Yazımı basitleştirmeli miyiz?
-
0:00 - 0:05Okulda yazım öğrenmek için
çok zaman harcıyoruz. -
0:06 - 0:12Çocuklar yalnızca yazım öğrenmek için
okulda sürekli zaman kaybediyorlar. -
0:13 - 0:16Bu yüzden sizinle bir sorunu
paylaşmak istiyorum. -
0:18 - 0:21Yeni bir yazım şekline gerek var mı?
-
0:22 - 0:24Ben evet diyorum, gerek var.
-
0:24 - 0:29Veya daha iyisi, elimizdekini
basitleştirmemize gerek var. -
0:29 - 0:33Dilimizde bu konuya ilişkin ne sorular,
ne de cevaplar yeni. -
0:34 - 0:38Çok eskiden beri yüzyıllardır
bize geri dönüyor sadece. -
0:38 - 0:431492'den beri, İspanyol dilinin
ilk dilbilgisinde -
0:44 - 0:49Antonio de Nebrija yeni bir yazım şeklini
açık ve basit bir dille masaya yatırdı: -
0:49 - 0:52"Konuştuğumuz gibi yazmalı
-
0:52 - 0:55ve yazdığımız gibi konuşmalıyız."
-
0:55 - 0:58Her ses bir harfe tekabül etmeli,
-
0:58 - 1:01ve her harf yalnızca
bir sesi temsil etmeli. -
1:01 - 1:07Hiçbir sesi temsil etmeyen harfler
ise kullanımdan çıkarılmalı. -
1:08 - 1:10Bu kriter, bu fonetik kriteri,
-
1:10 - 1:14bize telaffuz ettiğimiz şekilde
yazmamızı söyler. -
1:14 - 1:19Bugün kullandığımız imla şeklinin
temelinde hem var, hem de yok. -
1:19 - 1:23Çünkü İspanyolca'da, diğer dillerin aksine
-
1:23 - 1:25ister İngilizce, ister Fransızca olsun
-
1:25 - 1:27konuştuğumuzdan çok daha
farklı yazmaya yönelik -
1:27 - 1:32güçlü bir direnç sahibi olduk her zaman.
-
1:32 - 1:35Ancak bunun sebebi 18. yüzyılda
-
1:35 - 1:39kararların büyük bir bölümünü etkileyen
başka bir kriter varken -
1:39 - 1:43yazı stilimizin standartlaştırılması
kararının verilmesi değil. -
1:43 - 1:46Bu diğer kriter etimoloji bilgisiydi,
-
1:46 - 1:48buna göre kelimeleri orijinal dillerinde
-
1:48 - 1:51yazıldığı gibi yazmalıydık,
-
1:51 - 1:53Latince veya Yunanca.
-
1:53 - 1:57Bu yüzden hiçbir zaman telaffuz
etmediğimiz ama yazdığımız sessiz h, -
1:57 - 2:00çok sayıda insanın
İspanyolca'nın telaffuzunda -
2:00 - 2:03hiçbir farkının olmadığına inandıkları
-
2:03 - 2:07uzun ve kısa seslerle kalakaldık.
-
2:07 - 2:12G harfi "gente" kelimesinde
sert çıkan bir "h" sesi iken -
2:12 - 2:14"gato" kelimesinde yumuşak
bir g sesine dönüşüyor. -
2:14 - 2:18Kullandığımız C, S ve Z harfleri
-
2:18 - 2:22pek çok ülkede tek bir sese,
bazı ülkelerde iki sese tekabul ederken -
2:22 - 2:24hiçbir ülkede üç sese karşılık gelmez.
-
2:26 - 2:28Kendinizin tecrübe etmediği
-
2:28 - 2:31bir şey söylemek için gelmedim buraya.
