Tôi đã khám phá ra bí mật của các văn tự cổ ra sao?
-
0:01 - 0:03Vào ngày 26 tháng 1 năm 2013,
-
0:03 - 0:07một nhóm quân của al-Qaeda đã tiến vào
thành phố cổ của Timbuktu -
0:07 - 0:09trên rìa phía Nam của sa mạc Sahara.
-
0:10 - 0:14Tại đó, chúng đã đốt cháy một thư viện
thời trung cổ chứa 30.000 bản ghi chép -
0:14 - 0:17được viết bằng tiếng Ả Rập
và một vài ngôn ngữ châu Phi, -
0:17 - 0:23về đủ mọi lĩnh vực, từ thiên văn
tới địa lí, lịch sử tới y học. -
0:23 - 0:25trong đó có một cuốn sách ghi lại
-
0:25 - 0:28có lẽ là liệu pháp chữa trị xưa nhất
cho chứng rối loạn cương dương ở nam. -
0:30 - 0:31Chưa được biết ở phương Tây,
-
0:31 - 0:34đây là trí tuệ tập thể
của cả một châu lục, -
0:34 - 0:39tiếng nói của châu Phi vào thời điểm
châu Phi bị cho rằng chưa hề có tiếng nói. -
0:39 - 0:42Thị trưởng thành phố Bamako,
người chứng kiến sự kiện, -
0:42 - 0:44gọi việc đốt các bản ghi chép là
-
0:44 - 0:46"tội ác chống lại
di sản văn hóa thế giới". -
0:47 - 0:48Và ông ấy đã nói đúng --
-
0:48 - 0:52hoặc ông đã từng đúng, nếu không phải là
thực ra ông ấy cũng đã nói dối. -
0:53 - 0:55Sự thực là, chỉ trước đó thôi,
-
0:55 - 0:59các học giả châu Phi đã xếp bừa một mớ
các cuốn sách cổ -
0:59 - 1:02và bỏ ra cho lũ khủng bố đốt đi.
-
1:02 - 1:05Ngày nay, bộ sưu tập vẫn được giấu
tại Bamako, -
1:05 - 1:06thủ đô của Mali,
-
1:06 - 1:08mủn ra trong độ ẩm cao.
-
1:08 - 1:10Những gì được cứu vớt bằng mưu mẹo
-
1:10 - 1:12nay lại một lần nữa lâm nguy,
-
1:12 - 1:13lần này là do khí hậu.
-
1:14 - 1:17Nhưng châu Phi, và những chốn xa xôi
của thế giới, -
1:17 - 1:19không chỉ là chỗ duy nhất,
hay thậm chí là chủ yếu -
1:19 - 1:23có những bản ghi chép có thể thay đổi
lịch sử văn hóa thế giới -
1:23 - 1:25đang lâm nguy.
-
1:26 - 1:31Vài năm trước, tôi làm 1 cuộc điều tra
về các thư viện nghiên cứu ở châu Âu -
1:31 - 1:33và phát hiện rằng,
ở chừng mực khiêm tốn nhất, -
1:33 - 1:36có tới 60.000 bản chép tay
-
1:36 - 1:38trước thế kỉ 15,
-
1:38 - 1:41không thể đọc được nữa
vì bị nước xâm hại, -
1:41 - 1:45mờ đi, mốc meo và lên phản ứng hóa học.
