Yazımı basitleştirmeli miyiz?

İmla kurallarını öğrenmek için ne kadar zaman ve enerji harcıyoruz? Dil zamanla evrim geçiriyor ve bununla birlikte yazımı da değişime uğruyor. İstisnalarla dolu imla kurallarını ezberlemek için harcadığımız onca zaman buna değer mi? Roman Dilleri ve Edebiyatları akademisyeni Karina Galperin dil ve onu yazma şekline ilişkin düşüncelerimizi ilerletmemizin zamanı geldiğini söylüyor.

Okulda yazım öğrenmek için
çok zaman harcıyoruz.

Çocuklar yalnızca yazım öğrenmek için
okulda sürekli zaman kaybediyorlar.

Bu yüzden sizinle bir sorunu
paylaşmak istiyorum.

Yeni bir yazım şekline gerek var mı?

Ben evet diyorum, gerek var.

Veya daha iyisi, elimizdekini
basitleştirmemize gerek var.

Dilimizde bu konuya ilişkin ne sorular,
ne de cevaplar yeni.

Çok eskiden beri yüzyıllardır
bize geri dönüyor sadece.

1492'den beri, İspanyol dilinin
ilk dilbilgisinde

Antonio de Nebrija yeni bir yazım şeklini
açık ve basit bir dille masaya yatırdı:

"Konuştuğumuz gibi yazmalı

ve yazdığımız gibi konuşmalıyız."

Her ses bir harfe tekabül etmeli,

ve her harf yalnızca
bir sesi temsil etmeli.

Hiçbir sesi temsil etmeyen harfler
ise kullanımdan çıkarılmalı.

Bu kriter, bu fonetik kriteri,

bize telaffuz ettiğimiz şekilde
yazmamızı söyler.

Bugün kullandığımız imla şeklinin
temelinde hem var, hem de yok.

Çünkü İspanyolca'da, diğer dillerin aksine

ister İngilizce, ister Fransızca olsun

konuştuğumuzdan çok daha
farklı yazmaya yönelik

güçlü bir direnç sahibi olduk her zaman.

Ancak bunun sebebi 18. yüzyılda

kararların büyük bir bölümünü etkileyen
başka bir kriter varken

yazı stilimizin standartlaştırılması
kararının verilmesi değil.

Bu diğer kriter etimoloji bilgisiydi,

buna göre kelimeleri orijinal dillerinde

yazıldığı gibi yazmalıydık,

Latince veya Yunanca.

Bu yüzden hiçbir zaman telaffuz
etmediğimiz ama yazdığımız sessiz h,

çok sayıda insanın
İspanyolca'nın telaffuzunda

hiçbir farkının olmadığına inandıkları

uzun ve kısa seslerle kalakaldık.

G harfi "gente" kelimesinde
sert çıkan bir "h" sesi iken

"gato" kelimesinde yumuşak
bir g sesine dönüşüyor.

Kullandığımız C, S ve Z harfleri

pek çok ülkede tek bir sese,
bazı ülkelerde iki sese tekabul ederken

hiçbir ülkede üç sese karşılık gelmez.

Kendinizin tecrübe etmediği

bir şey söylemek için gelmedim buraya.

Hepimiz okula gittik,

hepimiz öğrenmek uğruna
çok zaman ayırdık,

o etkileyici çocuk beyni

çok büyük yazım, noktalama

ve istisnalarla dolu imla kurallarını
öğrenmek için çok zaman harcadı.

Bize pek çok değişik biçim öğrettiler,
bariz olan ve olmayan.

Konu imla olunca,

eğitimimizde çok temel bir husus
ile oynanıyordu adeta.

Nedense öğretmenlerin bunun ne kadar

önemli olduğunu kendilerine hiç
sormadıklarına inanıyorum.

Ayrıca şu soruya da hiç rağbet etmediler:

İmlanın fonksiyonu nedir?

İmlanın ne faydası var?

Birisi bu soruyu sorduğu zaman

cevap düşündüğünüzden çok daha basit

ve daha az karmaşık olur.

İmlanın amacı yazının
standartlaştırılmasıdır,

hepimizin aynı şekilde yazması içindir.