-
2:32 - 2:35Hepimiz okula gittik,
-
2:35 - 2:39hepimiz öğrenmek uğruna
çok zaman ayırdık, -
2:39 - 2:44o etkileyici çocuk beyni
-
2:44 - 2:45çok büyük yazım, noktalama
-
2:45 - 2:50ve istisnalarla dolu imla kurallarını
öğrenmek için çok zaman harcadı. -
2:51 - 2:55Bize pek çok değişik biçim öğrettiler,
bariz olan ve olmayan. -
2:55 - 2:57Konu imla olunca,
-
2:57 - 3:00eğitimimizde çok temel bir husus
ile oynanıyordu adeta. -
3:01 - 3:04Nedense öğretmenlerin bunun ne kadar
-
3:04 - 3:07önemli olduğunu kendilerine hiç
sormadıklarına inanıyorum. -
3:07 - 3:10Ayrıca şu soruya da hiç rağbet etmediler:
-
3:10 - 3:13İmlanın fonksiyonu nedir?
-
3:14 - 3:17İmlanın ne faydası var?
-
3:19 - 3:21Birisi bu soruyu sorduğu zaman
-
3:21 - 3:25cevap düşündüğünüzden çok daha basit
-
3:25 - 3:26ve daha az karmaşık olur.
-
3:27 - 3:31İmlanın amacı yazının
standartlaştırılmasıdır, -
3:31 - 3:33hepimizin aynı şekilde yazması içindir.
-
3:33 - 3:38Birbirimizin yazdığını okurken
anlamayı basitleştirmektir. -
3:38 - 3:41Dilin diğer yanlarının aksine;
-
3:41 - 3:44örneğin noktalama,
-
3:44 - 3:50imla konusunda kişiye özgü bir
yetenek söz konusu değildir. -
3:50 - 3:52Noktalamada olur.
-
3:52 - 3:56Noktalama ile bir söz öbeğinin
anlamını değiştirebiliyorum. -
3:56 - 3:57Noktalama ile,
-
3:58 - 4:02yazdığım şeye belli bir
ritim kazandırabiliyorum. -
4:02 - 4:04İmla ile yapamıyorum ama.
-
4:04 - 4:07İmlanın iyi veya kötü olması
-
4:07 - 4:11yürürlükteki kurallara uyup
uymamasına bağlı. -
4:12 - 4:17O hâlde var olan normları basitleştirsek
böylelikle öğretmesi, öğrenmesi -
4:17 - 4:23ve doğru bir şekilde kullanılması
sağlansa daha zekice olmaz mi? -
4:24 - 4:28Bu normları basitleştirsek,
-
4:28 - 4:30böylece bugün imlayı
-
4:30 - 4:33öğrenmek icin harcadığımız onca zamanı
-
4:34 - 4:36dilin zaman ve emek isteyen diğer
karmaşık konularına ayırsak -
4:36 - 4:41çok daha zekice olmaz mı?
-
4:42 - 4:47Ben imlanın yürürlükten
kaldırılmasını teklif etmiyorum, -
4:47 - 4:51herkes istediği gibi yazsın da demiyorum.
-
4:52 - 4:56Dil, bir ortak kullanım aracıdır
-
4:56 - 4:57ve bu sebepten ötürü
-
4:57 - 5:02onu ortak kriterlere göre
kullanmamız çok önemli. -
5:02 - 5:04Yine aynı şekilde bu ortak kriterlerin
-
5:04 - 5:08mümkün olduğunca basit olması da
bana çok önemli görünüyor, -
5:08 - 5:12hepsinden ötesi, imlamızı
basitleştirdiğimiz zaman -
5:12 - 5:15seviyemiz aşağı düşmüyor;
-
5:15 - 5:18imla basitleştirildiği zaman
-
5:18 - 5:21dilin kalitesi bundan etkilenmiyor.
-
5:22 - 5:26Her gün Altın Çağ edebiyatı
üzerinde çalışıyorum, -
5:26 - 5:30Garcilaso, Cervantes, Gongora,
Quevedo okuyorum. -
5:30 - 5:33Bazen "hombre" kelimesini 'h' olmadan
-
5:33 - 5:36"escribir" kelimesini b yerine
kısa v ile yazıyorlar -
5:36 - 5:38ve benim için tamamen net olan şey
-
5:38 - 5:44onların yazıtları ve bizimkiler
arasındaki fark ortak mukavele -
5:44 - 5:47veya onların zamanından kalan
mukavele eksikliği. -
5:47 - 5:49Fakat kalite değil.
