Return to Video

Pizza fiziği (New York tipi) - Colm Kelleher

  • 0:14 - 0:16
    Neredeyse herkes pizza yemeyi sever
  • 0:16 - 0:18
    ancak etraf biraz pislenebilir.
  • 0:18 - 0:19
    Pizza yumuşaktır ve bükülebilir.
  • 0:19 - 0:22
    Peki bütün o peynirin akmasını
    nasıl durduracağız?
  • 0:22 - 0:25
    Birkaç hile biliyor olabilirsiniz:
    İki el kullanmak, hiç nazik değil
  • 0:25 - 0:26
    ya da plastik tabak kullanıp
  • 0:26 - 0:29
    sadece pizzanın ucunu
    dışarıda bırakabilirsiniz.
  • 0:29 - 0:30
    Yalnız bir tane daha hile var:
  • 0:30 - 0:33
    Alt kısımdan tutarak
    ortaya doğru katlayabilirsiniz.
  • 0:33 - 0:35
    Artık pizzanın ucu aşağı eğilmiyor
  • 0:35 - 0:39
    ve her yerinize domates sosu bulaştırmadan
  • 0:39 - 0:41
    ya da plastik tabağı ısırmadan
    yiyebilirsiniz.
  • 0:41 - 0:44
    Peki neden alttan tutup katladığınızda
    ucu aşağı eğilmiyor?
  • 0:44 - 0:46
    Bunu anlamak için iki şey bilmelisiniz:
  • 0:46 - 0:48
    Eğri şekillerin matematiği
  • 0:48 - 0:51
    ve biraz da ince tabaka fiziği.
  • 0:51 - 0:52
    Önce matematik.
  • 0:52 - 0:54
    Plastikten yapılmış
    ince bir tabakamız olsun.
  • 0:54 - 0:57
    Çok ince ve bükülebilir,
    kolaylıkla silindire çevirebiliriz.
  • 0:57 - 1:00
    Tabakayı germeme hiç gerek yok,
    sadece büküyorum.
  • 1:00 - 1:03
    Bir şeklin germe veya büzülme olmadan
  • 1:03 - 1:06
    başka bir şekle dönüştürülebildiği
    bu özelliğe izometri denir.
  • 1:06 - 1:10
    Bir matematikçi, düz bir tabakanın
    silindire izometrik olduğunu söyleyebilir.
  • 1:10 - 1:12
    Fakat tüm şekiller izometrik değildir.
  • 1:12 - 1:15
    Düz tabakamı küreye çevirmeye çalışsam
  • 1:15 - 1:16
    başarılı olmam imkansız.
  • 1:16 - 1:18
    Bunu siz de deneyebilirsiniz.
  • 1:18 - 1:20
    Düz bir kağıdı bir topun etrafına büzmeden
  • 1:20 - 1:22
    ya da germeden sarmaya çalışın.
  • 1:22 - 1:23
    Mümkün değil.
  • 1:23 - 1:25
    Yani bir matematikçi
  • 1:25 - 1:28
    düz tabaka ve kürenin
    izometrik olmadığını söyleyebilir.
  • 1:28 - 1:30
    Şimdiye kadar gördüğümüz şekillere benzer
  • 1:30 - 1:33
    ve izometrik olmayan
    bir şekil daha var: Cips.
  • 1:33 - 1:36
    Cips şekli düz tabakaya
    izometrik değildir.
  • 1:36 - 1:39
    Düz bir plastiği
    cips şekline getirmek isteseniz
  • 1:39 - 1:42
    yalnızca bükmeye değil
    germeye de ihtiyacınız var.
  • 1:42 - 1:43
    İşte, matematiği bu.
  • 1:43 - 1:45
    Çok zor değil, değil mi?
  • 1:45 - 1:46
    Şimdi sıra fizikte.
  • 1:46 - 1:48
    Bir cümlede özetlenebilir:
  • 1:48 - 1:51
    İnce tabakaların bükülmesi kolay
    ama germesi zordur.
  • 1:51 - 1:52
    Bu çok önemli.
  • 1:52 - 1:55
    İnce tabakaların bükülmesi kolay
    ama germesi zordur.
  • 1:55 - 1:59
    Plastik düz tabakamızı silindire
    çevirdiğimizi hatırlıyor musunuz?
  • 1:59 - 2:00
    Zor değildi, değil mi?
  • 2:00 - 2:02
    Ama tabakanın alanını
    yüzde 10 oranında arttırmak için
  • 2:02 - 2:04
    ne kadar germeniz gerektiğini düşünün.
  • 2:04 - 2:05
    Fazlasıyla zor olacaktır.
  • 2:05 - 2:07