-
1:45 - 1:48Con số thực tế còn có thể tăng gấp đôi,
-
1:48 - 1:50mà còn chưa bao gồm
-
1:50 - 1:53các bản ghi thời Phục hưng,
các bản ghi thời hiện đại -
1:53 - 1:56và các vật thể di sản văn hóa
như bản đồ. -
1:58 - 2:00Giả sử có một công nghệ
-
2:00 - 2:06có thể khôi phục
những tác phẩm đã mất và vô danh? -
2:06 - 2:10Hãy tưởng tượng trên khắp thế giới
một kho báu hàng trăm nghìn -
2:10 - 2:13những bản ghi chưa từng được biết trước đó
-
2:13 - 2:16có thể thay đổi căn bản
kiến thức của chúng ta về quá khứ. -
2:18 - 2:22Hãy tưởng tượng những tác phẩm kinh điển
chưa từng biết tới được chúng ta khám phá -
2:22 - 2:26sẽ viết lại tiêu chuẩn
của văn học, lịch sử, -
2:26 - 2:27triết học, âm nhạc ---
-
2:28 - 2:31hay, táo bạo hơn, có thể
viết lại bản sắc văn hóa của chúng ta -
2:31 - 2:35gây dựng những cầu nối mới
giữa con người và văn hóa. -
2:36 - 2:38Có những câu hỏi
đã chuyển biến tôi -
2:38 - 2:41từ một học giả về thời trung cổ,
một kẻ đọc chữ -
2:41 - 2:43thành một nhà khoa học về văn tự.
-
2:44 - 2:46"Kẻ đọc chữ"
nghe không đáng hài lòng cho lắm. -
2:46 - 2:49Với tôi, nó gợi lên
hình ảnh của sự thụ động, -
2:49 - 2:51của một người ngồi ườn trên ghế bành
-
2:51 - 2:54chờ kiến thức đến với mình
-
2:54 - 2:55trong một gói hàng nhỏ ngay ngắn.
-
2:56 - 2:59Tốt hơn bao nhiêu nếu
ta là một người tham gia vào quá khứ, -
2:59 - 3:02một nhà phiêu lưu trong một đất nước
chưa từng được khám phá, -
3:02 - 3:04tìm kiếm những văn tự bị ẩn giấu.
-
3:05 - 3:08Là một học giả,
tôi chỉ là một người đọc đơn thuần. -
3:09 - 3:11Tôi đọc và dạy
những tác phẩm kinh điển giống như -
3:11 - 3:14người ta đọc và dạy hàng trăm năm nay ---
-
3:14 - 3:17Virgil, Ovid, Chaucer, Petrarch --
-
3:17 - 3:20và với tất cả bài báo học thuật
mà tôi đã xuất bản -
3:20 - 3:23Tôi thêm vào kiến thức nhân loại
chút nhận định ngày càng mai một. -
3:25 - 3:26Điều tôi hằng mong muốn
-
3:26 - 3:28là thành một nhà khảo cổ học của quá khứ
-
3:28 - 3:30một nhà khám phá về văn học,
-
3:30 - 3:32một chàng Indiana Jones không có roi da --
-
3:32 - 3:34hay, thực ra, cũng có roi da.
-
3:34 - 3:35(tiếng cười)
-
3:35 - 3:38Và tôi muốn điều ấy không chỉ cho mình tôi
mà cho cả sinh viên của tôi nữa. -
3:38 - 3:42Thế là 6 năm trước, tôi đã
chuyển hướng nghề nghiệp -
3:42 - 3:45Lúc đó, tôi đang nghiên cứu về
"Ván cờ tình yêu" -
3:45 - 3:48bài thơ dài quan trọng cuối cùng của
thời Trung cổ châu Âu -
3:48 - 3:50vốn chưa bao giờ được biên tập.
-
3:50 - 3:53Và nó chưa được biên tập là vì
nó chỉ tồn tại trong một bản ghi -
3:53 - 3:56đã bị tổn hại nghiêm trọng
khi Dresden bị đánh bom -
3:56 - 3:57trong Thế chiến thứ II
-
3:58 - 4:00đến mức bao thế hệ học giả
đã tuyên bố nó bị mất. -
4:01 - 4:05Trong vòng 5 năm, tôi dùng
đèn tia cực tím -
4:05 - 4:07cố khôi phục lại những dấu vết ghi chép
-
4:07 - 4:09và công nghệ thời đó
giúp tôi làm được chừng nào -
4:09 - 4:11thì tôi tận dụng hết chừng ấy.
-
4:11 - 4:13Và tôi đã làm điều nhiều người làm.