-
5:50 - 5:53İzninizle öğretmenlere geri döneyim,
-
5:53 - 5:56çünkü onlar bu hikâyede kilit karakterler.
-
5:56 - 6:02Öğretmenlerin imla konusunda
bizi sürekli baskılayan -
6:02 - 6:04biraz düşüncesizce ısrarından
-
6:04 - 6:06az önce bahsetmiştim.
-
6:06 - 6:10Ama gerçek şu ki her şeyi
olduğu gibi düşününce, -
6:10 - 6:12bu gerçekten anlamlı bir davranış.
-
6:12 - 6:14Toplumumuzda imla,
-
6:14 - 6:17yazılan içeriklerden bağımsız bir şekilde
-
6:17 - 6:22kaba ve kültürlüyü, cahil ve eğitimliyi
-
6:22 - 6:27birbirinden ayıran ayrıcalıklı bir endeks.
-
6:27 - 6:30Bir kişi, konması veya konmaması
gereken bir h harfi yüzünden -
6:30 - 6:33işe de girebilir, işinden de olabilir.
-
6:33 - 6:36Yanlış konulmuş bir b harfi yüzünden
-
6:36 - 6:39kişi toplum içinde rencide olabilir.
-
6:39 - 6:41İşte bu yüzden, bu ortamda
-
6:41 - 6:45imla için bu kadar zaman ayırmak
gerçekten de çok mantıklı. -
6:46 - 6:48Ama şunu unutmamalıyız ki
-
6:48 - 6:51dilimizin tarihinin büyük bir kısmında,
-
6:51 - 6:53her zaman öğretmenler
-
6:53 - 6:57veya bize öncelikle harfleri öğreten
benzeri bir şeyler olmuştur. -
6:57 - 6:59İmla reformunu ateşleyen insanlar,
-
6:59 - 7:02bu insanlar imlamızda şunu fark ettiler:
-
7:02 - 7:06Bilginin aktarılmasında zaman zaman
engeller ortaya çıkıyordu. -
7:06 - 7:08Bizim örneğimizde mesela
-
7:08 - 7:12Sarmiento, Andres Bello ile birlikte,
İspanyol dilinde en etkin -
7:12 - 7:16imla reformunu başlattılar,
-
7:16 - 7:20bu olay 19. yüzyılda Şili'de gerçekleşti.
-
7:22 - 7:26O hâlde neden tarihteki
öğreticilerden ders çıkarmıyor -
7:26 - 7:30ve imlamızda ilerleme katetmiyoruz?
-
7:30 - 7:33Şimdi burada 10.000 kişilik bir aile iken
-
7:33 - 7:35tartışmaya değer olduğunu
-
7:35 - 7:39düşündüğüm bazı düzeltmeleri
masaya yatırmak istiyorum. -
7:40 - 7:43Yazdığımız her yerde,
-
7:43 - 7:48sessiz h harfini ortadan kaldıralım.
Çünkü telaffuz etmiyorsak, -
7:48 - 7:49yazmayacağız da.
-
7:49 - 7:50(Alkışlar)
-
7:50 - 7:53Şunu anlamakta güçlük çekiyorum.
Nasıl bir duygusal bağ -
7:53 - 7:58sessiz h harfinin yol açtığı
sıkıntıları haklı kılabilir? -
7:58 - 8:00Uzun b veya kısa v, bahsettim daha önce,
-
8:00 - 8:03İspanyol dilinde daha önce
hiç farklı değillerdi. -
8:03 - 8:04(Alkışlar)
-
8:04 - 8:07Birini eleyelim, herhangi biri olabilir,
oturup tartışabiliriz. -
8:07 - 8:11Herkesin kendi tercihi olacaktır,
herkes tartışmaya katılabilir. -
8:11 - 8:14Birine bağlı kalıp diğerini eleyelim.
