İnkişaf edə bilməcəyinə inamın gücü

Kerol Dvek beynimizin öyrənmə və problemləri həll etmə bacarığının inkişafını mümkün hesab eildiyi "inkişaf yanaşması" barədə tədqiqat aparıb. Çıxışında, həlli bir qədər çətin olan problemlərə dair düşünmənin iki tərzi haqqında danışır. Həll etməyə ağlınız yetmir, yaxud hələ ki həll edə bilməyibsiniz. Bunu həll etmək üçün kifayət qədər ağıllı deyilsiniz...yoxsa bunu hələlik həll etməmisiniz fikirləşirsiniz?yanaşmalar haqqında əla ir nitqdir.

"Hələ" sözünün gücü haqqında danışım.

Eşitdiyimə görə Çikaqo koleclərinin birini

bitirmək üçün tələbələr müəyyən sayda
fənlərdən imtahan verirlər

və imtahanı keçə bilməyəndə,
"Hələ yox" qiyməti alırlar.

Bunun əla fikir olduğunu düşündüm.

Çünki imtahandan kəsiləndə
yararsız və heç nə olduğumuzu düşünürük.

"Hələ yox" qiyməti alanda isə

öyrənmək yolunda olduğumuzu
başa düşürük.

Bu da bizə gələcəyə
doğru bir yol açır.

"Hələ yox" kəlməsi karyeramın əvvəlində,
vacib bir dövrdə mənə təkan verdi

və mənim üçün dönüş nöqtəsi oldu.

Uşaqların problem və çətinliklərin

öhdəsindən necə gələcəklərini
görmək istəyirdim,

buna görə də 10 yaşlı uşaqlara

onların həlli üçün bir az
çətin bir tapşırıq verdim.

Bəziləri inanılmaz müsbət
reaksiya göstərdi.

"Çətinlikləri xoşlayıram"

və "Bunun öyrədici olacağına
ümid edirəm" dedilər.

Onlar bacarıqlarının inkişaf edəcəyini
dərk edirdilər.

Çünki onlar "inkişaf zehni"
adlandırdığım yanaşmaya malik idilər.

Digər şagirdlər isə bunu bir faciə
və fəlakət kimi qəbul etdilər.

Daha sabit baxışa malik olduqlara görə

zehnləri tapşırığa tabe olmuş
və onlar uğur qazana bilməmişdilər.

"Hələ" sözünün gücündən həzz almaq əvəzinə

"indi"nin zülmündən əziyyət çəkirdilər.

Bəs onlar sonra neylədilər?

Nə etdiklərini sizə danışım.

Bir tapşırıqda, kəsiləcəkləri halda
daha çox oxumaq əvəzinə

gələn dəfə yəqin ki,
köçürəcəklərini demişdilər.

Digər bir tapşırıqda isə kəsiləndən sonra

onlara nisbətən daha pis nəticə göstərmiş

birinə baxıb özlərini daha yaxşı
hiss etmişdilər

və bütün tapşırıqlar boyu
çətinliklərdən qaçmışdılar.

Alimlər tələbələrin səhvlərlə
qarşılaşdığı zaman

beyinlərində yaranan elektik fəaliyyətini
ölçüblər.

Solda "sabit" zehnə malik
tələbələri görürsüz.

Beyinləri çox passivdir.

Onlar səhvlərdən qaçırlar.

Səhvlərə baş qoşmaq istəmirlər.

Sağdakı isə "infişaf edən" zehnə
malik olub,

bacarıqlarının inkişafına
inanan tələbələrdir.

Onlar daha dərindən məşğul olurlar.

Beyinlər "hələ" sözü ilə yaşayır,

işə ürəklərini verirlər.

Səhvlərin üzərində işləyirlər,

səhvlərdən dərs alıb onları düzəldirlər.

Uşaqlarımızı necə böyüdürük?

Onları "hələ" yerinə "indi" üçünmü
böyüdürük?

Əla qiymətlərə can atmaları üçünmü
böyüdürük?

Böyük xəyallar qurmağı bacarmayan
uşaqlarmı yetişdiririk?

Ən böyük hədəfləri bir sonrakı A qiyməti
və ya sınaq nəticəsidirmi?

Və onlar bu daimi
qiymətləndirilmə ehtiyaclarını

gələcəkdə də davam etdirəcəklərmi?

Bəlkə də hə. Çünki iş sahibləri
və şirkət işçiləri

artıq mükafatlandırılmadan

bir gün də belə işləmək istəməyən

gənc nəslin yetişdiyini deyir.

Yaxşı, bəs nə edə bilərik?

"Hələ" sözünə necə özümüzə yaxınlaşdıra
bilərik?

Bir neçəyolunu deyim.

İlk növbədə, bilik və istedaddan başqa da
qiymətləndirmə keyfiyyətləri tapmalıyıq.

Köhnə üsul özünü doğrultmur.

Artıq belə etməyin.