-
4:13 - 4:15Tôi lên mạng,
-
4:15 - 4:17và tìm hiểu được rằng
-
4:17 - 4:21hình ảnh đa quang phổ đã được dùng thế nào
để khôi phục 2 luận thuyết đã mất -
4:21 - 4:24của nhà toán học Hy Lạp nổi tiếng
Archimedes -
4:24 - 4:26từ những bản viết da cừu thế kỉ 13.
-
4:26 - 4:29Một bản viết da cừu là một bản ghi
được xóa đi và ghi đè lên nhiều lần. -
4:30 - 4:32Và thế là, buồn ơi chào mi,
-
4:32 - 4:35tôi quyết định viết thư cho
nhà khoa học hình ảnh hàng đầu -
4:35 - 4:37về dự án bản viết da cừu của Archimedes,
-
4:37 - 4:38Giáo sư Roger Easton,
-
4:38 - 4:40với một kế hoạch và một sự cầu xin.
-
4:40 - 4:42Khiến tôi ngạc nhiên là,
Giáo sư đã hồi âm. -
4:44 - 4:48Với sự giúp đỡ của ông, tôi đã giành
một học bổng từ Chính phủ Mỹ -
4:48 - 4:52để xây một phòng thí nghiệm hình ảnh
đa quang phổ có thể di chuyển, -
4:52 - 4:57Và với phòng thí nghiệm này, tôi đã chuyển
một mớ đen thui và mờ mịt -
4:57 - 4:59thành một tác phẩm kinh điển
thời trung cổ. -
4:59 - 5:02Vậy, hình ảnh đa quang phổ ấy
đã hoạt động như thế nào? -
5:02 - 5:05Ý tưởng đằng sau hình ảnh đa quang phổ
-
5:05 - 5:09là điều mà ai có hiểu biết về
kính hồng ngoại nhìn ban đêm -
5:09 - 5:10sẽ lập tức tán thưởng:
-
5:10 - 5:13rằng cái chúng ta thấy
trong vùng ánh sáng nhìn thấy -
5:13 - 5:15chỉ là một phần bé nhỏ
của những gì tồn tại. -
5:16 - 5:18Nguyên lý này cũng giống như
viết mực vô hình. -
5:19 - 5:23Hệ thống của chúng tôi sử dụng
ánh sáng 12 bước sóng -
5:23 - 5:26giữa tử ngoại và hồng ngoại,
-
5:26 - 5:29và chiếu vào bản ghi chép từ bên trên
-
5:29 - 5:31từ một dãy đèn LED,
-
5:31 - 5:33và một nguồn đèn đa quang phổ khác
-
5:33 - 5:36chiếu xuyên qua từng tờ của bản ghi chép.
-
5:36 - 5:40Có một chuỗi tới 35 hình ảnh
trên mỗi trang được chụp lại cách này, -
5:40 - 5:43sử dụng máy ảnh kĩ thuật số công suất lớn
có cả ống kính -
5:43 - 5:45được làm từ thạch anh.
-
5:45 - 5:47Trên thế giới chỉ có 5 chiếc như vậy.
-
5:47 - 5:49Và ngay khi chúng tôi chụp các hình ảnh,
-
5:49 - 5:51cho chúng chạy qua
các thuật toán thống kê -
5:51 - 5:53để làm chúng đậm hơn và rõ hơn nữa,
-
5:53 - 5:57sử dụng phần mềm vốn được
thiết kế cho các hình ảnh vệ tinh. -
5:57 - 6:00và được sử dụng bởi
các nhà khoa học không gian địa lí. -
6:00 - 6:01và CIA.
-
6:02 - 6:04Kết quả thật ngoạn mục.
-
6:04 - 6:07Có thể quí vị đã nghe tới
điều chúng tôi làm -
6:07 - 6:08với Cuộn sách Biển Chết,
-
6:08 - 6:10vốn đang bị keo hóa.
-
6:10 - 6:14Sử dụng tia hồng ngoại, chúng tôi có thể
đọc những góc tối nhất -
6:14 - 6:16của Cuộn sách Biển Chết.