-
8:14 - 8:17"G" ve "J" harfleri,
işlevlerini ayıralım, -
8:17 - 8:21yumuşak sesler için "g"yi kullanıyoruz,
"gato", "mago", "águila" gibi, -
8:21 - 8:25sert sesler içinse "j"yi kullanıyoruz,
-
8:25 - 8:30"jarabe", "jirafa",
"gente", "argentino" gibi. -
8:30 - 8:36Ve ilginç "C", "S" ve "Z" üçlüsü,
-
8:36 - 8:40fonetik kriterler bir rehber olmalı,
-
8:40 - 8:43kesin bir ilke değil.
-
8:43 - 8:48Bazı durumlarda telaffuz
farklılıklarına uyulmalı da. -
8:48 - 8:50Şimdi, dediğim üzere, C, S ve Z
-
8:50 - 8:54bazı ülkelerde tek sese,
bazılarında ise iki sese tekabül ediyor. -
8:54 - 8:59Üç sesi ikiye indirgersek çok
daha iyi olacaktır. -
9:00 - 9:05Kimileri için bu değişiklikler
biraz aşırı görünebilir. -
9:05 - 9:07Öyle değil ama.
-
9:07 - 9:11İspanyol Dil Akademisi,
dilimizin tüm otoriteleri, -
9:11 - 9:15imlanın modifiye edilmesi gerektiğine,
-
9:16 - 9:20dilin tarih, gelenek ve göreneklere
bağlı olduğuna, -
9:20 - 9:25günlük aktivitelere dair
bir araç olduğuna -
9:25 - 9:30ve bazen tarih, gelenek ve
göreneklere olan bu bağın -
9:30 - 9:35günümüz kullanımı için engel
teşkil ettiğine inanıyorlar. -
9:36 - 9:39Bu da bize gerçekten de dilimizin
-
9:39 - 9:45tarihte fark ettiğimizden veya coğrafi
olarak keşfettiğimizden -
9:45 - 9:48çok daha fazla değişime
uğradığını açıklıyor. -
9:48 - 9:52Örneğin, ''orthographia'' kelimesi
''ortografia'' olmuş, -
9:52 - 9:56''theatro'' kelimesi ''teatro'',
''quantidad'' ise ''cantidad'' olmuş, -
9:56 - 9:59''symbolo'' kelimesi ''simbolo'' olmuş.
-
9:59 - 10:04Şimdi de yavaş yavaş sessiz h
harflerini kaldırmaya başlıyorlar, -
10:04 - 10:06İspanyol Dil Akademisi Sözlüğü'ne göre
-
10:06 - 10:12'arpa' ve 'armonia' kelimeleri
h harfi ile de, onsuz da yazılabilir. -
10:12 - 10:13Hiçbirimiz için sorun yok.
-
10:15 - 10:18Ancak bana öyle görünüyor ki
-
10:18 - 10:24bu tam da bu tartışmada
değinmemiz gereken bir konu. -
10:25 - 10:29Bize her zaman dilin spontane
bir şekilde değiştiği söylendi, -
10:29 - 10:31aşağıdan yukarıya doğru,
-
10:31 - 10:35şimdi yeni keliemeler yerleştiren
kullanıcılar var, -
10:35 - 10:38yeni dilbilimsel düzeltmeler
ortaya koyan -
10:38 - 10:42bazen bir otorite,
bazı yerlerde ise bir akademi var, -
10:42 - 10:46kimi yerlerde bu bir sözlük,
kimi yerlerde ise bakanlık. -
10:46 - 10:50Bir süre sonra bu değişikler
kabul ediliyor ve yerleşiyor. -
10:51 - 10:54Dilin bazı seviyeleri için doğru olabilir.
-
10:54 - 10:58Kelimelerin zorluk derecesi
için de doğru olabilir, -
10:58 - 11:01dilbigisi için daha
az da olsa doğru olabilir, -
11:01 - 11:05ama şunu söylemeliyim ki
tarihte her zaman yukarıdan aşağı -
11:05 - 11:09değişime uğramış imla için doğru değildir.