Birbirimizin yazdığını okurken
anlamayı basitleştirmektir.

Dilin diğer yanlarının aksine;

örneğin noktalama,

imla konusunda kişiye özgü bir
yetenek söz konusu değildir.

Noktalamada olur.

Noktalama ile bir söz öbeğinin
anlamını değiştirebiliyorum.

Noktalama ile,

yazdığım şeye belli bir
ritim kazandırabiliyorum.

İmla ile yapamıyorum ama.

İmlanın iyi veya kötü olması

yürürlükteki kurallara uyup
uymamasına bağlı.

O hâlde var olan normları basitleştirsek
böylelikle öğretmesi, öğrenmesi

ve doğru bir şekilde kullanılması
sağlansa daha zekice olmaz mi?

Bu normları basitleştirsek,

böylece bugün imlayı

öğrenmek icin harcadığımız onca zamanı

dilin zaman ve emek isteyen diğer
karmaşık konularına ayırsak

çok daha zekice olmaz mı?

Ben imlanın yürürlükten
kaldırılmasını teklif etmiyorum,

herkes istediği gibi yazsın da demiyorum.

Dil, bir ortak kullanım aracıdır

ve bu sebepten ötürü

onu ortak kriterlere göre
kullanmamız çok önemli.

Yine aynı şekilde bu ortak kriterlerin

mümkün olduğunca basit olması da
bana çok önemli görünüyor,

hepsinden ötesi, imlamızı
basitleştirdiğimiz zaman

seviyemiz aşağı düşmüyor;

imla basitleştirildiği zaman

dilin kalitesi bundan etkilenmiyor.

Her gün Altın Çağ edebiyatı
üzerinde çalışıyorum,

Garcilaso, Cervantes, Gongora,
Quevedo okuyorum.

Bazen "hombre" kelimesini 'h' olmadan

"escribir" kelimesini b yerine
kısa v ile yazıyorlar

ve benim için tamamen net olan şey

onların yazıtları ve bizimkiler
arasındaki fark ortak mukavele

veya onların zamanından kalan
mukavele eksikliği.

Fakat kalite değil.

İzninizle öğretmenlere geri döneyim,

çünkü onlar bu hikâyede kilit karakterler.

Öğretmenlerin imla konusunda
bizi sürekli baskılayan

biraz düşüncesizce ısrarından

az önce bahsetmiştim.

Ama gerçek şu ki her şeyi
olduğu gibi düşününce,

bu gerçekten anlamlı bir davranış.

Toplumumuzda imla,

yazılan içeriklerden bağımsız bir şekilde

kaba ve kültürlüyü, cahil ve eğitimliyi

birbirinden ayıran ayrıcalıklı bir endeks.

Bir kişi, konması veya konmaması
gereken bir h harfi yüzünden

işe de girebilir, işinden de olabilir.

Yanlış konulmuş bir b harfi yüzünden

kişi toplum içinde rencide olabilir.

İşte bu yüzden, bu ortamda

imla için bu kadar zaman ayırmak
gerçekten de çok mantıklı.

Ama şunu unutmamalıyız ki

dilimizin tarihinin büyük bir kısmında,

her zaman öğretmenler

veya bize öncelikle harfleri öğreten
benzeri bir şeyler olmuştur.

İmla reformunu ateşleyen insanlar,

bu insanlar imlamızda şunu fark ettiler:

Bilginin aktarılmasında zaman zaman
engeller ortaya çıkıyordu.

Bizim örneğimizde mesela

Sarmiento, Andres Bello ile birlikte,
İspanyol dilinde en etkin

imla reformunu başlattılar,

bu olay 19. yüzyılda Şili'de gerçekleşti.

O hâlde neden tarihteki
öğreticilerden ders çıkarmıyor

ve imlamızda ilerleme katetmiyoruz?

Şimdi burada 10.000 kişilik bir aile iken

tartışmaya değer olduğunu

düşündüğüm bazı düzeltmeleri
masaya yatırmak istiyorum.

Yazdığımız her yerde,

sessiz h harfini ortadan kaldıralım.
Çünkü telaffuz etmiyorsak,

yazmayacağız da.