-
6:17 - 6:18Tuy nhiên, có lẽ không ai biết
-
6:18 - 6:21những văn tự Kinh Thánh khác
cũng đang lâm nguy như thế. -
6:21 - 6:25Đây là một ví dụ,
một trang từ bản ghi chép -
6:25 - 6:26chúng tôi đã chụp,
-
6:26 - 6:30có lẽ là cuốn Kinh thánh Cơ đốc giáo
quí giá nhất trên đời này. -
6:31 - 6:37Cuốn Kinh thánh chép tay Vercelli là bản dịch
cổ nhất của kinh Phúc âm sang tiếng Latin, -
6:37 - 6:39và có niên đại từ nửa đầu
của thế kỉ 4. -
6:41 - 6:43Đây là thời điểm gần nhất mà
chúng ta có thể -
6:43 - 6:47tiếp cận Kinh thánh kể từ thời điểm
khai sinh ra Cơ đốc giáo -
6:47 - 6:48dưới thời Hoàng đế Constantine,
-
6:48 - 6:51và đó cũng là thời điểm hình thành
Hội đồng Giám mục Nicaea, -
6:51 - 6:54khi người ta thống nhất
tín điều cơ bản của Cơ đốc giáo. -
6:55 - 6:58Bản ghi chép này, thật không may,
đã bị hư hại rất nghiêm trọng, -
6:58 - 7:00và nó bị hư hại là do hàng thế kỉ nay
-
7:00 - 7:02nó đã được sử dụng và chuyển giao
-
7:03 - 7:05trong các lễ tuyên thệ ở nhà thờ.
-
7:05 - 7:10Thực tế, vết bẩn màu tím mà quí vị thấy
ở góc trên bên trái -
7:10 - 7:14là nấm cúc, vốn là loại nấm
-
7:14 - 7:18sinh ra từ những bàn tay không được rửa
-
7:18 - 7:20của người mang bệnh lao.
-
7:21 - 7:24Hình ảnh thu được đã giúp tôi
làm được bản sao đầu tiên -
7:24 - 7:26của bản ghi chép này
trong vòng 250 năm qua. -
7:28 - 7:31Có một phòng thí nghiệm có thể đi tới
những bộ sưu tập cần đến nó, dù sao -
7:31 - 7:33cũng chỉ là một phần của giải pháp.
-
7:33 - 7:36Công nghệ đắt đỏ và rất hiếm,
-
7:36 - 7:40và kĩ năng chụp và xử lý hình ảnh
vẫn còn là bí kíp nghề nghiệp. -
7:40 - 7:41Có nghĩa là những cuộc khôi phục đỉnh cao
-
7:41 - 7:46nằm ngoài tầm với hầu hết các nhà khoa học
và chỉ thuộc về các tổ chức giàu có nhất. -
7:46 - 7:49Đó là lí do tôi thành lập Dự án Lazarus,
-
7:49 - 7:51một sáng kiến phi lợi nhuận
-
7:51 - 7:55để đưa chẩn đoán hình ảnh đa quang phổ
tới cá nhân các nhà nghiên cứu -
7:55 - 7:59và những tổ chức nhỏ hơn
với chi phí hầu như không đáng kể. -
8:00 - 8:01Trong vòng 5 năm qua,
-
8:01 - 8:05đội ngũ các nhà khoa học hình ảnh,
các học giả và sinh viên -
8:05 - 8:07đã đi tới 7 nước khác nhau
-
8:07 - 8:11và khôi phục lại một số bản ghi chép
bị hư hai quý giá nhất thế giới, -
8:11 - 8:14bao gồm Cuốn sách Vercelli,
vốn là cuốn sách tiếng Anh cổ nhất, -
8:14 - 8:17Cuốn sách Đen của Carmarthen,
cuốn sách cổ nhất của xứ Wales, -
8:17 - 8:20và một số quyển kinh Phúc âm sơ khai nhất
vô cùng quí giá. -
8:20 - 8:23đặt tại nơi trước đây là
nước Georgia thuộc khối Xô Viết cũ. -
8:25 - 8:28Vậy là, hình ảnh quang phổ
có thể khôi phục những văn tự đã mất. -
8:28 - 8:33Tinh vi hơn, nó có thể khôi phục lại
câu chuyện thứ hai đằng sau mỗi vật thể, -
8:33 - 8:38câu chuyện một văn tự đã được tạo ra
như thế nào, bao giờ và do ai, -
8:38 - 8:42và, đôi khi, điều tác giả
nghĩ tới tại thời điểm viết ra tác phẩm. -
8:43 - 8:46Ví dụ, bản nháp của
Tuyên ngôn Độc lập -
8:46 - 8:48được viết bởi chính tay tổng thống
Thomas Jefferson, -
8:48 - 8:51được đồng nghiệp của tôi chụp lại
vài năm trước đây -
8:51 - 8:52tại Thư viện Quốc Hội.