-
11:09 - 11:11Her zaman belli normlar
-
11:11 - 11:16ve düzeltmeler ortaya atan
kurumlar oldu. -
11:17 - 11:22Niçin uygun zamanın şimdi
olduğunu söylüyorum? -
11:22 - 11:23Bugüne kadar
-
11:23 - 11:30yazının konuşmaya göre her zaman
daha kurallı ve özel bir kullanımı oldu, -
11:30 - 11:35ama bizim çağımızda; sosyal medya çağında,
-
11:35 - 11:38bu konu bir devrimden muzdarip.
-
11:38 - 11:41Daha önce hiçbir zaman
bu kadar yazılmamıştı, -
11:41 - 11:46daha önce yazı hiç bu kadar
insanın göreceği şekilde kullanılmamıştı. -
11:47 - 11:50Bu sosyal medyada ilk kez
-
11:50 - 11:55çok büyük çapta yeni
imla kullanımları görüyoruz. -
11:55 - 11:59En kusursuz imla bilgisine sahip
süper eğitimli kimseler bile -
11:59 - 12:03sosyal medya üzerinde yazı
yazdıkları zaman -
12:03 - 12:07çoğunluk nasıl yazıyorsa
öyle yazmaya meyilli oluyorlar. -
12:07 - 12:11Yani imla kurallarını
bir yana bırakıyorlar -
12:11 - 12:16ve iletişimin hızı ve etkililiği
önem kazanıyor. -
12:16 - 12:22Şu anki yazı ortamı bir kaos, bireysel,
-
12:22 - 12:25ama bana kalırsa bu duruma
pür dikkat kesilmeliyiz, -
12:25 - 12:27çünkü muhtemelen bize bir işaret veriyor,
-
12:27 - 12:32bu çağ bizi yeni bir yazı
devrine yönlendiriyor, -
12:32 - 12:36bizden yeni yazı kriterleri istiyor.
-
12:36 - 12:42Bunları görmezden gelerek
hata yapmış oluyoruz, -
12:42 - 12:43çünkü şu anda bunları
-
12:43 - 12:47kültürel bozulmanın semptomları
olarak değerlendiriyoruz. -
12:47 - 12:52Hayır, bunları gözlemlemeli,
bunlara kulak vermeliyiz, -
12:52 - 12:57zamanımızın gereksinimleri içinde
düzene sokmalıyız. -
12:59 - 13:02Bazı itirazlar sezebiliyorum.
-
13:03 - 13:05Şöyle söyleyenler olacak:
-
13:05 - 13:10İmlayı basitleştirdiğimiz zaman
etimolojiyi kaybedeceğiz. -
13:11 - 13:14Eğer gerçekten etimolojiyi
korumak istiyorsak, -
13:14 - 13:16imla ile ilerlemeyeceksek,
-
13:16 - 13:21o hâlde Latince, Yunanca
ve Arapça öğrenmemiz lazım. -
13:21 - 13:27Basitleştirilmiş imla ile etimolojiyi
tamir etmiş olacağız, -
13:27 - 13:32şu anda da başvurduğumuz
etimoloji sözlüklerinde olacaklar. -
13:32 - 13:35Duyacağım ikinci itiraz:
-
13:35 - 13:37''Eğer imlayı basitleştirirsek,
-
13:37 - 13:39bir harfle birbirinden ayrılan kelimeleri
-
13:39 - 13:43ortadan kaldırmış olacağız.''
-
13:43 - 13:47Bu doğru, ama bir sorun değil.
-
13:47 - 13:52Dilimizde birden çok anlama gelen
sesteş çok sözcük var -
13:52 - 13:53ve biz onları karıştırmıyoruz:
-
13:53 - 13:57Üzerine oturduğumuz bank
ve para yatırdığımız banka (bank). -
13:57 - 13:59İlk ay olan Ocak ve üzerinde
yemek pişirdiğimiz ocak. -
14:00 - 14:06Bu durumların pek çoğunda
içerik, karışıklığı ortadan kaldırıyor. -
14:07 - 14:10Ancak üçüncü bir itiraz var,
-
14:12 - 14:18benim için en anlamlı olan
ve hatta en üzücü olan. -
14:18 - 14:22Şunu söyleyecek olanlar:
''Ama ben değişmek istemiyorum. -
14:23 - 14:26Ben bu şekilde eğitim aldım,
böyle alıştım, -
14:26 - 14:31basitleştirilmiş imla ile yazılan
bir şey okuduğumda -
14:31 - 14:33gözlerim acıyor.''