    İnce bir tabakayı bükmek
  • 2:07 - 2:09
    çok güç istemiyor
  • 2:10 - 2:13
    ancak germek ya da büzüştürmek
    çok daha zor.
  • 2:13 - 2:15
    Son olarak, pizza konusuna gelelim.
  • 2:15 - 2:18
    Diyelim ki pizzacıya gittiniz
    ve bir dilim aldınız.
  • 2:18 - 2:21
    Katlamadan altından tuttunuz.
  • 2:21 - 2:24
    Yer çekimi yüzünden
    dilim aşağı doğru eğildi.
  • 2:24 - 2:26
    Pizza gayet ince bir şey
  • 2:26 - 2:28
    ve ince tabakaların
    kolay büküldüğünü biliyoruz.
  • 2:28 - 2:30
    Ağzınıza götüremiyorsunuz,
  • 2:30 - 2:33
    peynir ve domates sosu her yere bulaştı.
  • 2:33 - 2:34
    Sonra alttan katlıyorsunuz.
  • 2:34 - 2:37
    Bunu yaptığınızda,
    pizzayı tako şekline getirmiş oldunuz.
  • 2:37 - 2:40
    Yapması zor değil, nasıl olsa bu şekil,
  • 2:40 - 2:42
    normalde düz olan pizzaya izometrik.
  • 2:42 - 2:46
    Bir de tam bükerken
    pizzanın sarktığını düşünün.
  • 2:46 - 2:48
    Artık sarkık bir takoya benziyor.
  • 2:48 - 2:51
    Peki sarkık tako neye benzer? Cips!
  • 2:51 - 2:55
    Ancak biliyoruz ki cips düz plastiğe
  • 2:55 - 2:56
    ya da pizzaya izometrik değil
  • 2:56 - 2:59
    ve bu da şu an ki haline gelebilmek için
  • 2:59 - 3:01
    pizzanın gerilmesi gerektiği
    anlamına geliyor.
  • 3:01 - 3:04
    Pizza ince olduğundan
    çok fazla güç gerektiriyor.
  • 3:04 - 3:07
    Yani pizzayı ilk bükerken
    gereken güçten çok daha fazlasına.
  • 3:07 - 3:09
    Peki, sonuç nedir?
  • 3:09 - 3:11
    Pizzayı alttan katladığınızda,
  • 3:11 - 3:14
    ucunun aşağı eğilmesi için çok fazla güç
    gereken bir şekle getirmiş oluyorsunuz.
  • 3:14 - 3:17
    Yer çekiminin bazen
    buna gücü yetmeyebiliyor.
  • 3:17 - 3:19
    Biraz fazla bilgi verdik,
  • 3:19 - 3:21
    hızlıca üzerinden geçelim.
  • 3:21 - 3:22
    Pizza alttan katlandığında
  • 3:22 - 3:24
    yer çekimi ucunu aşağı eğemiyor.
  • 3:24 - 3:26
    Neden? Çünkü pizzayı germek zor.
  • 3:26 - 3:29
    Ucunun aşağı eğilmesi için
    pizzanın gerilmesi gerekiyor
  • 3:29 - 3:32
    çünkü pizzanın geleceği şekil,
  • 3:32 - 3:33
    yani tako şekli,
  • 3:33 - 3:35
    orijinal düz pizzaya izometrik değil.
  • 3:35 - 3:37
    Neden? Matematikten dolayı.
  • 3:37 - 3:39
    Pizza örneğinin de gösterdiği gibi
  • 3:39 - 3:43
    farklı şekillerin matematiksel
    özelliklerinden çok şey öğrenebiliriz.
  • 3:43 - 3:46
    Bu şekiller pizza dilimleri olunca
    daha da eğlenceli oluyor.
Title:
Pizza fiziği (New York tipi) - Colm Kelleher
Description:

Tüm dersi görüntülemek için: http://ed.ted.com/lessons/pizza-physics-new-york-style-colm-kelleher

İnsanlar pizzayı çok seviyor ancak her tartın farklı kıvamı vardır. Eğer "New York tipi" -- ince, düz ve büyük -- bir pizza yediyseniz, muhtemelen leziz olduğu kadar yemesi de zordu. Colm Kelleher, bir dilimi katlamayı önlük takmaya en iyi alternatif haline getiren bilimsel ve matematiksel özelliklerin ana hatlarını çiziyor.

Konuşma: Colm Kelleher, Animasyon: Joel Trussell
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
03:58

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.