(Alkışlar)

Şunu anlamakta güçlük çekiyorum.
Nasıl bir duygusal bağ

sessiz h harfinin yol açtığı
sıkıntıları haklı kılabilir?

Uzun b veya kısa v, bahsettim daha önce,

İspanyol dilinde daha önce
hiç farklı değillerdi.

(Alkışlar)

Birini eleyelim, herhangi biri olabilir,
oturup tartışabiliriz.

Herkesin kendi tercihi olacaktır,
herkes tartışmaya katılabilir.

Birine bağlı kalıp diğerini eleyelim.

"G" ve "J" harfleri,
işlevlerini ayıralım,

yumuşak sesler için "g"yi kullanıyoruz,
"gato", "mago", "águila" gibi,

sert sesler içinse "j"yi kullanıyoruz,

"jarabe", "jirafa",
"gente", "argentino" gibi.

Ve ilginç "C", "S" ve "Z" üçlüsü,

fonetik kriterler bir rehber olmalı,

kesin bir ilke değil.

Bazı durumlarda telaffuz
farklılıklarına uyulmalı da.

Şimdi, dediğim üzere, C, S ve Z

bazı ülkelerde tek sese,
bazılarında ise iki sese tekabül ediyor.

Üç sesi ikiye indirgersek çok
daha iyi olacaktır.

Kimileri için bu değişiklikler
biraz aşırı görünebilir.

Öyle değil ama.

İspanyol Dil Akademisi,
dilimizin tüm otoriteleri,

imlanın modifiye edilmesi gerektiğine,

dilin tarih, gelenek ve göreneklere
bağlı olduğuna,

günlük aktivitelere dair
bir araç olduğuna

ve bazen tarih, gelenek ve
göreneklere olan bu bağın

günümüz kullanımı için engel
teşkil ettiğine inanıyorlar.

Bu da bize gerçekten de dilimizin

tarihte fark ettiğimizden veya coğrafi
olarak keşfettiğimizden

çok daha fazla değişime
uğradığını açıklıyor.

Örneğin, ''orthographia'' kelimesi
''ortografia'' olmuş,

''theatro'' kelimesi ''teatro'',
''quantidad'' ise ''cantidad'' olmuş,

''symbolo'' kelimesi ''simbolo'' olmuş.

Şimdi de yavaş yavaş sessiz h
harflerini kaldırmaya başlıyorlar,

İspanyol Dil Akademisi Sözlüğü'ne göre

'arpa' ve 'armonia' kelimeleri
h harfi ile de, onsuz da yazılabilir.

Hiçbirimiz için sorun yok.

Ancak bana öyle görünüyor ki

bu tam da bu tartışmada
değinmemiz gereken bir konu.

Bize her zaman dilin spontane
bir şekilde değiştiği söylendi,

aşağıdan yukarıya doğru,

şimdi yeni keliemeler yerleştiren
kullanıcılar var,

yeni dilbilimsel düzeltmeler
ortaya koyan

bazen bir otorite,
bazı yerlerde ise bir akademi var,

kimi yerlerde bu bir sözlük,
kimi yerlerde ise bakanlık.

Bir süre sonra bu değişikler
kabul ediliyor ve yerleşiyor.

Dilin bazı seviyeleri için doğru olabilir.

Kelimelerin zorluk derecesi
için de doğru olabilir,

dilbigisi için daha
az da olsa doğru olabilir,

ama şunu söylemeliyim ki
tarihte her zaman yukarıdan aşağı

değişime uğramış imla için doğru değildir.

Her zaman belli normlar

ve düzeltmeler ortaya atan
kurumlar oldu.

Niçin uygun zamanın şimdi
olduğunu söylüyorum?

Bugüne kadar

yazının konuşmaya göre her zaman
daha kurallı ve özel bir kullanımı oldu,

ama bizim çağımızda; sosyal medya çağında,

bu konu bir devrimden muzdarip.

Daha önce hiçbir zaman
bu kadar yazılmamıştı,

daha önce yazı hiç bu kadar
insanın göreceği şekilde kullanılmamıştı.