Uşaqların gördüyü
işi qiymətləndirin;

onların səylərini, strategiyalarını,
diqqətlərini,

əzm və irəliləyişlərini.

Təriflənən proses

davamlı və möhkəm uşaqlar yetişdirir.

"Hələ" sözünü işlətməyin
digər yollar da var.

Bu yaxınlarda Vaşinqton Universitetindən

onlayn oyun developerləri ilə birləşərək

"hələ" sözünü mükafatlandıran yeni
riyazi oyun yaratdıq.

Bu oyunda şagirdlər səy, strategiya
və proqreslərinə görə mükafatlanırlar.

Adi riyazi oyunlar düzgün cavabı

verən kimi mükafatlandırırlar,

bu oyun isə prosesi mükafatlandırır.

Və onlar daha çox səy,

daha güclü strategiya

uzun müddət ərzində daha çox məşğuliyyət

və çox çətin problemləri həll edərkən
daha çox əzm göstərdilər.

İşlətdiyimiz sadəcə "hələ" yaxud
"hələ yox" sözləri

uşaqlara daha çox əminlik,

daha artıq əzmkarlıq yaradan
gələcəyə yol açır.

Və bununla şagirdlərin
zehnini dəyişə bilərik.

Araşdırmaların birində biz uşaqlara

hər dəfə öz komfort zonalarından çıxanda

yeni və çətin nəsə öyrənmələri,

neyronların beyinlərində yeni,
daha möhkəm bağlar yaratdıqlarını

və onların daha ağıllı
olmalarını öyrətdik.

Görün bu tapşırıqlarda nə baş verdi:

"inkişaf" zehni barədə
bilməyən şagirdlər

məktəbin bu çətin keçid dövründə
aşağı nəticələr göstərməyə davam etdilər,

amma bu barədə bilən uşaqlar
qiymətlərində kəskin artım göstərdilər.

Bu müsbət inkişafı biz
minlərlə uşaqlarda

xüsusən də əziyyət çəkən
şagirdlərdə müşahidə etmişik.

İndi isə bir az bərabərlik barədə
də danışaq.

Ölkəmizdə, bir qrup şagirdlər

xroniki olaraq zəif nəticələr göstərirlər,

bu misalçun, kasıb küçələrdə

və ya hindu tayfalarında yaşayan
uşaqlardır.

Uzun müddətdir zəif nəticə göstərdiklərindən,
bir çoxları bunun qarşısıalınmaz sayır.

Amma müəllimlər sinifdə "hələ"yə arxalanan
"artma" zehni yaradanda

bərabərlik yaranır.

Bir neçə misal gətirim.

Nyu Yorkun, Harlem ərazisində
bir bağça bir ildə

Milli Nailiyyət testi zamanı 95-cu
yeri tutdular.

Uşaqların bir çoxu məktəbə gələrkən
heç qələmi əllərində tuta bilmirdilər.

Bir ildə,

Cənubi Bronksun 4-cü sinif şagirdləri

ştatın riyaziyyat testi üzrə

Nyu Yorkun dördüncü sinifləri arasında
birinci yer tutdular.

Bir ildən il yarıma qədər

hindu şagirləri bölgələrinin məktəblərində

ərazinin ən aşağısından
yuxarıya yüksəlmişdilər

və o əraziyə Sietllin varlı bölgələri
da daxil idi.

Beləliklə, hindu uşaqları Microsoft
uşaqlarını ötmüşdülər.

Bu, səy və çətinliyin mənasının

dəyişilməsi nəticəsində baş vermişdi.

Bundan öncə, səy və çətinlik

onların savadsız və təslim olmuş
kimi hiss etmələrinə səbəb olurdu.

İndisə, səy və çətinlik

neyronlarının yeni və daha möhkəm bağlar

yaratmalarına gətirib çıxarırdı.

Məhz bu zaman onlar daha ağıllı olurlar.

Bu yaxınlarda 13 yaşında oğlan uşağından
bir məktub aldım.

O yazırdı: "Əziz prof. Dvek,

yazılarınızın əsaslı elmi tədqiqatlara
arxalandığını dəyərləndirərək,

onları tətbiq etməyə qərar verdim.

Dərslərimdə,

ailəm və məktəbdəki uşaqlarla

münasibətlərimdə daha çox
səy göstərməyə başladım

və bütün bu sahələrdə çox böyük
irəliləyiş qazandım.

Mən indi başa düşürəm ki, ömrümün
çox hissəsini boşuna sərf etmişəm".

Gəlin daha çox həyat boşuna sərf etməyək.

Bacarıqların bu tərzdə artmasına

qadir olduğunu artıq öyrəndiyimiz üçün,

uşaqların, bütün uşaqların o artımı

yaradacaq yerlərdə, "hələ" kəlməsilə
dolu yerlərdə

yaşamalarını əsas insan
hüququna çevirək.

Təşəkkür edirəm.

(Alqış)