-
8:52 - 8:55Người phụ trách bảo tàng đã nhắc rằng
có một chữ trong đó -
8:55 - 8:57đã bị gạch đi và ghi đè lên.
-
8:57 - 9:00Từ được ghi đè lên là "công dân".
-
9:00 - 9:03Có lẽ quí vị đã đoán được
từ gì ghi ở dưới. -
9:04 - 9:05"Dân chúng."
-
9:05 - 9:08Đó, thưa các quí ông quí bà,
là nền dân chủ Hoa Kì -
9:08 - 9:11đã tiến hóa dưới bàn tay
của Thomas Jefferson. -
9:11 - 9:15Hoặc hãy xem Bản đồ Martellus 1491,
-
9:15 - 9:18được chúng tôi chụp lại
tại Thư viện Beinecke Đại học Yale. -
9:18 - 9:20Đấy là bản đồ mà Columbus
đã tham khảo -
9:20 - 9:22trước khi ông đi đến Tân Thế giới,
-
9:22 - 9:25mang lại cho ông ý tưởng
châu Á trông như thế nào -
9:25 - 9:26và Nhật Bản nằm ở đâu.
-
9:28 - 9:31Vấn đề của tẩm bản đồ này là
mực và chất nhuộm -
9:31 - 9:33đã xuống cấp theo thời gian
-
9:33 - 9:35để tấm bản đồ to lớn tới gần 7 foot này
-
9:35 - 9:37khiến thế giới giống như
một sa mạc khổng lồ. -
9:38 - 9:41Cho tới nay, chúng ta biết rất ít,
biết chi tiết về những gì -
9:41 - 9:43Columbus hiểu biết về thế giới
-
9:43 - 9:45và văn hóa thế giới được hình dung ra sao.
-
9:45 - 9:49Chú giải chính trên bản đồ gần như
không đọc nổi dưới ánh sáng thông thường. -
9:49 - 9:52Tia cực tím chỉ làm rõ được được ít.
-
9:52 - 9:54Đa quang phổ mang đến cho chúng ta tất cả.
-
9:55 - 9:58Ở châu Á, ta biết được về những
con quái vật có tai dài đến nỗi -
9:58 - 10:01có thể che được toàn bộ
cơ thể của quái vật. -
10:01 - 10:05Ở châu Phi, một con rắn có thể khiến
mặt đất bốc khói. -
10:07 - 10:09Giống như ánh sao,
có thể truyền tải hình ảnh -
10:09 - 10:12của Vũ trụ trong quá khứ xa xăm,
-
10:12 - 10:15ánh sáng đa quang phổ có thể đưa chúng ta
trở lại những thời khắc bối rối -
10:15 - 10:17khi tạo ra vật thể.
-
10:17 - 10:21Qua kính này, ta chứng kiến
những sai sót, những sự đổi ý, -
10:21 - 10:24những ý tưởng ngây ngô,
chưa bị kiểm duyệt, -
10:24 - 10:27những khiếm khuyết trong
trí tưởng tượng của con người -
10:27 - 10:29đã khiến những vật thể thiêng liêng
và tác giả của chúng -
10:29 - 10:31trở nên chân thật hơn,
-
10:31 - 10:34khiến lịch sử gần gũi với chúng ta hơn.
-
10:35 - 10:36Thế còn tương lai thì sao?