-
14:33 - 14:34(Kahkahalar)
-
14:34 - 14:39Bu itiraz kısmen de olsa
hepimizin içinde var. -
14:40 - 14:42Ne yapılması gerek diye mi düşünüyorum?
-
14:42 - 14:45Bu tür durumlarda
her zaman ne yapılırsa onu, -
14:45 - 14:47bu değişiklikler ilerlemek için yapılacak,
-
14:47 - 14:50gençlere yeni standartlar öğretilecek;
-
14:50 - 14:54istemeyenlere gelirsek, alışık olduğumuz
şekilde yazmaya devam edeceğiz. -
14:54 - 14:59Zamanla yeni standartlar oturacaktır.
-
14:59 - 15:06Bu yerleşik alışkanlıklarımıza
değinen imla reformunun başarısı için -
15:06 - 15:11sağduyu, konsensüs, değişimin yavaş
yavaş gerçekleşmesi ve sabır gerek. -
15:12 - 15:16Eski alışkanlıklarımızın bizi ilerlemek
için yaptıklarımızdan -
15:16 - 15:18alıkoymasına izin veremeyiz.
-
15:19 - 15:22Geçmiş için göstereceğimiz en iyi takdir
-
15:22 - 15:25elde ettiklerimizi geliştirmektir.
-
15:25 - 15:28Sanırım bir anlaşmaya varmamız lazım,
-
15:28 - 15:31akademilerin de anlaşmaya
varması ve imlamızda -
15:31 - 15:34bize bir faydası olmayan ama
-
15:34 - 15:39devam ettirdiğimiz tüm alışkanlıklarımız
üzerinde bir temizlik yapması lazım. -
15:40 - 15:43İnanıyorum ki bu şekilde devam edersek
-
15:43 - 15:47dil açısından çok önemli ama
mütevazi bu alan içinde -
15:47 - 15:51bizden sonraki nesillere
-
15:51 - 15:53daha iyi bir gelecek bırakacağız.
-
15:53 - 15:55(Alkışlar)
- Title:
- Yazımı basitleştirmeli miyiz?
- Speaker:
- Karina Galperin
- Description:
-
İmla kurallarını öğrenmek için ne kadar zaman ve enerji harcıyoruz? Dil zamanla evrim geçiriyor ve bununla birlikte yazımı da değişime uğruyor. İstisnalarla dolu imla kurallarını ezberlemek için harcadığımız onca zaman buna değer mi? Roman Dilleri ve Edebiyatları akademisyeni Karina Galperin dil ve onu yazma şekline ilişkin düşüncelerimizi ilerletmemizin zamanı geldiğini söylüyor.
- Video Language:
- Spanish
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 16:13
Eren Gokce edited Turkish subtitles for ¿Por qué no escribimos las palabras como las pronunciamos? | ||
Eren Gokce approved Turkish subtitles for ¿Por qué no escribimos las palabras como las pronunciamos? | ||
Eren Gokce edited Turkish subtitles for ¿Por qué no escribimos las palabras como las pronunciamos? | ||
Selda Yener accepted Turkish subtitles for ¿Por qué no escribimos las palabras como las pronunciamos? | ||
Selda Yener edited Turkish subtitles for ¿Por qué no escribimos las palabras como las pronunciamos? | ||
Selda Yener edited Turkish subtitles for ¿Por qué no escribimos las palabras como las pronunciamos? | ||
Cihan Ekmekçi edited Turkish subtitles for ¿Por qué no escribimos las palabras como las pronunciamos? | ||
Cihan Ekmekçi edited Turkish subtitles for ¿Por qué no escribimos las palabras como las pronunciamos? |