Bu sosyal medyada ilk kez

çok büyük çapta yeni
imla kullanımları görüyoruz.

En kusursuz imla bilgisine sahip
süper eğitimli kimseler bile

sosyal medya üzerinde yazı
yazdıkları zaman

çoğunluk nasıl yazıyorsa
öyle yazmaya meyilli oluyorlar.

Yani imla kurallarını
bir yana bırakıyorlar

ve iletişimin hızı ve etkililiği
önem kazanıyor.

Şu anki yazı ortamı bir kaos, bireysel,

ama bana kalırsa bu duruma
pür dikkat kesilmeliyiz,

çünkü muhtemelen bize bir işaret veriyor,

bu çağ bizi yeni bir yazı
devrine yönlendiriyor,

bizden yeni yazı kriterleri istiyor.

Bunları görmezden gelerek
hata yapmış oluyoruz,

çünkü şu anda bunları

kültürel bozulmanın semptomları
olarak değerlendiriyoruz.

Hayır, bunları gözlemlemeli,
bunlara kulak vermeliyiz,

zamanımızın gereksinimleri içinde
düzene sokmalıyız.

Bazı itirazlar sezebiliyorum.

Şöyle söyleyenler olacak:

İmlayı basitleştirdiğimiz zaman
etimolojiyi kaybedeceğiz.

Eğer gerçekten etimolojiyi
korumak istiyorsak,

imla ile ilerlemeyeceksek,

o hâlde Latince, Yunanca
ve Arapça öğrenmemiz lazım.

Basitleştirilmiş imla ile etimolojiyi
tamir etmiş olacağız,

şu anda da başvurduğumuz
etimoloji sözlüklerinde olacaklar.

Duyacağım ikinci itiraz:

''Eğer imlayı basitleştirirsek,

bir harfle birbirinden ayrılan kelimeleri

ortadan kaldırmış olacağız.''

Bu doğru, ama bir sorun değil.

Dilimizde birden çok anlama gelen
sesteş çok sözcük var

ve biz onları karıştırmıyoruz:

Üzerine oturduğumuz bank
ve para yatırdığımız banka (bank).

İlk ay olan Ocak ve üzerinde
yemek pişirdiğimiz ocak.

Bu durumların pek çoğunda
içerik, karışıklığı ortadan kaldırıyor.

Ancak üçüncü bir itiraz var,

benim için en anlamlı olan
ve hatta en üzücü olan.

Şunu söyleyecek olanlar:
''Ama ben değişmek istemiyorum.

Ben bu şekilde eğitim aldım,
böyle alıştım,

basitleştirilmiş imla ile yazılan
bir şey okuduğumda

gözlerim acıyor.''

(Kahkahalar)

Bu itiraz kısmen de olsa
hepimizin içinde var.

Ne yapılması gerek diye mi düşünüyorum?

Bu tür durumlarda
her zaman ne yapılırsa onu,

bu değişiklikler ilerlemek için yapılacak,

gençlere yeni standartlar öğretilecek;

istemeyenlere gelirsek, alışık olduğumuz
şekilde yazmaya devam edeceğiz.

Zamanla yeni standartlar oturacaktır.

Bu yerleşik alışkanlıklarımıza
değinen imla reformunun başarısı için

sağduyu, konsensüs, değişimin yavaş
yavaş gerçekleşmesi ve sabır gerek.

Eski alışkanlıklarımızın bizi ilerlemek
için yaptıklarımızdan

alıkoymasına izin veremeyiz.

Geçmiş için göstereceğimiz en iyi takdir

elde ettiklerimizi geliştirmektir.

Sanırım bir anlaşmaya varmamız lazım,

akademilerin de anlaşmaya
varması ve imlamızda

bize bir faydası olmayan ama

devam ettirdiğimiz tüm alışkanlıklarımız
üzerinde bir temizlik yapması lazım.

İnanıyorum ki bu şekilde devam edersek

dil açısından çok önemli ama
mütevazi bu alan içinde

bizden sonraki nesillere

daha iyi bir gelecek bırakacağız.

(Alkışlar)