-
10:36 - 10:39Có quá nhiều điều của quá khứ,
-
10:39 - 10:42và quá ít người có kĩ năng
để cứu lấy những vật thể này -
10:42 - 10:46trước khi chúng biến mất vĩnh viễn.
-
10:46 - 10:50Đó là lí do tôi bắt đầu giảng dạy về
môn học lai mới này, -
10:50 - 10:52mà tôi gọi là "khoa học văn tự".
-
10:52 - 10:53Khoa học văn tự là mối tơ duyên
-
10:53 - 10:56giữa những kĩ năng truyền thống
của học giả văn chương -- -
10:56 - 10:58khả năng đọc các ngôn ngữ cổ
và các bản chép tay cổ, -
10:58 - 11:00kiến thức về cách tạo ra các văn tự
-
11:00 - 11:02để có thể tìm ra nguồn gốc
và tuổi đời văn tự -- -
11:02 - 11:05với những kĩ thuật mới như
khoa học chẩn đoán hình ảnh, -
11:05 - 11:08phản ứng hóa học của mực và chất nhuộm màu
-
11:08 - 11:10nhận diện kí tự quang trên máy tính.
-
11:11 - 11:13Năm ngoái, một học sinh trong lớp tôi,
-
11:13 - 11:15mới năm nhất
-
11:15 - 11:16biết tiếng Latin và tiếng Hy Lạp,
-
11:16 - 11:19đã xử lý một bản da cừu
-
11:19 - 11:22mà chúng tôi đã chụp tại
một thư viện nổi tiếng ở Rome. -
11:22 - 11:27Khi cậu ta làm việc, những chữ Hy Lạp
nhỏ li ti dần hiện ra sau các văn tự. -
11:28 - 11:30Mọi người xúm xung quanh,
-
11:30 - 11:32và cậu ấy đọc được một dòng
từ tác phẩm đã mất -
11:32 - 11:35của nhà biên soạn hài kịch
Hy Lạp Menander. -
11:36 - 11:38Đây là lần đầu tiên trong vòng
một nghìn năm qua -
11:38 - 11:41những chữ ấy được đọc to thành lời.
-
11:42 - 11:45Ở thời khắc ấy, cậu sinh viên năm nhất
đã trở thành học giả. -
11:45 - 11:48Thưa quí ông và quí bà,
đó chính là tương lai của quá khứ. -
11:49 - 11:50Xin cảm ơn quí vị rất nhiều!
-
11:50 - 11:53(tiếng vỗ tay)
- Title:
- Tôi đã khám phá ra bí mật của các văn tự cổ ra sao?
- Speaker:
- Gregory Heyworth
- Description:
-
Gregory Heyworth là một nhà khoa học văn tự, ông cùng với phòng thí nghiệm của mình tìm ra phương pháp mới đọc những bản ghi chép và bản đồ cổ xưa bằng công nghệ chẩn đoán hình ảnh quang phổ. Trong bài nói chuyện quyến rũ này, hãy xem Heyworth rọi ánh sáng lên một phần lịch sử đã mất, giải mã những văn tự chưa từng được đọc từ hàng ngàn năm nay. Làm thế nào để những tác phẩm kinh điển đã mất viết lại những trang kiến thức của chúng ta quá khứ?
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 12:07
TED Translators admin approved Vietnamese subtitles for How I'm discovering the secrets of ancient texts | ||
Tram Tran Bao accepted Vietnamese subtitles for How I'm discovering the secrets of ancient texts | ||
Tram Tran Bao edited Vietnamese subtitles for How I'm discovering the secrets of ancient texts | ||
Tram Tran Bao edited Vietnamese subtitles for How I'm discovering the secrets of ancient texts | ||
Tram Tran Bao edited Vietnamese subtitles for How I'm discovering the secrets of ancient texts | ||
Tram Tran Bao edited Vietnamese subtitles for How I'm discovering the secrets of ancient texts | ||
Michelle Nguyen edited Vietnamese subtitles for How I'm discovering the secrets of ancient texts | ||
Michelle Nguyen edited Vietnamese subtitles for How I'm discovering the secrets of ancient texts |