў каханні.
-
Калі б мы былі больш ўпэўненымі,
больш адкрытымі да новага, больш шчодрымі.
-
Тады б замест таго, каб падаць ў каханне,
-
мы б ў яго ўступалі.
-
Я ведаю, што гэта патрабуе шмат чаго,
-
але я не першы чалавек,
які прапаноўвае гэта.
-
У кнізе "Метафары, якімі мы жывем"
-
лінгвісты Марк Джонсан і Джордж Лэйкаф
прапануюць цікавае рашэнне
-
гэтай дылемы:
-
трэба змяняць нашыя метафары.
-
Яны сцвярджаюць,
-
што метафары сапраўды
фармулююць нашае ўспрыманне свету,
-
і нават могуць дзейнічаць як
кіраўнікі нашых будучых спраў,
-
як прароцтвы, якія спраўджваюцца.
-
Джонсан і Лэйкаф прапануюць
новую метафару для кахання:
¶
-
Каханне як сумесны твор мастацтва.
-
Мне вельмі падабаецца
гэты спосаб разважання аб каханні.
-
Лінгвісты кажуць, што
метафары прытрымліваюцца логікі,
-
што, па сутнасці, і ёсць
спосаб разглядання ўсіх падтэкстаў,
-
ці ідэй, якія ўтрымліваюцца ў метафары.
-
Джонсан і Лэйкаф кажуць аб усім,
-
што супрацоўніцтва над творам мастацтва
-
прадугледжвае: высілкі, кампраміс,
цярпенне, агульныя мэты.
-
Гэтыя ідэі добра адпавядаюць
нашаму культурнаму ўкладанню
-
ў доўгатэрміновыя рамантычныя адносіны,
-
але яны таксама добра працуюць і
ў іншых тыпах адносін --
-
кароткачасовых, выпадковых, свабодных,
неманагамных, бясполых --
-
бо гэтыя метафары прыносяць нашмат
больш складаныя ідэі
-
у вопыт кахання кагосьці.
-
Такім чынам, калі каханне --
гэта сумесны твор мастацтва
¶
-
тады каханне -- гэта эстэтычны вопыт.
-
Каханне непрадказальнае,
-
каханне крэатыўнае,
-
каханне патрабуе супрацоўніцтва
і дысцыпліны,
-
расчароўвае і вымагае эмацыйных высілкаў.
-
І каханне складаецца з асалоды і болю.
-
Зрэшты рэшт, кожны вопыт
кахання розны.
-
Калі я была маладзейшай,
¶
-
то ніколі не задумвалася,
-
што мне было дазволена
патрабаваць ад кахання больш,
-
што можна было не прымаць ўсё,
што прапаноўвала каханне.
-
Калі чатырнаццацігадовая Джульета
ўпершыню сустрэла --
-
ці калі чатырнаццацігадовая Джульета
не магла быць без Рамэа,
-
з якім яна пазнаёмілася чатыры дні таму,
-
яна не была расчаравана ці ўсхвалявана.
-
Дзе яна?
-
Яна хоча памерці.
-
Так?
-
І як напамін, у дадзены момант п'есы,
-
дзеянне трэцяе з пяці,
-
Рамэа не памірае.
-
Ён жывы,
-
ён здаровы,
-
яго проста выгналі з гораду.
-
Я разумею, што Верона 16-га стагоддзя
непадобная на сучасную Паўночную Амерыку,
-
але калі я ў першыню прачытала гэту п'есу,
-
таксама ў 14 гадоў,
-
пакута Джульеты мела сэнс для мяне.
-
Пераасэнсаваць каханне як нешта,
што я ствараю з тым, кім захапляюся,
¶
-
а не тое, што проста здараецца са мной
-
без майго кантроля ці згоды,
-
гэта надае ўнутраную сілу.
-
Але гэта ўсё яшчэ цяжка.
-
Каханне па-ранейшаму часам
абсалютна безразважнае і знішчальнае,
-
і калі я адчуваю сябе засмучанай,
-
я павінна нагадваць сабе:
-
мая задача ў гэтых адносінах --
размаўляць з маім партнёрам
-
аб тым, што я хачу зрабіць разам.
-
Гэта таксама нялёгка.
-
Але гэта нашмат лепш, чым другі варыянт,
-
у якім каханне -- вар'яцтва.
-
Гэта версія кахання не аб прыцягненні
ці страце нечай увагі.
¶
-
Замест гэтага, яна патрабуе
даверу свайму партнёру
-
і абмяркоўвання сітуацыі,
калі давяраць становіцца цяжка,
-
што гучыць вельмі проста,
-
але, на самой справе,
рэвалюцыйнае радыкальнае дзеянне.
-
Бо табе патрэбна перастаць думаць пра сябе
-
і твае набыткі ці страты
ў гэтых адносінах,
-
і пачаць думаць, што ты можаш прапанаваць.
-
Такая версія кахання дазваляе
нам казаць рэчы, такія як:
-
"Эй, мы не вельмі добрыя супрацоўнікі.
Мабыць гэта не для нас".
-
Або, "Гэтыя адносіны былі карацей,
чым я планавала,
-
але ўсё ж такі гэта было цудоўна".
-
Супольны твор мастацтва добры тым,
¶
-
што ён не намалюе ці не злепіць сябе сам.
-
Такая версія кахання дазваляе
нам вырашаць, як яно будзе выглядаць.
-
-